[BETA] QUYỂN 121: NĂM BẢO NGUYÊN THỨ NHẤT (MẬU DẦN, 1038)

Từ tháng giêng năm Bảo Nguyên thứ nhất đời Nhân Tông đến hết tháng 3 cùng năm.

[1] Mùa xuân, tháng giêng, ngày Quý Mão, Nguyên Hạo xin được cử người đến cúng Phật ở núi Ngũ Đài, xin cho sứ thần dẫn đường hộ tống và cấp giấy thông hành, Vua đồng ý. Thực chất Nguyên Hạo muốn do thám đường sá ở Hà Đông.

[2] Tống Kỳ, Viên ngoại lang Hình bộ, Trực sử quán, Đồng tri Lễ viện, dâng sớ nói:

“Thần trộm thấy những năm gần đây, tai dị xuất hiện nhiều lần, dựa vào loại hình và ý nghĩa, các điềm báo đều giống nhau. Trời vốn tôn trọng phép tắc, nhưng lại có hiện tượng sao chuyển dịch; đất vốn yên ổn, nhưng lại có điềm báo động đất ở kinh đô. Bệ hạ phụng thờ trời đất, năm tháng tốt lành, lẽ ra phải được hưởng phúc lớn, nhưng lại gặp tai dị lớn, vì sao vậy? Há chẳng phải do việc làm có điều gì mời gọi điều xấu, phép tắc có kẽ hở?

Trời đối với nhà Tống, luôn ân cần quan tâm, lo lắng trước, để khai mở tâm thánh, muốn Bệ hạ dựa vào điều dễ để lo điều khó, từ việc nhỏ cảnh báo việc lớn, phát huy đức cứng rắn, kiên định uy quyền của bậc chủ, dập tắt mầm họa từ khi chưa nảy sinh, để làm rạng rỡ sự nghiệp lớn.

Thần kính đọc sách 《Ngũ hành chí》 trong sử cũ, để nghiệm xem việc hiện nay, thấy rằng những lời cảnh báo nghiêm trọng từ trời không thể không xem xét. Nếu như các ngôi sao tản mát, đó là điềm báo dân chúng sẽ ly tán; mặt trăng đi qua Hoàng đạo, động đất ở các châu huyện, giặc ngoài biên ải nhòm ngó, bề tôi lộng quyền, hậu phi lộng hành, đó là điềm báo mất mùa đói kém.

Năm ngoái, lửa thiêu chùa Hưng Quốc, lan sang điện thờ Thần Ngự của Tổ tiên, sau đó lại có kẻ trộm phá hoại đồ tế tự trong tông miếu, đó là dấu hiệu thần linh không chứng giám. Từ xưa đến nay, mỗi khi thiên tai dịch bệnh xảy ra, xa thì mười mấy năm, gần thì ba bốn năm, đều ứng nghiệm theo từng phương hướng, không có lần nào là không đúng. Bệ hạ sao không tạm dẹp bỏ những suy nghĩ vẩn đục, suy xét tìm hiểu nguyên nhân?

Hiện nay pháp luật đã được thiết lập, trên dưới hòa thuận, mà thần lại bàn đến việc nguy hiểm, chắc chắn khó lấy được lòng tin. Nhưng xin Bệ hạ thử nghĩ một chút, giả sử dân chúng ly tán, thì dùng kế sách gì để ổn định? Giả sử đói kém, thì dùng đạo lý gì để cứu giúp? Nếu giặc ngoài biên nhòm ngó, thì tướng nào có thể giao trọng trách? Nếu bề tôi lộng quyền, thì có bao nhiêu kẻ gian cần phòng bị? Nếu thiên tai dịch bệnh không ứng nghiệm, đó là phúc của quốc gia. Nhưng nếu chúng ứng nghiệm, thì Bệ hạ đã có sẵn kế sách đối phó trong tay chưa? Vậy xin được trình bày những điểm chính trước:

Thần nghe rằng: Vua lấy việc nắm quyền làm trọng, bề tôi lấy việc tuân mệnh làm kính. Nếu bỏ quyền đi, thì cái trọng lại thành nhẹ; nếu cướp mệnh đi, thì cái kính lại thành tiếm. Kính mong bệ hạ nghĩ đến điển chương ban tước thưởng, quyền hành hình phạt, tuy xem xét lời nói của nhiều người, nhưng quyết định một mình, không nên ủy thác hay mượn cớ, để mở đường cho tư lợi của kẻ quyền quý thân cận. Còn như cung phi ngoại thích, xin ân cầu thưởng, ngày tháng không dứt, bệ hạ chỉ nên quyết đoán không nghe, để tỏ ra công bằng. Nội tỉnh hoàng môn, kẻ hầu cận bên cạnh, cũng nên thường xuyên răn dạy, khiến họ không vượt quá phận mình. Đó đều là thuật trợ dương ức âm vậy.

Thần nghe rằng: Bá Vũ là bậc trưởng của Tam Vương, gặp lỗi tự trách; Tuyên Vương là bậc lương của nhà Chu, gặp họa tự sửa. Cho nên có thể cảm động thần linh, thu hồi oai nộ, biến khí độc thành thái hòa, hóa suy yếu thành trung hưng. Bệ hạ xem xét cổ kim, rất tường tận rất thuần thục. Nay tai biến ngày càng rõ, trong ngoài đều nghe, nhưng lời tự trách không thấy trong chiếu thư, mưu lo lắng không lưu lại trong việc hỏi han. Bỏ xa lời răn của trời, hư không mà không đáp, qua thời vượt tháng, quần thần đều im lặng. Kẻ nhàn rỗi chỉ dẫn tăng ni, sáng tụng kinh chiều niệm Phật, tu sửa những tế tự nhỏ nhặt không đáng kể, để ngăn chặn tai biến lớn đáng sợ. Người còn chưa tin, trời sao có thể lừa dối! Thần thật là ngu muội, e rằng trong việc tiêu trừ tai họa, chưa được kế sách hay.

Kính mong bệ hạ không vì tai họa chưa ứng mà yên vui, không vì năm được mùa mà quên đói kém, hãy ban chiếu khắp trăm quan^[1], mỗi người dâng lên ý kiến của mình, may ra thiên hạ sẽ rõ ràng, sáng tỏ trước mắt^[2]. Kính mong bệ hạ lưu tâm xem xét.”

[3] Ngày Giáp Thìn, có sấm.

[4] Ngày Bính Ngọ, vì tai dịch xuất hiện nhiều lần, Vua hạ chiếu cầu lời nói thẳng, nói: “Những thiếu sót của Trẫm, sự thiên vị của người thi hành công vụ, chính sách giáo hóa chưa đạt đến lý tưởng, hình ngục chưa hợp với đạo trung, những kẻ che đậy sự thật tại chức, những quan lại tham nhũng, mong các gián quan, ngự sử, tấn thân, trăm quan dâng sớ kín trình bày, hết lòng không giấu giếm, trong vòng nửa tháng phải niêm phong dâng lên, Trẫm sẽ tự xem xét, không qua các cơ quan, chọn điều tốt mà làm, chắc chắn không phải là lời nói suông.”

(Chiếu này trong 《Thực lục》 và 《Bản kỷ》 đều bị thiếu, chỉ có trong 《Hội yếu》 là có. Chú thích trong tập sớ trực ngôn của Tống Kỳ nói: Ngày mồng 9 tháng giêng. 《Hội yếu》 cho là ngày 10, e là sai. Trong tập sớ dâng lên của Trương Phương Bình cũng nói là chiếu ngày Bính Ngọ, còn sớ của Kỳ lại nói là đọc chiếu ngày Mậu Dần. Xét tháng giêng ngày mùng một là Mậu Tuất, không có ngày Mậu Dần, sớ có sai. Kỳ lúc đó dâng sớ chắc chắn không sai, có lẽ do khắc in nhầm. Vì 《Thực lục》 và 《Bản kỷ》 thiếu chiếu này, có lẽ là do tháng 2 Hàn Kỳ nói, tể tướng không chịu ban hành^[3].)

[5] Ngày Canh Tuất, lệnh cho Hàn lâm học sĩ Đinh Độ tạm quyền coi việc thi cử ở Lễ bộ.

