[BETA] QUYỂN 142: NĂM KHÁNH LỊCH THỨ 3 (QUÝ MÙI, 1043)

Từ tháng 7 đến tháng 8 năm Khánh Lịch thứ 3 đời Vua Nhân Tông.

[1] Tháng 7 mùa thu, ngày Bính Dần, mùng một, Điều Tri châu Thiền Châu, Long Thần vệ Tứ sương Đô chỉ huy, Vệ Châu Phòng ngự sứ Quách Thừa Hữu làm Chân Định phủ, Định Châu Mã bộ quân Đô bộ thự.

[2] Ngày Đinh Mão, Chiếu cho Điện tiền Đô chỉ huy sứ Lý Dụng Hòa và Mã quân Phó đô chỉ huy sứ Tào Tông chọn những người từ chức Đô ngu hậu trở xuống trong các quân, giỏi cưỡi ngựa bắn cung, thông hiểu văn tự, có khả năng làm tướng lĩnh, đưa danh sách lên.

[3] Binh bộ Viên ngoại lang, kiêm Thị ngự sử Tri tạp sự Phương Giai xin rằng các quan văn võ bị tội đày đi giám đương, các ty Chuyển vận và Đề điểm hình ngục không được cử họ làm Quyền Tri châu quân, Thông phán, Tri huyện, Giám áp, Tuần kiểm. Triều đình nghe theo.

[4] Ngày Mậu Thìn, Hàn lâm Học sĩ, Lễ bộ Lang trung, Tri chế cáo, Sử quán Tu soạn Tô Thân được làm Long đồ các Học sĩ, Tri Hà Dương.

Trước đó, Vương Tố, Âu Dương Tu làm Gián quan, nhiều lần dâng lời can gián, Tô Thân ghen ghét. Khi kinh thành gặp hạn hán, Tô Thân xin được đối đáp, nói: “Trong 《Hồng Phạm》 có năm việc, ‘Nói mà không nghe theo, gọi là không trị. Tội ấy là tiếm quyền, hình phạt ấy là hạn hán.’ Ý nói mệnh lệnh quốc gia không tập trung ở trên, quyền uy phúc lộc có thể rơi vào tay bề tôi, gây nên hỗn loạn, nên tội ấy là tiếm quyền.”

Lại nói: “Ngồi vượt quá phận, gọi là tiếm. ‘Hình phạt ban thưởng tùy tiện, âm khí không phụ, dương khí thắng, nên hình phạt ấy là hạn hán.’ Nay triều đình có mệnh lệnh không thống nhất, chức vụ có kẻ vượt phận lấn trên, hình phạt có kẻ tùy tiện ban xuống, kẻ dưới có mưu đồ tiếm quyền. Không nghĩ đến điều này, dù có cầu khấn thần linh, cũng khó hợp ý trời.” ý Tô Thân nhằm chỉ trích các Gián quan.

Nhân dịp bổ nhiệm Thái thường bác sĩ Mã Đoan làm Giám sát ngự sử, do Tô Thân tiến cử. Tu (chỉ Âu Dương Tu) liền tâu rằng:

“Đoan tính tà xảo, năm trước thường phát giác việc riêng của mẹ, khiến mẹ bị xử trượng. Đoan là con, không thể dùng lễ để ngăn ngừa, khiến mẹ phạm tội ác, lại không thể che giấu, khiến mẹ bị hình phạt, lẽ ra phải suốt đời không được làm quan, sao có thể lại làm quan pháp của thiên tử?

Thần không hiểu triều đình vì sao lại dùng người như vậy, dù thiên hạ không còn người tốt, cũng nên để trống chức vị này, không thể để Đoan giữ chức, huống chi người cương trực, sáng suốt, ngay thẳng không thiếu. Thần tìm hiểu nguyên nhân, có lẽ là do ban đầu không nên để Tô Thân tiến cử người. Thân gian tà, thiên hạ đều ghét, xem người ngay thẳng như kẻ thù, chỉ hợp với tiểu nhân, nên tiến cử người như vậy. Đoan xấu xa, ai chẳng biết! Mà Thân dám lừa dối triều đình, chỉ vì cho rằng bệ hạ không biết. Việc này còn dám lừa dối nhà Vua, huống chi việc gièm pha, hủy hoại người trung lương, lấy đúng làm sai, sao có thể tin được!

Xin hãy bãi bỏ mệnh lệnh bổ nhiệm Đoan, cách chức Thân ra ngoài, không thể để họ làm thị tòng của nhà Vua.” ^[1]

Thân do đó bị cách chức, Đoan sau đó lại được làm Thái thường bác sĩ, Thông phán Diên Châu, đổi làm Phó sứ Nội tàng khố, Tri châu Đan Châu.

(Việc Đoan đổi chức vào tháng 10. Theo tấu nghị của Phạm Trọng Yêm, ngày 28 tháng 4 năm đó, tiến cử Đoan có thể đảm nhiệm chức vụ ở Quán các, hoặc làm Tri châu ở quận lớn, nhiều việc quan trọng. Đoan lúc đó lại được làm Thông phán Diên Châu. Tô Thân đã tiến cử Đoan làm Ngự sử, tháng 6 mệnh lệnh ban xuống. Đến tháng 10, vẫn làm Thái thường bác sĩ, Thông phán Diên Châu. Đổi chức, tức là mệnh lệnh bổ nhiệm Đoan làm Ngự sử tuy đã ban xuống, nhưng sau khi Tu luận tội, cuối cùng không vào được Đài.)

[5] Ngày Kỷ Tỵ, điều Tuyên Huy Nam viện sứ, Trung Vũ tiết độ sứ Hạ Tủng làm phán quan ở Bạc Châu. Khi Hạ Tủng đến cửa kinh đô, Vua đưa tờ sớ cho xem. Hạ Tủng vừa về trấn, người bàn tán vẫn không ngớt. Gặp lúc Hàn Ức xin nghỉ hưu, Hạ Tủng xin thay thế, nên có mệnh lệnh này. Hạ Tủng lại tự xin nộp tiết trượng, trở lại làm quan văn, và không giữ chức vụ. Bèn bổ làm Lại bộ Thượng thư, tri Bạc Châu. (Việc đổi bổ làm Lại bộ Thượng thư vào ngày 21 tháng này là ngày Bính Tuất, sau đó 17 ngày, nay ghi chung lại.)

Khi đến Bạc Châu, Hạ Tủng nhân đó dâng sớ tự biện, gần hơn vạn lời. (Việc dâng sớ tự biện gần hơn vạn lời, theo chính truyền, Hạ Tủng có tập sách trăm quyển, nhưng không có sách này. Cần xét lại.)

Chiếu giao cho học sĩ phê đáp, Tôn Biện soạn lời, đại lược rằng: “Muốn có công hiệu, không gì bằng hết lòng trung cần; muốn dứt lời gièm pha, không gì bằng tu sửa thực hành.” Hạ Tủng nhận được rất hận, nói với người rằng: “Ta với Tôn vốn không có hiềm khích, mà lời phê đáp lại chê bai như thế, sao vậy!” (Việc này theo hành trạng của Tôn Biện.)

[6] Ngự sử Trung thừa Vương Củng Thần xin vào ngày sóc vọng, lui về hậu điện, triệu tập các quan chấp chính ban cho ngồi, để bàn về được mất của thời chính. Vua nói: “Các quan chấp chính, là người Trẫm sớm tối cùng bàn việc, đến lúc thong thả trình bày, dù đến giữa trưa, Trẫm đâu có lười biếng! Cần gì phải đợi ngày sóc vọng?”

[7] Ngày Tân Mùi, chiếu rằng từ nay các quan viên Trung thư, Xu mật viện, ngoài việc tấu sự thường lệ, nếu có điều gì khác trình bày, hoặc Trẫm đặc biệt lưu lại đối đáp, thì không hạn chế thời gian.

[8] Phạm Trọng Yêm và Hàn Kỳ tâu rằng: “Thần trộm thấy các nơi như Vĩnh Hưng quân, Đồng Diệu, Hoa châu, Thiểm phủ ở Thiểm Tây, mùa hạ năm nay gặp hạn hán, mưa đến rất muộn. Mùa màng của dân chúng hầu như không có gì hy vọng. Kho lương của quan phủ cũng không có tích trữ. Nếu không có kế hoạch cứu tế, dân chúng sẽ lưu lạc nhiều, chết đói vô số. Thêm vào đó, lương thực quân đội thiếu hụt, việc vận chuyển gấp không kịp.

Thần xin triều đình ban chỉ dụ khẩn cấp, giao cho Đô chuyển vận sứ Tôn Miễn của bản lộ, nhanh chóng xem xét các châu quân nói trên để cứu tế dân đói và chuẩn bị lương thực cho quân đội theo thứ tự nào. Nếu khó khăn trong việc lập kế hoạch, thì ngay lập tức vận chuyển thóc gạo từ kinh đô đến bằng đường sông Hoàng Hà để ứng phó. Đồng thời nhanh chóng xem xét tình hình dọc đường để việc vận chuyển không gặp trở ngại, rồi tâu lên. Khi nhận được, xin triều đình sớm ban hành thực hiện.”

[9] Ngày Quý Dậu, chiếu rằng các chức Tam ban Phụng chức trở xuống được đổi sang văn chức, nếu trong quá trình làm quan không phạm tội tham nhũng, dù ba đời không có người làm văn chức, nhưng có chú bác, anh em đang tại chức cũng được xem xét.

[10] Ngày Giáp Tuất, lấy Thái thường thừa, Trực tập hiền viện, Tri Kinh châu Doãn Chu làm Hữu ty gián, Tri Vị châu kiêm Quản câu Kinh Nguyên lộ An phủ đô bộ thự ty sự. Tứ phương quán sứ, Quả châu đoàn luyện sứ, Tri Vị châu Trương Kháng làm Dẫn tiến sứ, Tịnh Đại châu phó đô bộ thự. Lúc đó Trịnh Tiển thống lĩnh bốn lộ, Kháng và Tiển bất đồng ý kiến nên như vậy. Tiển sau đó tố cáo Kháng ở Vị châu lạm dụng tiền công sứ, Giám sát ngự sử Lương Kiên cũng hặc tấu Kháng xuất ngân khố cấp cho nha lại đi Thành Đô buôn bán để thu lợi riêng. Kháng cuối cùng bị cách chức. (Việc cách chức xảy ra vào tháng giêng năm thứ tư.)

[11] Chiếu rằng: “Từ nay, các chức phó sứ tam ty trở lên, nếu không nhậm chức ở biên giới mà gặp tang cha, đều được phép giải chức để chịu tang đủ ba năm, và vẫn được hưởng lương tháng. Võ thần không ở biên giới mà muốn giải chức^[2], cũng được phép.”

Ban đầu, có người tâu xin rằng các quan lại gặp tang đều phải chịu tang, triều đình giao cho Thái thường lễ viện bàn bạc. Người này dẫn lời trong 《Lễ ký》 rằng tang cha mẹ không phân biệt sang hèn, và nói rằng ba năm tang là đạo lớn nhất của con người, xin không phân biệt văn võ, phẩm trật cao thấp, đều được phép chịu tang đủ ba năm. Hoàng đế cho rằng võ thần nhập lưu phức tạp, khó bắt tất cả giải chức, nên đặc biệt quyết định như vậy.

[12] Ngày Ất Hợi, Thái thường lễ viện tâu: “Tế Trời Hạo Thiên nên dùng ngọc bích xanh, tế Cảm sinh đế nên dùng bốn ngọc khuê có đế. Gần đây lại dùng chung bốn ngọc khuê, lại không đặt cung đốc khi tế Cao Môi, đều không hợp với điển lễ, xin xem xét lại.” Tâu được chấp thuận. (《Bản chí》 chép là lời tâu của Dư Tĩnh, trong 《Dư Tĩnh tấu nghị》 cũng có việc này.)

[13] Chế trí phát vận sứ Giang, Hoài tâu rằng đã bắt giết được giặc quân là Vương Luân ở Hòa Châu.

Luân ban đầu khởi binh ở Nghi Châu, định cướp phá Thanh Châu nhưng không vào được, bèn chuyển sang cướp bóc Hoài Nam, đi đến đâu không ai dám chống lại. Kinh Đông an phủ sứ Trần Chấp Trung sai Đô tuần kiểm Phó Vĩnh Cát đuổi theo. Chế trí phát vận sứ Từ Đích đốc suất các đạo quân hợp lực đánh, Luân bị thua trận ở Lịch Dương và bị giết. Tráng đinh huyện Lịch Dương là Trương Củ cùng những người khác lấy được thủ cấp của Luân, Đích tâu lên triều đình.

[14] Ngày Bính Tý, Cấp sự trung, Tham tri chính sự Vương Cử Chính được bổ làm Lễ bộ thị lang, tri Hứa Châu. Ban đầu, Ngự sử đài tiến cử Đồn điền viên ngoại lang Lý Huy Chi làm Ngự sử, nhưng Cử Chính và Huy Chi là thông gia nên không chấp thuận. Huy Chi bèn tố cáo rằng vợ Cử Chính hung dữ không kiềm chế được, sao có thể bàn việc nước? Các gián quan Âu Dương Tu, Dư Tĩnh, Thái Tương đều nói Cử Chính nhu nhược, im lặng không xứng chức, còn Xu mật phó sứ Phạm Trọng Yêm có tài làm tể tướng, không nên để ở binh phủ, xin bãi chức Cử Chính, dùng Trọng Yêm thay thế. Cử Chính cũng tự xin từ chức, Hoàng đế đồng ý.

Huy Chi là con của Lý Địch.

