[PREVIEW] QUYỂN 319: NĂM NGUYÊN PHONG THỨ 4 (TÂN DẬU, 1081)

Từ ngày Quý Mùi tháng 11 đến hết ngày Canh Tý cùng tháng.

[1] Tháng 11, ngày Quý Mùi mùng một, nhật thực.

(Cả hai bản kỷ đều ghi chép.)

[2] Ty An phủ lộ Vĩnh Hưng quân tâu: “Từ khi phát động dân phu nghĩa dũng, bảo giáp ra biên giới, trộm cướp khá nhiều, xin từ khi quân đội động binh trở đi, phàm kẻ cướp từ ba người trở lên cùng nhà chứa chấp, bắt được đều dùng pháp luật nghiêm khắc.” Vua theo lời tâu. Lộ Thiểm Tây cũng làm theo, lệnh cho Ty Chuyển vận Hà Đông xem xét kỹ rồi tâu lên.

[3] Chiếu cho Thẩm Quát: “Nghe nói người Hạ vượt sông đến giới núi phía đông, dừng lại vây bắt, muốn đến châu Hựu. Những nơi họ đến đều gần biên giới nhà Hán, người Nhung xảo quyệt, hành động khó lường, không thể không cẩn thận phòng bị. Hãy nghiêm lệnh cho tướng giữ thành ngày đêm rõ ràng việc do thám xa, chiêu mộ nhiều gián điệp, dò xét hướng đi của chúng, không được sơ suất, làm hỏng kế hoạch biên phòng.”

[4] Cao Tuân Dụ tâu, dùng quân Hoàn Khánh tiến đến Linh châu, hôm đó dừng ở Nam Bình châu (Truyện của Tuân Dụ ghi là Nam Bình Bạc, nay theo 《Mộ chí của Trương Thuấn Dân》 và 《Nam Thiên Lục》), cách thành 30 dặm gặp giặc giao chiến. Phó sứ Chuyển vận Lý Sát và Phán quan Phạm Thuần Túy đêm đó dùng thư tay bí mật thúc giục quân Kinh Nguyên đến cứu viện. Lưu Xương Tộ liền giao cho Diêu Lân ở lại đồn trú, tự mình dẫn mấy nghìn quân tinh nhuệ đến ứng cứu, chưa đến nơi thì giặc đã rút lui.

[5] Trước đó, Xương Tộ bàn việc quân không hợp ý Vua, Vua ban cho Tuân Dụ tờ chiếu viết: “Xương Tộ nói năng viển vông, nếu quả không đảm đương được việc thì nên chọn người thay thế.” Tuân Dụ từ đó khinh Xương Tộ. Sau đó, Xương Tộ đến trước thành Linh Châu trước, có tin đồn Xương Tộ đã hạ được Linh Châu, Tuân Dụ chưa đến Linh Châu trăm dặm nghe tin, vội dâng biểu, xưng thần sai Xương Tộ tiến công, hạ được thành Linh Châu. Ít lâu sau biết tin đồn đều sai, bèn chém người do thám để răn đe. Khi ấy Xương Tộ đến gặp Tuân Dụ, Tuân Dụ trách sao đến muộn, ngồi ngoài trướng một lúc không gặp, khi gặp, hỏi tình hình Linh Châu thế nào, Xương Tộ nói: “Trước đây vốn muốn đánh chiếm, nhưng vì mạc phủ ở phía sau nên dừng lại, thành không đáng đánh. Trận đánh ở ải Ma Tề trước đây, quân địch còn lại đều giữ Đông Quan Trấn, Đông Quan cách thành phía đông ba mươi dặm, gần bến đò Hưng Châu, vốn là nơi hiểm yếu, nay lại tập trung phòng thủ, nếu thừa cơ đánh gấp, tiêu diệt được viện binh bên ngoài, thành cô lập tất sẽ hạ.” Tuân Dụ vẫn chưa nguôi giận, lại đang muốn đánh thành, bảo Xương Tộ: “Ta đêm nay sẽ sai một vạn người khiêng đất lấp hào, sáng mai sẽ vào thành.” Bèn ra lệnh cho Xương Tộ giao quân Kinh Nguyên cho Diêu Lân, Lân không dám nhận, Tuân Dụ cũng thôi.

[6] Ngày Giáp Thân, Chủng Ngạc tâu: “Quan tướng người Thổ là Lưu Lương Bảo và Ma Thất Ngoa Thưởng hai người làm hướng đạo cho quân, từ thành Tuy Đức vượt Hoành Sơn đến Hạ Châu, nơi đó nước và cỏ đầy đủ, lại sai sứ Cao Phúc Tiến chỉ điểm các kho lương quan và tư, quân lương đầy đủ, đã bổ làm Hữu Ban Điện Trực.”

[7] Chiếu rằng: “Giao bản đồ năm lộ giáp biên giới cho Vương Trung Chính, Chủng Ngạc, căn cứ vào địa phận được phân chia để chiêu thảo, đợi khi bình định xong phía nam sông Hoàng Hà, nếu có thể nhân cơ hội vượt sông, mới được tiến quân tiêu diệt sào huyệt giặc. Vì hành dinh Hoàn Khánh, Kinh Nguyên đã đến địa giới Linh Châu, còn quân mã Phu Diên, Hà Đông đường xa, không cần phải đến hội hợp, chỉ cần bình định được địa phận được phân chia, khi bàn công ban thưởng sau này, sẽ không kém hơn việc bình định Hưng Châu, Linh Châu. Cơ quan phụ trách quân mã lộ Lân Phủ có thể từ biên giới phía tây chọn đường thuận tiện tiến quân nhanh chóng, và lệnh cho Triệu Tiết lo việc cung ứng lương thảo, nếu chưa đến địa phận của mình, thì mượn tạm từ lộ Phu Diên, giao cho Lộ Xương Hoành phụ trách. Còn Triệu Hàm, Trang Công Nhạc vốn không có chiếu chỉ triều đình cho phép sử dụng lương thảo của Phu Diên, vì việc vận chuyển không kịp, nên đã dâng tấu sai sự thật, cùng với việc để mất hàng vạn phu dịch, giao cho Triệu Tiết cử quan áp giải đến châu quân gần nhất để giam giữ, lệnh cho Thẩm Quát chọn quan xét hỏi.” Sau đó, Công Nhạc, Hàm tự tâu rằng đã vào sâu trong địa phận giặc, bị phơi nhiễm mà mắc bệnh, xin miễn giam giữ. Vua phê chuẩn cho xét hỏi bên ngoài.

[8] Ban đầu, Vương Trung Chính ở Hà Đông, coi thường các quan chuyển vận ty, mỗi khi có yêu cầu gì, không viết văn thư, chỉ sai người truyền miệng chỉ huy, chuyển vận sứ sợ hãi không dám trái lệnh. Công Nhạc và những người khác vì lời nói miệng không có căn cứ, bèn nhẹ nhàng báo với Trung Chính rằng: “Thái úy chỉ huy nhiều việc, sợ người truyền lệnh có thể quên hoặc nhầm lẫn, xin ghi lại bằng giấy bút.” Từ đó mới bắt đầu viết vào giấy. Công Nhạc và những người khác báo với Trung Chính: “Quân ra khỏi biên giới cần chuẩn bị lương thực bao nhiêu ngày?” Trung Chính cho rằng Phu Diên chịu sự tiết chế của mình, trước đây gặp quân Phu Diên, lương thực của họ đều thuộc về mình, bèn viết vào giấy: “Chỉ cần chuẩn bị lương thực nửa tháng.” Công Nhạc và những người khác sợ Trung Chính bị thiếu lương, bí mật chuẩn bị thêm lương thực tám ngày.

Đến khi Chủng Ngạc nhận chiếu không chịu sự tiết chế của Trung Chính, bỏ Trung Chính đi, lương thực của Phu Diên không thể lấy được nữa, người ngựa dần thiếu thốn. Trung Chính không quen việc quân sự, từ khi vào đất giặc, đi mà không có hướng dẫn, không có do thám. Tính nhút nhát, đến đâu cũng dừng lại, sợ giặc biết được vị trí doanh trại, mỗi đêm đến canh hai thì ra lệnh dập lửa trong quân, cơm hậu quân chưa kịp chín, quân lính ăn vào nhiều người bị bệnh, lại cấm lừa kêu trong quân. Đến khi lương thực hết, quân lính tức giận, đồn rằng: “Sẽ giết Vương Chiêu Tuyên và hai quan tào Trang, Triệu trước, rồi mới tan chạy về.” Trung Chính nghe được, bèn giả vờ nói lớn trước mọi người rằng nhất định sẽ hết sức tiến lên, chết mới thôi, bí mật sai Tẩu mã thừa thụ Toàn An Thạch tâu: “Chuyển vận ty vận lương không kịp, nên không thể tiến quân, nay tạm thời ở biên giới trại Thuận Ninh để ăn.”

