[BETA] QUYỂN 148: NĂM KHÁNH LỊCH THỨ 4 (GIÁP THÂN, 1044)

Từ tháng 4 năm Khánh Lịch thứ 4 đời Vua Nhân Tông đến hết tháng.

[1] Tháng 4, mùa hạ, ngày Quý Tỵ, ban chiếu cho các lộ Quảng Nam Đông Tây, Kinh Hồ Bắc, chuyển vận, đề điểm hình ngục rằng: Gần đây bọn giặc kết bè đảng, chưa dẹp hết được, nên xem xét trong số những người bị phối và biên quản ở các lộ, nếu có kẻ hung ác không thể dung thứ thì dời đi phối ở các châu quân gần bên trong.

[2] Ngày Giáp Ngọ, Vua nói với các quan phụ chính: “Trước đây điều động quân sĩ đến Hồ Nam bắt giặc man, đúng vào mùa hè nóng nực, nhiều người bị bệnh, nên lệnh cho Viện Y quan cử một viên y học chạy đến khám chữa.”

[3] Ngày Ất Mùi, Giám sát ngự sử Lý Kinh tâu: “Gần đây nghe nói Khiết Đan xây hai thành ở phía tây bắc, phía nam tiếp giáp quận Đại, phía tây giao với Nguyên Hạo, rộng lớn hàng trăm dặm, dời hết các hộ dân sinh sống ở vùng biên giới và những người bị bắt ở châu Phong, châu Lân đến ở đó, khiến họ không thể trở về nhà Hán, vi phạm lời thề của triều đình trước, làm thanh viện cho giặc, mưu đồ của chúng không nhỏ. Hơn nữa, năm trước triều đình vừa tu sửa các thành cũ Mãn Thành, Âm Thành ở vùng biên giới Hà Bắc, sau khi kết minh lại, liền ngừng việc.

Xin hạ lệnh cho Ty An phủ Hà Đông tra hỏi nguyên do, hoặc nhân sứ giả đi chúc mừng tiết Càn Nguyên trở về, trách cứ việc giữ lời thề, khiến họ bỏ hai thành đó để phá tan mối họa chưa xảy ra.” Vua nghe theo.

[4] Ngày Bính Thân, Vua nói với các quan phụ chính: “Trước đây phát binh bắt giặc Dao ở các châu Hành, Đạo, Vĩnh, nghe nói có giết nhầm dân ở chân núi, nên lệnh cho mỗi người được cấp năm tấm lụa, và an ủi gia đình họ.” Việc này có thể là dùng theo tấu nghị của Dư Tĩnh.

[5] Thứ sử châu Trạch, Kiềm hạt châu Ký là Lưu Trừng được làm Tả Thiên Ngưu Vệ Đại tướng quân, Thứ sử châu Chiêu; Quyền phán Tả Kim Ngô Nhai Trượng ty, Thứ sử châu Ninh, Kiềm hạt Cao Dương là Chu Vinh được làm Tả Thiên Ngưu Vệ Đại tướng quân, Thứ sử châu Đoan, đều do chuyển vận sứ bản lộ tâu rằng họ già yếu không đảm đương được việc.

[6] Gián quan Tôn Phủ tâu: “Thần nghe nói Lưu Hỗ đang sửa chữa thành Thủy Lạc, nhưng Phó bộ thự Kinh Nguyên là Địch Thanh cho rằng Hỗ không tuân lệnh, nên đã xiềng xích và giải đến quân Đức Thuận. Vụ án này liên quan đến lợi hại của một phương, nhưng chưa biết triều đình sẽ xử trí thế nào? Trước đây, Tào Vĩ từng muốn sửa chữa thành này để thông đường cứu viện giữa Vị Châu và Tần Châu, nhưng vì biên phòng nhiều việc nên chí nguyện chưa thành. Từ khi có việc phía Tây, các quan biên thùy cũng nhiều lần bàn tính, nhưng vì thành nằm trong vùng sinh phiên nên chưa thể thông suốt.