[15] Ngày Đinh Sửu, lấy Xu mật phó sứ, Hữu gián nghị đại phu Phạm Trọng Yêm làm Tham tri chính sự, Tư chính điện học sĩ, kiêm Hàn lâm thị độc học sĩ, Hữu gián nghị đại phu Phú Bật làm Xu mật phó sứ. Trọng Yêm nói: “Chấp chính có thể do gián quan mà được sao?” Cố từ không nhận. Bật thẳng tay cầm cáo mệnh dâng lên trước mặt Vua, trình bày lý do từ chối, và nói: “Xin bệ hạ ngồi trên củi, nếm mật, không quên sửa sang chính sự.” Vua đồng ý, bèn đem cáo mệnh gửi lại Trung thư. Bật nhân đó xin bổ nhiệm ra ngoài, dâng nhiều tờ tâu nhưng không được chấp thuận.

[16] Ngày Mậu Dần, sai sứ đến Thiểm Tây, Hà Đông xem xét các quân. Lục trạch sứ, Đái ngự khí giới Đặng Bảo Tín, Vĩnh Hưng quân, Hoàn Khánh, Phu Diên lộ; Tả tàng khố phó sứ Vương Hoài Chính, Kinh Nguyên, Tần Phượng lộ; Tây Kinh tác phường sứ, Đái ngự khí giới Lý Tri Hòa, Hà Đông lộ.

Trước đây, Hàn Kỳ và Phạm Trọng Yêm tâu rằng: “Thần trộm thấy rằng ở những nơi dùng binh, trong các quân nếu có chỉ huy sứ và viên liêu giỏi giang, thì không chỉ huấn luyện được chỉnh tề, mà khi ra trận, mỗi người đều có thể chỉ huy được binh lính dưới quyền, binh sĩ mới chịu tuân lệnh. Nếu nhân viên không giỏi giang, thì binh sĩ dưới quyền thường kiêu căng, lười biếng, không chịu nghe theo chỉ huy, dẫn đến thất bại. Rõ ràng sức mạnh của quân đội phụ thuộc vào tướng hiệu.

Hiện nay, trong các quân ở biên giới, có nhiều người già yếu, bệnh tật, hoàn toàn không có năng lực^[3], lại còn thiếu nhiều nhân sự. Nếu không sớm tuyển chọn, e rằng sau này sẽ tiếp tục gây ra sai lầm.

Thần xin triều đình chọn trong số đô tri, áp ban và các nội thần cấp cao, ba người am hiểu việc biên giới, trong đó hai người đến Thiểm Tây lộ, một người đến Hà Đông lộ, cùng với các ty Kinh lược, Bố trí ở từng nơi, triệu tập các nhân viên quản lý đồn trú, trú bạc, tựu lương trong quân, cùng nhau tuyển chọn. Nếu có người già yếu, tay chân nặng nề, bệnh tật, ốm yếu không thể mang giáp, hoặc ngu đần, không có tinh thần, không thể quản lý được, thì liệt kê rõ ràng và tâu lên. Những nhân viên đồn trú, trú bạc, một mặt cho về kinh, sắp xếp lại; còn những chỉ huy sứ tựu lương, thì cho mỗi người chỉ định nơi mình muốn quản lý và tâu lên. Vẫn để họ ở lại doanh trại chờ chỉ dụ triều đình.

Sau khi tuyển chọn xong, căn cứ vào số lượng chỉ huy sứ còn thiếu^[4], liền chọn trong các quân từ thập tướng trở lên, những người có công lao và võ nghệ cao cường, giỏi giang, thăng một hai cấp, cấp giấy tạm quản, đợi sau này chuyển viên, lại theo cấp bậc cũ mà thăng chức. Như vậy tướng hiệu sẽ có người tài, binh sĩ sẽ thêm khí thế.”

Phạm Trọng Yêm lại tâu: “Thần trộm thấy từ năm ngoái đến nay, từ kinh thành điều động cấm quân đến biên giới Thiểm Tây đồn trú, trong đó có những người từ các nơi là hương quân được thuê làm việc buôn bán, cùng với những người từ các nơi phía nam là sương quân được tuyển chọn bổ sung. Trong các chỉ huy có những người nhỏ yếu, nhút nhát, bị người trên đường chỉ trỏ chê cười. Đến khi ra biên giới, không thể mang vũ khí, không thể huấn luyện, chỉ làm hao tốn các khoản lương bổng và ban thưởng của cấm quân. Nay lại điều động 5.000 binh sĩ đến Tần Châu để tăng cường đồn trú, cùng với các quân khác sẽ được điều đến biên giới thay thế.

Thần xin chỉ thị cho Điện tiền và Mã bộ quân ty, đối với các quân hiện đang ở kinh thành và các vùng phụ cận, cũng như những binh sĩ sắp được điều động đến biên giới, phải lần lượt triệu tập về ty mình, kỹ lưỡng tuyển chọn. Những người nhỏ yếu không thể mang vũ khí, không được phép điều động đến biên giới. Trong số những người nhỏ yếu bị loại, nếu vốn là người của các ty khố vụ ở kinh thành hoặc sương quân các lộ, nếu muốn trở về chỉ huy cũ của mình, thì cho phép trở về. Những người có thân hình nhỏ hơn mẫu cũ khoảng hai ba ngón tay, nhưng còn trẻ khỏe, có sức lực, thì không được loại bỏ. Những người già yếu, bệnh tật, thì xếp vào hạng thặng viên và sắp xếp công việc phù hợp. Những viên chức trong các chỉ huy già yếu, bệnh tật, không có sức lực, cũng phải loại bỏ, sắp xếp công việc khác. Thay vào đó, trong số các thập tướng của chỉ huy đó, chọn những người có công trạng và võ nghệ cao cường, thăng một hai bậc, tạm quản lý công việc. Đến khi chuyển viên, thì thực hiện theo bậc cũ. Nếu trong số thập tướng của chỉ huy đó không có người nào có thể tuyển chọn, thì chọn từ các chỉ huy khác, cho tạm quản lý để bổ sung công việc. Như vậy trên đường đi sẽ có các viên chức quân sự có năng lực quản lý, mọi việc sẽ được chỉnh tề, không đến nỗi như trước.

Đối với binh sĩ ở các nơi khác, nếu bản doanh ở ngoại phủ quân^[5], thì giao cho các trưởng lại, đô giám, giám áp ở đó, theo cách này tuyển chọn và điều động. Lại xin chỉ thị cho các lộ bộ thự ty, đối với những binh sĩ được điều động đến đồn trú, trú bạc từ mùa thu năm ngoái và những binh sĩ sẽ được điều động sau này, đều phải theo cách này tuyển chọn, sau đó lần lượt báo cáo lên.” Việc quy định võ nghệ cao cường, phải dùng cung nỏ để quy định sức mạnh và cách thức bắn trúng^[6].

[17] Tri gián viện Âu Dương Tu tâu rằng: “Triều đình dùng Quách Thừa Hữu làm Đô bộ thự ở Trấn Định, thần từ khi nghe tin này, ngày đêm suy nghĩ, quốc gia dùng binh đã năm sáu năm, chưa thu được chút lợi lộc gì, làm tổn hại uy thế triều đình, khiến dân chúng thiên hạ khốn đốn. Suy nghĩ kỹ nguyên nhân, sai lầm ở đâu? Lỗi ở chỗ triều đình cứ giữ lệ thường^[7], không chịu vượt cấp chọn người tài. Biết rõ là kẻ tiểu nhân, vẫn giao trọng trách, sau dù thất bại, cũng không hối hận. Nay mỗi khi bổ nhiệm, có người hỏi các đại thần, thì đáp: ‘Dù biết không có tài, nhưng bỏ người này thì không còn ai khác.’ Thậm chí có người muốn bịt miệng người khác, thì nói: ‘Ngươi thử nghĩ xem còn ai có thể dùng được không?’ Thần cũng thường nghe những lời này, mỗi lần lui về đều thở dài. Cái gọi là không còn ai, lẽ nào thiên hạ thật sự không có người tài sao? Chỉ là không chịu ra sức tìm kiếm mà thôi!

Nay không chịu khó chọn lựa, vượt cấp dùng người, chỉ biết giữ lệ thường, dùng bừa kẻ tiểu nhân, sẵn sàng làm hỏng đại sự, một lần sai lầm không hối hận, sau lại tiếp tục như vậy. Ví như Cát Hoài Mẫn trước đây ở biên giới phía tây, thiên hạ đều biết ông ta không thể dùng, nhưng lúc đó các nghị sĩ chỉ nói: ‘Bỏ Hoài Mẫn thì không còn ai, khó thay thế.’ Đến khi ông ta thua trận chết trận, xác nằm la liệt ngoài đồng, Hoài Mẫn đã chết, cũng phải tìm người khác thay thế.

Thần cho rằng việc dùng Quách Thừa Hữu hôm nay cũng giống như dùng Cát Hoài Mẫn ngày trước. Huống chi Thừa Hữu chỉ là kẻ tầm thường, tài năng kém xa Hoài Mẫn, trước đây ở Thiền Châu, chỉ giao việc xây thành, suýt nữa gây biến loạn, sao có thể giao trọng trách này? Thần nghĩ triều đình không phải không biết Thừa Hữu bất tài, nhưng các nghị sĩ chỉ nói: ‘Theo lệ thì phải thăng chức, không còn ai khác.’ Đó chỉ là lời biện minh cho sự trì trệ mà thôi.

Hiện nay Khiết Đan đang có ý đồ xấu, mầm họa đã lộ rõ, các sĩ phu trong ngoài thấy triều đình coi thường ngoại hoạn, buông lỏng phòng bị phương bắc, ai nấy đều dâng lời, mong sớm chuẩn bị. Bỗng thấy bổ nhiệm như vậy, ai mà không lo lắng? Trước đây Lục Phù đến, triều đình nhẫn nhục thương nghị, vì Hà Sóc không có gì đáng dựa, khó tranh chấp nhanh chóng, nên phải tạm thời nhún nhường^[8], tạm thời giảm bớt họa hoạn. Nay may mắn có được kế sách tự giải quyết, nên gấp rút chọn lựa tướng thần, chuẩn bị phòng bị, còn sợ không kịp, sao lại có thể trì trệ giữ lệ, dùng kẻ tiểu nhân trong lúc này?

Xin sớm điều chuyển Quách Thừa Hữu, cho làm Tri châu ở nơi không dùng binh, hoặc triệu về, giao cho một chức vụ nhàn hạ. Nếu muốn ghi nhận công lao cũ, ưu đãi thân thích, thì chức quan nhàn lộc hậu cũng đủ nuôi sống, không cần phải để ông ta giữ chức vụ quan trọng này. Kính mong bệ hạ suy nghĩ kỹ đại sự, không ngại thay đổi, thì thiên hạ may mắn biết bao.”

(《Thực lục》 chép rằng tấu chương của Âu Dương Tu dâng lên, không được trả lời. Căn cứ theo lời Dư Tĩnh nói vào ngày Quý Hợi tháng 8, thì Thừa Hữu đã bị bãi chức Đô bộ thự ở Trấn Định, đến ngày Giáp Tuất tháng 9 lại đổi làm Tri châu Tương Châu, không phải là không được trả lời. Nay bỏ hai chữ “bất báo”.)

[18] Ngày Tân Tỵ, ban chiếu rằng từ nay những người phạm tội ở các lộ không được đưa đi phối trí đến các châu quân vùng biên giới phía bắc Hà Bắc.

[19] Phạm Trọng Yêm và Hàn Kỳ tâu: “Thần trộm thấy việc thiết lập đồn điền ở Thiểm Tây trước đây vốn nhằm hỗ trợ biên cương, giảm bớt gánh nặng cho dân. Ngoài những vùng đất màu mỡ bỏ hoang dọc biên giới có thể khai khẩn, các quan lại ở các châu huyện gần kinh thành không hiểu ý triều đình, ép buộc dân lân cận phải nhận cấy những ruộng bỏ hoang lâu năm, đất xấu không ai nhận, hoặc bắt nộp tô thuế. Hơn nữa, trước đây dân thuê ruộng đất của quan trang, mỗi mẫu chỉ nộp một hai đấu, nay lại bắt chia ruộng cấy, mỗi mẫu phải nộp đến mấy đấu. Khiến những hộ nghèo không thể nộp đủ, châu huyện truy thu gây phiền nhiễu, không lúc nào ngơi. Từ khi có chiến sự, dân chúng bị bắt phải đóng góp nhiều, đến nỗi ruộng đất của mình còn bỏ hoang, thực sự không còn sức để lo việc đồn điền. Số tô thuế nộp vào phần lớn chỉ là hư số.

Thần trộm xem trong biên sắc có quy định không được ép dân lân cận nhận cấy ruộng đất của những hộ bỏ trốn, vì sợ hại dân, huống chi năm nay hạn hán càng nặng, đáng lý phải được ưu đãi, không thể phiền nhiễu vô lý khiến họ thêm khốn đốn. Thần xin đặc cách ban chiếu, bãi bỏ hết đồn điền ở các châu quân nội địa Thiểm Tây. Nếu trước đây là ruộng thuê, thì cho nộp tô theo mức cũ. Nếu là ruộng bỏ hoang lâu năm, đất xấu, thuế nặng không ai nhận, thì giảm định mức thuế, kêu gọi người nhận cấy. Như vậy dân khổ sẽ được ơn, cảm kích ơn nhân từ của bệ hạ.” Chiếu bãi bỏ đồn điền ở các châu quân nội địa Thiểm Tây.

[20] Ngày Giáp Thân, Xu mật phó sứ Nhậm Trung Sư được cử làm Hà Đông tuyên phủ sứ, Phạm Trọng Yêm làm Thiểm Tây tuyên phủ sứ. Trọng Yêm vừa từ chức Tham tri chính sự, nguyện cùng Hàn Kỳ thay nhau đi tuần biên giới, Vua bèn giao việc phía tây cho ông. Trọng Yêm lại tâu rằng Hà Đông cũng cần phải phòng bị, Trung Sư từng giữ chức ở Tịnh châu, Vua liền sai đi Hà Đông. Hai người ở lại kinh sư, trước hết gửi văn thư đến hai lộ.