[6] Ngày Ất Mão, Đại Lý bình sự, Giám tại kinh điếm trạch vụ Tô Thuấn Khâm dâng sớ qua hòm thư nói rằng:

“Thần nghe rằng đất Hà Đông bị nứt lớn, nước trào lên, phá hủy nhà cửa, thành lũy, giết hại dân chúng và gia súc gần mười vạn, kéo dài hơn mười ngày không dứt. Ban đầu nghe tin, thần vô cùng hoang mang, nghi ngờ, tự nghĩ từ khi biên soạn sách sử, các triều đại suy vi, loạn lạc trước đây cũng chưa từng có tai biến lớn như vậy. Nay bốn bậc thánh tiếp nối, trong ngoài yên ổn, thần và người hòa hợp, binh đao ngừng nghỉ, rõ ràng khác với thời suy vi loạn lạc, vậy sao tai biến lại còn lớn hơn? Hơn nữa, việc hung hiểm, điềm lành xuất hiện, thần linh thực sự chủ trì, mỗi loại đều có cách báo hiệu, chưa từng sai lầm. Sự ứng nghiệm giữa trời và người, bài học xưa nay, thật đáng sợ. Há chăng bậc vương giả an nhàn hưởng lạc, tin dùng kẻ thân cận mà không xem xét chính sự?

Trên miếu đường, có kẻ bất tài chiếm lộc, lộng quyền làm hại việc trên? Hay chăng chính sách thi hành có điều gì bất tiện với dân? Trong cung cấm, có kẻ dạy dỗ không cẩn thận, dùng mị đạo để tiến thân? Phía tây bắc, người Khương Di có ý phản bội, xâm phạm? Thần từ phương xa đến, không rõ việc gần đây, trong lòng nghi ngờ mà miệng không dám nói. Điều lạ là triều đình thấy tai biến lớn như vậy, không sửa chính sự sai lầm để đáp lại lời cảnh báo của trời, an lòng dân, lại im lặng không quan tâm, như không có chuyện gì; quan gián, ngự sử không thấy dâng sớ trình bày nguyên nhân tai họa để mở lòng Vua. Nhưng dân tình xôn xao, tụ tập bàn tán, đều có vẻ lo sợ.

Thần vốn nhờ ơn Vua, thân mang trọng trách quốc gia, thấm nhuần ân huệ, sống đến nay, mắt thấy lòng nghĩ, kinh hãi toát mồ hôi, muốn hết lòng trung, dâng lời tâu bày.

Lại thấy Phạm Trọng Yêm vì cương trực mà trái ý bọn gian thần, lời nói không được dùng mà thân bị đày ải; ban chiếu khắp thiên hạ, không cho phép vượt quá chức vụ mà bàn việc. Thần không tránh né quyền thế, ắt sợ sẽ bị vu cáo, không giúp ích gì cho nước, nên tự cảm thấy bi ai, không biết làm sao. Đến đầu mùa xuân, sấm sét nổi lên dữ dội. Thần cho rằng những thiếu sót của quốc gia, các bề tôi không dám nói với bệ hạ, chỉ có trời cao nhắc nhở để báo cho bệ hạ. Bệ hạ quả nhiên ban chiếu sáng suốt, cho phép các bề tôi đều được dâng lời. Thần vừa nghe tin, vui mừng khôn xiết.

Mười ngày sau, nghe nói có nhiều người dâng lời, trong đó há chẳng có lời nào trúng vào bệnh thời sự, nhưng chưa nghe triều đình thi hành, đó cũng là thu nhận lời nói suông mà không căn cứ vào hiệu quả thực tế. Thần nghe rằng chỉ có thành tín mới có thể ứng với trời, chỉ có thực tế mới có thể an dân. Nay ứng với trời mà không thành tín, an dân mà không thực tế, chỉ ban bố văn tự suông, khiến người ta thêm thở dài, thì lấy gì để tạ ơn thần linh mà cứu vãn tệ loạn? Há chẳng phải là do đại thần che lấp tai mắt của trời, không thi hành cho bệ hạ, hay do lời nói của người dâng lời quá xa rời thực tế, không đáng để thi hành?

Thần thấy kỷ cương đổ nát, chính sách thiếu sót, việc này rất nhiều, không thể kể hết. Xin trình bày hai việc lớn để bệ hạ rõ:

Một là chính tâm. Phàm trị nước như trị nhà, trị nhà trước hết phải tu sửa bản thân^[4], tu sửa bản thân trước hết phải chính tâm, tâm chính thì thần minh tụ hội mà muôn việc đều được xử lý. Nay trong dân gian truyền rằng bệ hạ những năm gần đây hơi gần gũi với những kẻ hèn hạ như diễn viên, vui chơi quá mức, ban thưởng vượt quá quy định. Vui chơi quá mức thì phóng túng, ban thưởng vượt quá quy định thì xa xỉ. Phóng túng thì chính sự không được quan tâm, xa xỉ thì chi tiêu không đủ.

Thần xem qua quốc sử, thấy tổ tông ngày ngày thiết triều, đến tối mới xong, lại còn ngồi ở cửa vườn sau, có người tâu việc thì lập tức được triệu vào đối đáp, hỏi han tường tận, việc nhỏ cũng đều tiếp thu. Cuối đời Chân Tông, ngài không được khỏe, mới bắt đầu cách ngày thiết triều. Nay bệ hạ đang tuổi thanh xuân, thực là lúc nên dậy sớm thức khuya để cầu trị, mà lại cách ngày mới ngự điện, đó là chính sự không được quan tâm vậy.

Lại nữa, kho tàng trống rỗng, dân chúng ít của cải dự trữ, thuế má bắt buộc hầu như không ngày nào ngừng, ba ty tính toán kinh phí, gấp hai mươi lần so với thời tổ tông, đó là chi tiêu không đủ vậy. Chính sự không được quan tâm, chi tiêu không đủ, thực là nỗi lo lớn của quốc gia. Thần mong bệ hạ tu sửa bản thân để cai trị người, gột rửa tâm hồn để xem xét sự vật, siêng nghe xét đoán, bỏ sự an nhàn vui chơi, loại bỏ những kẻ ti tiện gần gũi như diễn viên, thân cận những bậc lương sĩ cương trực sáng suốt. Nhân dịp tai biến này, suy nghĩ về kế sách lâu dài, thì thiên hạ thật may mắn biết bao.

Hai là chọn người hiền. Bậc minh chủ vất vả trong việc tìm kiếm người hiền, nhưng lại nhàn nhã trong việc sử dụng họ. Tuy nhiên, trong số các quan lại đầy triều, không cần phải chọn hết, chỉ cần chọn một hai vị phụ thần cùng các ngự sử, gián quan mà thôi. Bệ hạ dùng người, vẫn chưa kỹ lưỡng trong việc lựa chọn.

Trước đây, Vương Tùy từ chức Thị lang Lại bộ lên làm Bình chương sự, vượt qua mười bậc, lại trở thành Thượng tướng. Đây là ân điển phi thường, ắt phải dành cho người tài phi thường, nhưng Vương Tùy hư hỏng, tầm thường, gian nịnh, không phải là người tài phụ tá, sau khi nhận chức, dư luận xôn xao. Vì vậy, bệnh tật đeo bám thân ông, tai họa giáng xuống đất nước. Đây cũng là ý trời yêu thương triều đình ta, xin bệ hạ hãy xem xét!

Hơn nữa, Thạch Trung Lập trước đây ở triều, lấy việc đùa cợt làm trách nhiệm, các sĩ nhân khi có yến tiệc, ắt đặt ông ngồi giữa, nghe lời nói của ông để lấy tiếng cười. Nay ông ở cận thần, không nghe thấy mưu kế hay, tiếng tăm rất nhẹ, bị người đời coi thường, khiến tai họa nhiều lần giáng xuống mà triều đình không được tôn trọng, bởi vì cận thần phần nhiều không có tài. Bệ hạ bên cạnh còn như vậy, thì quan lại trong thiên hạ có thể biết được. Thực sự lo rằng Hung Nô sẽ khinh thường Trung Quốc, nên lập tức cách chức, chọn người hiền tài khác.

Lại có Trương Quan làm Ngự sử trung thừa, Cao Nhược Nột làm Tư gián. Hai người này đều đỗ cao, dùng văn từ để tiến thân, nhưng tính tình ôn hòa nhu nhược, không có khí phách cứng cỏi dám nói. Đây đều là do chấp chính dẫn dắt, muốn họ im lặng, không dám nói lên việc riêng, khi có điều gì muốn nói, ắt phải bí mật thông đồng. Người ngoài nhìn vào, thật đáng cười. Vì vậy, chức vụ ngự sử, gián quan, thần mong bệ hạ tự chọn, không để họ xuất thân từ cửa chấp chính. Đài gián quan đã có người tài, thì cận thần không dám phạm lỗi, đó là sách lược trị quốc vậy.