Gần đây, Trịnh Tiển làm Bộ thự bốn lộ, cùng Lưu Hỗ dâng tấu về lợi ích của việc xây thành, và Hỗ đã vào vùng sinh phiên, thu phục dân chúng, dần dần xây dựng thành trì. Triều đình đã ban thưởng công lao của họ. Mới đây, Hàn Kỳ đi sứ về, cho rằng việc xây thành tuy có lợi, nhưng e rằng sinh phiên khó kiểm soát, công việc khó hoàn thành, nên xin tạm dừng việc này. Tiển kiên quyết xin tiếp tục xây thành, lại nói rằng Hỗ đã chiêu dụ được sinh phiên, họ đều nguyện cho mượn trâu để giúp gieo trồng, và trong thành có lợi từ việc bán rượu độc quyền, có thể dùng để cung cấp quân nhu. Nếu không làm, dù Hỗ bị giết cũng không hối hận.

Địch Thanh vốn có ý kiến khác với Trịnh Tiển, Tiển đã bãi chức Bộ thự bốn lộ, Thanh theo lời tấu của Hàn Kỳ, liền rút quân cứu viện khỏi thành Thủy Lạc. Hỗ tự cho rằng đã có công lao, chỉ xin giữ lại quân để hoàn thành việc xây thành. Nếu vì lời của chủ tướng mà trị tội, thì Hỗ vốn vì lợi ích của một phương, ban đầu nhận mệnh triều đình, dẫn hơn nghìn quân vào vùng sinh phiên, từng chiến đấu giết địch, cuối cùng thu phục được họ, cũng là nhờ dũng lược đáng khen. Nay vì lời chủ tướng mà trị tội, không chỉ khiến bề tôi chán nản, mà các bộ lạc phiên vừa quy phục cũng sẽ kinh sợ. Tuy nhiên, Địch Thanh là chủ tướng một đạo, nếu thuộc hạ không tuân lệnh mà triều đình tha thứ, Thanh ắt không khỏi bất mãn. Huống chi, tướng tài dũng như Thanh hiếm có, việc này thật khó xử, mong triều đình xem xét cả hai mặt.”

Dư Tĩnh tâu rằng: “Phàm những ai không tuân theo mệnh lệnh của đại tướng, tức là khi hành quân, lẽ ra phải tiến lại lui, lẽ ra phải hành động lại dừng lại, động tác không đúng thời cơ, ắt sẽ dẫn đến thắng bại. Những trường hợp như vậy, nếu vi phạm, sẽ bị xử theo quân pháp để thống nhất quân đội. Nay Lưu Hỗ vì xây dựng thành trì mà có lợi hại riêng, không thể so sánh với việc trận địa do dự. Hơn nữa, thành Thủy Lạc chiếm lợi thế của núi Lũng, có thể thông viện binh từ Tần, Vị.

Trước đây, Tào Vĩ ở Tần Châu đã từng kinh doanh nơi này, đến Lý Hoành, Hàn Kỳ cũng muốn mở mang, nhưng người Khương ở sinh hộ có người hàng, có người không, nên không thành công. Nay Lưu Hỗ một trận mà thu phục được hàng trăm ngàn hộ, nhân thế mà xây thành, dù có để lại quân viện, cũng không đáng tội. Địch Thanh chỉ lo rằng xây thành đơn độc giữa người Khương, sợ giặc Ngô đến đánh, khó giữ được, nên mới bất đồng với Lưu Hỗ, vì tức giận mà bắt giữ.

Nếu triều đình muốn thi hành mệnh lệnh của đại tướng mà trị tội Lưu Hỗ, thì Lưu Hỗ dùng uy tín chiêu dụ người Nhung, họ vừa mới quy phục, mà người có công lại bị tội, sau này những người lập công sẽ chán nản, lại mất lòng tin với người Nhung, điều này không thể được. Nếu vì Địch Thanh ỷ vào phép công mà trút giận riêng mà trách phạt, thì e rằng sau này các tướng lĩnh sẽ coi thường việc vi phạm, điều này cũng không phải là ý của triều đình. Hai việc này đều có hại.

Thần nghĩ rằng người Khương sinh hộ có lợi trong việc giao dịch với ta, nhờ Lưu Hỗ chiêu dụ nên dâng đất, không phải Lưu Hỗ thì không thể giữ được; nếu Lưu Hỗ mất chức, người Nhung sẽ sinh lòng khác. Xưa nay, những người cải chế hoặc vi phạm mệnh lệnh, nếu lập công thì có thể chuộc tội, nay vì triều đình, nên nghiêm khắc trách tội Lưu Hỗ, nhưng ban ân tha thứ, để họ giữ thành, trách nhiệm về sau.