[21] Ngày Ất Dậu, Nguyên Hạo lại sai Lữ Nhĩ Như Định, Hạnh Xả Liêu Lê, Võng Duật [Khẩu Hoài] cùng Thiệu Lương Tá đến, xin 11 điều^[9]. Nguyên Hạo muốn xưng là con mà không thần phục, vẫn giữ ý kiến trước.

Gián quan Âu Dương Tu tâu: “Nguyên Hạo lại sai sứ giả đến triều đình, việc hòa hay không, quyết định ở lần này. Thần nghĩ rằng kế sách của triều đình cần phải suy tính kỹ lưỡng, vì đây là việc lớn nhất, liên quan đến sự an nguy của thiên hạ. Hiện nay, các công khanh, sĩ đại phu lo lắng cho đất nước^[10], ai nấy đều vì bệ hạ mà suy nghĩ sâu xa, lo sợ triều đình có quyết sách sai lầm, rơi vào mưu kế gian xảo của giặc, nên mọi người bàn tán xôn xao, mỗi người một ý kiến.

Có người nói rằng thiên hạ đã kiệt quệ, nếu không hòa thì không thể chống đỡ nổi, nên tạm nhún nhường để giảm bớt họa loạn. Có người lại nói rằng người Khương gian trá, dù hòa nhưng không chịu rút quân, thì cũng chẳng khác gì không hòa, chỉ là chịu nhục mà không được lợi ích gì.

Lại có người nói rằng sau khi xin hòa, họ chỉ muốn rút lui để nghỉ ngơi, huấn luyện binh mã, chọn tướng tài, chuẩn bị kế hoạch sau này; nhưng xét tình hình Hà Sóc, vừa hòa xong thì lại buông lỏng, họa loạn sẽ càng sâu nặng hơn.

Lại có người nói rằng dù Nguyên Hạo xưng thần, giảm bớt chi phí ở biên giới phía Tây, nhưng vẫn còn một mối lo lớn hơn. Kẻ địch phương Bắc chắc chắn sẽ lợi dụng việc thông hòa để nhận công về mình, đòi hỏi quá đáng, rồi lại gây chiến, như vậy chỉ tạm thời giải quyết họa nhỏ ở Quan Tây, nhưng lại sinh ra họa lớn ở Hà Bắc.

Thần là quan giám sát, thấy việc lớn của quốc gia, nên thu thập ý kiến của mọi người, tuy có khác nhau, nhưng đại thể đều cho rằng hòa thì khó, không hòa thì dễ, không hòa thì hại ít, hòa thì hại nhiều. Nhưng thần lại không biết ý kiến của triều đình thế nào. Thần thấy theo lệ cũ của Hán, Đường và tổ tông, việc lớn phải họp bàn, vì triều đình muốn tỏ ra rộng lượng, không tự thu hẹp, các quan mưu thần muốn bàn bạc công khai, không dám tự quyết^[11], nên việc làm thường tốt đẹp, lòng người đều phục.

Từ khi có chiến tranh đến nay, việc lớn thường giữ bí mật, ban đầu không muốn ai biết, nhưng khi xử lý sai lầm thì sao có thể che giấu được? Thần cho rằng không gì bằng thu thập ý kiến công khai, thu nhận mưu kế hay của mọi người, nếu lời nói không có gì đáng nghe, thì dùng kế sách của triều đình cũng chưa muộn.

(Việc Nguyên Hạo xin hòa^[12], xin trước khi sứ giả đến, họp bàn với trăm quan, chắc chắn sẽ có kế sách hay, giúp ích phần nào.” Tờ tấu này trong 《Thực Lục》 ghi vào ngày Giáp Ngọ tháng 7. Giáp Ngọ là ngày 29. Xét 《Thực Lục》, đã ghi vào ngày Canh Dần tháng này việc Âu Dương Tu xin dùng lễ nghi tiếp đãi sứ giả phương Tây. Canh Dần là ngày 25. Xét ý văn, tờ tấu xin họp bàn nên ở trước, tờ tấu xin tiếp đãi sứ giả nên ở sau. Nay đổi lại, ghi vào ngày Ất Dậu.)

Dư Tĩnh tâu: “Thần trộm thấy triều đình mỗi khi gặp sứ giả Khiết Đan đến cửa khuyết, Nguyên Hạo sai người đến triều, các đại thần bàn bạc, chỉ muốn giữ bí mật, các quan Lưỡng chế, Lưỡng tỉnh, Ngự sử trung thừa trở xuống, tuy là quan thị tòng cung phụng, nhưng lúc đó đều không được nghe biết. Đến khi xử lý xong, dù có điều gì không tiện, cũng không thể bàn luận.

Thần nghĩ rằng quốc gia đặt ra các quan thị tòng là để sửa chữa sai lầm, mong muốn mọi việc đều không có lỗi lầm, mưu lược không có sơ hở. Sách xưa chẳng nói sao? ‘Mưu lược với khanh sĩ, mưu lược với dân thường, mưu lược với bói toán.’ Đó là vì việc lớn có nghi ngờ, nên mưu lược cần phải rộng rãi. Hán Vũ Đế chinh phạt phương xa, mở mang biên cương, các quan thị tòng nhiều lần làm nhục thừa tướng, sử Hán ca ngợi, coi là chuyện đẹp. Nay các đại thần bàn bạc kín đáo, bên ngoài không được nghe, một khi có sai lầm, cứu không kịp, đó là điều đáng lo.

Thần xin bệ hạ tuyên dụ các đại thần, phàm những việc liên quan đến Bắc địch, Tây nhung, ảnh hưởng đến an nguy quốc gia, các quan thị tòng gián nghị đều phải được nghe biết, để họ trình bày lợi hại, không để lộ ra ngoài. Sách xưa nói: ‘Mưu lược cần nhiều, quyết đoán cần dứt khoát.’ Đó là yếu lược trị quốc. Mong bệ hạ xét chọn.” Sớ của Dư Tĩnh không rõ tháng ngày, được chép sau khi Âu Dương Tu tập hợp bàn việc phía Tây.

[22] Ngày Kỷ Sửu, Độ chi phó sứ, Hộ bộ viên ngoại lang Thi Xương Ngôn được bổ nhiệm làm Thiên Chương các đãi chế, Hà Bắc đô chuyển vận án sát sứ.

Ban đầu, Trương Tồn giữ chức Long Đồ các Trực học sĩ, Binh bộ Lang trung, coi quản quân thành Đức, được thăng làm Hữu Gián nghị Đại phu, giao việc vận chuyển, nhưng Tồn từ chối. Vì vậy, ông được phục chức cũ, coi quản quân thành Đức, và cử Xương Ngôn đi sứ. Lúc đó, những người bàn việc cho rằng sáu châu Tân, Lệ có thể vượt sông, nên xây thành phòng thủ như biên giới để đối phó với Khiết Đan.

Triều đình ra chiếu sai Xương Ngôn cùng Nội thị Áp ban Dương Hoài Mẫn đi xem xét. Hoài Mẫn cho rằng nên xây thành, nhưng Xương Ngôn nói: “Sáu châu đất rộng ngàn dặm, lại có sông thường xuyên thay đổi dòng chảy, việc xây thành rất khó khăn mà không có lợi. Nay dù Khiết Đan có phá bỏ hiệp ước, ta nên dùng mưu kế để khuất phục họ, chứ không nên tự làm khó mình trước, điều đó không tiện.” Triều đình cho rằng lời tâu của Xương Ngôn là đúng.

(Việc xây thành ở sáu châu Tân, Lệ, căn cứ theo truyện của Xương Ngôn, được ghi chép kèm. Xương Ngôn vào tháng 10 ngày Canh Tuất được đổi làm sứ Hà Đông, nhưng truyện lại bỏ sót. Nay căn cứ theo thực lục, ghi chép riêng ở phần đó.)

[23] Ngày Canh Dần, triều đình ra chiếu cho Quảng Nam Chuyển vận sứ rằng, những quân lính bị phối trí nhiều lần phạm tội hung ác, cho phép tùy nghi xử trảm, rồi báo việc lên triều đình.

[24] Tri Bảo châu, Đông Nhiễm viện sứ, Phong châu Thứ sử Khang Đức Dư được bổ làm Chân Định phủ, Định châu lộ Binh mã Kiềm hạt. Triều đình bàn việc bãi chức Đô bộ thự của Quách Thừa Hữu, nhưng khó tìm người thay thế, nên tạm giao việc quân sự cho Đức Dư.

(Theo Thực lục, Thừa Hữu vào tháng 9 ngày Giáp Tuất bị bãi chức Trấn Định, điều sang Tương châu. Căn cứ vào sớ của Âu Dương Tu bàn về Lý Thừa Lượng, thì khi bổ nhiệm Khang Đức Dư làm Kiềm hạt, Thừa Hữu đã bị bãi chức. Lại căn cứ vào sớ của Dư Tĩnh dâng lên vào tháng 8 ngày Quý Hợi, bàn rằng Thừa Hữu vẫn muốn giữ chức Trấn châu, như vậy việc Thừa Hữu bị bãi chức Đô bộ thự chắc chắn không đợi đến tháng 9. Không rõ thực lục vì sao lại khác biệt, nay theo sớ của Tu và Tĩnh, ghi chép kèm ở đây, cần xem xét thêm.)

[25] Trước đó, Âu Dương Tu tâu rằng: “Thần biết rằng sứ giả do Nguyên Hạo phái đi sắp đến kinh đô, nghe đồn rằng các quan phụ trách tiếp đón đòi hỏi sắp xếp, thứ tự rất rườm rà. Lại nghe nói vừa đến đã muốn ban yến tiệc để quản lý. Thần biết rằng Nguyên Hạo lần này đến, ý đồ rất ngạo mạn, thần đoán triều đình nhất định muốn bắt hắn phải thần phục mới cho thông hòa, như vậy thì phải có cách để khuất phục hắn, mới có thể kìm chế được sự kiêu ngạo của hắn, mới có thể thương lượng được. Nay nếu ngay trong lễ nghi mà quá ưu đãi, thì hắn sẽ cho rằng ta sợ hắn, biết ta có thể bị lừa, trong lúc bàn bạc, làm sao có thể khuất phục được? Nếu thực sự có thể nắm được lòng hắn, thì đợi sau khi thương lượng xong, hãy tăng thêm lễ nghi cũng chưa muộn. Vẫn phải ngăn ngừa từ nhỏ, thường xuyên có kế sách khuất phục, há có thể việc chưa thành mà đã làm tổn hại thể diện quốc gia? Đối với đoàn sứ giả của Nguyên Hạo, thần khẩn thiết xin giảm bớt mọi việc, đừng để quá ưu đãi. Nếu nhờ đó mà khuất phục được hắn, thì kế sách của ta không sai, nếu hắn nhất định không chịu khuất phục, thì cũng tránh được việc tổn hại vô ích.”

Lúc này, Tu lại tâu: “Thần nghe triều đình định dùng Điện trung thừa Nhậm Chuyên để tiếp đãi đoàn người do Nguyên Hạo phái đến. Thần biết rằng Nguyên Hạo lần này đến hoàn toàn không có ý tốt, không chịu xưng thần, đòi hỏi quá nhiều, chí hướng không nhỏ, thực ra là muốn dùng sức mạnh để uy hiếp. Triều đình đã không thể chiều theo, thì đối với người của họ đến, mọi việc không nên quá đáng. Đến như lễ nghi dày mỏng, ban thưởng nhiều ít, tuy là chuyện nhỏ, không đáng so đo, nhưng trong việc lớn, điều hệ trọng rất lớn. Sứ giả giao chiến, vào nước lớn, tất phải dò xét tướng tá dũng cảm hay nhút nhát, quan sát quốc gia mạnh yếu. Nếu thấy triều đình uy nộ chưa nguôi, ý đồ sự việc khó lường, ắt trong lòng lo sợ bị chém giết, sau đó sợ bị giam giữ, may mắn được sống trở về, đã là điều may lớn. Như vậy, sự yếu kém của ta chưa lộ ra, lời lẽ hùng hồn có thể giữ vững.

Nay nếu vội hạ thấp uy quốc gia, quá đối đãi trọng lễ, trước hết tự làm yếu mình, nuôi dưỡng lòng kiêu ngạo của họ, khiến họ biết ta có thể bị lừa, thì việc thương lượng càng khó thành. Nếu muốn thành tựu việc này, càng phải lấy sự thận trọng làm đầu, huống chi việc thương lượng chưa chắc đã thành, đáng tiếc làm tổn hại việc lớn. Trước đây, người của Nguyên Hạo đến rất ít, triều đình chỉ dùng một hàng quan nhỏ tiếp đãi. Nay đến càng nhiều, bèn sai quan triều, nếu sau này người đến càng đông, ắt phải sai thân tín, như vậy họ càng mạnh, ta càng yếu.

Huống chi nghe nói Thiệu Lương Tá trước kia đi đến đó, chỉ may thoát khỏi nhục nhã mà về, thì họ tuy là người Khương, không thể nói là không có mưu kế. Nay người của họ đến tất sẽ dùng lời lẽ hùng hồn để thắng thế, nếu ta có thể dùng lễ nghi đơn giản để khuất phục họ, cũng là một cách làm nhụt chí giặc. Người của Nguyên Hạo đến, xin không sai quan tiếp đãi, đưa đến dịch trạm, không cần vội hỏi han. Đến như giám sát việc cung cấp lương thực, truyền đạt ngôn ngữ, một hàng quan nhỏ là đủ. Thần nghĩ, nếu quốc gia nay không thể chiều theo ý họ, thì phải trọng đãi người đến, đối xử trọng lễ, Nguyên Hạo ắt sẽ xuất binh đánh phá, thỏa mãn lòng phẫn nộ, đã là không hòa, sao phải tự làm tổn hại việc lớn? Chi bằng gấp rút tu sửa phòng bị biên giới, để tính kế thắng lợi.”