Thần cho rằng bệ hạ đã thân chinh cần kiệm, phụ tá, đài gián lại đều có người tài, thì thiên hạ lo gì không trị, tai dị từ đâu mà sinh. Xin bệ hạ hãy lưu tâm.”

(Bản truyện của Thuấn Khâm nói rằng, năm Khang Định, Hà Đông động đất, Thuấn Khâm dâng sớ lên hòm thư, ấy là sai vậy. Năm Khang Định, Vương Tùy đã bị cách chức lâu rồi, nay căn cứ vào tập của Thuấn Khâm, thấy việc này vào ngày 18 tháng giêng năm đó.)

[7] Ngày Bính Thìn, Vua ban chiếu rằng: “Gần đây khí lành không hiệu nghiệm, tai họa âm thường xảy ra, đất rung chuyển dữ dội, sấm sét nổi lên không đúng thời. Suy xét nguyên nhân của sự trách phạt từ trời, há chẳng phải do quan lại tham nhũng lười biếng, hà khắc tàn bạo, khiến ngục tù đầy ắp, mà thuế má nặng nề gấp gáp chăng? Hoặc nhận hối lộ bán chức, tình hình dưới bị bưng bít, làm tổn hại hòa khí dẫn đến tai họa chăng? Chuyển vận sứ, đề điểm hình ngục, hãy xét lại các quan lại thuộc quyền mà tâu lên.”

[8] Tống Kỳ lại dâng sớ rằng:

“Thần nghe rằng thưởng phạt nắm quyền quyết định, là quyền của thiên tử. Tâu xin được hay không, để giúp Vua quyết định, thì trăm việc được yên ổn, uy quyền của Vua được tôn trọng. Thần thấy bệ hạ xem xét các việc chính sự, giữ vững đức khiêm tốn, không tự mình quyết định trước, mà giao hết cho đại thần. Dù cho đại thần ai cũng như Cao Dao, nhà nào cũng như Hậu Tắc, còn không thể được, huống chi có kẻ mượn uy quốc gia để thỏa cơn giận, gửi tước công để gieo ân huệ? Thần xin trình bày sơ lược những điểm chính:

Như bệ hạ tự muốn bổ nhiệm ai, đại thần cho là không được, bệ hạ liền bãi bỏ. Lại như tự muốn cách chức ai, đại thần cho là không được, bệ hạ liền để yên. Như thế thì quyền lực thường ở tay bề tôi, chính sự không thuộc về Vua, rõ ràng có thể thấy. Bệ hạ còn ngại gì mà không nhiều lần xét hỏi, khiến cho người tài trung bình đoán thời thế như vậy, muốn kết thân với triều đình thì quay về nương tựa bè đảng quyền thế, muốn vì việc công thì lại rơi vào cửa tư. Uy quyền dần dần chuyển dịch, lòng người còn nương tựa vào đâu? Đó là điều đáng lo thứ nhất về sau vậy.

Thần nghe rằng bề tôi trung thành phụng sự Vua, khi đến gần thì nói, khi ra ngoài thì dùng lời khéo léo, đó là để mở lòng phòng ngừa họa loạn. Bệ hạ cũng nên giữ kín lời nói ấy, bảo toàn người ấy. Nếu lộ ra tên chủ mưu, thì những kẻ bị bàn tán, chỉ trích sẽ căm giận mà nghĩ cách báo thù. Việc dựng lời phỉ báng, nếu không ngăn chặn thì sẽ không dừng lại. Một khi gặp họa, người sau sẽ lấy đó làm bài học, đều sẽ xu nịnh, a dua, bỏ công mà theo phe đảng, thì dù Bệ hạ có đầy sảnh bề tôi, áo tía áo đỏ lẫn lộn, ai dám đối đầu với quyền quý mà dâng lời để chuốc họa?

Điều này chẳng khác nào tự tay trao kẻ thù cho gian nhân, tự bịt tai che mắt mình. Thần từng thấy việc này, nghiệm ra từ chuyện trước, kính mong Bệ hạ suy nghĩ sâu xa về ý nghĩa ‘mất bề tôi’ trong 《Kinh Dịch》, đừng lặp lại cái chết oan của Dương Xử Phụ trong 《Xuân Thu》. Đây là điều đáng lo thứ hai.

Thần kính nghĩ Bệ hạ đang tuổi thanh xuân, hoàng tự chưa lập, những người được sủng ái trong hậu cung nên theo thứ tự mà tiến cử, rộng tìm phúc lành đông con. Kính mong Bệ hạ sớm ban lệnh răn dạy, chiếu phân biệt quý tiện, khiến trên dưới có quy củ, không vượt quá phận; những lời gièm pha, dèm pha, phải rõ ràng ngăn cấm. Thường xuyên ban chiếu cho hậu phi, rèn luyện đức tính khiêm nhường, hòa nhã, đừng để lòng đố kỵ nảy sinh trong đó. Đây là điều đáng lo thứ ba.

Gián quan, Ngự sử vốn là chức vụ để chọn người ngay thẳng, làm rung chuyển kỷ cương, là tai mắt của thiên tử. Nhưng nay thì không như vậy, kẻ có thế lực thì tội ác chất cao như núi, nhưng lại im lặng không hỏi; kẻ không có chỗ dựa thì bới lông tìm vết, dùng văn chương để công kích; chưa đầy một năm đã can thiệp vào việc của Tể tướng, mong kiêm chức để cầu thăng tiến. Như thế, nếu Tể tướng có sai lầm, Gián quan, Ngự sử nào dám vì Bệ hạ mà nói hết lời?

Thần nói rằng, Gián quan, Ngự sử do Tể tướng tiến cử, không có lợi cho Bệ hạ. Trao trách nhiệm nặng một cách dễ dàng thì khó tìm được người tài; chỉ thưởng mà không phạt thì khó làm nghiêm kẻ dưới. Nay nếu bảo người giữ chức ấy, cả năm không nói hoặc nói mà không đúng, thì bị cách chức; cố ý giấu giếm việc riêng, thì bị xử tội buông thả; không sợ cường quyền, bàn luận nghiêm minh, thì Bệ hạ tự ý đề bạt, không để các cơ quan can thiệp. Đây cũng là một cách cứu vãn tình trạng a dua theo phe đảng.

Sách truyện nói: ‘Chính cái gốc thì muôn việc đều thông suốt.’ Lại nói: ‘Người còn thì chính sách thực hiện, người mất thì chính sách ngừng.’ Nếu để thiên tử nắm quyền trên, quần thần làm việc dưới, như Trẫm đã trình bày trước đây, thì đại kế mưu lớn, sẽ cùng nhau sửa đổi hoàn thành, sao có thể chính sách chưa đạt đến lý tưởng, hình phạt không hợp lý được? Đến như các huyện biển rộng lớn, quan lại không đều tốt, hoặc xét xử không công bằng, hoặc tham nhũng công khai, hoặc dân nghèo không có nơi kêu cứu, hoặc việc rối ren chưa giải quyết. Lớn thì đến chết, nhỏ thì bị đày xa, án văn vừa ban ra, liền bị bắt giam, việc nhẹ người nhỏ, sao đủ để ứng phó với thiên tai và liên quan đến quốc thể? Tóm lại, tai dị xảy ra, gốc của chính giáo, là ở giữa triều đình và quần thần.

Thần nghe nói chỉ có thiện tâm không đủ để trị nước, chỉ có pháp luật không thể tự thực hiện, trời cảm ứng với vật, không vì giả dối mà động. Nay bệ hạ tự xét lại, đã ban lời đức, quần thần sẽ dốc hết tâm trí, tùy việc mà trình bày, ắt có điều đáng tham khảo. Thần mong triều đình mở rộng cho thi hành. Nhưng Thần còn có điều lo lắng: Nay thần dân theo chiếu, được phép dâng lời, lời không sâu sắc, thì việc không rõ ràng. Hoặc sợ có kẻ không hiểu quy củ, không biết cấm kỵ. Bàn về an nguy thì liền nói ‘Thái Sơn chồng trứng’, chỉ việc yến tiệc thì nói thẳng ‘Ao rượu rừng thịt’. Thần mong bệ hạ bao dung, tha thứ tất cả, lắng nghe rộng rãi, để lấy cái hay, đừng để có người vì lời nói cuồng mà bị tội, thì thánh đức càng thêm rạng rỡ.”