Lại ban chiếu cho Địch Thanh cùng hiểu ý này, thành trì mà Lưu Hỗ xây đã xong, tướng quân đã làm khó họ rồi, nên tha thứ để họ tự giữ. Đây là kế sách an nguy nơi biên giới, không phải vì tư lợi với Lưu Hỗ. Nếu có việc gấp, thông báo để ứng phó, đừng vì bất đồng mà mong họ gặp nguy mà không cứu. Lại xin không đợi tấu đến, vụ án của Lưu Hỗ, đặc biệt tha bổng, đừng để người Khương Nhung vì thế mà nghi ngờ. Đây là theo bản thảo tấu của Dư Tĩnh, ghi chép thêm, thực lục không có.”

Âu Dương Tu nói:

“Gần đây nghe tin Địch Thanh và Lưu Hỗ tranh chấp việc thành Thủy Lạc, đã xiềng xích giải Lưu Hỗ đến quân Đức Thuận. Thần nghĩ rằng việc tướng lĩnh biên giới không hòa hợp là mối họa lớn khi dùng binh. Huống chi Địch Thanh, Lưu Hỗ đều là những người đáng tiếc, việc này cần phải xử lý hai bên đều ổn, nhưng lợi hại rất khó giải quyết.

Hơn nữa, thành Thủy Lạc từ thời Tào Vĩ trở lại đây, ai cũng biết lợi ích của nó, nhưng lo ngại khó chiếm được nên chưa kịp kinh doanh. Nay Lưu Hỗ có thể chiếm được, thì công lao của Lưu Hỗ không nhỏ, mà lợi ích cho Tần Châu cũng rất lớn. Hàn Kỳ từ Thiểm Tây đến, không phải vì Thủy Lạc bất tiện, mà chỉ sợ khó chiếm được và giữ được. Nay Lưu Hỗ đã chiếm được, lại có thể củng cố thành, đúng ra nên giao trách nhiệm cho ông ta hoàn thành, nhưng Địch Thanh lại có quan điểm khác, nên dẫn đến mâu thuẫn.

Về lợi hại trong việc này, thần xin trình bày rõ: Nhà nước những năm gần đây, quân biên giới liên tiếp thất bại, thường lo ngại tướng lĩnh không có quyền lực. Nay nếu ngăn cản Địch Thanh mà tha cho Lưu Hỗ, thì không chỉ ý của Địch Thanh không thỏa đáng, mà còn làm giảm uy thế của các tướng lĩnh biên giới. Đây là điều bất tiện thứ nhất.

Lưu Hỗ khi mới kinh doanh Thủy Lạc, trước hết đã dốc sức chiến đấu, sau đó dụ dỗ và thu phục, nhờ đó các bộ tộc phiên đều kính sợ uy tín của Lưu Hỗ. Nay đột nhiên thấy Lưu Hỗ bị tội, mang xiềng xích vào ngục, thì những hộ dân mới đầu hàng há chẳng kinh ngạc và nghi ngờ? Nếu khiến họ quay lại phản loạn, thì từ nay về sau, tướng lĩnh biên giới muốn dùng uy tín để chiêu dụ các bộ tộc, ai sẽ nghe theo? Không chỉ Thủy Lạc không còn hy vọng hoàn thành, mà các hộ dân biên giới cũng vĩnh viễn không thể chiêu dụ được. Đây là điều bất tiện thứ hai.

Từ khi dùng binh ở Thiểm Tây, các tướng lĩnh lập công rất ít, thành này không chỉ từ thời Tào Vĩ trở lại đây chưa ai chiếm được, mà còn nghe nói Hàn Kỳ ở Tần Châu^[1], đã từng kinh doanh nhưng chưa kịp. Nay Lưu Hỗ dốc sức chiếm lấy, công lao sắp thành, nhưng giữa đường lại bị tội, thì sau này ai còn dám lập công ở biên giới? Đây là điều bất tiện thứ ba.

Lại nghe việc đồn trú ở Thủy Lạc^[2], tuy có thể viện trợ cho Tần châu, nhưng cần sự hỗ trợ về lương thảo từ Vị châu. Nay Lưu Hỗ đã có ý kiến khác với Địch Thanh, dù thành có xây xong, sau này Địch Thanh tức giận vì Lưu Hỗ không theo ý mình, lại muốn thực hiện ý kiến riêng, khi có việc gấp sẽ không ra sức giúp, thì tất sẽ lại mất. Đây là điều bất tiện thứ tư.