Tu tuy có ý này, nhưng triều đình rốt cuộc không nghe theo.

[26] Dư Tĩnh tâu: “Nghe đồn rằng sứ thần phụ trách dịch vụ phía Tây cùng với Như Định và những người khác đi mua sắm quá nhiều, đây không phải là ý của quốc gia. Thần nghĩ rằng triều đình bao dung nuôi dưỡng người Nhung phương Tây, ân huệ vượt cả trời đất. Nguyên Hạo nhiều đời phản phúc, tính tình như cầm thú, chính vì trước đây nuôi dưỡng quá hậu, nên ngày nay mới ngang ngược khó trị, không phải do ân huệ không đủ.

Trước đây Hạ Tòng Húc đến, triều đình ban thưởng vượt quá lễ nghi, đối với bọn giặc, vốn nên cảm ân. Nay Như Định đến, lại nói đến việc cắt đất, lại biết ý đồ của giặc khinh nhờn Trung Quốc hơn trước. Triều đình đối xử với họ, càng nên giảm bớt so với Tòng Húc, mới hợp với thể thống. Nay nếu để họ mua sắm quá mức so với sứ thần Khiết Đan, nếu lần này bàn nghị chưa xong, sứ thần lại đến, không biết sẽ đối đãi bằng lễ nghi gì? Chỉ mong triều đình mỗi việc đều giảm bớt, để giữ được đại thể, đó là điều may mắn của quốc gia.”

[27] Ngày Tân Mão, Từ bộ Viên ngoại lang, Tập hiền Hiệu lý Lý Chiêu Cấu được bổ làm Trực sử quán, Tri Thiểm Châu. Âu Dương Tu nói rằng Thiểm là vùng đất trọng yếu của Quan Trung, Chiêu Cấu không có tài trị lý những việc khó khăn, không nên cử đi. Bèn lấy Đề điểm Thiểm Tây hình ngục, Từ bộ Lang trung Vương Quân Bạch làm Trực sử quán, Tri Thiểm Châu. Quân Bạch là cháu chín đời của Vương Khuê.

[28] Tri Thiểm Châu, Hình bộ lang trung, Trực sử quán Trương Miễn làm Hà Bắc chuyển vận án sát sứ. Ban đầu, Cát Hoài Mẫn thất bại, Quan Trung chấn động, quân ít không đủ tự vệ, triều đình bàn luận không kịp điều động xa, bèn sai trung sứ đến vùng Yêm, Miễn, chặn bốn lộ quân về, bổ sung chỗ thiếu. Quân sĩ lâu ngày ra biên ải, vừa được sống trở về, lại bị đưa vào chỗ chết, ai nấy đều dùng lời lẽ kích động, rút đao giương nỏ, định chặt cầu sông làm loạn. Trung sứ không biết làm sao, vội vào Thiểm Châu, giao chiếu thư cho Trương Miễn rồi đi. Quan dân hoảng sợ, định bỏ chạy, Trương Miễn cưỡi ngựa ra ngoại thành, giả chiếu dụ dỗ, nói giặc đã rút khỏi biên giới, có chiếu lệnh các quân trở về doanh trại, không được sai sót. Mọi người thấy Trương Miễn dễ dãi, đều yên lặng lên đường, không dám ồn ào. Phạm Trọng Yêm kinh lược Thiểm Tây, Lương Thích phụng sứ Diên Châu, đều tâu rằng Trương Miễn tùy cơ ứng biến, dẹp loạn ngăn họa, nên ban thưởng hậu hĩnh. Không được trả lời.

(Việc này căn cứ theo 《Ngự sử đài ký》 và bài văn bia mộ Trương Miễn của Lưu Xưởng.)

[29] Trứ tác tá lang Thiệu Lương Tá được thăng làm Trứ tác lang, ban cho áo mũ ngũ phẩm, vì có công đi sứ Hạ Châu.

[30] Ngày Quý Tỵ, Hàn Kỳ và Phạm Trọng Yêm cùng tâu: “Các châu quân và thành trại chủ binh võ tướng ở vùng biên giới Thiểm Tây, Hà Đông, thường được xét công sau năm năm, đã không công bằng với nội địa về lao nhàn, nên nhiều người không muốn nhận chức biên cương. Vì thế, từ tướng tá trở xuống thường thiếu người, huống chi nơi chiến địa, đòi hỏi họ phải giữ tiết, nếu cứ theo lệ thường, thì lấy gì khuyến khích? Mong lệnh cho các châu quân và thành trại chủ binh võ tướng ở vùng biên giới Thiểm Tây, Hà Đông, ai tại chức đủ ba năm, đều đặc cách thăng một bậc, nếu đã được thăng quan mà được tiến cử lưu nhiệm, khi mãn nhiệm lại thăng thêm một bậc, và không bị gián đoạn xét công.” Được chấp thuận.

[31] Nguyên Hạo không chịu xưng thần, Như Định đến, lại đòi hỏi nhiều điều, hai phủ chán ghét chiến tranh, muốn tạm nghe theo, chỉ có Hàn Kỳ cho là không được, nhiều lần cùng tâu đối trước mặt Vua^[13], Yến Thù nói: “Mọi người đã đồng ý, chỉ có Hàn Kỳ là khác biệt.” Vua hỏi lại Kỳ, Kỳ liền trình bày những điều bất tiện. Vua nói: “Hãy xem xét lại.” Khi đến Trung thư, Kỳ càng kiên quyết giữ ý kiến không được, Thù đổi sắc mặt rồi đứng dậy.

Hàn Kỳ lui ra, lại dâng chương nói: “Nay biên giới phía tây sai người đến bàn hòa, có ba điều lo ngại: Trước đây triều đình từng gửi ý đến Khiết Đan, muốn bảo Nguyên Hạo nộp lễ cầu hòa, thư trả lời của họ nói: ‘Lương Thích đã truyền đạt việc Hạ Đài, đã sai Hữu Kim Ngô Vệ Thượng Tướng Quân Gia Luật Tường, Chương Vũ Quân Tiết Độ Sứ Vương Duy Cát mang chiếu dụ Nguyên Hạo lệnh ngừng binh. Huống chi tiên thần của hắn là Đức Chiêu, Bắc triều từng phong làm Hạ Quốc Chủ, lại cho phép tự đặt quan thuộc, đến Nguyên Hạo cũng cho phép tập tước. Từ trước đến nay sai người đến tiến cống, mỗi lần từ biệt yến hội, đều được ngồi ở điện thấp. Nay hai triều coi việc như một nhà, nếu Nguyên Hạo xin tội, thì lễ phong sách đối đãi cũng nên giống như Bắc triều.’

Thần xem lời nói của Thiệu Lương Tá trong bọn giặc, nói rằng giặc bảo triều đình bàn hòa, ắt phải hỏi ý Khiết Đan. Trước đây Nguyên Hạo sai người đến Bảo An Quân, nói rằng triều đình sai Lương Gián Nghị Thích đến Bắc triều bảo nước họ bàn hòa, Bắc triều cũng sai Gia Luật Tường đến nước họ, nên sai Hạ Tòng Húc mang thư đến kết minh. Như vậy Nguyên Hạo nhân Khiết Đan truyền đạt ý mà đến, nhưng khi nói chuyện với Lương Tá, lại không chịu nhận, lại xưng hiệu cầu xin, tức là trái với thể lệ trong thư của Khiết Đan, việc này vốn có điều đáng ngờ.

Nếu triều đình chỉ muốn ngừng binh, cho phép hắn không thần phục, Khiết Đan nghe được, ắt sẽ đòi hỏi danh phận khác, đã không thể khuất phục, thì e rằng nhân đó mà vi phạm lời thề, đó là điều lo ngại thứ nhất.

Nếu chỉ cho phép phong làm Quốc Chủ, tăng thêm một ít số lễ vật hàng năm mà Lương Tá đã hứa, triều đình không sai người đi, chỉ để người đến mang chiếu về, e rằng giặc không thỏa mãn, sẽ cho rằng triều đình đã đoạn tuyệt với hắn, ắt sẽ nổi giận khởi binh, Khiết Đan cũng sẽ cho rằng ngăn trở ý của họ, nhân đó sinh sự. Đó là điều lo ngại thứ hai.

Nếu lại sai người mang chiếu, dụ rằng lễ phong sách không thể khác với Bắc triều, lại tăng thêm số lễ vật mà Lương Tá đã hứa, giặc đã nghe theo, thì Khiết Đan sẽ cho là công của mình, sai sứ đến chúc mừng, hoặc quá tự tôn, hoặc thường xuyên đòi hỏi, lâu dần khó mà chiều theo. Đó là điều lo ngại thứ ba.

Triều đình ban đầu muốn mượn Khiết Đan để chế ngự Nguyên Hạo, việc chưa biết thế nào, mà ba điều lo ngại đã hiện ra. Thế bất đắc dĩ, thì không gì bằng chọn điều nhẹ mà làm. Hắn muốn xưng là ‘Ngô Tổ’ và tự xưng niên hiệu, lại sai sứ đến đó, tham dự ở điện thượng, ngồi cùng hàng với bồi thần, như vậy há có tiện lợi gì^[14]? Mong hãy lệnh cho Trung thư, Xu mật viện bàn bạc kỹ lưỡng, để triều đình được đại thể, Khiết Đan không tranh chấp, dùng cách này để bàn hòa, có lẽ là kế sách tốt.”

Gián quan Thái Tương nói: “Nguyên Hạo ban đầu xin hiệu là ‘Ngột Tốt’, đến khi Thiệu Lương Tá trở về, lại muốn đổi hiệu là ‘Ngô Tổ’^[15], đủ thấy ý ngạo mạn của giặc Khương. ‘Ngô Tổ’ có nghĩa là ‘ông ta’. Nay dù Nguyên Hạo xưng thần, nhưng trong thư gửi triều đình lại tự xưng là ‘Ngô Tổ’, triều đình ban chiếu cũng gọi là ‘Ngô Tổ’, đó là lời lẽ gì vậy?”

Dư Tĩnh nói: “Sứ giả Như Định do Nguyên Hạo phái đi đã vào chầu ở điện Tử Thần. Tôi nghe nói trong thư của Nguyên Hạo có xưng hiệu ‘Ngô Tổ’, nay vội vàng cho sứ giả vào chầu, ban đầu tôi lo rằng triều đình chán ghét việc dùng binh, sợ giặc nhân mùa thu xâm phạm biên giới, nên miễn cưỡng chiều theo, chỉ nói phương xa không đáng tranh chấp, được họ xưng thần thì không tiếc gọi là ‘Ngô Tổ’. Tôi suy nghĩ kỹ, đây là sự khinh nhờn của giặc Tây Hạ đối với triều đình.

Xưa các nước ngoài xưng hiệu Thiền Vu, Khả Hãn, đều là điều cả trong ngoài đều biết. Nếu theo tục của họ, cũng không có gì đáng ngại. Nay giặc Hạo vô cớ đặt ra danh xưng này, lại xưng Bệ hạ là cha, mà bắt Bệ hạ gọi họ là ‘ông ta’^[16], đó chẳng phải là khinh nhờn thì là gì?

Giặc lại nói chín châu mười ba huyện là đất cũ của họ, huống chi Linh, Diêm, Tuy, Hựu đều là đất cũ của triều đình, nếu bàn về cương vực, vẫn nên thuộc về quốc gia. Việc chiều theo man di không phải là không có, mong Bệ hạ lưu tâm, dùng thời gian để mài giũa, thì thiên hạ may mắn lắm thay!”

Âu Dương Tu nói: “Thần thấy Như Định đến, giặc phương Tây muốn xưng là ‘Ngô Tổ’, nghe nói triều đình đã không cho phép. Hôm nay nghe phong thanh, việc bàn bạc vẫn chưa quyết định, không biết thực hư ra sao^[17], thần rất lo lắng.

Huống chi hai chữ ‘Ngô Tổ’ là lời lẽ gì vậy! Nên cự tuyệt ngay, lý lẽ đã rõ ràng, sao lại còn có chuyện chưa quyết định? Chữ ‘Ngô’ nghĩa là ‘ta’, chữ ‘Tổ’ là chữ mà dân gian gọi là ‘ông’. Nay kẻ thường dân còn không dám gọi người khác là cha, nếu cho phép chúng xưng hiệu này, thì sau này chiếu thư của triều đình sẽ phải gọi là ‘Ngô Tổ’, tức là bắt triều đình gọi giặc phương Tây là ông của ta, không biết ai dám mở miệng?

Hơn nữa, khi giặc phương Tây đặt ra hiệu này, chúng cố ý khinh nhờn Trung Quốc mà thôi, nay nếu chúng xưng thần, hai chữ này càng cần phải bàn luận kỹ. Nay từ Nguyên Hạo trở xuống, tên gọi và chức tước đều dùng theo nước chúng, nếu tiếng phương Tây là ‘Ngột Tốt’, tiếng Hoa là ‘Ngô Tổ’, thì nay trong bọn giặc mọi việc đều dùng lễ nghi phương Tây, sao lại chỉ riêng hiệu này dùng tiếng Hoa mà không gọi là Ngột Tốt?

Hơn nữa, chúng xưng thần với ta mà bắt ta gọi là tổ, về lễ không tiện, nên cự tuyệt ngay là đúng. Từ khi triều đình có việc phương Tây đến nay, xử lý sai lầm, bị người đời cười chê đã nhiều, nhưng chưa có việc nào đáng cười như việc này. Thần lo rằng có kẻ tiểu nhân bàn tán lung tung, xin bệ hạ cự tuyệt và không nghe theo.”