Công Nhạc và những người khác cũng tâu: “Ban đầu dự định lấy lương thực của Phu Diên, vì triều đình bãi bỏ sự tiết chế của Trung Chính, nên thiếu lương.” Vua tức giận, bèn sai Tiết lập ngục để hặc tội Công Nhạc và những người khác. Công Nhạc và những người khác gấp, bèn tâu: “Thần ở Lân Phủ vốn chuẩn bị lương thực bốn mươi ngày, Vương Trung Chính bảo thần chỉ chuẩn bị lương thực nửa tháng, có giấy làm bằng chứng. Thần bí mật chuẩn bị thêm lương thực tám ngày, nay ra khỏi biên giới hơn hai mươi ngày, mới đến Hựu Châu, lương thực không thể không thiếu.” Vua dần hiểu ra không phải lỗi của Công Nhạc và những người khác, bèn có mệnh lệnh sau. Lúc đó lập ngục ở Thấp Châu, Trung Chính sợ Công Nhạc và những người khác lại nói gì, rất lo sợ, khi về triều đi qua Thấp Châu, bảo Công Nhạc và những người khác rằng: “Hai người đừng lo, đảm bảo không có chuyện gì.” Sau đó Công Nhạc và những người khác đều bị giáng một chức, chức vụ vẫn như cũ.

(Việc này căn cứ theo 《Ký văn》 ghi chép thêm, cần xem xét. Hoàng Đình Kiên viết 《Hoàng Liêm hành trạng》 có nói, đã chép vào ngày 20 tháng 10.)

[9] Quyền chuyển vận sứ Phu Diên lộ Lý Tắc tâu: “Đường vận lương bị ngăn trở, hiện đang mở đường chuyển vận, xin triều đình chỉ huy tiêu trừ hậu hoạn.” Vua phê: “Xét lời tâu của Tắc, việc này rất đáng lo, nếu khinh tiến thì chưa ổn, nên theo lời tâu mà hạ lệnh cho Chủng Ngạc nhanh chóng dời quân đến gần biên ải, hợp lực tiêu trừ bọn khương tặc phản nghịch, tiếp ứng lương thảo. Đợi khi dẹp yên hết, vùng đất phía nam sông của bản lộ, triều đình sẽ có chỉ huy riêng.”

(Bản Chu chép thêm: “Việc này Vua đã thu lại, bỏ đi.” Nay lại giữ lại, vì việc Vua thu lại trước không liên quan đến việc này.)

[10] Chủng Ngạc vốn được lệnh đem quân hội với Linh châu, nhưng Ngạc đi đường vòng không tiến, sau khi xuất phát từ Hạ châu, liền bị thiếu lương thảo. Ngạc đóng quân ở Ma Gia Bình, quân sĩ đói khát, mặt mày xanh xám. Ngạc muốn đổ tội cho quan chuyển vận, giết Tắc để tự giải tội, có người bí mật báo cho Tắc, Tắc xin đích thân đốc thúc việc chuyển vận, mới được miễn tội. Dân phu khổ sở vì việc chuyển vận, nhiều người bỏ trốn, Tắc không ngăn được, bèn sai quân sĩ chặt gân chân họ, họ lăn lộn trong núi non, mấy ngày sau mới chết, số người chết đến hàng nghìn. Tắc vốn được lệnh có quyền chém các quan tri châu trở xuống nếu làm trễ nải việc quân, trên dưới đều bị thúc ép bởi mệnh lệnh nghiêm ngặt, chọn người tạm quyền, đốc thúc dân phu lên đường, liền chuyên quyền giết chóc, chỉ có dân thường bị giết nhiều.

(Việc này căn cứ theo truyện Chủng Ngạc và Lý Tắc cùng bia mộ của Ngạc. Bản Chu chép thêm: “Tắc giết chín mươi sáu người, sử quan đời trước cho là hàng nghìn người, thổi phồng số người để hại chính sự đời trước.” Sửa lại rằng: “Dân khổ vì chuyển vận, nhiều người bỏ trốn, Tắc không ngăn được, sai thuộc lại chém hơn ba trăm người, tự mình giám sát chém hơn chín mươi người.” Bản mới lại dùng bản cũ, nay theo đó. Bản cũ lại chép: “Tắc cử Trương Á Chi đốc thúc việc chuyển vận, Á Chi chém dân phu.” Xét Á Chi là người do Tắc tiến cử, chỉ đi theo Tắc mà thôi, nay không ghi riêng tên Á Chi.)

[11] Dời Tri Hà Dương, quan văn điện học sĩ Phùng Kinh làm Tri Thanh châu.

[12] Ngày Ất Dậu, ban chiếu rằng: “Quân mã của Vương Trung Chánh đã chiến thắng ở châu Hựu, binh lính đều được cấp tiền đặc chi, lấy tiền từ kho phủ dưỡng của lộ Phu Diên để cấp.”

[13] Lại ban chiếu rằng: “Vương Trung Chánh đã không còn quản lý lộ Phu Diên, kiêm việc phân định địa giới đối diện với Hà Đông, chưa có cơ quan nào bàn bạc và quản lý quân sự, nên tăng thêm sai Triệu Tiết lo việc quân mã lộ Lân Phủ. Lại sai Thái Diệp quyền quản câu chuyển vận phán quan lộ Hà Đông, trực tiếp đến quân tiền, đi lại tính toán việc vận chuyển lương thực, Triệu Tiết quyền kiêm chức sự của đô chuyển vận ty, đợi khi Thái Diệp đến thì không quản câu nữa.”

(Cần xem Diệp giữ chức gì.)

[14] Ban đầu, Hà Đông điều động 11 vạn dân phu, Trung Chính giảm số lượng lương thảo, chỉ dùng hơn 6 vạn người, số còn lại đợi lệnh ở Bảo Đức quân. Sau đó, triều đình ra chỉ lệnh cho số dân phu còn lại vận chuyển lương thảo từ Lân Châu đi, theo sau quân của Trung Chính, tổng cộng 4 vạn người, cử tướng quân Tấn Châu là Tí Hổ dẫn 8 nghìn quân hộ tống. Hổ và các tướng tâu rằng quân ít dân phu nhiều, không đủ để hộ tống, xin thêm quân ra biên ải, và không biết Trung Chính đi đâu. Triều đình ra chiếu triệu hồi dân phu, lại lệnh từ Thấp Châu tiến đến Diên Châu cung cấp lương thảo cho quân của Trung Chính. Do đó, Tiết tâu rằng việc này không hợp thời, nên bãi bỏ.

(Bãi bỏ việc lấy lương thảo từ Bảo An, theo 《Mộ chí》 ghi ngày 9 tháng 11, còn đây dựa theo 《Ký văn》. Tiết tâu rằng khí lạnh đã sâu, băng giá cỏ khô, việc vận chuyển lương thảo khó khăn, nên bãi bỏ. Lời tâu khá giống nhau. Tiết cho rằng Vương Trung Chính bị Chủng Ngạc lừa, xin bãi bỏ việc lấy lương thảo từ Bảo An. Nay chỉ ghi lại sự việc, lại sợ rằng trước sau chỉ là một việc. Phó tướng thứ năm của Hà Đông là Tí Hổ và các tướng tâu: “Theo lệnh của Đô Chuyển Vận Ty, chúng thần phải hộ tống lương thảo đi, nhưng hiện tại không biết Vương Trung Chính đóng quân ở đâu. Chúng thần dẫn 5.141 quân, hộ tống hơn 3 vạn dân phu, lương thảo của dân phu đến liên tục vào ban đêm, đến giờ Dậu ngày 24 mới rời trại, chưa đi được một hai dặm, chúng thần đợi dân phu kéo lương thảo đi qua, rồi mới thu quân tiến lên.” Ngự phê: “Nên lại hạ lệnh cho Vương Khắc Thần, gấp rút thúc giục theo chỉ huy trước, không được tiến lên nữa.” Ngày 11 tháng 12 năm Nguyên Phong thứ 4, theo 《Ngự tập》, nên tham khảo với 《Ký văn》 để biết thời gian cụ thể. Sợ rằng đầu tháng 12, Triệu Tiết đã không còn ở Tào ty Hà Đông nữa, ngày 9 tháng 11 Tiết đã bị giáng chức đến Tương Châu, dù chiếu chỉ đến chậm, cũng không thể một tháng sau vẫn chưa nhận được.)

[15] Quyền phát khiển Phu Diên lộ Chuyển vận phán quan Trương Á Chi tâu: “Giới phía tây các trại Ngô Bảo, Nghĩa Hợp, Tế Phù Đồ ngày ngày lo sợ bị đánh giết, lại chưa có quân triều đình đến đó tiếp ứng. Sau khi Chủng Ngạc đánh bại giặc Phiên, tàn đảng chạy trốn vào trong núi, e rằng chúng sẽ xuất hiện chặn đường lương. Xin hạ lệnh cho Kinh lược ty Phu Diên lộ phái binh tướng đến dụ hàng.” Chiếu cho Thẩm Quát xem xét lời tâu của Á Chi, tiếp ứng và chiêu hàng. Nếu quân không đủ, thì gửi thư cho Chủng Ngạc xem xét thi hành.