[9] Ngày Canh Thân, miễn thuế thu năm ngoái cho những gia đình bị chết do sập nhà ở các châu Tịnh, Đại, Hãn.

[10] Ngày Giáp Tý, ban cho Cao Kế Nguyên, tân chức Tri châu Hãn, Lễ tân phó sứ, một con ngựa giáp.

[11] Có người dâng thư nói: “Từ khi thay đổi pháp chế về trà, hàng năm chở vàng lụa về kinh đô, đổi lấy cỏ lương thực ở Hà Bắc, gây phiền nhiễu cho dân, trong làm cạn kiệt kho tàng, ngoài làm khốn đốn thương nhân, không tiện.” Ngày Bính Dần, lệnh cho quyền Ngự sử trung thừa Trương Quan, Thị ngự sử Trình Kham, Hữu ty gián trực tập hiền viện Hàn Kỳ cùng Tam ty bàn lại việc này.

[12] Ngày Đinh Mão, Tỷ bộ viên ngoại lang Sư Trọng Thuyết xin nghỉ hưu. Theo lệ cũ, sẽ có một người con được bổ nhiệm làm quan. Nhưng Vua cho rằng Trọng Thuyết từng làm tri châu Kim Châu, xử án sai dẫn đến án tử hình, nên đặc cách bãi bỏ quyền lợi này.

[13] Trực sử quán Tô Thân dâng sớ lên rằng:

“Sao trên trời cũng giống như muôn nước phụ thuộc vào Vua. Kẻ dưới phản nghịch người trên, nên sao cũng phản nghịch trời. Tinh khí cảm ứng, trước tiên báo điềm. Bệ hạ đã kính sợ lời cảnh báo của trời, thì nên suy xét gốc rễ, và chuẩn bị từ trước. Nếu dân chúng còn khổ cực, hình phạt ở quận huyện chưa công bằng, xin hãy tìm cách cứu giúp. Những kẻ tại chức mà trái đạo công, ôm lòng tư lợi, hại người ngay thẳng, xấu xa chính đạo, kết bè kết đảng, không màng liêm sỉ, xin hãy nghĩ cách trừng trị. Những người giữ chức vụ quan trọng, cầm quyền lớn mà làm việc cũ kỹ, không hiệu quả; giữ biên phòng, nắm trọng binh mà không có phương lược gì, xin hãy bàn cách thay đổi.

Các nước rợ phương Tây Bắc, lâu nay dựa vào tình hữu hảo, có kẻ cậy mạnh tự ý, ngạo mạn với triều đình, xin hãy tìm cách phá mưu kế của chúng. Những kẻ thân cận bên cạnh, lâu ngày được tin dùng, có kẻ khinh nhờn không kiêng nể, ỷ thế lộng quyền, xin hãy nghĩ cách ngăn chặn từ đầu. Những kẻ sĩ ở nơi thảo dã, có tài năng phi thường mà triều đình không biết, hoặc biết mà không dùng, xin hãy nghĩ cách xem xét hành vi, phát huy tài năng của họ. Mong bệ hạ lưu tâm xem xét những điều này.

Trời là khí dương, đất là thể âm. Nếu có sự vượt quá thể âm, xâm phạm chính sách dương, thì sẽ ứng với sự biến động. Cho nên sách xưa nói: ‘Bề tôi không được làm oai làm phúc, hại đến nhà mình, nguy đến nước mình’, chính là vậy. Nay có sự dị thường lớn như thế, há chẳng phải do các bề tôi đảm nhiệm việc nước vượt quá phận thường sao! Việc triều đình, lớn nhỏ đều giao phó cho triều đình, đến cả quyền thăng giáng cũng có thể chuyên quyền. Một hai đại thần, lúc bình thường, nên bàn luận về tài năng của quan lại, để bệ hạ biết rõ năng lực của người đương chức. Khi có việc bổ nhiệm, thì có thể tùy tài mà dùng, khiến người được thăng tiến biết ơn từ trên, thì uy phúc không bị chia sẻ.

Nay thì không như vậy, mỗi khi có chức quan khuyết, chỉ xem qua lý lịch, thêm vào tỷ lệ, mà bệ hạ không còn thay đổi gì. Cho nên những kẻ tranh giành tiến thân, chạy chọt cửa quyền, tìm đường tắt, không chỗ nào không đến. Như vậy là ân mệnh chưa ra từ trên, mà sự nhờ vả đã thực hiện ở dưới rồi. Thời tổ tông, bổ nhiệm quan trọng, chỉ dùng người tài, bề tôi không thể biết trước, không bị ràng buộc bởi mọi thứ. Cho nên người được bổ nhiệm đều tự cố gắng. Điều này không có gì khác^[5], là do đã bàn bạc kỹ lưỡng, và đại quyền không nằm ở dưới vậy.

Sấm là hiệu lệnh của trời, dùng để khai phát mầm non, trừ bỏ tai hại âm u, vạn vật cần sấm để giải thoát, cần mưa để thấm nhuần^[6]. Chỉ có bậc quân vương tôn sùng khoan dung rộng lớn, thuận theo mệnh lệnh mùa xuân thì mới ứng hợp với tiết khí, nếu không thì sẽ động vào mùa đông.

Nay đang là mùa xuân mà sấm đã vang lên, có lẽ trời muốn bệ hạ ban bố hiệu lệnh để chấn động thiên hạ, nên làm sớm, và sửa chữa lỗi lầm của bề tôi là sự chậm trễ. Mọi việc trong triều đình, không phân biệt lớn nhỏ, trong ngoài, hãy lấy những việc cấp bách trước, đều phải được bệ hạ suy xét và chấn chỉnh, không thể chậm trễ. Hiện tượng sao biến đã có điềm bề dưới phản bề trên, động đất lại có chứng cứ âm xâm phạm dương, ý trời như muốn nói rằng rợ di địch sẽ có mưu phản bề trên^[7], e rằng bệ hạ chưa tỉnh ngộ, nên lại dùng sấm để cảnh báo, mong bệ hạ lo liệu trước, thì họa hoạn sẽ tiêu tan mà phúc lành sẽ đến.”

[14] Diệp Thanh Thần, quan Trực sử quán, dâng sớ nói:

“Xưa Đỗ Khâm có nói: ‘Con là âm của cha, bề tôi là âm của Vua, vợ là âm của chồng, rợ di địch là âm của Trung Quốc.’ Thần lấy việc hiện nay mà suy ra, bệ hạ lên ngôi đã 16 năm, nhưng vẫn chưa lập thái tử, các hoàng thân còn nhỏ, chưa thể tham gia việc nước, nên âm của con không thể làm hại cha. Hoàng hậu nhu thuận, không can dự vào triều chính, họ hàng thân thích không dính líu đến chính sự, nên âm của vợ không thể làm hại chồng. Bốn phương rợ di địch đều khuất phục, biên cương yên ổn, nên âm của rợ di địch không thể làm hại Trung Quốc. Chỉ có các đại thần nắm quyền, chuyên chế hình phạt và tước vị, phương pháp trị bề tôi của bệ hạ chưa hợp với thể chế trị quốc, thần cho rằng đây chính là âm của bề tôi đang làm hại vậy.

Bệ hạ mới lên ngôi, mẫu hậu nhiếp chính, thiên tư nhân hiếu, nhường nhịn mà không chiếm đoạt, thiên hạ không cho là quá đáng, biết rằng Bệ hạ tuân theo chí tiên đế và tôn kính huấn lệnh của mẫu hậu. Sau niên hiệu Minh Đạo, chính sự trở về tay minh quân, thăng giáng các phụ tá, bãi bỏ hoạn quan, ngăn chặn việc tư thông, cấm chỉ việc phong chức tà vạy. Lúc ấy, thiên hạ vui mừng hướng lòng về Bệ hạ, biết rằng Bệ hạ từ chỗ kín đáo trước đây mà nay đã tỏ rõ.