Âu Dương Tu lại nói:

“Trộm nghe triều đình bàn luận không cho phép giặc xưng ‘Ngô tổ’, nhất định muốn bắt chúng xưng thần, sau đó mới cho phép hòa đàm, đây là kế sách lớn của quốc gia, là chính sách đúng đắn của triều đình. Đó là do bệ hạ cực kỳ thánh minh, không vội vàng vì việc trước mắt, mà có thể lo nghĩ đến mối lo về sau, quyết định từ trong lòng, định ra kế sách lớn.

Tuy nhiên, mấy ngày gần đây, nghe đồn có những kẻ thiếu hiểu biết, dám dâng lên những ý kiến ngu xuẩn, không nghĩ đến hậu họa xa xôi, chỉ muốn vội vàng hòa đàm. Thần tuy biết chắc rằng những lời đó không thể làm mê hoặc thánh ý^[18], nhưng cũng lo rằng nếu có chút nghi ngờ, thì sẽ làm hỏng kế sách đã định. Thần giữ chức vụ có trách nhiệm can gián, lẽ ra phải phân biện rõ ràng.

Từ khi giặc xin hòa đến nay, các ý kiến bàn luận có nhiều khác biệt, phần lớn cho rằng nếu triều đình cho phép giặc không xưng thần, thì lo rằng Khiết Đan sẽ đòi hỏi danh phận của Trung Quốc, đây thực sự là mối lo lớn. Nhưng thần vẫn cho rằng dù giặc có chịu xưng thần, thì Khiết Đan vẫn có thể đòi công trạng và báo đáp, vì vậy dù xưng thần hay không, đều có hậu họa. Nếu bất đắc dĩ, thì xưng thần mà thông hảo vẫn hơn không xưng thần, nhưng hậu họa vẫn không tránh khỏi. Đây là lý do mà những người có hiểu biết, lo lắng cho đất nước, không muốn vội vàng hòa đàm. Hiện nay nếu không cho phép thông hòa, chỉ là sợ giặc sẽ đến xâm lược.

Vả lại, mấy năm qua quân Tây phương bị giặc đánh bại, không phải vì giặc đều giỏi chiến đấu, mà là do chúng ta tự mình mưu tính sai lầm. Nay nếu cử Phạm Trọng Yêm xử lý biên phòng, không để xảy ra sai sót, thì thắng bại của giặc vẫn chưa thể biết trước. Lấy quân kiêu ngạo của chúng đối đầu với quân đội chỉnh tề của ta, khiến ta nhờ đó mà giành được thắng lợi, thì không gì tốt hơn. Chỉ cần hai bên không tổn thương lẫn nhau, cũng đủ làm giảm nhuệ khí của giặc. Dù Phạm Trọng Yêm không may bị thua nhỏ, thì tổn thất cũng không đến mức như những trận đánh sai lầm trước đây. Đây là lý do mà những người giỏi tính toán, nhìn xa trông rộng, biết rằng không hòa đàm thì hại nhỏ, mà không sợ chưa hòa đàm.

Thần cho rằng hiện nay những kẻ không hổ thẹn vì khuất phục ý chí, vội vã muốn hòa hoãn, có năm hạng người: Một là những kẻ không trung thành với bệ hạ muốn vội vã hòa hoãn, hai là những kẻ vô học thức muốn vội vã hòa hoãn, ba là những kẻ gian tà muốn vội vã hòa hoãn, bốn là những tướng nhút nhát và quân mệt mỏi muốn vội vã hòa hoãn, năm là dân chúng Thiểm Tây muốn vội vã hòa hoãn.

Từ khi dùng binh đến nay, những người ở triều đình thì vất vả lo việc điều hành, những người ở biên cương thì vất vả lo việc quân sự. Nếu có kẻ trốn tránh sự vất vả này, chỉ mong bệ hạ khuất phục để hòa hoãn, tự mình hưởng sự an nhàn trước mắt, còn những hậu họa về sau thì để bệ hạ một mình gánh chịu. Đó là những kẻ bất trung mà thần gọi là muốn vội vã hòa hoãn. Hòa hoãn để hưởng an nhàn, lợi ích trước mắt, nhưng hậu họa lớn về sau vẫn còn tiềm ẩn. Đó là những kẻ vô học thức mà thần gọi là muốn vội vã hòa hoãn.

Từ khi chiến sự nổ ra, bệ hạ lo lắng chăm chỉ xử lý chính sự, nay những kẻ tiểu nhân chỉ mong sau khi hòa hoãn, bệ hạ sẽ yên tâm với cảnh thái bình vô sự, rồi mong lòng thánh chủ lơ là việc nước, nhân đó tiến cử những kẻ nịnh thần, làm mê hoặc và rối loạn sự sáng suốt. Đại để, từ xưa đến nay, việc nhà Vua lo lắng chăm chỉ là điều mà tiểu nhân không mong muốn. Đó là những kẻ gian tà mà thần gọi là muốn vội vã hòa hoãn. Quân đội liên tiếp thất bại, không biết rằng có người tài thì sẽ thắng, chỉ biết rằng giặc đến thì thường thua. Đó là những tướng nhút nhát và quân mệt mỏi mà thần gọi là muốn vội vã hòa hoãn^[19].

Bốn hạng người này đều không đáng nghe theo. Chỉ có dân chúng phương Tây khốn khó, chắc chắn mong muốn hòa hoãn, xin nhờ Tuyên phủ sứ báo cho họ biết rằng triều đình không phải không muốn hòa hoãn mà là vì giặc chưa chịu thuận phục, sau đó nghiêm khắc răn dạy các cơ quan, giảm nhẹ sưu dịch cho họ là được. Còn lại tất cả những luận điệu vô học thức của tiểu nhân, thần mong bệ hạ dứt khoát không nghe theo, để đại nghị không bị cản trở, mà kế hoạch tốt đẹp được thành công, đó là phúc của xã tắc vậy.”

[32] Ngày Giáp Ngọ, Xu mật phó sứ Hàn Kỳ dâng sớ nói:

“Thần nghe rằng Hán Văn Đế kế thừa thời thái bình thịnh trị của Cao Tổ và Huệ Đế, thân hành tiết kiệm, quốc gia được trị, dân chúng giàu có, hình phạt không cần dùng đến. Khi ấy, Giả Nghị dâng thư trình bày việc, còn cho rằng đáng phải khóc lóc than thở, há phải là lỗi lầm sao? Ấy là vì lo lắng sâu xa, suy nghĩ xa rộng, vạch kế hoạch lâu dài, muốn sự nghiệp của nhà Hán truyền lại ngàn vạn đời mà không bao giờ dứt^[20].

Nay Bệ hạ kế thừa sự nghiệp tốt đẹp của ba bậc thánh nhân, nhân đức lan tỏa xa rộng, thiên hạ đại định, dân chúng vui sống đã hơn tám mươi năm, nhưng thần trộm thấy thời sự, cho rằng đáng phải ngày đêm khóc ra máu, không chỉ là khóc lóc than thở, vì sao vậy? Ấy là vì hai kẻ thù ở phía tây và bắc, mối họa đã thành, mà trên dưới vẫn thản nhiên, không biết triều đình sắp nguy, xã tắc chưa yên. Thần nay không rảnh để dẫn chứng rộng rãi, xin tạm trình bày đại khái.

Thần trộm nghĩ rằng Khiết Đan chiếm cứ sa mạc lớn, vượt qua Liêu Đông, nắm giữ toàn bộ đất Yên với mấy chục quận hùng mạnh, phía đông khuất phục Cao Ly, phía tây bắt Nguyên Hạo thần phục, từ thời Ngũ Đại đến nay, đã hơn trăm năm, cùng Trung Nguyên chống đối, ngày càng hưng thịnh. Đến cả điển chương văn vật, ẩm thực y phục đồ chơi, đều học theo phong tục nhà Hán, nên khí thế kẻ địch càng kiêu ngạo, tự cho rằng ngày xưa nhà Ngụy cũng không bằng. Không như Hung Nô thời Hán, Đột Quyết thời Đường, vốn tự coi mình là rợ, khác biệt với sở thích của Trung Quốc.

Gần đây lại nhân lúc triều đình dùng binh ở phía tây, vi phạm ước hẹn, sai sứ sang, đòi đất Quan Nam, gây ra tranh chấp. Triều đình thương dân, nhẫn nhịn, hàng năm tăng thêm số lượng vàng lụa, giữ vững lời ước trước, nhưng họ vẫn đòi danh hiệu hiến nạp để tự tôn. Sự khinh thường Trung Quốc của họ, tình hình đã rõ ràng.

Lại nữa, từ đời cha ông của Nguyên Hạo, đã nuôi dưỡng mưu đồ gian ác, chiêu nạp kẻ vong mệnh, tuy bề ngoài tỏ ra thần phục, nhưng bên trong thì củng cố binh lực. Đến Nguyên Hạo thì thích gây loạn, thỏa chí, thôn tính các bộ lạc Cam, Lương để mở rộng lãnh thổ, tự cho rằng bộ lạc mình hùng mạnh, nên tiếm hiệu, phản bội ân nghĩa, liên kết với Khiết Đan ở phía bắc, muốn tạo thế chân vạc^[21], không như Lý Kế Thiên ngày trước chỉ nhảy nhót ở vùng Ngân, Hạ.

Nguyên Hạo nhiều năm liền quấy nhiễu biên giới, quan quân nhiều lần thất bại, nay nhân lúc thắng thế sau trận Định Xuyên mà sai người đến giảng hòa, thì biết rằng mưu đồ của hắn càng sâu xa, việc này thật đáng lo ngại. Có người bàn rằng nhờ sức truyền đạt của Khiết Đan, ắt việc gì cũng thành, nhưng há không nghĩ rằng Khiết Đan đã có thể khiến Nguyên Hạo ngừng binh, thì cũng có thể khiến Nguyên Hạo xuất binh? Huống chi gần đây lời lẽ kiêu ngạo, chưa hề tỏ ra khuất phục, lời của Khiết Đan đã không ứng nghiệm, cũng e rằng họ có kế hợp tung, cùng nhau uy hiếp Trung Nguyên. Triều đình nếu thương xót dân chúng phương Tây, tạm thời cầu hòa để dưỡng sức, lấy vàng lụa dụ dỗ, đối xử với họ bằng lễ không thần phục.

Thần e rằng Khiết Đan nghe tin, cho rằng triều đình đã suy yếu, lại sai sứ gửi thư, đòi hỏi danh hiệu tôn quá, hoặc yêu cầu những việc triều đình không thể chấp nhận. Hủy bỏ lời thề, rồi đem quân hung ác tiến thẳng đến sông lớn, lại khiến Nguyên Hạo xuất binh, xâm phạm sâu vào vùng Quan Phụ, lúc đó, không biết triều đình sẽ dùng kế gì để chống đỡ?

Hoặc phương Tây xưng thần, chuyên phụng sự Khiết Đan, bệ hạ thân chinh đem quân, đóng ở Thiền Uyên để đối phó, nhưng không biết tướng sĩ hiện nay so với thời Chân Tông bắc chinh thì thế nào? Nếu muốn đóng quân ở Bắc Kinh để phô trương thanh thế, thần e rằng quân địch từ Đức, Bác vượt sông, tiến thẳng đến kinh sư, thì nơi căn bản của triều đình, tông miếu, cung điện, kho tàng, lương thực, trăm quan, sáu quân cùng gia đình họ đều ở đó, mà không có kế hoạch phòng thủ, bệ hạ có thể đem quân Bắc Kinh quay về cứu được không?

Thần sở dĩ nói có thể ngày đêm khóc máu, thực sự lo lắng đến điều này, mong bệ hạ tỉnh ngộ, gấp rút tìm cách cứu vãn. Triều đình nếu cho rằng lời minh ước hiện nay vẫn có thể củng cố, thì lời thề trước đây ba mươi năm, triều đình có gì phụ bạc họ mà họ lại một sớm một chiều vi phạm? Lòng dạ chó sói của họ, thấy lợi là động, lại có thể lấy lòng thành mà đối đãi sao? Phải thấy trước, phòng bị từ trước, thì công việc nhẹ nhàng mà thành tựu. Nếu biến cố xảy ra bất ngờ, hoảng hốt mà lo liệu, dù có Trương Lương, Trần Bình sống lại, vì bệ hạ tính kế, cũng không kịp nữa.

Thần vì thế ngày đêm suy nghĩ, triều đình nếu không đổi mới kỷ cương, thì chắc chắn không thể cải cách tệ nạn thời cuộc và ngăn chặn đại họa, thần xin vạch ra bảy việc cần làm trước, liệt kê để dâng lên đại lược^[22].

Một là làm trong sạch gốc chính sự. Viện Xu mật vốn là nơi quản lý việc quân, nhưng hiện nay chủ yếu lo những việc vụn vặt, nhỏ nhặt. Việc công ở Trung thư tuy không tham gia, nhưng e rằng cũng giống như vậy. Nên ban chiếu cho Trung thư và Xu mật viện, những việc có tiền lệ thì lập thành pháp luật, những việc có thể đề xuất thì không cần tâu mặt, còn những việc nhỏ nhặt khác có thể giao hết cho các cơ quan hữu trách, để họ có thể thong thả bàn bạc. Khi được ban đối, chỉ bàn việc lớn.

Hai là lo việc biên cương. Nay triều đình theo lệ cũ, chỉ đến giờ Ngọ là ra về, nếu muốn ở lại thêm thì sợ bị nghi ngờ, sau khi tan triều ăn xong, vội vàng ký tên rồi đi, lấy đâu thời gian bàn việc biên giới? Nên đợi đến giờ Mùi mới ra về, kéo dài thêm một chút thời gian để chuyên bàn việc biên cương.

Ba là đề bạt nhân tài. Từ khi thái bình đến nay, dùng người theo lệ thăng chức dần, nên bỏ sót nhiều nhân tài. Gần đây Trung thư và Xu mật viện tìm một võ tướng thay Quách Thừa Hựu, bàn bạc nhiều ngày mà không được. Nên noi theo chế độ cũ của tổ tông, trong hàng văn võ đại thần, vượt cấp đề bạt để thử tài năng của họ.