[16] Quyền Phu Diên lộ Chuyển vận sứ Lý Tắc tâu: “Ngày Bính Tý tháng 10, binh phu đêm kết trận đóng quân ở sông Di (Khẩu Lăng), giặc phía tây đóng quân ở núi Bồ Đào. Ngày Đinh Sửu chưa sáng, Khúc Trân dẫn bộ binh và kỵ binh giao chiến với giặc trước, chia quân tinh nhuệ vòng qua núi Bồ Đào đánh vào phía sau giặc, đánh lui chúng bằng cách hợp kích từ trước và sau, chém được 400 thủ cấp, thu được 2000 binh khí giáp trụ, 50 ngựa, 7 sắc lệnh giả, 1 ấn đồng, hàng được hơn 40 người. Tiến quân đến đóng ở Bình Khúc Thủy. Ngày Mậu Dần đóng quân ở Đại Lý Xuyên, đến sáng thu quân không đủ, dân phu chết cóng trên đường, không thể thu nhặt được. Việc bắt phu dịch không đúng thời, lẽ nào có thể thành công, hiện nay đang ra sức thúc giục.”

[17] Kinh lược ty Phu Diên lộ tâu: “Theo thư của Chuyển vận ty, nghe nói trước đây những người không kịp theo đại quân và bỏ trốn, gồm cấm quân, dân phu, sương quân trốn dịch, đang ẩn náu ở khe núi phía đông Diên Châu, cướp bóc người qua đường. Ty này đã dán bảng khắp nơi, hạn trong nửa tháng phải đến quan ty tại chỗ tự khai, sẽ được miễn tội.”

[18] Hôm đó, Cao Tuân Dụ đóng quân dưới thành Linh Châu, hợp quân hai lộ Phu Diên và Hoàn Khánh, tổng cộng binh lính và phu dịch hơn ba mươi vạn người. Tuân Dụ cho rằng thành có thể hạ được trong ngày, không muốn Lưu Xương Tộ chia công, bèn sai Xương Tộ cùng Chủng Ngạc và Tang Thục đi tuần tra doanh trại. Đi hai ngày đều gặp giặc, đánh lui chúng. Ban đầu, giặc kéo đến hàng vạn người, thế rất mạnh, Xương Tộ lệnh trung quân bắn cung thần tí, lại tự mình ra trận bắn, tổng cộng hàng trăm phát, bắn trúng thủ lĩnh giặc là Nhân Đa Nhai Đinh, giặc lui dần. Thừa thắng đánh úp, bắt được hai ấn, một trăm bốn mươi con ngựa, cùng gấp đôi số khí giáp, đem nộp về trướng của Tuân Dụ. Tuân Dụ vẫn không vui, trách Xương Tộ không tuân mệnh lệnh, mỗi con ngựa chỉ cấp một đĩa bạc, quân sĩ xôn xao, Xương Tộ bí mật khuyên can họ. Thành lâu không hạ được, lương thảo cạn kiệt, Xương Tộ dò biết ở Cân Tử Ngập và Minh Sa Xuyên có kho lương, báo với Tuân Dụ, xin phái kỵ binh đi lấy. Đi về mất hai ngày, thu được hơn một vạn bó cỏ, một nghìn ba trăm hộc thóc và đậu, cho quân tự chở về nộp quan lấy tiền, quân Kinh Nguyên có dư thì chuyển cấp cho Hoàn Khánh. Hai quân tuy thông nhau lương thảo, nhưng lòng người vẫn tính toán riêng.

(Theo 《Mộ chí của Xương Tộ》 cùng bản truyện và 《Nam Thiên Lục》. Việc lấy thóc ở Minh Sa Xuyên đã ghi rõ ngày 28 tháng 10, Tân Tỵ.)

[19] Ngày Bính Tuất, Kinh lược ty lộ Kinh Nguyên tâu: “Lưu Xương Tộ đánh trận ở ải Ma (Khẩu Di), bắt sống hai mươi hai tên giặc Tây, giữ lại làm hướng đạo, chém mười hai tên giặc cầm đầu là Xướng Tụng.” (Chiến thắng ở ải Ma

(Khẩu Di) đã ghi rõ ngày 12 tháng 10, Ất Sửu.)

[20] Chiếu rằng: “Quân của Vương Trung Chính từ Lân Châu xuất phát, đã đến Phu Diên lộ, nghe nói phơi nắng dãi sương lâu ngày, nhiều người bị bệnh, nay tuy đóng quân ở biên giới, cũng lo không có chỗ nghỉ ngơi. Có thể lệnh cho bàn bạc với Thẩm Quát, chia quân đóng ở các thành trại Diên Châu, Bảo An quân để nghỉ ngơi, giao cho Triệu Tiết, Vương Trung Chính chỉ huy tướng sĩ chăm sóc, quản lý, chỉnh đốn khí giới, sửa chữa quần áo, lo chỗ ở và cơm nước, nuôi dưỡng tinh thần binh sĩ. Sau khi nghỉ ngơi xong, lập tức lệnh cho quân lần lượt lên đường, chọn đường tiện lợi đến Hà Đông, theo bản đồ vừa ban hành để đánh dẹp địa phận giặc. Vẫn lệnh cho Trung Chính báo cáo chi tiết số lượng người và ngựa ban đầu, số bị thương, bệnh chết, số đào ngũ, hiện còn bao nhiêu, để tâu lên.” Do đó, Trung Chính dẫn quân trở về Diên Châu, tính số binh sĩ tử trận gần hai vạn; dân phu đào ngũ phần lớn, chết gần ba nghìn người, theo quân vào trại hơn một vạn một nghìn người; hai nghìn con ngựa, chết gần một nửa; ba nghìn con lừa không trở về.

(Theo《Tư Mã Ký Văn》, ghi thêm ngày Bính Tuất được chỉ ban quân trở về Diên Châu.)

[21] Hùng Châu tâu: “Theo công văn của Trác Châu, xin sớm điều tra các quan lại kinh lịch khai báo sai và đi sâu vào địa phận thôn phường trong lãnh thổ để kiểm tra bọn giặc.” Chiếu rằng: “Hùng Châu từ nay phàm việc nhỏ tranh chấp biên giới với người phương Bắc, không được hoàn toàn không để ý, cố tình dùng lời lẽ vòng vo, dẫn đến việc phương Bắc gửi thư nhục mạ.”

[22] Ngày Đinh Hợi, chiếu cho Thượng thư đô tỉnh và Lục bộ mỗi nơi cử một viên Lang quan túc trực, các Tự, Giám mỗi năm ngày túc trực một lần.

[23] Lệnh cho Thiếu phủ giám đúc ấn tín của Tỉnh, Đài, Tự, Giám tổng cộng sáu mươi ba cái.

[24] Đề điểm hình ngục Hoàng Liêm của Hà Đông lộ tâu rằng: “Theo chỉ dụ của triều đình, thần đến Đại Châu để xác minh xem có người xâm phạm đất đai biên giới phía Bắc để hái củi hay không. Thân thần đã đến tận nơi, xem xét các trại như Bình Hình và mười hai trại khác dọc theo đường biên giới, kiểm tra từng chi tiết. Đúng là con đường cổ xưa, nên không cần truy cứu thêm. Trong đó có những con đường gần các phố xá và rừng cây rậm rạp, chắc chắn là nơi người qua lại. Binh lính canh giữ các phố này hái củi sớm tối, bỏ xa lấy gần, không thể tránh khỏi. Còn có những người đi tắt qua lại, tuy không phải để hái củi, nhưng cũng không nên đi thẳng qua như vậy.” Chiếu rằng: “Các quan trại không phát hiện việc hái củi và đi tắt qua lại, cùng với những người canh giữ địa phương, giao cho Kinh lược ty của Hà Đông lộ xử lý.”