Nhưng lo rằng Bệ hạ không kiên trì lâu dài, chưa thể chăm lo chính sự, khiến những kẻ mưu cầu quyền lợi ngày đêm rình rập, lợi dụng lòng khoan nhân của Bệ hạ để tự tung tự tác. Bệ hạ vẫn ngồi trên triều đình mà im lặng, buông tay trông chờ thành tựu, việc lớn nhỏ đều có thể bàn bạc. Nếu các bậc phụ tá hết lòng trung thành, không tư lợi, như Tiêu Hà, Tào Tham, Phòng Huyền Linh, Đỗ Như Hối thì được, nhưng nếu có người không đạt được như vậy, tài năng không xứng, thì sẽ làm hỏng nhiều việc của Bệ hạ.

Thần nghe rằng bậc vương giả thống trị thiên hạ, chăn dắt muôn dân, là nhờ nắm quyền thưởng phạt, không trao quyền lợi cho người khác. Vì vậy, khen một việc thiện thì ban tước lộc, trừng trị một kẻ ác thì dùng hình phạt nghiêm khắc. Khiến người ta tôn kính như trời, thân thiết như đất, ngưỡng mộ sự sáng suốt như mặt trời mặt trăng, sợ uy quyền như sấm sét. Nay thì không như vậy, có người được thăng chức thì nói là thân thích của tể tướng nào đó, là người cũ, từng qua lại thân thiết; có người bị giáng chức thì nói là tể tướng nào đó ghét bỏ, có hiềm khích, xa lạ mà không được trọng dụng. Tước lộc, hình phạt vốn là của Bệ hạ, nhưng khi đến tay người khác, thiên hạ xôn xao bàn tán, không nói là từ Bệ hạ mà nói là do tể tướng quyết định, chẳng phải là âm thịnh mà đảo lộn trật tự trời đất sao!

Đây không phải là chuyện một ngày, mà là sự tích tụ lâu dài như băng dần đóng cứng. Kinh Phòng nói: ‘Việc của bề tôi dù chính đáng, nhưng chuyên quyền tất sẽ gây chấn động.’ Huống chi chuyên quyền mà không chính đáng, làm sao không làm rối loạn khí âm dương mà dẫn đến biến động trời đất! Đó là nguyên nhân của động đất vậy.

Xưa kia, các bậc tổ tông trị vì, tự mình nắm quyền cương, tiến cử người hiền, loại bỏ kẻ bất tài, mọi quyết định đều do đích thân Vua quyết đoán, chăm chỉ tìm cách trị nước, sớm tối tiếp kiến bề tôi, từ những bậc cô thần đến kẻ hạ sĩ đều có thể dâng lời trung thành, việc lớn nhỏ đều biết rõ, hình phạt và ban thưởng đều hợp lý. Nay bệ hạ mỗi sáng lâm triều, chỉ xử lý những việc thường ngày, chưa từng bàn luận việc chính sự lớn, xem xét được mất, ban ngày an nhàn ở nơi sâu kín, chưa từng triệu tập nhiều bề tôi để thảo luận những điều chưa thông suốt. Đó là chỗ thiếu sót của bệ hạ trong việc cai quản bề tôi, khiến kẻ chấp sự có thể lợi dụng làm điều sai trái, kẻ tại vị có thể che đậy sự thật.

Thần mong bệ hạ dùng sự cao minh cương kiện của trời, noi theo sự anh dũng quyết đoán của Thái Tổ^[8], sự thông tuệ sáng suốt của Thái Tông, sự tinh cần sáng suốt của Tiên hoàng đế, sau đó bổ nhiệm người tài như Chu Văn Vương, dùng pháp luật răn dạy bề tôi như Hán Tuyên Đế, thu nhận lời can gián và hướng thiện như Đường Văn Hoàng Đế. Nếu làm được như vậy, còn lo gì tai họa không tiêu tan, phúc lành không đến!”

[15] Hiệu thư lang Trương Phương Bình dâng bảy việc: Một là giữ kín việc cơ mật, hai là dùng uy quyền quyết đoán, ba là mở rộng đường ngôn luận, bốn là coi trọng việc bổ nhiệm, năm là chỉnh đốn các cơ quan, sáu là tin tưởng mệnh lệnh, bảy là tỏ rõ sự cảnh giác.

[16] Ngự sử trung thừa Trương Quan cũng tâu rằng: “Thời thái bình đã lâu, chính sự khoan dung, pháp luật lỏng lẻo, chi tiêu dần xa xỉ, phong tục dần suy đồi, dẫn đến tai dị.” Nhân đó dâng lên bốn việc: Một là biết người, hai là nghiêm cấm, ba là coi trọng chất phác, bốn là tiết kiệm.

(‘Thực lục’, ‘Bản kỷ’, tháng tư đều không có chiếu cầu lời nói thẳng. Xét truyện Trương Quan nói tháng giêng có chiếu cầu lời nói thẳng. Truyện Tô Thân nói sao sa, đất chấn, mùa xuân mà có sấm, chiếu cầu lời nói thẳng. Lại trong gia truyện Hàn Kỳ bàn về tể tướng cũng nói bệ hạ nhận lỗi xin lời nói thẳng. Truyện Diệp Thanh Thần lại nói Thanh Thần dâng sớ bàn về đất chấn, gặp chiếu cầu lời nói thẳng, lại dâng sớ. Tháng này chắc chắn có chiếu, Thực lục, bản kỷ chép sót. Thần Đào trước dùng tập tấu nghị của Tống Kỳ có chú ngày tháng để truy thư, lại lấy hội yếu của Vương thị, chiếu văn đều chép vào ngày mồng 9 tháng giêng, các sớ của Tô Thuấn Khâm v.v… có ngày thật thì truy phụ vào ngày đó, riêng Tô Thân, Diệp Thanh Thần, Trương Phương Bình, Trương Quan v.v… vẫn phụ vào cuối tháng.)

[17] Tháng hai, ngày Mậu Thìn mùng một, chiếu cho các người thi cử nhân trong thiên hạ từ nay chỉ cho người đứng đầu các châu vào yết kiến. Khi ấy các cử nhân vào yết kiến, lễ tiến chỉ phần nhiều không đúng nghi thức, lại có dân là Câu Hóa Long, Cao Duy Chí, lại xông vào điện đình dâng thư kín. Cử nhân lễ tiến chỉ phần nhiều không đúng nghi thức, theo ký văn của Tư Mã Quang thêm vào.

[18] Ngày Canh Ngọ, chiếu từ nay lại ngự ở tiền điện coi việc, theo lời Tô Thuấn Khâm.

[19] Tam ty tâu rằng các sở thuế ở sơn trường, từ nay nếu hỏa hoạn thiêu hủy vật của quan, trị giá trên một vạn quan, thì giám quan đều bãi chức, chủ lại phối làm lính ở châu khác, theo lời tâu.

[20] Ngày Nhâm Thân, chiếu bãi việc đưa kim long ngọc giản vào động phủ, nội thần chỉ sai điện thị mang đến nơi đó, lệnh cho tri châu hoặc thông phán làm lễ trai giới nghiêm cẩn rồi ném xuống.

[21] Ngày Quý Dậu, bãi việc tiến cử huyện lệnh. Lúc đầu, Trung thư nói huyện lệnh trong thiên hạ có số lượng nhất định, mà người tiến cử huyện lệnh ngày càng nhiều, gần đây ty tuyển chọn không thực hiện được, nên bãi bỏ.

[22] Ngày Giáp Tuất, ban cho châu học ở Vận Châu năm khoảnh ruộng.

[23] Ngày Nhâm Ngọ, ban chiếu rằng: “Sông Bách Tế ở châu Doanh thông với sông Hô Đà, gặp mùa hạ thu nước lũ dâng cao, nếu quan lại địa phương có thể củng cố đê điều thì được kể là công lao. Nếu để xảy ra vỡ đê thì sẽ bị trị tội.”

[24] Ngày Giáp Thân, ty Kiềm hạt lộ Quảng Nam Tây tâu rằng giặc An Hóa xâm phạm châu Nghi và châu Dung. Theo truyện Đỗ Kỷ, giặc An Hóa xâm lấn biên giới, giết Tri châu Nghi là Vương Thế Ninh, triều đình xuất quân đánh dẹp. Thực lục không ghi rõ, cần xem xét thêm.

[25] Ban chiếu rằng các nội thần làm chức Tẩu mã thừa thụ khi thay về, theo lệ như sứ thần, được cải bổ chức quan. Trong năm Cảnh Hựu thứ năm (xét: Cảnh Hựu chỉ có 4 năm, năm thứ 5 tức là năm Bảo Nguyên nguyên niên, ở đây ghi là năm thứ 5 là sai), từng có chiếu này, nay lại ban bố rõ ràng.