Bốn là phòng bị Hà Bắc. Từ khi giặc phương Bắc thông hiếu hơn ba mươi năm, việc quân bị bỏ bê, gần đây thư từ ngạo mạn đến, mọi người hoang mang không biết làm sao. Nên chọn hai viên Chuyển vận sứ^[23], bí mật giao nhiệm vụ kinh lược, giao thời hạn, để lo việc phòng thủ, thì ta đã có sẵn kế sách.

Năm là củng cố Hà Đông. Năm trước giặc Nguyên Hạo chiếm Phong châu, cướp bóc dân chúng ngoài sông gần hết, Lân châu, Phủ châu thế cô lập. Nên giao cho quan chức địa phương xem xét nơi hiểm yếu, xây thành lũy, giảm bớt việc chuyển lương, để có kế lâu dài.

Sáu là thu phục lòng dân. Tổ tông lập kho Nội tàng là để phòng khi hạn hán, lụt lội, chiến tranh, chứ không phải để tích trữ của cải thỏa mãn riêng mình. Từ khi dùng binh đến nay, tài chính cạn kiệt, nên bớt chút vàng bạc để giúp việc biên cương, sức dân được nhẹ bớt thì lòng dân yên.

Bảy là xây dựng Lạc ấp. Nay kinh đô không có thành hào kiên cố để phòng bất trắc, bàn việc tu sửa thì sợ làm náo động dân chúng, chi bằng ngầm sửa sang Lạc đô làm nơi du ngoạn, hàng năm chở thóc thừa ở Thái thương đến chứa đầy kho lẫm, thì hoàng cung thêm hùng vĩ.”

Sau đó lại trình bày tám việc, đại ý nói: “Phương pháp cứu chữa tệ nạn hiện nay, không gì hơn là chọn tướng soái, rõ ràng trong việc xét xử, làm giàu tài lợi, ngăn chặn sự may mắn bất chính, thăng chức cho quan lại có năng lực, cách chức những quan lại bất tài, loại bỏ những kẻ ăn không ngồi rồi, thận trọng trong việc bổ nhiệm quan chức. Tuy nhiên, khi thực hiện những việc này, tất sẽ có sự phỉ báng đi kèm. Mong rằng hãy tin tưởng giao phó cho các đại thần phụ tá, nghe theo sự sắp xếp của họ, dù có sự oán hận và phỉ báng, quyết định vẫn không nghi ngờ. Như vậy, kỷ cương dần được củng cố và thái bình có thể mong đợi, hai kẻ địch kia đâu đủ để trở thành mối lo cho quốc gia!” Vua khen ngợi và tiếp nhận.

(Tờ sớ này của Hàn Kỳ, chính sử và thực lục đều không ghi chép. Theo gia truyền, cho rằng sau khi Hàn Kỳ vào Xu phủ, liền dâng tờ sớ này, liệt kê bảy việc, sau đó lại trình tám việc.

Hành trạng của Lý Thanh Thần cũng không ghi chép tờ sớ này, lại nói rằng sau khi Hàn Kỳ đối đáp chín việc ở Thiên Chương các, lại dâng bảy việc. Có lẽ đây là những điều được liệt kê trong tờ sớ này.

Tuy nhiên, việc mở Thiên Chương các là vào ngày mùng 3 tháng 9, còn Hàn Kỳ từ Xu phủ đi sứ Thiểm Tây thực sự là ngày 18 tháng 8, e rằng khi mở các, Hàn Kỳ đã không còn ở kinh sư, nên hành trạng không đáng tin. Nếu như vừa vào Xu phủ đã dâng tờ sớ này, thì lại có vẻ quá sớm. Tờ sớ nói rằng Trung thư và Xu mật viện họp bàn, tìm một võ tướng thay thế Quách Thừa Hựu nhưng không được. Vào ngày 25 tháng 7, Khang Đức Dư mới được bổ nhiệm làm Trấn Định Kiềm hạt, theo tờ trát của Âu Dương Tu bàn về Lý Chiêu Lượng, thì Đức Dư thực sự là người thay thế Thừa Hựu.

Nay ước đoán phụ thêm tờ sớ bảy việc vào cuối tháng 7, những việc được gọi là tám việc trong tờ sớ không khác gì chín việc trong hành trạng, nay theo gia truyền, cùng phụ thêm vào đây. Tờ tấu nghị của Phạm Trọng Yêm về bảy việc ở Hà Bắc, cùng với Hàn Kỳ vào ngày mùng 1 tháng 6 năm thứ tư, cần xem xét kỹ hơn.)

[33] Ngày mùng 1 tháng 8, Ất Mùi, phong hoàng đệ tứ nữ làm Bảo Hòa Công chúa. Năm ngày sau thì mất, truy phong làm Việt Quốc Công chúa. Lúc sinh ra mới ba tuổi, mẹ là Trương Tu viện.

[34] Ngày Bính Thân, Hữu chánh ngôn, Tri chế cáo Điền Huống làm Thiểm Tây Tuyên phủ phó sứ. Phạm Trọng Yêm xin chọn cận thần cùng đi sứ Thiểm Tây, mỗi việc đều bàn bạc rồi mới làm, để tránh sai sót, chiếu lệnh cho Điền Huống.

[35] Sau khi bộ 《Thiên Thánh Biên Sắc》 được ban hành, từ năm Cảnh Hữu thứ 2 đến nay, số điều luật tăng thêm đã lên đến hơn 4.700 điều. Ngày Đinh Dậu, lại sai quan chức tiến hành san định. Hàn lâm học sĩ Ngô Dục, Thị ngự sử tri tạp sự Ngư Chu Tuân, Quyền phán Đại Lý tự Đỗ Tằng, Tri gián viện Vương Tố và Âu Dương Tu đều được cử làm Tường định quan, Tể thần Yến Thù và Tham tri chính sự Giả Xương Triều làm chức Đề cử. Sau đó, Âu Dương Tu tâu rằng Đỗ Tằng từng thông dâm với thiếp của cha mình và sinh con, nên bị điều ra làm Tri châu Tào Châu, sau đó hoảng sợ mà chết đột ngột.

(Theo 《Thực Lục》, Đỗ Tằng vào tháng 10 ngày Bính Thìn được điều ra làm Tri châu Đặng Châu, không ghi chép việc Âu Dương Tu có lời tâu, nay theo bản truyện.)

[36] Ngày Mậu Tuất, ban chiếu cho các quan gián quan mỗi ngày phải đến nội triều.

Trước đó, Tri chế cáo Điền Huống tâu: “Thời Đường, hai tỉnh từ Gián nghị đại phu đến Thập di, Bổ khuyết tổng cộng 20 người, mỗi khi tể tướng tấu sự, gián quan theo vào, nếu có sai sót thì lập tức sửa chữa, thực chất đều là thuộc quan của Trung thư và Môn hạ.

Nay Gián nghị đại phu không còn chức nghiệp, từ Tư gián, Chánh ngôn, Tri gián viện đều là nhiệm vụ của Di bổ, nhưng triều đình lại yêu cầu họ tâu trình như chức vụ của Đại phu. Vị thế không gần gũi, thứ tự không chính đáng, ở trong triều đình cùng tiến thoái với mọi người, không phải là cách để biểu dương và phân biệt chức phận. Nay những lại viên tản mạn ở các kho quản còn được đến nội triều, lẽ nào bề tôi gián tránh lại không được ngày ngày phụng sự triều đình?

Thần trước đây ở Gián viện, mỗi khi nghe một việc, đều phải hỏi han khắp nơi, đến khi tâu trình thì đã muộn. Nay nếu cho gián quan được vào nội triều, thì có thể ngày ngày nghe việc triều đình. Hơn nữa, Vương Tố, Âu Dương Tu, Thái Tương đều lấy chức quan khác mà kiêm Tri gián viện, giữ chức vụ ở hai tỉnh mà không được dự vào hàng ngũ, điều này không thuận lễ^[24]. Xin từ nay về sau cho họ được xếp vào hàng ngũ hai tỉnh, để danh phận và thể chế tương xứng, đáp ứng ý nguyện tuyển chọn của bệ hạ.”

Chiếu đưa hai chế tường định. Học sĩ thừa chỉ Đinh Độ cùng các quan tham tường: “Chức quan quy gián, được xem là chức vụ thanh cao, thường được gần gũi bên cạnh Vua trong lúc nhàn hạ, là việc rất thiết yếu. Xin từ nay về sau, theo lệ của các quan trực Long Đồ các và tu khởi cư chú, cho họ mỗi ngày vào chầu trong nội triều^[25].” Vua theo lời tâu.

[Điền] Huống từng tấu trình trực tiếp, bàn về chính thể, Hoàng đế cho rằng việc ham danh là không tốt, ý muốn tuân thủ theo lệ cũ. Huống lui về viết luận dâng lên. Đại ý nói: “Danh tiếng sinh ra từ thực chất, không phải chỉ vì ham mà tự nhiên có được. Các Vua Nghiêu, Thuấn và thời Tam đại không phải là người ham danh, nhưng công lao to lớn và đức hạnh tốt đẹp của họ rực rỡ như mặt trời mặt trăng, không thể bị che lấp, là vì có thực chất tốt đẹp mà như vậy.

Nếu như khiêm nhường yếu đuối tự giữ mình, không làm những việc sáng suốt vĩ đại, thì danh tiếng cũng sẽ bị che lấp, dù muốn ham danh, há có được chăng? Hiện nay chính lệnh lỏng lẻo, trăm chức vụ không tu sửa, hai kẻ địch mạnh mẽ kết hợp, xâm phạm Trung Quốc. Triều đình thương xót dân chúng bị giết hại cướp bóc, đổ hết máu mỡ để lo việc phòng bị, nhưng vẫn không tránh khỏi nỗi lo bị xâm lấn.

Vì vậy phải tạm thời giảng hòa, dùng mưu kế co giãn để giành lấy. Nếu không phải là quân thần ngày đêm hổ thẹn phẫn nộ, ra sức làm việc lớn để ngăn ngừa hậu họa, thì càng đáng lo hơn. Bệ hạ nếu sợ ham danh mà không làm, thì không phải là điều thần dám biết. Bệ hạ nếu phấn chấn cương quyết, sáng suốt nghe xét, thì sẽ có danh tiếng anh minh; thi hành uy lệnh, làm kẻ gian tà khiếp sợ, thì sẽ có danh tiếng thần vũ; bài trừ xa xỉ, cải cách phong tục, thì sẽ có danh tiếng sùng tiết kiệm; dẹp bỏ tham nhũng, giảm nhẹ thuế má, thì sẽ có danh tiếng yêu thương rộng rãi; ưa thích người ngay thẳng, ghét kẻ nịnh hót, thì sẽ có danh tiếng tiếp nhận can gián; chú trọng tham vấn, thông suốt bế tắc, thì sẽ có danh tiếng siêng năng chính sự; yêu cầu thành tích thực chất, ngăn chặn may mắn bất chính, thì sẽ có danh tiếng cầu trị. Nay đều phủ nhận mà không làm, thì thiên hạ còn mong đợi gì nữa?

Lại nghe đạo thánh hiền gọi là danh giáo, lời dạy trung nghĩa gọi là danh tiết, đó là cái gốc lớn để quần thần các nho gia tôn phụ triều đình, kỷ cương nhân luân. Bệ hạ theo đó mà phủ nhận, thì giáo hóa suy yếu, tiết nghĩa bị bỏ, bọn vô liêm sỉ tranh nhau tiến thân, mà phương pháp khuyên răn ngăn chặn không còn hiệu lực, há phải là ý của bậc thánh vương dẫn dắt bề tôi sao?”

[37] Ngày Kỷ Hợi, xuất ra từ kho nội tàng ba trăm vạn tấm lụa và lĩnh, giao xuống Tam ty để hỗ trợ kinh phí. Đây là theo lời tâu của Hàn Kỳ.

[38] Ban chiếu rằng các quan chức Tẩu mã thừa thụ công sự ở các lộ, nếu không phải việc thuộc chức trách của mình thì không được tùy tiện bàn luận việc khác.

[39] Ngày Tân Sửu, ban chiếu cho các ty Kinh lược chuyển vận Thiểm Tây, Hà Đông rằng: Những người trong lộ đã qua kỳ sách thí phương lược và được đặc cách tấu danh bổ nhiệm làm quan, nhưng chưa đủ điều kiện tham gia tuyển chọn các chức Trưởng sử, Tư mã, Văn học, Trợ giáo, hoặc những người không thuộc hạn tuyển chọn, nếu chưa đến tuổi già yếu mà nguyện vào làm quan ở vùng biên giới, thì đều phải báo tên lên. Đây là theo lời tâu xin của Phạm Trọng Yêm và Hàn Kỳ.

[40] Ngày Đinh Mùi, lấy Xu mật phó sứ, Hữu gián nghị đại phu Phạm Trọng Yêm làm Tham tri chính sự, Tư chính điện học sĩ kiêm Hàn lâm học sĩ, Hữu gián nghị đại phu Phú Bật lại làm Xu mật phó sứ. Phú Bật vẫn muốn cố từ chối, nhân dịp sứ giả Nguyên Hạo từ biệt, quần thần xếp hàng ở cửa điện Tử Thần, Vua đợi Phú Bật đứng vào hàng Xu mật viện rồi mới ngồi, lại sai Tể thần Chương Đắc Tượng bảo Phú Bật rằng: “Đây là việc triều đình đặc biệt sử dụng, không phải vì việc đi sứ phương Bắc.” Phú Bật bất đắc dĩ phải nhận chức. Yến Thù vì Phú Bật là con rể của mình, nên xin từ chức Tể tướng để tránh hiềm nghi, nhưng Vua không cho; lại xin giải chức Xu mật sứ, Vua cũng không đồng ý.