(Ngày 7 tháng 8, Hoàng Liêm mới nhận mệnh. Năm sau, ngày 12 và 25 tháng giêng, cùng ngày 6 tháng 2, cần xem xét thêm. Năm Nguyên Phù thứ hai, Nội điện thừa chế Cát Tiên dâng sớ nói: “Trước đây vào thời Nguyên Phong, nước Hạ bắt giam và phế truất Vua của họ, triều đình ta xuất quân để thực hiện nghĩa vụ điếu phạt. Quân ta chưa ra khỏi biên giới thì Khiết Đan đã ứng phó, lấy cớ tranh chấp đường đi ở Đoàn Sơn Tử, gửi thư đến Ngoã Kiều rằng: ‘Sứ thần của trại Bình Hình ở Đại Châu đã ngăn cản phi lý đoàn tuần tra biên giới của nước ta. Bản đạo đã chỉ huy các quan địa phương chống cự và đẩy lui họ, xin thông báo cho Nam triều biết.’ Triều đình giao cho Đề điểm hình ngục Hoàng Liêm của Hà Đông lộ đến trại Bình Hình để điều tra sự việc. Sau đó chưa đầy mười ngày, quân Khiết Đan đã kéo đến áp sát biên giới, đây rõ ràng là để hỗ trợ nước Hạ. Lúc đó, thần đang giữ chức Giám áp trại Bình Hình, chứng kiến quân Khiết Đan tụ tập đông đúc như kiến. Thần không quản ngại thân mình, xông vào giữa đám binh lính Khiết Đan, dùng lý lẽ ôn hòa để thuyết phục, cuối cùng sự việc được hòa giải. Sau đó, thần nhận được tờ chiếu của Thần Tông hoàng đế rằng: ‘Quân Khiết Đan giương cờ, giương cung, lộ gươm giáo, vốn muốn thể hiện sức mạnh, không chịu khuất phục. Sứ thần của trại này lại sợ nếu để họ xâm phạm sẽ gây họa, nên nhất định sẽ đấu tranh, như vậy e rằng sẽ kích động thành sự biên giới. Từ nay tạm thời cho phép họ qua lại, chờ triều đình xử lý.’ Do đó, ta lại phân chia ranh giới phía tây Đoàn Sơn Tử với Khiết Đan. Thần từ đó biết rằng hai nước hỗ trợ lẫn nhau, không khác gì tay trái và tay phải.” Sự việc này khác với ghi chép trong thực lục, cần xem xét thêm. Hành trạng của Hoàng Đình Kiên cũng có ghi chép, cần nghiên cứu kỹ hơn, đã phụ lục vào ngày 7 tháng 8.)

[25] Chiếu rằng: “Ty Kinh chế đô đại Hi Hà lộ đã phân chia địa phận để đánh giặc, không còn kiểm soát quân mã Kinh Nguyên lộ nữa, lệnh cho Lưu Xương Tộ vẫn theo sự chỉ huy của Cao Tuân Dụ.”

[26] Ty Kinh lược Hoàn Khánh lộ tâu: “Phó tướng thứ ba Phó Gián báo: ‘Bộ lạc Tây Phiên là Hương Đô nói rằng Hạ quốc chủ sai người đuổi theo quân canh giữ trại Cương Trá khoảng ba nghìn người, Hương Đô đốt lầu canh của trại mình, cùng vợ là Khuất Danh đến đầu hàng.’ Đã lệnh cho Phó Gián đi thu phục trại Cương Trá và khai quật kho tàng.” Chiếu rằng trại Cương Trá giao cho Ty Kinh lược lo việc tu sửa, và chỉ huy Phó Gián điều động quân lính phòng thủ.

[27] Chủng Ngạc tâu: “Từ ngày Canh Ngọ tháng 10 rời Hạ Châu, sai Khúc Trân dẫn quân thông đường vận lương qua Hắc Thủy, An Định bảo, gặp giặc giao chiến, chém được Kiềm hạt, Thủ lĩnh giặc cùng 78 người, hàng phục được 650 người.” Còn lại như Lý Tắc tâu.

(Sách 《Tân kỷ》 chép ngày Đinh Hợi các quân hợp lực đánh Linh Châu, Chủng Ngạc đánh bại quân Hạ ở Hắc Thủy. Xét việc hợp lực đánh Linh Châu không phải ngày Đinh Hợi. Sách 《Cựu kỷ》 chỉ chép ngày Đinh Hợi Chủng Ngạc đánh bại quân Hạ ở Hắc Thủy, bắt được 1700 người, số người bắt được khác với lời tâu của Ngạc, cần xem xét thêm.)

[28] Ty Kinh chế đô đại Hi Hà lộ tâu: “Ngày Ất Hợi tháng 10 đến núi Khuất Ngô gặp giặc, chém được 400 người, bắt sống 100 người, thu được hơn một vạn con trâu, ngựa, dê, hiện đóng quân dưới thành Đả La Xuyên^[1]. Từ trại giặc ở biên giới phía tây, Vũ Tàng Dĩnh Thành Tứ sai người đem thủ lĩnh Phiên đến xin phát quân tiếp ứng, đã phân tướng sĩ đi chiêu hàng, bản thân cùng sáu thủ lĩnh lớn của tộc Uông Gia và hơn 30 người thuộc bộ lạc Phiên, gồm mẹ, vợ, con trai đến đầu hàng, đều mang theo ấn giả và mấy đạo cáo thị giả. Dĩnh Thành Tứ vốn là tù trưởng danh tiếng lớn nhất vùng Tây Vực, nay đã quy phụ, đã phong cho Dĩnh Thành Tứ chức Nội điện Sùng ban, sáu người kia được phong Hữu ban Điện trực và Tam ban Sai sứ. Cho gia quyến già trẻ trở về thành Tây Sứ và trại tộc ở bảo Kham Cốc, còn Dĩnh Thành Tứ và những người kia đều lệnh theo quân.”

[29] Ngày Mậu Tý, Cao Tuân Dụ bắt đầu dùng quân Hoàn Khánh tấn công thành Linh Châu. Lúc này trong quân đều không có công cụ tấn công, cũng không ai biết cách sử dụng. Tuân Dụ liền ra lệnh chặt gỗ làm công cụ, nhưng đều nhỏ bé, thô sơ, không thể dùng được. Ông lại muốn dùng quân pháp chém Lưu Xương Tộ, nhưng mọi người cùng can ngăn. Xương Tộ lo lắng, uất ức đến nỗi sinh bệnh, quân Kinh Nguyên đều phẫn nộ. Chuyển vận phán quan Phạm Thuần Túy nói với Tuân Dụ: “Hai quân không hòa hợp, e rằng sẽ sinh biến.” Ông hết lòng khuyên Tuân Dụ đến doanh trại của Xương Tộ thăm bệnh để hòa giải. Tuân Dụ lại sai người gọi người trên thành nói: “Sao không mau hàng?” Người ấy đáp: “Ta chưa từng phản, cũng chưa từng đánh, sao gọi là hàng?” (Theo 《Ký Văn》).

[30] Ngày Kỷ Sửu, tăng chế năm loại xe ngựa: xe ngọc dựng cờ Đại Thường, xe vàng dựng cờ Đại Bái, xe ngà dựng cờ Đại Xích, xe da dựng cờ Đại Bạch, xe gỗ dựng cờ Đại Huy. Theo lời tấu của sở Tường Định Lễ Văn. Ban đầu, sở Lễ Văn tâu: “Thần xem xét kỹ 《Chu Lễ》 chương Cân Xa, thiên tử có năm loại xe: xe ngọc, xe vàng, xe ngà, xe da, xe gỗ. Đều mang cờ, gọi là xe đạo đức. 《Khảo Công Ký》 chép: Kích thường cao hơn thù bốn thước; mâu thường cao hơn kích bốn thước. Kích và mâu đều cắm bên xe, gọi là xe binh. Đến thời Chiến Quốc, bên trái được coi trọng, nên thêm bốn cây kích, gọi là hấp kích. Như vậy biết rằng xe đức và xe võ vốn có công dụng khác nhau. Thời Hán, trong nghi thức lỗ bạ tiền khu có phượng hoàng hấp kích, nhưng chưa dùng cho năm loại xe. Từ Giang Tả trở đi, năm loại xe mới thêm kích bên phải, bọc bằng áo thêu, càng thêm loạn chế. Thời Hậu Chu, ty hạch dựng cờ bên trái, dựng hấp kích bên phải, vuông sáu thước và bọc bằng áo thêu, chỉ thiên tử mới dùng, càng thêm sai lầm. Xin bỏ hấp kích trên năm loại xe để phù hợp với tên gọi đạo đức, và dựng cờ Thái Thường ở giữa phía sau xe, lên xe thì đi bên trái. Đã tâu xong.”

(Lễ văn không ghi ngày tháng, nay phụ vào sau việc tăng chế năm loại xe).

[31] Lại tâu: “Xem xét việc hành xử của pháp giá, người cùng ngồi trên xe là để đón nhận lời hỏi han. Xưa thiên tử ngồi bên trái, người hầu ngồi giữa, người tham thừa ngồi bên phải. Người hầu phải trao dây thừng để phòng khi ngựa hoảng sợ chạy, đó là sự cẩn thận tột cùng. Trong quan chế nhà Chu có chức Đại bộc, Tề bộc, Đạo bộc để điều khiển xe. Khổng Tử nói: ‘Ta nắm giữ việc điều khiển xe.’ Đến lễ tham thừa lại càng quan trọng. Vì vậy xe đạo đức thì có Tề hữu, Đạo hữu, xe võ thì có Nhung hữu, đều do sĩ đại phu đảm nhiệm. Chế độ triều ta, xe của thiên tử có Đại bộc mà không có tham thừa. Xin thỉnh khi thiên tử thân hành tế tự, ngoài Đại bộc đã có sẵn, nên tăng thêm một viên cận thần làm tham thừa, đứng bên phải xe.”