[26] Hữu ty gián Hàn Kỳ dâng sớ nói:

“Vua Ngu rất sáng suốt, Vua Thang rất minh mẫn, khi bổ nhiệm tể tướng vẫn phải tham khảo ý kiến của các quan đại thần, chọn từ trong dân chúng, không dám tự mình quyết định, ắt phải hỏi ý dân rồi mới cử người lên giữ chức vụ. Vì thế mà trăm quan tin tưởng vào việc trị nước, kẻ bất nhân bị xa lánh khỏi triều đình. Chưa từng có chuyện mọi người đều cho là không có tài, mà chỉ có Vua cho là có thể giao phó trọng trách, tin tưởng vào sự nắm giữ của họ, mà mong muốn muôn việc đều thành công, mọi công lao đều tốt đẹp.

Thần chức vụ ở việc can gián, chí không hề giấu giếm, từ mùa thu năm ngoái đến nay, nhiều lần dâng tấu chương, chỉ ra rằng bệ hạ chưa chọn được người xứng đáng cho chức vụ thừa tướng. Bởi vì từ khi tể tướng Vương Tùy được bổ nhiệm, lòng người không phục, việc bổ nhiệm tùy tiện, tính khí hẹp hòi nóng nảy làm tổn hại thể thống. Trên triều đình, không nghe thấy tài năng lớn và mưu lược xa, chỉ thấy việc tiếp nhận tăng đạo, tin theo vu chúc, khiến trong ngoài đều chê cười. Từ khi bệnh cũ tái phát, gần một năm trời, ông ta nằm ở nhà riêng, đủ lễ xin từ chức.

Khi trời đất có tai biến lớn, bệ hạ tự trách mình và tìm đạo, ông ta không nghĩ đến việc dâng sớ xin từ chức, lại không vào chầu Vua cha, mang bệnh đến trung thư làm việc, đề bạt thân tín cũ, tự nhiên như không. Khi dư luận xôn xao, ông ta giảm bớt lễ bái, miễn cưỡng vào chầu, mặt dày xin nghỉ, hoàn toàn không có lòng hối hận. Giữ lấy ân sủng, khinh nhờn bề trên, thiếu hiểu biết, bất kính, từ xưa chưa từng có. Nay nghe nói bệnh tình lại nặng thêm, không thể đến trung thư dưỡng bệnh. Bệ hạ đã đối đãi ưu ái đủ rồi. Kế tham lộc chiếm ngôi của người đó cũng đã cùng đường.

Sau đó, con trai của Trần Nghiêu Tá là Trần Thuật Cổ giám sát kho Tả Tàng, chưa đủ tư cách làm quan, chưa được Tam ty bảo cử, nhưng lại dựa vào điều khoản thưởng công khi hết nhiệm kỳ, được bổ nhiệm làm Phát vận sứ Tam Môn Bạch Ba. Hơn nữa, khi Trình Lâm giữ chức Tam ty sứ, từng quyết định về việc Ngô Thủ Tắc giám sát kho Tả Tàng, dù hết nhiệm kỳ và có thặng dư, nhưng sổ sách chứng từ không thể giải quyết xong trong hạn định, vẫn không được hưởng điều khoản thưởng công. Quan chức bảo cử đã bị trừng phạt nặng. So sánh với việc này, thì việc bổ nhiệm Thuật Cổ là lừa dối thánh minh.

Tham tri chính sự Hàn Ức ban đầu xin cho con trai là Hàn Tông làm Phán quan Quần mục, đã có mệnh lệnh ban xuống, nhưng lại cho Hàn Tông không theo thứ tự mà nhường lại chức vụ cho anh là Hàn Cương. Đem chức vụ trọng yếu của triều đình tùy tiện thay đổi, như vật trong nhà mình. Làm rối loạn kỷ cương, cả triều đều chê cười. Hai việc này, nếu bệ hạ xem nhẹ và coi thường, cứ để yên không hỏi đến, họ sẽ nói: “Ta mưu lợi riêng như thế mà trên không trách phạt; người tâu việc nêu tội ta mà trên không nghe.” Thế thì họ sẽ càng lộng quyền, công khai làm điều xấu, không còn sợ hãi gì nữa^[9].

Lại nữa, Thạch Trung Lập vốn tiến thân bằng văn chương, giữ chức gần cung, kiêm quản việc thường cục, vẫn không thể có chút sáng kiến gì, chỉ được khen ngợi vì tài nói chuyện hài hước. Ở trong cơ quan văn thư, đúng là phù hợp chức vụ, nhưng nếu tham gia quyết định chính sự lớn, thì thực sự không phải sở trường của ông ta.

Thấy rằng trong những năm gần đây, tai dị thường xảy ra, nhiều sao băng rơi, vị trí các sao không thuận, đất động ở Hà Đông, đè chết rất nhiều người. Dù các sách đời trước ghi chép về việc trời quở trách, cũng chưa từng thấy lớn như thế này. Hơn nữa, mùa đông không có tuyết tích, đầu xuân lại có sấm sét, thời tiết nóng lạnh không đều.

Xét nguyên nhân của lời cảnh báo từ trời, thì trách nhiệm điều hòa chính thuộc về các quan đại thần, nhưng trên triều chỉ mình bệ hạ phải nhận lỗi, ban chiếu cầu lời nói thẳng, ngày ngày lâm triều, chăm lo việc chính sự. Ở ngoài thì ban sắc lệnh khắp thiên hạ, trách cứ các quan lại địa phương, bảo họ phải làm tròn chức trách. Còn các quan trong triều thì cho rằng lỗi không phải ở mình, thản nhiên tự đặt mình ngang hàng với Cao Dao, Khuê, Tắc, Tiết. Các quan muốn mở rộng đức của bệ hạ, xin ban chiếu trước khắp thiên hạ, bãi bỏ thời hạn, nhưng đều bị ngăn lại không theo, đó là điềm báo rõ ràng về việc quyền thần lấn át, đạo Vua suy yếu.

Bệ hạ dùng phụ thần như vậy, không chỉ khiến bốn phương nhìn vào, dần thành thói lười biếng, mà còn sợ rằng ngoại di nghe được, cũng sẽ có ý khinh thường Trung Quốc. Nếu mong trời hết quở trách^[10], phúc ứng tự đến, thì cũng không thể được.

Bệ hạ nếu cho rằng việc cách chức đại thần là việc cực kỳ quan trọng, không phải là điều mà bề tôi dưới này nên khinh suất bàn luận, thì sao bằng việc đem sự nghiệp thái bình tám mươi năm của tổ tông, giao phó cho bề tôi tầm thường, để họ tự do phá hoại?

Nay ngay cả người dân thường ở thôn xóm còn có thể công khai chỉ trích, viết thư phê phán, huống chi bệ hạ đặt thần vào vị trí chịu trách nhiệm về lời nói, sao có thể biết mà không nói? Thần vì thế không tránh khỏi nguy hiểm, đã nhiều lần dâng tấu^[11], xin được cách chức, để làm yên lòng người trông đợi, đối với thần không phải là việc riêng tư, đối với họ cũng không có hiềm khích gì.

Điều thần lo lắng là bệ hạ có tư chất như Vua Nghiêu, Vua Thuấn, nhưng bị bề tôi che lấp, chỉ mong khai mở trí tuệ sáng suốt để cứu vãn vận nước, không có ý gì khác. Nhưng thần lo rằng bệ hạ cho rằng thần quá chỉ trích, nghi ngờ thần có ý chia rẽ, nên lâu nay chưa thực hiện. Thần mong bệ hạ đưa tờ tấu này ra, công khai cho Trung thư, giao cho Ngự sử đài triệu tập bách quan ở triều đường để hội nghị, xác định đúng sai.

Nếu cho rằng lời thần không sai, thì xin bệ hạ công khai thi hành. Nếu cho rằng việc làm của các phụ tá trước đây không tổn hại đến triều chính, không ảnh hưởng đến quốc thể, chỉ là thần phát ngôn cuồng vọng, thì tội chém giết, giáng chức, thần không thể trốn tránh. Huống chi gặp lúc bệ hạ chăm chỉ chính sự, đáp trời, xác định rõ thưởng phạt, đặc biệt mong phân định rõ tà chính, để ngăn chặn các lời bàn tán.”