[41] Tu viên Trương thị, được sủng ái ngày càng thịnh, vượt hậu cung, bỗng nhiên mắc bệnh, tâu lên Vua rằng: “Nguyên nhân gây ra tai họa là vì đức mỏng mà ân sủng dày. Xin được giáng chức làm Mỹ nhân, may ra có thể tiêu trừ tội lỗi.” Vua đồng ý. Ngày Mậu Thân, lấy Tu viên Trương thị làm Mỹ nhân.

[42] Ngày Kỷ Dậu, lấy Khởi cư xá nhân, Tri chế cáo Tôn Biện làm sứ sang chúc mừng sinh thần mẹ Vua nước Khiết Đan, Lạc uyển phó sứ Phùng Hành Kỷ làm phó sứ. Diêm thiết phó sứ, Công bộ lang trương Trương Ôn Chi làm sứ sang chúc mừng sinh thần Vua Khiết Đan, Tây đầu cung phụng quan, Cáp môn kỳ hậu Đinh Ất làm phó sứ. Hộ bộ viên ngoại lang kiêm Thị ngự sử, Tri tạp sự Ngư Chu Tuân làm sứ sang chúc mừng Tết Nguyên đán mẹ Vua Khiết Đan, Cáp môn thông sự xá nhân Lý Duy Hiền làm phó sứ. Công bộ lang trương Lý Việt làm sứ sang chúc mừng Tết Nguyên đán Vua Khiết Đan, Đông đầu cung phụng quan, Cáp môn kỳ hậu Triệu Mục làm phó sứ.

Lại ban chiếu cho Lý Duy Hiền tạm đổi tên là Bảo Thần, Đinh Ất đổi tên là Ý, để tránh phạm húy của Khiết Đan.

[43] Gián quan Âu Dương Tu tâu: “Thần thấy sai Tôn Biện đi sứ Khiết Đan, thần cho rằng triều đình vừa bị Khiết Đan khinh nhục, ắt phải phẫn nộ, luôn ghi nhớ mọi việc, xem xét kỹ càng mọi cơ mưu, hợp lẽ phải xử trí. Nhưng thấy Tôn Biện được chọn, mới biết triều đình vẫn quên lo lắng, vẫn theo lối cũ. Nay giặc Tây đang nghị hòa, việc liên quan đến phương Bắc, giữa chừng nhiều lần gửi thư đến biên quận, hỏi việc Tây đã xong hay chưa. Nay sứ giả đến đó, ắt sẽ hỏi trước, lời đối đáp liên quan đến lợi hại. Một lời sai lầm, họa không nhỏ, sao có thể để Tôn Biện đi trước! Biện vốn là người Thục, giọng nói sai lệch, lại tính tình trầm lặng, chưa từng bàn luận việc quân quốc, những việc cơ mật đa phần không hiểu rõ.

Thần nghe xưa kia chọn sứ giả, rất khó tìm người tài, không dạy trước lời nói, cho phép họ tự ứng đối^[26], vì cần người ứng biến linh hoạt, không bị bó buộc. Nay Biện không thể dạy trước lời nói, thì lấy gì ứng biến? Nếu sơ suất, sẽ bị người phương xa chê cười. Xin đừng để Tôn Biện đi sứ, hoặc nếu Trung thư không thể trái ý Biện, vẫn giữ quyết định trước, thì xin chọn người khác, ngôn ngữ rõ ràng, hiểu biết việc triều đình, đi trước để không sai sót.

Hơn nữa, Vua tôi Khiết Đan rất xảo quyệt, Trung Quốc thường bị họ lừa, không phải không biết^[27]. Nay muốn rửa nhục trước, dù biết chưa thể, nhưng hậu họa sao không lo? Kính mong Thánh từ sớm sai hai phủ bàn lại.” Không được trả lời.

[44] Ngày Tân Hợi, ban thưởng công bắt giết Vương Luân, phong Hòa Châu thông phán, Đô quan viên ngoại lang Lý Hi Cổ làm Chức phương viên ngoại lang, tri Phượng Châu; Kinh Đông đồng đề cử đô tuần kiểm, Tả ban điện trực, Cáp môn kỳ hậu Phó Vĩnh Cát làm Lễ tân phó sứ, kiêm Cáp môn thông sự xá nhân; Nghi Châu tuần kiểm, Tam ban tá chức Tống Lân làm Hữu thị cấm, Cáp môn kỳ hậu; chỉ sử, tán trực trưởng hành Trịnh An làm Tam ban phụng chức; sai sứ, điện thị Lý Cửu Cao làm Tam ban tá chức; Hòa Châu biên quản nhân, tiền Tây đầu cung phụng quan, Cáp môn kỳ hậu Triệu Đỉnh làm Cung phụng quan; Hòa Châu Lịch Dương huyện tráng đinh Trương Củ làm Tam ban phụng chức; Trần Minh, Thượng Hanh đều làm Tam ban tá chức; quân hiệu Hứa Thiên cùng bảy người khác được thăng chức. Hoài Nam Giang Chiết Kinh Hồ chế trí phát vận sứ, Binh bộ viên ngoại lang Từ Đích cũng nhờ công được thăng làm Công bộ lang trung, trực Chiêu Văn quán.

(Việc Từ Đích thăng Công bộ, trực quán là vào ngày Kỷ Sửu tháng 11, nay ghi chung. Truyện của Từ Đích nói rằng nhờ giết Vương Luân nên được thăng Công bộ lang trung^[28], nhờ phát hiện muối ứ đọng nên lại được thăng trực quán. Thực lục không ghi chép đầy đủ, chỉ ghi chung vào ngày Kỷ Sửu. Nay theo đó.)

[45] Gián quan Âu Dương Tu nói:

“Thần gần đây vì việc giặc quân là Vương Luân, đã nhiều lần dâng tấu, thấy rằng thiên hạ trống rỗng, hoàn toàn không có vũ bị. Chỉ ra bài học diệt vong của các triều Hậu Hán, Tùy, Đường, đều là do binh đao nổi lên trước, rồi giặc cướp kế tiếp, không thể dập tắt, dẫn đến tình thế hỗn loạn.

Lại thấy kỷ cương quốc gia suy đồi, chính lệnh lỏng lẻo, thưởng phạt không rõ ràng, thiện ác không phân biệt, thế nước yếu nguy, đáng lo đáng sợ. Muốn xin triều đình bàn bạc tìm cách chống giặc, thi hành nghiêm khắc pháp luật trách nhiệm. Lại nghe trong hàng quan lại, nhiều người lo lắng cho nước đã dâng sớ, đều bàn về việc giặc, thần chỉ nghĩ rằng triều đình thấy mối họa đã hiện, nghe lời nhiều người, ắt sẽ động lòng, biết sợ hãi. Đến khi nghe Xu mật viện răn dạy quan tiến tấu không để người ngoài biết việc, mới nhận ra hai tỉnh chán ghét người dâng lời.

Lại thấy từ khi Hòa Châu tâu phá được Vương Luân, không còn bàn cách chống giặc. Lại nhận ra trên dưới đã có ý an phận. Không biết rằng giặc trước tuy diệt, giặc sau còn nhiều hơn. Nay ở Kiến Xương có một toán hơn bốn trăm người, ở Quế Dương Giám có một toán hơn bảy trăm người, còn ở Trì Châu, Giải Châu, Đặng Châu, Nam Kinh, đều có nhiều giặc mạnh. Chúng đều dựng cờ đánh trống, ban ngày vào thành, quan lại đón tiếp, ăn uống yến tiệc. Chúng dám làm như vậy, vì triều đình không có thưởng phạt, không đáng sợ, giặc cướp ra vào, không thể ngăn cấm.

Thần sợ rằng trên dưới cứ thế tiếp diễn, ngày qua ngày, chính lệnh quốc gia càng yếu, uy thế giặc cướp càng mạnh, khiến người sợ giặc nhiều, người hướng về nước ít, thế thiên hạ từ đây sẽ mất vậy.

Thần nghe rằng Đề điểm hình ngục Kinh Tây là Trương Sư Tích, vì các sứ thần trong bộ cùng ngồi uống rượu với giặc, cùng với Tuần kiểm, Huyện úy không chịu dốc lòng, đã từng dâng tấu trình bày, lời lẽ rất thiết tha. Thần quen biết Sư Tích từ trước, người ấy là bậc trưởng giả điềm tĩnh, chậm rãi nhu nhược, không muốn sinh sự, nay còn dâng tấu trình, thì thiên hạ dù hiền hay ngu đều lo lắng cho quốc gia, chỉ có triều đình là không lo.

Than ôi, người hiền xưa biết lo lắng trước khi việc xảy ra, còn bề tôi ngày nay không nhận ra tai họa đã hiện rõ, coi họa là vui, coi nguy là yên. Thấy giặc cướp tuy nhiều nhưng thường bị đánh bại, bèn sinh ra ý khinh địch; thấy người dâng lời nhiều mà nghe quen tai, bèn sinh ra lòng coi thường người. Thần gần đây từng xin được vào điện bệ để đối đáp, may được bệ hạ nói đến việc giặc, vẻ mặt lo lắng; khi lui ra, thấy các tể tướng nhàn hạ thong dong, việc thiên hạ thật đáng lo lắm.

Nay giặc ở Kiến Xương, Quế Dương không ít, nghĩ đến tác hại của chúng, còn hơn cả Vương Luân, ở xa càng phải lưu ý. Nay nếu từ kinh đô phát binh, thì đường xa không kịp, nếu điều động từ các nơi khác, thì nơi nào cũng không có binh. Xin nghiêm sắc các đại thần, xem xét mối họa khó cứu này, nhanh chóng bàn bạc phương pháp chống giặc, ban hành khắp thiên hạ, để các nơi dần dần chuẩn bị phòng bị, lại sớm lập kế hoạch, tiêu diệt số giặc hiện có ở các nơi.

Từ khi có giặc đến nay, các bề tôi dâng lời, đều cho rằng pháp luật từ trước đến nay quá khoan dung, nên không chịu dốc lòng bắt giặc, đều xin thi hành pháp luật nghiêm khắc. Gần đây thấy quan lại ở Trì Châu đều bị phạt năm cân đồng^[29], mới biết những lời tâu đều không được nghe theo. Thần cho rằng các đại thần lo việc nước, thà chán nhiều lời trung mà không chán nhiều giặc cướp, lại hành xử như thế.

Thần trước sau dâng lời về việc giặc không ít^[30], lại xin gom lại, chọn những điều hay, bàn định pháp chế. Nay các đại thần không chịu dùng pháp luật nghiêm khắc để răn đe quan lại, là do bệ hạ không dùng uy hình để trách phạt đại thần, đây là việc liên quan đến an nguy của xã tắc, xin bệ hạ lưu ý mà thi hành.”

[46] Tri gián viện Thái Tương tâu: “Đã sai Phạm Trọng Yêm đi tuyên phủ Thiểm Tây, gần đây lại bổ làm Tham tri chính sự, chưa có ngày đi tuần biên. Thần nghĩ rằng giặc phương Tây sai sứ vào triều, lời lẽ kiêu ngạo, chắc chắn không thể nghe theo. Xét lòng dạ gian xảo của chúng, vốn không có ý muốn hòa, triều đình đã đuổi sứ giả đi, tình thế ắt chúng phải dấy binh.

Huống chi sứ giả còn ở đây, chưa biết hòa hay không hòa, mà vùng biên giới liên tiếp tâu rằng giặc phương Tây đang tập hợp binh mã. Thời tiết dần lạnh, việc biên cương càng thêm cấp bách, cơ hội an nguy, nằm ở quyết định này. Trọng Yêm lâu ngày ở lại biên quận, uy danh lừng lẫy với địch, nếu sớm sai ông mang uy thế của bệ hạ, lo liệu việc cần thiết, thì dân chúng Quan Trung sẽ có thời gian nghỉ ngơi. Nếu kiên cố phòng thủ thành trại, khiến giặc từ xa đến không cướp bóc được gì, cũng đủ làm giảm nhuệ khí của chúng. Tướng biên cương tuy nhiều, không bằng triều đình cử đại thần đến đó. Trong các đại thần, không ai bằng Trọng Yêm tự đi.

Mong rằng trước khi người phương Tây hành động, hãy sớm sai ông đi tuần biên, đừng để lỡ thời cơ mà mất kế lớn.”

[47] Ngày Nhâm Tý, hoàng nữ thứ năm mất, được truy phong làm Vận Quốc công chúa. Công chúa mới sinh được hai tuổi, mẹ là Ngự thị Phùng thị.

[48] Ngày Quý Sửu, Xu mật phó sứ, Hữu gián nghị đại phu Hàn Kỳ được cử làm Thiểm Tây tuyên phủ sứ. Trước đó, Phạm Trọng Yêm và Nhậm Trung Sư được phân công đi tuyên phủ các lộ, nhưng hơn một tháng vẫn chưa lên đường. Hàn Kỳ tâu với Vua rằng: “Nếu giặc xin hòa mà không có ý gì khác, thì hai người ấy chỉ cần nhận chức tuyên phủ từ xa là được. Nếu chúng không đạt được điều mong muốn, ắt sẽ nhân lúc giận dữ mà cướp phá biên giới, nên phải nhanh chóng sai Trọng Yêm đến Hà Đông, còn thần đang còn tráng kiện, có thể đảm đương việc chạy ngược xuôi. Trung Sư là đại thần lâu năm, không cần phải vất vả đi xa.” Vua bèn hạ chiếu cho Hàn Kỳ thay Phạm Trọng Yêm đi tuyên phủ Thiểm Tây, còn Nhậm Trung Sư cuối cùng không đi.