[32] Lại tâu: “Xét kỹ chức trách của Cân xa trong 《Chu Lễ》, xe ngọc lộ dựng cờ Thái thường, có mười hai tua, để dùng trong tế tự. Lại có Đại ngự coi về xe ngọc lộ để tế tự, và khi phạm bạt thì đuổi đi. Đó là tế tự thì dùng xe ngọc lộ. Khổng Tử nói: ‘Thiên tử tuần thú, đem chủ tế của miếu thiên đi theo, chở trên xe tề, nói rằng phải có sự tôn kính.’ Trong 《Chu Lễ》, Tề bộc điều khiển xe kim lộ, Tề hữu đứng bên phải xe kim lộ. Đó là trai giới thì dùng xe kim lộ. Xe dùng trong trai giới và tế tự khác nhau mà không liên quan, đó là bằng chứng rõ ràng trong lễ. Triều ta thân hành tế tự ở Thái miếu, trai giới ở Văn Đức điện, ngày hôm sau liền dùng xe ngọc lộ, như thế là không hợp lễ. Xin thỉnh trai giới ở Văn Đức điện, ngày hôm sau dùng xe kim lộ, đến Thái miếu trai túc, ngày hôm sau hành lễ xong, dùng xe ngọc lộ, đi đến Nam Giao.”

[33] Chiếu rằng: “Quân mã các lộ Hoàn Khánh, Kinh Nguyên, Hi Hà đều tiến về Linh Châu, nay nghe tin giặc Tây tập trung trọng binh để chống lại quân triều đình. Nếu Linh Châu cố thủ, quân triều đình tiến sâu, lương thảo vận chuyển xa, há có thể chỉ đối phó với thành trì? Nếu đợi phá được Linh Châu, e rằng hao tổn lâu ngày. Hãy lệnh cho Cao Tuân Dụ, Lý Hiến cùng bàn bạc, đợi khi đánh bại quân tiếp viện của giặc, chia quân ở lại vây đánh Linh Châu. Nhân lúc sông đóng băng, chọn tinh binh tướng mạnh tiến thẳng đến Hưng Châu. Nếu hạ được Hưng Châu trước, thì Linh Châu không đánh cũng tự vỡ. Hãy cân nhắc tình hình mà thi hành.”

[34] Ty Kinh chế đô đại Hi Hà lộ tâu: “Quân đi đến đóng trại dưới núi Thiên Đô, giặc Tây xưng là Nam Mâu, bên trong có bảy điện, kho phủ, nhà nghỉ đều đã bị đốt cháy. Lại đến châu La Thông bắt được gián điệp, tra hỏi biết được thủ lĩnh Uy Minh, thống quân Tinh Đa Lí Đỉnh cùng quân lính, ngựa xe chở nặng, cách doanh trại của ty không xa, bèn lệnh cho tướng sĩ đuổi đánh, chém được hơn nghìn thủ cấp, bắt sống hơn trăm người, cướp được trâu bò, gia súc hàng vạn.” Lại tâu: “Rời núi Thiên Đô đến sông Mãn Đinh, Uy Minh giấu quân tan vỡ, sau lại sai tướng sĩ đuổi đánh, lại chém được năm trăm thủ cấp, bắt sống hơn hai mươi người, đoạt được hơn hai trăm ngựa, trâu bò, gia súc khoảng bảy nghìn.” Chiếu rằng: “Quân Lý Hiến qua núi Thiên Đô, chém giết rất nhiều, Triệu Tế cung cấp lương thực đầy đủ, phía đông cách Linh Vũ vài chục dặm, chẳng bao lâu sẽ hợp quân với các đạo Kinh Nguyên, Hoàn Khánh, nên càng phải khích lệ tướng sĩ, cùng hai lộ đồng lòng hiệp mưu phá giặc. Nếu quân đánh vây Linh Châu có dư, nên nhân lúc sông đóng băng, chia quân tinh nhuệ, tướng dũng mãnh, vượt sông về phía bắc đánh phá, tổ giặc bị lật đổ, thì thành Linh dù kiên cố cũng sẽ tự tan vỡ.”

(Sách 《Tân kỷ》 chép: Ngày Kỷ Sửu, Lý Hiến đánh bại quân Hạ ở La Bô Xuyên. Đó là căn cứ vào ngày nhận được tấu, còn ngày thực tế thì cần khảo cứu. Sách 《Cựu kỷ》 chép giống 《Tân kỷ》, nhưng thêm là chém được một nghìn sáu trăm thủ cấp. Tinh Đa Lí Đỉnh lại thấy chép vào ngày Kỷ Tỵ tháng mười một năm thứ năm.)

[35] Kinh lược sứ Phu Diên lộ Thẩm Quát tâu: “Việc vận chuyển lương thực của bản lộ, các huyện thuộc Diên Châu đã huy động hết đinh phu, đến mức phải điều động cả phụ nữ. Tuy nhiều lần răn dạy quan lại không được bắt ép phụ nữ, nhưng việc vận chuyển lương thực phải được thực hiện, nên không thể không dùng hết sức dân, e rằng sẽ không thể tiếp tục được nữa. Nghe nói sau khi ra khỏi biên giới, số người chết, bỏ trốn và gia súc không thể đếm xuể, đến nỗi cả quân tan rã, bỏ lại lương thực và vũ khí, không khỏi làm lợi cho giặc. Hiện nay lương thực biên giới đã hao tổn nhiều, lại thêm quân Hà Đông, càng thiếu lương thực. Theo ý kiến ngu muội của thần, hành dinh Hà Đông và Phu Diên có lẽ cần phải phân tán binh lính, tìm kiếm và tiêu diệt quân giặc ẩn náu, đợi đường thông suốt, lần lượt để lại một số người và ngựa, dựa vào địa thế hiểm trở để đóng quân phòng thủ, bảo vệ đường vận chuyển lương thực từ hai phía nam bắc.”

[36] Đề cử thường bình đẳng sự Hà Đông lộ Triệu Hàm và các quan tâu: “Quân các lộ đều muốn tiến thẳng đến Hưng Châu, đánh phá sào huyệt của giặc. Thần cho rằng nếu tiến quân sâu vào, giặc Tây Hạ sẽ tránh đi, di dời dân chúng, bỏ trống nhà cửa, thực sự có kế sách sâu xa. Đó là khiến quân ta tiến không có gì thu được, lui không có chỗ dựa, lương thực thiếu thốn, binh lính mệt mỏi, rồi sau đó chặn đường rút lui của ta, tự nhiên sẽ khiến ta lâm vào cảnh khốn đốn. Hiện đang là mùa đông giá rét, lại phải đi qua vùng đất hoang vu, có khi thiếu củi và nước, binh lính mệt mỏi, đói không đủ no, lạnh và đói đe dọa, nhiều người chết vì bệnh, số còn lại đa phần yếu ớt. Nay dù có đủ lương thực, cũng khó mà sử dụng được, nếu cố tình tiến nhanh, cuối cùng e rằng sẽ thất bại, trên làm tổn hại uy danh quốc gia, dưới làm tổn thương sinh mạng người dân. Kế sách hiện nay, không gì bằng bắt đầu từ những nơi gần, tập trung quân ở biên giới, giữa hai châu Hạ và Hựu, xem xét địa hình hiểm trở, đo lường khoảng cách xa gần, xây dựng các đồn lũy, tích trữ lương thảo, lần lượt hoàn thiện hai châu Hạ và Hựu, di chuyển binh lính và lương thực, làm căn bản, đợi khi đã chuẩn bị đầy đủ, từ từ tính kế tiến quân. Như vậy, dải Hoành Sơn giặc Tây Hạ sẽ không còn canh tác được, tất sẽ khiến chúng mất kế sinh nhai, không cần đến quân triều đình, chúng sẽ tự quy thuận, đây thực sự là kế sách vạn toàn. So với việc làm hiện nay, tuy có sự khác biệt về nhanh chậm, nhưng kết quả và thành tựu chắc chắn không thể so sánh được.”

[37] Thượng phê: “Tấu nghị của Thẩm Quát, Triệu Hàm đều theo như sự phân xử đã ban của triều đình. Các mệnh lệnh gần đây giao cho Vương Trung Chính, Chủng Ngạc, có thể nhanh chóng thi hành.” Lại phê: “Gần đây, việc bố trí lương thực và phu dịch của Ty chuyển vận lộ Hà Đông, Hi Hà có nhiều sai sót, cùng với việc quân tiền hoàn toàn không quản lý, dẫn đến số người bỏ trốn không ít, đã giao cho ngục trị tội. Có thể ban sắc cho các lộ chuyển vận ty, yêu cầu kiểm tra, nếu có việc làm sai trái trong chức vụ của bản lộ, hoàn toàn không quan tâm đến phu dịch, cũng nên theo đó thi hành, để mọi người biết sợ mà răn đe, dân chúng có chỗ nương tựa.”

