CHƯƠNG I

Cha tôi là giống chó St. Bernard, mẹ tôi là chó Collie, còn tôi là tín đồ đạo Tin Lành. Mẹ tôi bảo thế, chứ bản thân tôi chẳng hiểu mấy cái khác biệt tế nhị ấy. Với tôi, chúng chỉ là mấy từ ngữ hoa mỹ, kêu như chuông mà chẳng có nghĩa lý gì.

Mẹ tôi rất khoái những từ như vậy; bà cứ thích buông ra rồi ngắm nhìn lũ chó khác trố mắt ngạc nhiên, ghen tị, như thể chúng đang thắc mắc sao mẹ lại uyên bác đến thế. Nhưng thật ra, đó chẳng phải tri thức gì cao siêu, chỉ là khoe chữ nghĩa thôi: mẹ tôi học lỏm được mấy từ ấy khi nấp nghe lén trong phòng ăn, phòng khách lúc có khách tới chơi, hoặc theo lũ trẻ đi học trường ngày Chủ Nhật rồi lắng tai ở đó; hễ nghe được từ nào kêu là mẹ lẩm nhẩm đi lẩm nhẩm lại cho tới khi thuộc lòng, để rồi đợi dịp hội hè đình đám của lũ chó trong vùng, mẹ sẽ trổ tài khiến cả bọn từ chó con đến chó ngao đồ sộ đều há hốc mồm, đền đáp hết thảy công phu học hành.

Gặp phải kẻ mới đến, nó hẳn sẽ nghi ngờ, đợi bình tĩnh lại liền chất vấn ý nghĩa của từ ấy. Và mẹ tôi luôn sẵn sàng giải đáp. Nó tưởng sẽ bắt bí được mẹ, nào ngờ chính nó mới là kẻ bẽ mặt, trong khi cứ đinh ninh rằng mẹ sẽ xấu hổ. Những con chó khác thì luôn mong chờ cảnh tượng này, hả hê và hãnh diện thay cho mẹ, vì chúng biết trước kết cục rồi – chúng đã trải qua cảnh ấy nhiều lần.

Mỗi khi mẹ cắt nghĩa một từ hoa mỹ, cả bọn đều ngây ngất thán phục đến mức chẳng ai thèm hoài nghi liệu nghĩa ấy có đúng không; và điều đó cũng dễ hiểu thôi, bởi thứ nhất, mẹ đáp nhanh như chớp, cứ như từ điển biết nói, thứ hai, chúng biết đâu mà tra cứu cho ra sự thật? Bởi mẹ tôi là con chó duy nhất “học rộng” trong vùng.

Dần dần, khi tôi lớn hơn, có lần mẹ mang về nhà từ “Unintellectual” và sử dụng nó khá nhiều suốt cả tuần ở các buổi tụ tập khác nhau, gây ra nhiều sự khó chịu và chán nản. Chính vào lúc này tôi nhận thấy rằng trong tuần đó, mẹ đã được hỏi nghĩa của từ này ở tám buổi tụ tập khác nhau, và mỗi lần mẹ lại đưa ra một định nghĩa mới toanh. Điều đó cho tôi thấy mẹ có sự nhanh trí hơn là kiến thức, dĩ nhiên tôi chẳng nói gì về chuyện này. Mẹ luôn giữ sẵn một từ như chiếc phao cứu sinh, một kiểu từ khẩn cấp để dùng khi có nguy cơ bị “cuốn trôi” bất ngờ – đó là từ “Synonymous”.

Khi mẹ lỡ lôi ra một từ dài đã lỗi thời từ nhiều tuần trước mà những ngữ nghĩa đã chuẩn bị sẵn của nó đã bị vứt vào “đống rác”, nếu có một con chó lạ mặt ở đó, nó sẽ bị choáng váng trong vài phút. Khi nó tỉnh lại thì mẹ tôi đã chuyển hướng sang chuyện khác rồi.