[49] Âu Dương Tu tâu: “Nghe đồn Như Định chẳng bao lâu nữa sẽ được thả về. Thần nghĩ rằng lần này bàn luận chắc chưa hòa hợp, cần lo lũ giặc kiêu ngạo ngang ngược, quân giận dữ gây họa, mọi việc liên quan đến phòng bị biên giới, cần phải chuẩn bị ứng phó. Thần thấy chiếu chỉ triều đình đã cử Phạm Trọng Yêm, Điền Huống làm Tuyên phủ sứ phó, hôm nay nghe đồn Hàn Kỳ vì Trọng Yêm đã làm Tham chính, muốn xin tự mình đi, không biết có đúng không.

Theo ý thần, chi bằng hãy sai Trọng Yêm đi ngay. Kỳ và Trọng Yêm đều là bề tôi được triều đình ủy thác, tài năng và kiến thức đều đáng tin dùng, nhưng Trọng Yêm được quân dân Thiểm Tây yêu mến và kính phục hơn. Nếu Trọng Yêm ra ngoài chống giặc, còn Kỳ ở trong lo việc ứng phó, ắt sẽ cùng nhau hoàn thành đại sự, tránh được hậu họa. Nếu bệ hạ vừa mới bổ nhiệm Trọng Yêm, yêu cầu ông ta thể hiện hiệu quả, thì hãy để ông ta hoàn thành việc này, đợi biên phòng tạm ổn, chẳng quá hai ba tháng, có thể trở về triều, vừa giải quyết được mối lo bên ngoài, vừa dần dần sửa chữa chính sự thiếu sót. Nay việc biên cương là cấp bách trước mắt, không thể chậm trễ, để mất cơ hội. Thần mong bệ hạ quyết đoán, sai Trọng Yêm đi ngay, để phòng bất trắc.”

[50] Đại Lý tự thừa Trương Tử Thích được làm Bí thư thừa, cùng Hữu thị cấm Vương Chính Luân đi sứ Hạ Châu. Tử Thích là con của Tông Lễ, cháu của Tề Hiền.

Âu Dương Tu tâu:

“Thần nghe nói giặc Nguyên Hạo sai người đến, bàn luận nhiều ngày, hoàn toàn không có ý nhún nhường thuận phục. Triều đình lại muốn sai Trương Tử Thích đi sứ sang nước giặc, lại nghe nói chỉ cho đợi ở Diên Châu để dò xét ý giặc, đợi chúng đến đón mới dám tiến lên. Không biết quả thật có bàn luận như vậy không, nếu thật có, thì rất bất tiện.

Thần cho rằng hiện nay hai bên chưa quyết định, chính là lúc tranh giành danh phận, càng không thể tự làm tổn hại thể thống. Nguyên Hạo đã thấy triều đình bàn luận không hợp, ắt sẽ đoán biên phòng phải chuẩn bị, giả vờ dùng lời lẽ tốt đẹp đến đón Tử Thích, khiến ta mong hòa mà lơ là phòng bị, rồi bất ngờ tấn công, Tử Thích hoặc bị bắt giữ, hoặc bị ngược đãi, trở thành nỗi nhục muôn đời của Trung Quốc, thì hối hận sao kịp.

Dù không như vậy, để Tử Thích ngồi chờ ở Diên Châu, không được hỏi han, muốn về lại sợ chúng đến đón, chờ lâu mà không có tin tức gì, tiến thoái đều không được, còn gì nhục nhã hơn? Vì Nguyên Hạo đã ba lần bàn luận với Trung Quốc, ắt biết khó hòa hợp, Tử Thích đi sứ lại không có việc gì chưa bàn xong, chúng ắt không vội cầu gặp. Như vậy, trong hai điều thần lo, ắt có một.

Thần không biết triều đình có coi giặc Nguyên Hạo là kẻ có thể thuần phục không? Nếu có thể thuần phục, thì nên dùng trọng binh áp sát biên giới, lại chọn người trung hậu có mưu trí, thẳng vào nước giặc, thuyết phục chúng quy thuận; nếu không thể, thì cần gì phải sai người đi? Hoặc chỉ muốn kéo dài thời gian, không cự tuyệt, thì nên nhân lúc Như Định trở về^[31], ban lời ngọt ngào, hứa hẹn hậu lễ, dụ rằng nếu chúng biết nhún nhường thuận phục, thì cho thông báo với biên thần, đợi xác thực rồi mới quyết định, đó mới là ý chưa tuyệt giao với chúng.

Không thể để sứ thần của thiên tử đợi mệnh lệnh của giặc mà tiến thoái^[32], vạn nhất bị chúng cự tuyệt, hoặc bị bắt giữ, thì việc chẳng ích gì, chỉ tổn hại uy quốc gia^[33]. Kế sách hiện nay, không gì bằng nhanh chóng sai Phạm Trọng Yêm nghiêm ngặt phòng bị biên giới, thả Như Định về, tự mình lo liệu, tìm cách thắng lợi.”

[51] Ngày Ất Mão, Giám sát ngự sử Thái Bẩm tâu: “Theo chế độ nhà Chu, lễ tế tổ tiên bốn mùa có chín lần, nay chùa chiền thì xa giá mỗi năm đến hai lần, nhưng chưa từng dâng lễ vật, không phải là ý nghĩa phụng thờ tổ tiên và giáo hóa dân chúng.” Vua nói với các quan phụ tá: “Trẫm ba năm một lần tế ở giao miếu^[34] và ban thưởng khắp thiên hạ, nếu nay mỗi năm đích thân làm lễ, thì mọi người đều có lòng mong được thưởng. Trẫm ngày đêm phụng thờ dung nhan của ba vị thánh trong cung cấm, chưa từng dám lơ là.” Bẩm là em của Thái Tề.

[52] Chiếu rằng các Cáp môn kỳ hậu từng giữ chức Tri châu quân, Đề điểm hình ngục công sự, theo lệ bảy phẩm mà chuộc tội bằng đồng.

[53] Ngày Bính Thìn, lấy Độ chi phán quan, Tư phong viên ngoại lang Trịnh Tương làm quyền Thiểm Tây chuyển vận án sát sứ kiêm Tam môn phát vận sứ, Tư phong viên ngoại lang, Phán diêm thiết câu viện Hạ An Kỳ làm Kinh Tây chuyển vận án sát sứ kiêm Bạch Ba phát vận sứ. Theo chế độ cũ, Tam môn, Bạch Ba phát vận sứ đóng tại Hà Thanh huyện, có người bàn rằng việc đặt chức sứ là phiền phức, mà mấy năm gần đây việc vận chuyển lương thực ngày càng hao tổn, nên lệnh cho Thiểm Tây, Kinh Tây kiêm quản việc này. Tương là người Hà Nam.

An Kỳ là con của Hạ Tủng.

(Sách 《Bản chí》 chép: Trước đây có một chức Tam môn, Bạch Ba, Hoàng, Vị hà thủy lộ phát vận sứ, một phán quan. Năm Khánh Lịch thứ ba bãi bỏ chức phát vận sứ, việc của phát vận sứ chia về hai lộ chuyển vận sứ Thiểm Tây và Kinh Tây, vẫn giữ một viên Tam môn phát vận phán quan, lấy Bạch Ba phát vận phán quan kiêm quản việc Tây Kinh Hà Thanh huyện, và thêm chức Hà Âm phát vận phán quan, kiêm quản việc Mạnh châu Hà Âm huyện.)

[54] Ngày Đinh Tỵ, cấp 100 đạo tờ tuyên đầu trống, giao cho Thiểm Tây tuyên phủ sứ Hàn Kỳ, để dùng vào việc thưởng công.

[55] Ngày Mậu Ngọ, bãi bỏ Vũ học. Đổi Giáo thụ Vũ học, Thái thường thừa Nguyễn Dật kiêm chức Quốc tử giám thừa, những người có nguyện vọng học binh thư thì cho phép đến Quốc tử giám nghe giảng. Trước đây đã lập Vũ học, nhưng có người bàn rằng các danh tướng cổ đại như Gia Cát Lượng, Dương Hỗ, Đỗ Dự, Bùi Độ, đâu từng chuyên học Tôn, Ngô, việc lập Vũ học là vô nghĩa, nên vội bãi bỏ.

(Theo 《Chính yếu》 của Trương Đường Anh, trong tập của Lưu Xưởng có bàn luận, nên kiểm tra kèm theo. Đến tháng 6 năm Hi Ninh thứ 5 lại lập lại.)

[56] Ngày Tân Dậu, ban chiếu rằng ở Thiểm Tây gần đây có giặc Trương Hải, Quách Mạc Sơn cùng nhau cướp bóc, các châu huyện không thể kiểm soát, nên lệnh cho Tả ban điện trực Tào Nguyên Cật^[35], Trương Hoành, Tam ban tá chức Lê Toại dẫn quân cấm binh đi bắt. Xét đến tháng 3 năm sau, ngày Canh Thìn, Tri châu Dĩnh Châu là Liễu Thực, vì để giặc nổi lên trong khu vực mình quản lý, bị giáng chức làm Tri châu Hoàng Châu. Thực lúc đó đang giữ chức Kinh Tây an phủ sứ.

(Đoạn này nói Thiểm Tây, e là sai. Hoặc giả Trương Hải từ Thiểm Tây chuyển sang Kinh Tây, trong 《Hàn Kỳ gia truyền》 có nói, ghi ở cuối năm này, có thể tham khảo. Lại có tấu nghị của Hà Đàm xin không bổ nhiệm Liễu Thực làm Tri châu Thái Châu nói rằng: Thực trước làm Tri châu Đặng Châu, Trương Hải ở trong địa giới, mới bắt đầu tập hợp, chưa quá mạnh. Thông phán và các quan chức đề nghị bắt giữ, Thực không nghe, để giặc lớn mạnh, đốt phá nhiều châu huyện ở Kinh Tây. Như vậy Trương Hải thực sự khởi phát từ Kinh Tây.)

[57] Thái thường lễ viện tâu: “Bốn mùa tế lễ ở Thái miếu, Phụng từ miếu, Hoàng hậu miếu, các chương nhạc khi dâng rượu và lên xuống đều có lời riêng, chỉ có chương nhạc tống thần là dùng chung. Xin hạ lệnh cho học sĩ soạn lại chương nhạc tống thần ở Phụng từ miếu và Hoàng hậu miếu.” Được chấp thuận.

[58] Tri châu Vĩnh Hưng, Long đồ các trực học sĩ, Binh bộ lang trung Ngô Tuân Lộ bị bệnh, nhưng vẫn quyết định công việc không ngừng. Ông tự tay viết tấu, xin được làm phán quan ở Ngự sử đài lưu ty Tây Kinh. Triều đình ban chiếu ưu đãi không cho phép. Khi ông qua đời, Vua rất thương tiếc, sai quan hộ tống linh cữu về kinh sư. Tuân Lộ phụng dưỡng mẹ rất hiếu thảo, khi làm quan dám nói thẳng. Sau khi mất, trong nhà không có của cải gì quý giá, Phạm Trọng Yêm chia bổng lộc của mình để giúp đỡ gia đình ông.

[59] Ngày Nhâm Tuất, Hàn lâm thị độc học sĩ, Tả ty lang trung Dương Giai được bổ nhiệm làm Tri châu Việt. Lúc đó, Nguyên Hạo xin hòa nhưng không chịu xưng thần, Giai cho rằng quân đội xuất chinh nhiều năm, sức nước ngày càng suy yếu, nên tạm đồng ý, rồi từ từ tính kế tiêu diệt. Các gián quan Vương Tố, Âu Dương Tu, Thái Tương nhiều lần dâng tấu hặc tội: “Giai giữ chức tòng quan, không nghĩ đến việc vì nước trừ giặc, lại giúp Nguyên Hạo xin không xưng thần, tội đáng chết. Bệ hạ chưa nỡ giết, xin đuổi ông ta ra khỏi kinh sư, không nên để ở lại.” Vua theo lời tấu hặc Giai, Giai không yên lòng, nên xin ra ngoài. Chưa đến Việt Châu, ông được đổi làm Tri châu Hàng.

[60] Ngày Quý Hợi, truy tặng Ngự tiền trung tá Mã quân phó đô đầu Chu Tiến làm Kỳ Châu phòng ngự sứ. Tiến tử trận nên được truy tặng.

[61] Gián quan Dư Tĩnh tâu: “Triều đình dùng vàng lụa để đút lót Khiết Đan, kết minh ước lần nữa, là để ban ơn khoan hồng cho dân chúng. Nay báo cáo việc ngoài biên giới, là do Tây Nhung mượn thế muốn đòi hỏi quá đáng, Bắc địch ỷ vào đông người, tất sẽ sinh ra biến cố ngoài ý muốn.

Lúc này, mọi quyết định và bàn luận đều liên quan đến lợi hại, một sai lầm nhỏ cũng sẽ gây họa không nhỏ. Hơn nữa, chính sách hương binh hiện nay rất gần với chế độ cổ xưa, thế mà Dương Giai lại dâng sớ xin bãi bỏ, đó là do bàn luận không đúng. Tướng lĩnh Hà Bắc chỉ còn Lưu Di Tôn, Vương Quả và một số ít người, gần đây nghe nói Di Tôn bị Lý Chiêu Thuật tâu hạch, muốn thêm tội, đó là do án sát không đúng.

Lại nghe Vương Quả được Trịnh Tiển điều làm Đô giám Vĩnh Hưng, Quả am hiểu tình hình Hà Bắc, nay lại điều sang Quan Trung, Quan Trung đang gấp, Hà Bắc há chẳng gấp sao? Mà lại gây ra sự rối ren như vậy. Lưu Hoán làm Tri châu Thương, xử tội một tên lính đào ngũ, Chuyển vận sứ cho là tàn bạo nên giáng chức. Quách Thừa Hữu bị bãi chức Trấn Định Bộ thự, lại cố tình muốn giữ châu Trấn, ngạo mạn như vậy mà triều đình không hề trị tội. Mong uy quyền được thi hành mà công việc thành công, há có được chăng?

Xin bệ hạ đừng xem nhẹ việc biên cương mà hãy xem xét kỹ lưỡng.”