[38] Ngày Canh Dần, ban chiếu cho Trung thư, ngày Đinh Dậu mở Thiên Chương các để tiến trình quan chế.

(Đinh Dậu là ngày 15.)

[39] Ban chiếu bãi bỏ việc các quan pháp ty của Hình bộ mỗi nửa năm một lần đến Trung thư để xét xử.

(Xem thêm ngày Nhâm Ngọ mùng 3 tháng 7 năm thứ 5.)

[40] Lễ viện tâu: “Ngày Nhâm Thân tháng 12, làm lễ đạm tế cho Từ Thánh Quang Hiến hoàng hậu; ngày Mậu Dần, sứ Liêu đến yết kiến. Kính xét theo lễ rằng: ‘Tháng này làm lễ đạm, tháng sau mới dùng nhạc.’ Lại nói: ‘Lễ đạm xong mới dùng rượu ngọt.’ Nay sứ Liêu đến yết kiến sau lễ đạm tế chưa quá một tháng, theo lễ có thể dùng rượu nhưng không thể dùng nhạc.” Ban chiếu cho sứ Liêu triều kiến không dùng rượu, chỉ ban yến tại quán.

[41] Quyền quản câu Hi Hà, Tần Phượng lộ chuyển vận ty công sự Triệu Tế tâu: “Theo đại quân đến Thất Chu Xuyên ứng phó, không có gì sai sót. Khám xét việc Đô đại kinh chế ty cần một tháng lương thực cho người và ngựa, thần đã gửi văn thư cho bản ty, sai người vận chuyển khẩn cấp ba vạn phần lương thực cho người và ngựa, một trăm năm mươi vạn cân lương khô, từ Thông Viễn chuyển đi, đến Tây Ninh Trại hội hợp, căn cứ vào số người và ngựa hiện tại, có thể chuẩn bị đủ cho một tháng. Hiện tại còn dự trữ đủ dùng trong năm mươi ngày, tiến sâu vào chiến dịch, chắc chắn không có sai sót.” Vua phê: “Tế tuy đã gửi văn thư cho bản ty, nhưng lo ngại đường xa có thể xảy ra sai sót hoặc không đến được, nên theo lời tâu của Tế, triều đình hạ lệnh cho bản ty và Kinh Nguyên lộ kinh lược, chuyển vận ty thông báo, tại các thành trại trên đường đi, thúc giục vận chuyển.”

(Bản truyện của Tế chép: “Triệu Tế lấy chức Thông trực lang quyền quản câu Hi Hà, Tần Phượng lộ chuyển vận ty sự, xây dựng Định Tây, thành Lan Châu, từ Thiên Đô Sơn theo đường Kinh Nguyên trở về, đi lại hơn trăm ngày. Lúc đó, Thiểm Hữu nhiều lần điều động dân phu, kéo dài ngày tháng, dân chúng sắp nổi loạn, Tế nghĩ không có cách nào kiểm soát, nếu để dân tự tan rã thì sau này không thể điều động được nữa, bèn thả hết, dùng ngựa chở lương, quân đội trở về mà không bị đói.”)

[42] Ngày Tân Mão, Tri Tần Châu, Đoan Minh điện học sĩ Tăng Hiếu Khoan được bổ nhiệm làm Tri Hà Dương. Trước đó, khi quân triều đình tiến đánh phía Tây, có người bàn nên di chuyển quân Tần Phượng về Hi Hà, Hiếu Khoan tâu: “Châu này nằm ở biên giới trọng yếu, các thành trại cách châu chỉ trăm dặm, trước đây đóng quân để khống chế người Hạ, quân không thể di chuyển.” Vua nghe theo.

(Ngày 5 tháng 8 xin giữ lại quân, chiếu cho Hiếu Khoan phân tích.)

[43] Hà Bắc đô chuyển vận sứ, Thiên Chương các đãi chế Vương Cư Khanh được bổ nhiệm làm Tri Tần Châu, sau đó đổi mệnh lệnh bổ nhiệm làm Tri Thẩm quan Đông viện, Thông nghị đại phu Lữ Công Nhụ.

(Việc đổi mệnh lệnh bổ nhiệm Công Nhụ vào ngày 17 Kỷ Hợi^[2], nay ghi chép lại cùng nhau.)

[44] Thiên Chương các đãi chế, Tri Khai Phong phủ, quyền Quản câu Hà Đông đô chuyển vận ty, Thố trí Lân Phủ quân mã sự Triệu Tiết được bổ nhiệm làm Tri Tương châu.

[45] Tiết ban đầu phụ trách việc kế toán vận chuyển lương thực ở Hà Đông, (ngày 12 tháng 10). Lúc đó, châu Lộ đã hai lần bắt dân phu, xiềng xích dân phường quách là Vương Khái cùng những người khác, bắt nộp tiền phu là 63.000 quan. Họ kêu oan với Tiết, Tiết bảo họ: “Triều đình dùng binh là bất đắc dĩ, việc quân cấp bách, sao có thể trì hoãn? Tuy nhiên, ta sẽ đứng ra thay cho các ngươi.” Liền dùng 20.000 quan tiền quan thay thế, tha xiềng xích và cho họ thời gian trả nợ. Lý Tắc tâu rằng, Chủng Ngạc vì quân Hà Đông thiếu lương, đang đánh châu Hựu, muốn lấy lương từ Bảo An. Triều đình bèn lệnh cho Tiết dẫn dân phu không vận chuyển đến đó, mượn cỏ khô và lương thực để chuyển cấp. Tiết tâu: (Vương Trung Chính tàn sát châu Hựu vào ngày 20 tháng 10, Lý Tắc tâu xin trước ngày 20 tháng 10, lời tâu của Tiết cũng chắc chắn trong tháng 10.)

“Trung Chính không có kinh nghiệm, bị Ngạc lừa, tin tưởng mù quáng, hành động liều lĩnh, quân xuất chinh hơn một tháng mà chẳng có công trạng gì. Quân Tí Hổ đủ lương thực, giao cho châu Lân. (Châu Lân hoặc châu Phu, e là nhầm.) Xét kế hoạch ban đầu, chắc chắn không phải là kéo dài, đã không dám thẳng tiến vào sào huyệt, lại chỉ sang Phu Diên, xấu hổ vì trở về tay không, lấy cớ hết lương, bảo Tắc tâu xin, dò xét triều đình. Huống chi dân phu không vận chuyển đi theo quân, có thể sai khiêng vác, Lộ Xương Hoành ở Phu Diên, cung cấp lương thực đủ đáp ứng. Hiện Hà Đông đang huy động đợt dân phu thứ ba, thường có ý phản loạn, tụ tập cướp bóc, tan rồi lại tụ, khó lòng đúng hẹn. Thái Nguyên cách Bảo An hơn mười lăm ngày đường, núi non hiểm trở, khó gấp đôi đường. Thần lo rằng quân sĩ lâu ngày phơi nắng dầm mưa, nước rút cỏ khô, người ngựa mệt mỏi, không thể tiến quân. Huống chi giặc vốn hung hãn, nay ẩn náu mà nhiều lần nhát gan, ắt có mưu kế xảo quyệt, không thể không lo.” (Tiết bác lời tâu của Lý Tắc, cùng với sách ngày Ất Dậu, nên tham khảo chung.)

Đến khi triều đình lại bàn việc tiến vào biên giới, kiêm lo việc quân mã ở Lân Phủ, Tiết liền tâu: “Các lộ trước đây đại cử, lúc quân sĩ tinh nhuệ, tràn ra bốn phía, thế như đè trứng, đã hơn một tháng rồi, tuy thắng trận nhưng không bù được tổn thất. Nay sức mạnh đã suy yếu, dân lực hao mòn, nếu lại tiến sâu, e gây biến khác. Có người nói Bỉnh Thường bị giam cầm, sợ bị nước láng giềng chiếm đoạt, nhưng từ khi xuất quân, chưa nghe quân phương Bắc dòm ngó Tây Hạ. Nếu quyết khai thác, hãy tạm xây thành châu Hựu, chia cắt các đồn lũy, tiếp giáp với châu Hạ, lập Tuy, Hựu, Ngân, Hạ thành một đạo riêng, tu sửa 36 trại An Viễn, Tắc Môn, đợi tháng hai xuất quân, đó là kế làm giặc khốn đốn.” Do đó, vì không đến Phu Diên, nên bị khiển trách về châu Tương.

(Lo việc quân mã ở Lân Phủ là ngày 3 tháng 11, Ất Dậu.)