Thế nên khi con chó đó gọi và yêu cầu mẹ “thanh toán”, tôi (con chó duy nhất biết rõ trò của mẹ) có thể thấy “buồm” mẹ tôi hơi rung rinh chút xíu – chỉ một chút thôi – rồi nó sẽ phồng căng đầy đặn trở lại. Và mẹ sẽ nói bình thản như không có chuyện gì: “Nó đồng nghĩa với ‘supererogation'”, hoặc một từ dài ngoằng quái gở nào đó tương tự, rồi mẹ tiếp tục bình thản lướt đi theo hướng khác, hoàn toàn thoải mái.

Thế là để lại con chó lạ mặt kia trông bối rối và xấu hổ, còn những con chó “trong cuộc” thì đồng loạt vỗ đuôi xuống sàn, khuôn mặt rạng rỡ niềm vui thánh thiện.

Và với những cụm từ cũng thế. Mẹ tôi sẽ tha về nhà cả một cụm từ hoành tráng, dùng đi dùng lại suốt sáu buổi tối lẫn hai buổi chiều, mỗi lần lại giảng giải theo một kiểu khác nhau – việc mẹ buộc phải làm thế, bởi mẹ chỉ quan tâm đến cái cụm từ ấy thôi; còn ý nghĩa của nó là gì thì mẹ chẳng bận tâm, mẹ biết lũ chó kia đâu đủ thông minh để bắt bẻ được.

Phải, mẹ tôi thật lỗi lạc! Mẹ chẳng sợ hãi điều gì, mẹ tự tin thái quá vào sự ngu dốt của lũ sinh vật ấy. Mẹ còn mang về những giai thoại hài hước nghe được khi gia chủ và khách khứa cười nghiêng ngả trong bữa tối; thường thì mẹ sẽ ghép cái cốt truyện này vào một câu chuyện cũ rích khác, dĩ nhiên là chẳng ăn nhập gì với nhau và trở nên vô nghĩa; thế mà khi kể tới đoạn cao trào ấy, mẹ lại lăn quay ra sàn, vừa cười vừa sủa điên cuồng, trong lòng hẳn đang thắc mắc sao nó chẳng buồn cười như lúc mẹ mới nghe. Nhưng chẳng sao cả; đám chó kia cũng lăn lộn sủa theo, ngượng thầm vì chẳng hiểu gì, nhưng không bao giờ nghi ngờ rằng lỗi không phải ở chúng mà là chẳng có gì để mà hiểu.

Qua những điều này, bạn có thể thấy mẹ tôi có phần hơi phù phiếm và hời hợt; nhưng mẹ cũng sở hữu nhiều đức tính tốt đẹp đủ để bù đắp lại, ít nhất là theo cách tôi nghĩ. Mẹ có trái tim nhân hậu và phong thái dịu dàng, chẳng bao giờ ôm hận những nỗi đau mình phải chịu, mà dễ dàng buông bỏ chúng khỏi tâm trí rồi quên đi.

Mẹ còn dạy chúng tôi lối sống tử tế qua chính cách mẹ sống – từ mẹ, chúng tôi học được lòng dũng cảm và sự nhanh nhẹn khi đối mặt hiểm nguy: không bỏ chạy, mà kiên quyết đương đầu với mối đe dọa nhằm vào bạn bè hay cả người lạ, giúp đỡ họ hết sức mà chẳng cần đắn đo xem bản thân sẽ phải trả giá đắt thế nào.

Và mẹ dạy chúng tôi không phải bằng lời giáo huấn suông, mà bằng hành động thực tế – cách dạy hiệu quả nhất, thuyết phục nhất và bền vững nhất. Ôi, biết bao hành động dũng cảm mẹ từng làm, thật phi thường biết bao! Mẹ như một chiến binh thực thụ, thế mà vô cùng khiêm nhường – khiến bạn không thể không ngưỡng mộ, không thể không noi gương; ngay cả một chú chó dòng quý tộc King Charles spaniel kiêu kỳ nhất cũng không dám coi thường khi đứng cạnh mẹ.

Vậy nên, bạn thấy đấy, mẹ còn giá trị hơn nhiều so với những gì mẹ “học được” từ sách vở.

*