Vua khen ngợi và chấp nhận.

[27] Tháng 3, ngày Mậu Tuất, mùng 1, Môn hạ thị lang, Bình chương sự Vương Tùy bị cách chức, giáng làm Chương Tín tiết độ sứ, Đồng bình chương sự; Hộ bộ thị lang, Bình chương sự Trần Nghiêu Tá bị cách chức, giáng làm Hoài Khang tiết độ sứ, Đồng bình chương sự, kiêm Phán Trịnh châu; Hộ bộ thị lang, Tham tri chính sự Hàn Ức bị cách chức, trở về nguyên chức; Lễ bộ thị lang, Tham tri chính sự Thạch Trung Lập bị cách chức, giáng làm Hộ bộ thị lang, Tư chính điện học sĩ.

Trước đây, khi Lữ Di Giản bị cách chức, đã bí mật tiến cử Vương Tùy và Trần Nghiêu Tá làm tướng, ý đồ dùng người kém tài, địa vị thấp hơn mình, hy vọng sau này Vua nhớ đến mình mà phục chức^[12]. Đến khi Vương Tùy, Trần Nghiêu Tá, Hàn Ức, Thạch Trung Lập bàn việc chính sự, thường xuyên cãi vã ở Trung thư. Vương Tùy sau đó cáo bệnh, chiếu chỉ cho 5 ngày vào triều một lần, mỗi ngày đến Trung thư làm việc, nhưng Trần Nghiêu Tá tuổi cao, nhiều việc không xử lý được, lúc đó có câu “Trung thư thành nơi dưỡng bệnh”.

Lại có chuyện Chuyển vận sứ Vương Chẩn xin Vương Tùy ba việc, Vương Tùy dùng lời lẽ thô tục mắng nhiếc. Một hôm, Vương Tùy đang ăn cơm, viên lại đến báo việc làm trái ý, Vương Tùy chưa kịp nuốt đã vội mắng, canh dính đầy mặt, trong ngoài đều chê cười.

Gặp lúc tai dị liên tiếp xảy ra, Hàn Kỳ dâng sớ luận tội Vương Tùy đến 10 lần, Trần Nghiêu Tá cũng tự viện dẫn chuyện cũ thời Hán xin từ chức, bốn người đều bị cách chức.

(Vương Nham Tẩu viết trong 《Hàn Ngụy công di sự lục》 rằng: Hàn công nói việc thiên hạ, không thể nào đều như ý người được. Thời Nhân Tông, Vương Tùy và Trần Nghiêu Tá làm tể tướng, đều già yếu bệnh tật, lại không hòa thuận, việc ở Trung thư phần nhiều không quyết đoán. Hàn Ức và Thạch Trung Lập hai người lại hay vì tư lợi mà hại công việc. Lúc đó Hàn công làm quan gián, nhiều lần dâng sớ nhưng không được chấp nhận. Sau đó, dư luận càng thêm ồn ào, Hàn công lại dâng chương xin được biện luận trước triều đình. Vua bị ép bởi chính luận, bèn cách chức bốn người ấy. Lúc đó, người thiên hạ đều kỳ vọng vào Vương Nghi công, Lữ Thân công, Đỗ Kỳ công và Phạm Hi Văn, Hàn công cũng tiến cử họ. Đến ngày tuyên bố chức vụ, thì Trương Sĩ Tốn làm Chiêu văn, Chương Đắc Tượng làm Tập hiền, Tống Tường và Triệu Tông Xác làm Tham chính, thiên hạ rất thất vọng. Hàn công nói: “Việc đời vốn không thể biết trước, ý người cũng không thể chắc chắn được.”

Xét rằng, sách của Vương Nham Tẩu có nhiều sai lầm. Tống Tường làm Tham chính vào tháng 11 năm Bảo Nguyên thứ 2, Triệu Tông Xác làm Tham chính vào tháng 9 năm Khang Định nguyên niên, rõ ràng không cùng lúc với Trương Sĩ Tốn và Chương Đắc Tượng vào Trung thư. Triệu Tông Xác lúc đó ở Hàn lâm mới được hai năm, Tống Tường mới được bổ nhiệm vào Hàn lâm. Tuy nhiên, ý Vua vốn muốn dùng Tống Tường, nhưng vì lời gièm mà tạm dừng, hơn một năm sau mới dùng. Có lẽ do nghe đồn đoán mà dẫn đến sai lầm này. Còn Phạm Hi Văn hai năm trước làm quyền Tri Khai Phong, vì bị gièm pha mà bị cách chức Thiên Chương các đãi chế, mùa đông năm ngoái bị điều ra ngoài, từ Nhiêu Châu chuyển đến Nhuận Châu, chưa được phục chức, đột nhiên thăng lên triều đình, e rằng không có tiền lệ như vậy. Hàn công tự nói chắc chắn không sai, nhưng Vương Nham Tẩu nghe không kỹ, lại không tham khảo thêm, vội ghi vào sách.

Lại có sách của Uông Tảo viết về chuyện cũ của Trần Nghiêu Tá rằng: Văn Huệ Trần công làm tể tướng thời Nhân Tông, mỗi khi có chỉ dụ ban đêm, không quá mười khắc, bỗng nửa đêm có phong thư của Vua đến tư đệ, Trần công không mở ra, hôm sau, đem đến trước long sàng tâu rằng: “Nay trung cung còn trống, Trương quý phi được sủng ái, e rằng có kẻ gian phụ họa, xin chính vị mẫu nghi, không phải bản ý của bệ hạ, mà là việc bất đắc dĩ. Nếu đúng là việc này, thần không dám mở ra cho đồng liệt xem.” Nhân Tông gật đầu nói: “Tạm để đó.” Quý phi chính là Ôn Thành hậu được truy phong sau này. Lúc đó, trên bia mộ và thần đạo bi không dám ghi chuyện này. Trần công mất hơn trăm năm, cháu của ông là Hữu trung đại phu, Trực bí các Cổn^[13] mới ghi chép lại cho người đời biết.

Than ôi, việc này liên quan đến sự trị loạn của thiên hạ. Văn Huệ công không động thanh sắc, khai ngộ chuyển biến trong chốc lát đàm tiếu, một sớm đưa Vua lên hàng hiền quân của Đường, Hán, nếu lúc đó có chút lòng a dua, thì sai lầm biết bao nhiêu mà kể! Có thể gọi là lời nói của bậc nhân từ, một lời mà hưng bang. Từ xưa, tình yêu của vợ chồng, cha không thể can thiệp vào con, Vua không thể can thiệp vào tôi, đó là điều khó nói giữa cốt nhục. Văn Huệ công làm được như vậy, quả là bậc xã tắc chi thần, nếu không phải Nhân Tông có đức thánh nghe lời can gián, thì sao có thể dung thứ bề tôi lớn như vậy. Đời sau nhìn vào đây, có thể thấy được sự thịnh trị của quân thần một thời, mà làm khuôn mẫu cho muôn đời.

Xét rằng, Văn Huệ công nhậm chức tể tướng vào tháng 4 năm Cảnh Hựu thứ 4, từ chức vào tháng 3 năm Bảo Nguyên nguyên niên. Ôn Thành hậu từ chức Thị ngự thăng lên Tài nhân vào tháng 10 năm Khang Định nguyên niên, cách thời điểm Văn Huệ công từ chức hơn hai năm, dù lúc đó đã được sủng ái, nhưng không lẽ bọn nịnh thần đã dám xin lập chính vị trung cung. Điều Uông Tảo ghi chép, e rằng do cháu của Văn Huệ công tô vẽ, không phải sự thật, nên không chép vào đây.)

[28] Tiết độ sứ Sơn Nam Đông đạo, Đồng bình chương sự, phán Hà Nam phủ Trương Sĩ Tốn được bổ nhiệm làm Môn hạ thị lang, kiêm Binh bộ thượng thư, Đồng bình chương sự^[14]. Hộ bộ thị lang, Đồng tri Xu mật viện sự Chương Đắc Tượng giữ nguyên chức vụ, được bổ nhiệm làm Đồng bình chương sự^[15]. Hộ bộ thị lang, Tri Xu mật viện sự Thịnh Độ được gia phong làm Ninh Vũ tiết độ sứ^[16], Kiểm hiệu Thái phó. Thịnh Độ vốn có thứ bậc cao hơn Chương Đắc Tượng, nhưng Chương Đắc Tượng được vượt cấp làm Tể tướng, nên Thịnh Độ cũng được đặc cách thăng cấp. Hữu gián nghị đại phu, Đồng tri Xu mật viện sự Vương Tông, Long đồ các học sĩ, Công bộ thị lang, Quyền tri Khai Phong phủ Lý Nhược Cốc, cùng được bổ nhiệm làm Tham tri chính sự. Long đồ các trực học sĩ, Cấp sự trung, Quyền Tam ty sứ Vương Bác Văn, Long đồ các trực học sĩ, Công bộ thị lang, Tri Vĩnh Hưng quân Trần Chấp Trung được bổ nhiệm làm Hữu gián nghị đại phu, cùng giữ chức Đồng tri Xu mật viện sự.