[46] Quyền Phát khiển Độ chi phó sứ, Hà Bắc Đông Tây lộ Thể lượng An phủ, Triều phụng đại phu, Trực sử quán Kiển Chu Phụ được bổ nhiệm làm Tập hiền điện Tu soạn, Hà Bắc đô Chuyển vận sứ kiêm Thố trí Địch tiện.

[47] Kinh Nguyên lộ Chuyển vận phán quan Trương Đại Ninh tâu: “Phương sách vận chuyển lương thực, không gì bằng dùng xe. Thần thấy từ Hi Ninh trại đến Ma Tề khẩu đều là đồng bằng rộng lớn, thông xe không trở ngại, lại nghe nói từ Ma Tề đến Đâu Lĩnh dưới, đường đi cũng tương tự. Từ lĩnh trở về phía bắc, địa hình núi hiểm trở, ít nước, xe khó đi lại. Theo ý thần, có thể ở phía nam lĩnh chọn địa thế thuận lợi xây một thành trại, cho xe lớn từ Trấn Nhung quân chở cỏ đến đó, tùy theo vị trí quân mã, lại dùng phu dịch và súc vật từ quân tiền đi lại vận chuyển ngắn. Lại ở giữa đường đo đạc xa gần, xây dựng các tiểu bảo để tiếp ứng, như vậy có thể tiết kiệm được một nửa sức dân.” Lại tâu: “Thần xem xét Hồ Lô Hà, phía nam bắc đều bằng phẳng, đất đai màu mỡ, nếu có thành trại để dựa vào, thì có thể chiêu mộ cung tiễn thủ khai khẩn ruộng đất. Nếu được triều đình chấp thuận, xin giao cho thần hoặc cử quan khác khảo sát địa thế, chỉ dùng phu dịch trở về không để tập trung xây dựng. Nếu thành trại đã xây xong, thì đất đai và thuế rượu đều có thể quy hoạch, giúp đỡ quân phí.” Vua phê giao cho Lô Bỉnh: “Nay đại quân tiến sâu, việc lương thực cần được quy hoạch kỹ. Hôm nay nhận được tấu của Đại Ninh, xin nhân lực phu dịch từ hành dinh trở về, xây dựng lại thành cũ Tiêu Quan làm căn cứ, thì có thể chiêu dụ hết nhân hộ trong địa giới giặc. Đường đi thông suốt, xa gần liên kết, có thể thông xe lớn chuyển lương, kế sách rất hay. Hiệu quả đã thấy ở Hi Hà, từ khi xây thành Lan Châu và mở rộng đồn lũy, người Khương liên tiếp đầu hàng đã mấy vạn trướng, đến nay vẫn tiếp tục quy thuận, huống chi bản lộ đồng bằng rộng lớn, dân phiên đông đúc. Khanh hãy sớm lập kế hoạch, thì một lộ chẳng bao lâu sẽ yên ổn.”

[48] Chủng Ngạc tâu: “Sắp tới quân các lộ sẽ vượt sông trên băng, thần lo rằng sẽ xô đẩy nhau, tranh giành của cải, tướng tá khó ngăn cấm, xin sớm ban chỉ thị ràng buộc.” Chiếu cho các lộ tổng binh quan: “Sắp tới khi chiếm được kho tàng của giặc, tất cả của cải cùng ngày đó sẽ do chủ tướng thân hành kiểm tra, chia đều cho quân sĩ có công. Nếu vàng bạc quá nhiều, nên giữ lại một phần để dùng vào việc cung cấp cho tướng lĩnh sau này. Nếu giặc bỏ chạy, còn có ý định quay về chiếm lại sào huyệt, thì đốt sạch nơi chúng ở.”

[49] Ngạc lại tâu: “Có bộ lạc Thổ Phồn đầu hàng tên Ngưu Nhi dẫn đường đến kho lương ở Đào Đôi Bình, nói đó là kho của triều đình, các kho xếp sát nhau, xa gần ước chừng có thể cho ngựa chạy thẳng một mạch. Đã sai quân lính vận chuyển, xay thành lương thực.”

[50] Lại tâu: “Tướng thứ ba là Dương Tiến cùng những người khác đã hàng phục dân chúng ở Hoành Hà Bình và phá thành Thạch Bảo, chém được 168 thủ cấp từ thủ lĩnh trở xuống, bắt sống 1.676 người từ đại thủ lĩnh Diệp Thị Quy Mai trở xuống, cùng 66 con ngựa, 4.000 con trâu dê.”

[51] Chiếu tay: “Việc phân loại công việc của cơ quan chế độ đã có thứ tự, đã được chỉ dụ giảm bớt quan lại. Vì trong số sứ thần và lại viên có những người trước đây được tuyển từ cơ quan biên soạn sắc lệnh của các ty, cơ quan này đã được lệnh chỉnh đốn, việc biên soạn sắc lệnh đã được thông qua, nhưng chưa thể hoàn thành nhiều việc, nên lệnh cho các quan biên soạn trước đây là Trương Thành Nhất so sánh với số lượng trước, lượng sức cắt giảm, chọn lọc người có thể dùng được, vẫn đặt cơ quan như cũ để kết thúc công việc.”

[52] Tường định lễ văn tâu rằng: “Xưa kia, thiên tử tế lễ ở tông miếu, có việc ở đường và việc ở thất. Nếu là đại phu, sĩ thì chỉ ở trong thất mà thôi. Theo lễ, chúc mời thần chủ vào chỗ tôn quý để tẩy rửa xong, Vua mới ra đón con vật hiến tế, mời thần chủ ra khỏi thất, ngồi ở trên đường, thủy tổ quay mặt về hướng nam, chiêu ở phía đông, mục ở phía tây, rồi mới tiến hành lễ triều tiễn, đó là việc ở đường. Bày biện đồ cúng trên đường, rồi lại mời thần chủ vào thất, thủy tổ quay mặt về hướng đông, chiêu quay mặt về hướng nam, mục quay mặt về hướng bắc, dời đồ cúng trên đường vào trong thất, rồi mới tiến hành lễ quỹ thực, đó là việc ở thất. Thời Hán Nguyên Thủy, Vương Mãng bỏ vị trí thủy tổ quay mặt về hướng nam trên đường, các đời sau vẫn theo mà chưa sửa đổi, điều này không phải là lễ thiên tử quay mặt về hướng bắc để thờ thủy tổ. Kính xin mỗi khi hành đại hợp, trên đường đặt vị trí quay mặt về hướng nam, trong thất đặt vị trí quay mặt về hướng đông.” Chiếu giao cho Lễ viện, đợi khi miếu thành thì xin chỉ.

(Thánh chỉ ngày 9 tháng 11 năm Nguyên Phong thứ 4, nay phụ vào ngày Tân Mão tháng này.)

[53] Ngày Giáp Ngọ, Vua phê: “Quân mã của cơ quan thố trí ở Hà Đông lộ hiện đang ăn ở các thành trại của Bảo An quân, dần dần đi về phía đông, dọc biên giới đánh dẹp các bộ tộc Khương không thuần phục, chỉ là đi qua hoặc ở lại ba đến năm ngày, cấp một lần lương thực, tính ra số lượng cũng không nhiều lắm. Nếu ngay lập tức bắt nhân phu của Hà Đông lộ theo quân ra khỏi biên giới vận chuyển lương thảo ở vùng biên giới Lân Phủ khó kiếm nhất để trả cho Phu Diên lộ, đó là kế sách rất sai lầm, nên nhanh chóng ngừng lại. Số lương thảo đã tiêu hao, nên lệnh cho Đô chuyển vận ty Hà Đông không phải trả lại cho Phu Diên lộ. Nếu đã điều động nhân phu, thì lập tức triệu hồi, số lương thảo đó lệnh cho Chuyển vận ty Phu Diên lộ xóa bỏ.”

(Chiếu này có lẽ là do Triệu Tiết đề xuất, đề xuất của Tiết được ghi kèm khi Tiết bị giáng làm Tri Tương châu, ngày 9 tháng 11 Tân Mão^[3], trước đó bốn ngày, nên xem xét.)

[54] Lâm Quảng đóng quân ở thành Nhạc Cộng, chia quân sai các tướng đi vòng qua khe Tịch Mạo ra phía sau cửa Giang, phá được ải của giặc. Từ đó, hai đường thủy bộ từ Giang Môn và Nhạc Cộng thông suốt lương thực, các bộ lạc người Phiên đến hàng liên tiếp, chỉ có thôn Đẩu Bồ của La Thủy Đâu không đến. Ngày Ất Mùi, Lâm Quảng dẫn các tướng đi đánh, đóng quân ở núi Lạc Tuyết Cương, chém hơn năm trăm đầu giặc, lại xây đồn đóng quân ngựa.

(Truyện Lâm Quảng chép rằng đánh Đẩu Bồ, chém hơn năm trăm đầu giặc. 《Bình Man Lục》 chép chém hơn năm mươi đầu giặc, nay theo bản truyện^[4].)

[55] Ngày Đinh Dậu, Vua bàn việc với các phụ thần ở điện Thiên Chương về việc thi hành chế độ quan chức, sau đó tạm dừng.

(Sách 《Thái Đôn Cựu Điển》 chép phụ vào năm thứ năm. 《Cựu Kỷ》 chép ngày Đinh Dậu bàn việc quan chế, họp các phụ thần ở điện Thiên Chương. 《Tân Kỷ》 không chép.)

[56] Ban đầu, Chủng Ngạc đóng quân ở Ma Gia Bình để chờ vận chuyển lương thực, nhưng quá hạn mà lương không đến, quân sĩ càng đói khổ. Đi được tám ngày thì đến Diêm Châu, gặp trận tuyết lớn, chết mất hai ba phần mười. Tả Ban Điện Trực Lưu Quy Nhân dẫn quân chạy về phía nam, liên tiếp tan vỡ, vào ải có ba vạn người, bụi bặm bốc lên khắp nơi, dân chúng hoảng sợ bỏ chạy. Có người xin đóng cửa sáu đồn để ngăn chặn, có người bàn dùng quân của mười hai tướng Hà Đông để đánh dẹp. Thẩm Quát cho là không nên, nói: “Đây đều là tinh binh của năm châu, đánh chưa chắc đã thắng, mà tự giết chết quân sĩ để làm kiêu ngạo quân địch, không phải là kế sách.” Lúc đó là ngày Đông chí, Thẩm Quát mở tiệc lớn khao quân Hà Đông, bắt được mấy chục quân phản loạn. Thẩm Quát hỏi họ: “Phó Đô Tổng Quản sai các ngươi về lấy lương, chủ tướng là ai?” Họ trả lời: “Ở phía sau.” Thẩm Quát lệnh cho họ về đồn, đến tối có tám trăm người tự về, mười ngày sau những kẻ phản loạn đều trở về. Sau đó lại chỉnh đốn quân đội đi đánh phía tây, Thẩm Quát ra ngoài xem xét quân đội, Lưu Quy Nhân đến, Thẩm Quát hỏi: “Ngươi về lấy lương, sao không mang theo quân phù?” Quy Nhân không trả lời được, bèn chém đầu để răn đe. Sau đó Vua sai Cung đương Ngự dược viện Lưu Duy Giản đến xử lý những kẻ phản loạn, Thẩm Quát trả lời: “Kẻ làm lầm lỗi quân sĩ là Lưu Quy Nhân, đã thi hành quân pháp.” Duy Giản bèn về.

(Ngày 24 tháng 11 mới sai Lưu Duy Giản. Chủng Ngạc từ Ma Gia Bình đi tám ngày đến Bạch Tha, căn cứ theo mộ chí của Phạm Dục, Thẩm Quát giết Lưu Quy Nhân là mười ngày sau. Vì trong tự chí của Thẩm Quát có câu “ngày Đông chí”, nên phụ chép vào ngày Đinh Dậu, ngày 15 tháng này là ngày Đinh Dậu, Đông chí.)

[57] Ngày Kỷ Hợi, Đề điểm hình ngục Hoài Nam Đông lộ Phạm Thang tâu: “Hiện đang quyền lĩnh Dương Châu, sứ Cao Ly đi qua, thần chức nhỏ áo mỏng, đã gửi thư cho Quyền Chuyển vận phó sứ Lý Tông quyền lĩnh châu.” Thông phán Tứ Châu, Phụng nghị lang, Quyền phát khiển châu sự Vương Thuần Trung cũng tâu: “Nay gặp sứ Cao Ly, có được phép mặc áo tía như tri châu hay không?” Chiếu cho Phạm Thang mượn chức Triều phụng đại phu, ban áo tía thêu vàng; Vương Thuần Trung mượn áo tía thêu vàng.

[58] Lý Hạo tâu: “Lan Châu chiêu dụ được ba tộc lớn của Tây Phiên ở giới hạn Tây Sứ Thành quy thuận, gồm thủ lĩnh Tư Đa La Phan cùng hơn 300 hộ, hơn 1.300 nhân khẩu, trong đó hơn 300 người là trai tráng khỏe mạnh, còn lại hơn 1.000 người là già cả, trẻ nhỏ và phụ nữ. Đã ban thưởng và cấp phát vật phẩm theo lệ, cho phép họ tiếp tục sinh sống như cũ.”

[59] Tri Châu Thiểm Châu Lưu Hàng tâu: “Xin ban chỉ dụ, đối với binh lính trạm dịch cấp tốc và cấp bậc khác đã trốn tránh, hạn trong nửa tháng phải ra trình diện để được miễn tội. Nếu hết hạn mà không ra trình diện hoặc trình diện rồi lại bỏ trốn, dù có được ân xá cũng không được tha.” Triều đình đồng ý, hạn đến ngày 20 phải ra trình diện.

[60] Đô Chỉ Huy Lộ Thái Nguyên Phủ Trương Thế Củ tấu: “Theo chỉ dụ của triều đình, thần đã trình bày về lợi hại của việc dùng binh. Thần dẫn quân đi đánh phía Tây, gặp toàn là kỵ binh tinh nhuệ, còn già trẻ của chúng đều lẩn sâu vào sa mạc. Từ đó có thể thấy, những người đề xuất đánh giặc, khiến triều đình phải huy động hàng trăm vạn quân ở nhiều nơi, trong lúc đông giá rét mà viễn chinh không có lợi, đó là tội của họ. Thần khẩn thiết xin hãy nuôi dưỡng binh mã, đợi đến mùa xuân năm sau khi cỏ xanh chưa mọc, ngựa đang gầy yếu, cản trở thời vụ nông nghiệp của chúng, nhân lúc chúng suy yếu mà tiến quân đánh chiếm, thì chưa đầy hai ba năm, tất sẽ bắt được thủ cấp của chúng dâng lên Bắc Khuyết. Nếu cho rằng có thể phá được trong một tháng, thì đó không phải là điều thần có thể làm được.” Chiếu rằng: “Trương Thế Củ là tướng tá, vốn phải một lòng đối địch, dốc sức vào việc quân, dù quân sĩ có khổ cực vì giá rét và phơi nắng, chỉ nên báo lên triều đình để xin được quan tâm, sao lại dám tùy tiện trình bày ý kiến khác, làm lung lay và cản trở đại kế. Giao cho Vương Trung Chính khi đến Lộ đó, lập tức bắt trói giam vào ngục Phủ Châu, lệnh cho Chuyển Vận Ty cử quan điều tra tội trạng, thông báo cho các tướng lĩnh ở các Lộ biết rõ.”

(Thế Củ lấy chức Nội Tàng Phó Sứ quyền Đô Chỉ Huy Lộ Thái Nguyên Phủ, ghi chép vào tháng 12 năm Nguyên Phong thứ nhất, không rõ lúc này có thăng chuyển gì không. Ngày 7 tháng 12, tha Thế Củ.)

[61] Ngày Canh Tý, Cao Tuân Dụ tâu: “Thanh Viễn quân nằm ở nơi hiểm yếu, có thể dùng để tập trung binh lương, nên theo lệ cũ đặt quân, tăng cường tu sửa thành lũy. Còn Vi Châu ở phía bắc Hoành Sơn, người Tây Hạ dựa vào đây làm nơi hiểm yếu, nên lập Giám quân ty để tập trung binh mã, phòng thủ các châu Hưng, Linh. Thần nay xem xét địa hình, cũng nên dựa vào các điểm dân cư cũ để đặt các đồn trại, nhằm kiểm soát và thông suốt đường sá.” Chiếu cho Cao Tuân Dụ xem xét cách thức để bảo đảm thông suốt đường vận lương, rồi theo lời tâu mà tu sửa.

[62] Chiếu hỏi Thẩm Quát về việc các trại Ngô Bảo, Nghĩa Hợp có người đến quân doanh xin hàng là thực hay hư. Lúc này, 12 tướng quân Hà Đông đang trên đường trở về phía đông, đi qua vùng biên giới Phu Diên. Thẩm Quát sai tướng kỵ binh là Tiêu Tư kéo quân đến thành Tuy Đức, tuyên bố rằng Quát kiêm quản 12 tướng quân Hà Đông tiến về phía tây đánh giặc. Quân địch do thám thấy thế quân mạnh, đêm đó bỏ chạy, không mất một mũi tên mà chiếm được thành Phù Đồ. Từ đó, Ngô Bảo và Nghĩa Hợp bị cô lập, đều bỏ trống đồn trại mà rút đi, thu được ba lũy, mở rộng lãnh thổ về phía đông thuộc Ngân Châu và Hạ Châu.

(Theo ghi chép của Thẩm Quát, được chép sau chiếu hỏi về việc xin hàng. Ngày 6 tháng 12, Mậu Ngọ; ngày 24 tháng 12, Bính Tý; ngày 6 tháng giêng năm thứ 5, Mậu Tý, có thể tham khảo thêm.)