Ban đầu, Hàn Kỳ nhiều lần nói rằng các quan chấp chính không có tài năng, nhưng Vua chưa nghe theo. Hàn Kỳ lại tâu rằng: “Chẳng lẽ bệ hạ chọn người phụ tá mà chưa tìm được người phù hợp sao? Như Đỗ Diễn, Khổng Đạo Phụ, Tư Yển, Tống Giao, Phạm Trọng Yêm, mọi người đều cho là bề tôi trung chính, có thể được đề bạt. Nếu không, những người từng được dùng như Vương Tăng, Lữ Di Giản, Thái Tề, Tống Thụ cũng là những người được mọi người kỳ vọng, sao không nghĩ đến việc bổ nhiệm họ?”

Vua tuy nghe theo Hàn Kỳ, cách chức Vương Tùy và những người khác, nhưng lại bổ nhiệm Sĩ Tốn và Đắc Tượng làm tể tướng.

(Sĩ Tốn vẫn nhờ ân cũ từ thời Đông cung, hoặc có người nói rằng Lữ Di Giản đã bí mật tiến cử ông. Đắc Tượng vào tạ ơn, Vua nói với ông: “Trước đây, Thái hậu nhiếp chính, tà chính của quần thần, Trẫm đều nhớ kỹ. Chỉ có khanh là trung thành, thanh liêm, không a dua, và chưa từng xin xỏ gì, nên hôm nay Trẫm dùng khanh là vì lẽ đó.” Lữ Di Giản lại tiến cử Sĩ Tốn, theo ghi chép trong sách 《Trần Thích Bái Bãi Lục》, cần xem xét thêm.)

[29] Hạ Tủng, Thượng thư Hộ bộ, Tri ứng thiên phủ, được bổ nhiệm làm Tam ty sứ.

[30] Tống Giao, Viên ngoại lang Hình bộ, Tri chế cáo, được bổ nhiệm làm Hàn lâm học sĩ. Ban đầu, Vua muốn bổ nhiệm Tống Giao làm Hữu gián nghị đại phu, Đồng tri Xu mật viện sự. Trung thư nói rằng theo lệ cũ, không có việc Tri chế cáo được bổ nhiệm làm chấp chính, nên trước tiên triệu ông vào Hàn lâm. Tả hữu biết Vua đối đãi Tống Giao rất hậu, sắp giao trọng trách lớn. Học sĩ Lý Thục ghen ghét sự sủng ái của ông, muốn dùng mưu kỳ lạ để hại ông, bèn tâu với Vua rằng: “Tống là quốc hiệu của triều đình; Giao là giao nhau. Hợp tên họ lại thì thành điềm không lành.” Vua không để ý. Một hôm, Vua nói chuyện này với Tống Giao, ông bèn đổi tên thành Tống Tường. Việc Tống Tường đổi tên vào ngày Ất Mùi tháng 12, nay ghi chép liền.

[31] Ngày Kỷ Hợi, điều động 7 chỉ huy quân trú đóng ở các châu Thiệu, Lễ, Đàm đến các châu Nghi, Dung để đánh dẹp giặc man.

[32] Ngày Canh Tý, Trình Lâm, Thị lang Lại bộ, Tham tri chính sự, được thăng làm Thượng thư Tả thừa.

[33] Ngày Tân Sửu, Vương Đức Dụng, Tiết độ sứ An Đức, Tri Xu mật viện sự, được bổ nhiệm làm Tuyên huy Nam viện sứ, Tiết độ sứ Định Quốc, vẫn giữ chức Tri Xu mật viện sự.

[34] Ngày Giáp Thìn, Vương Tùy, Tiết độ sứ Chương Tín, Đồng bình chương sự, được bổ nhiệm làm Phán Hà Dương.

[35] Ngày Ất Tỵ, Hàn lâm học sĩ Lý Thục được bổ nhiệm làm Hàn lâm thị độc học sĩ, đồng thời miễn nhiệm chức Phán Lễ viện, để tránh việc cha ông là Nhược Cốc đang nắm quyền chính.

[36] Chiếu chỉ rằng những cử nhân thuộc diện được miễn giải theo chiếu chỉ ngày Quý Sửu tháng 11 năm ngoái nhưng không kịp dự thi, thì trong tương lai sẽ được miễn giải thêm một lần nữa.

[37] Ngày Mậu Thân, Tư chính điện học sĩ Tống Thụ được bổ nhiệm làm Tư chính điện đại học sĩ. Diệp Mộng Đắc nói: Vương Khâm Nhược là người đầu tiên được phong làm Đại Tư chính, sau đó là Hướng Mẫn Trung, Lý Địch, Vương Tăng đều là những người từng làm tể tướng. Người không phải tể tướng mà được bổ nhiệm chức này, chỉ có Tống Thụ là duy nhất.

[38] Chiếu chỉ rằng các châu huyện mà sứ giả ngoại di đi qua khi vào cống, phải lệnh cho Tuần kiểm và Huyện úy hộ tống.

[39] Ngày Kỷ Dậu, cho phép Dĩnh Châu lập trường học. Dĩnh Châu không phải là phiên trấn, theo chiếu chỉ gần đây thì không được lập trường học, nhưng Tri châu Thái Tề^[17] có thỉnh cầu, nên đặc cách cho phép.

[40] Ngày Canh Tuất, Long đồ các đãi chế Vương Cử Chính được phục chức làm Tri chế cáo.

[41] Ngày Giáp Dần, Vua ngự điện Sùng Chính thi các tiến sĩ do Lễ bộ tiến cử. Ngày Ất Mão, thi các khoa khác. Ngày Bính Thìn, thi những người được đặc cách tiến cử. Ngày Canh Thân, ban cho các tiến sĩ như Lã Trân ở Dương Châu cùng 200 người đỗ đệ nhất giáp, 110 người đỗ đệ nhị giáp, 165 người được đặc cách tiến cử cùng các khoa khác được bổ làm trưởng sử các châu. Ngày Tân Dậu, ban cho 414 người đỗ các khoa khác. Những người được đặc cách tiến cử được ban ân điển có thêm 984 người. Mở yến tiệc ở Quỳnh Lâm, ban đầu ban bài 《Đại học》.

Trước đó, Vua thấy các tiến sĩ như Trần Bác Cổ ở Khai Phong phủ dâng sớ chê bai nhiều, bèn ban mật chiếu cho Bác Cổ và bốn con của Hàn Ức cùng các môn khách của hai nhà là Phạm Trấn, Gia Tĩnh không được chấm bài thi. Trấn là người Thành Đô. Tĩnh là người Mi Sơn. Quan chấm thi tâu rằng Trấn, Tĩnh thực có tài văn chương, từ lâu đã nổi tiếng trong trường thi, không phải nhờ thế lực hai nhà mà đỗ, bèn cho chấm bài, nhưng giáng bậc. Trấn được Lễ bộ tiến cử đỗ đầu. Theo lệ cũ, người đỗ đầu do Lễ bộ tiến cử được ban đệ nhất giáp, chưa có ai đỗ đệ nhị giáp, dù gần dưới cũng được thăng lên. Ngô Dục, Âu Dương Tu khi xướng danh qua ba người, cũng lớn tiếng tự trình bày, chỉ có Trấn im lặng, đến người thứ 79 mới ra lạy, lui về hàng, không nói gì, mọi người đều khen ngợi. Người đỗ đầu do Lễ bộ tiến cử đỗ đệ nhị giáp, bắt đầu từ Trấn.

Trước đây, Tiết Khuê làm tri châu Ích Châu, về triều, cùng đi với Trấn. Có người hỏi Khuê vào Thục được gì, Khuê nói: “Được một người tài giỏi, sẽ nổi danh về văn học.”