Nếu vì thế mà điều Địch Thanh sang nơi khác, thì là vì một tướng nhỏ mà thay đổi một chức vụ lớn, đây là điều bất tiện thứ năm. Đây là điều mà thần cho là lợi hại khó xử lý nhất.

Gần đây đã cử Ngư Chu Tuân đi xác định lợi hại, thần cho rằng nên sai một trung sứ bảo Chu Tuân bí mật khuyên Địch Thanh rằng: ‘Lưu Hỗ xây thành Thủy Lạc, không phải là tự ý động binh, mà ban đầu đã có xin phép. Hơn nữa, việc xây thành không giống như lúc hành quân, Lưu Hỗ thấy lợi ích rõ ràng, kiên quyết muốn thành công, không thể vì vi phạm quân lệnh mà trị tội. Nay không muốn trực tiếp tha Lưu Hỗ để làm tổn uy của khanh, nên tự tha cho hắn. Sau này nếu ra trận mà vi phạm quân lệnh, tự sẽ xử theo quân pháp.’

Sau đó lại khuyên Lưu Hỗ rằng: ‘Ngươi vi phạm mệnh lệnh của đại tướng, tự nhiên phải có tội; nay vì ngươi xây thành Thủy Lạc có công, nên để Địch Thanh tha cho ngươi, bắt ngươi hoàn thành việc để chuộc tội.’ Đợi khi thành xong, lại răn Địch Thanh không được nhân việc mất thành mà thực hiện ý kiến riêng. Như vậy thì lợi ích của Thủy Lạc sẽ được giữ vững, ân tín với dân phiên không mất, tướng biên giới lập công không nản lòng, uy của đại tướng không bị tổn hại; nếu không làm như thế, thì chưa thấy được điều gì tốt.”

(Thực lục chép sớ này vào ngày Đinh Dậu mùng 6 tháng 4, nay gộp vào sau ngày Bính Thân mùng 5, cùng với Tôn Phủ và Dư Tĩnh.)

[7] Ngày Đinh Dậu, Đỗ Kỷ, chức Kinh Tây chuyển vận án sát sứ, Ngu bộ viên ngoại lang, được bổ nhiệm làm Hình bộ viên ngoại lang, trực tập hiền viện, Quảng Nam Tây lộ chuyển vận án sát sứ kiêm An phủ sứ. Vào đầu niên hiệu Bảo Nguyên, triều đình xuất binh đánh dẹp bọn man An Hóa nổi loạn.

Khi đó, Đỗ Kỷ đang giữ chức Tri châu Hoành Châu, tâu rằng: “Các quận ở Lĩnh Nam không có thành quách hay binh giáp phòng bị, quan lại cai trị cũng không có tài năng. Hoành Châu là yết hầu của ba quận Ung, Khâm, Liêm, địa thế hiểm trở, có thể đóng quân để ứng cứu ba quận^[3]. Nếu giặc có xông vào, cũng đủ sức khống chế. Nội bộ Ung Châu kiểm soát Quảng Nguyên, bên ngoài khống chế Giao Chỉ, xin chọn văn thần am hiểu quyền biến, thông thạo việc Lĩnh Ngoại, để làm quan cai trị, lo việc biên cương.”

Do đó, các quan chấp chính xin dùng Đỗ Kỷ dẹp loạn Khu Hi Phạm, bèn triệu ông từ Kinh Tây về, thăng chức rồi phái đi.

Gián quan Dư Tĩnh tâu rằng:

“Triều đình nuôi dưỡng hiền tài, nên như nhà dân tích trữ của cải, bình thường phải có kế hoạch trước, đến khi cấp bách mới có thể dùng được. Từ năm ngoái đến nay, Thiểm Tây cử người làm Tri châu, đầu tiên dùng Đỗ Kỷ, Tam ty chọn Phán quan, lại dùng Đỗ Kỷ, Kinh Tây nhiều giặc cướp, lại dùng Đỗ Kỷ, nay người Man làm phản, lại dùng Đỗ Kỷ: đều chưa kịp ổn định chỗ ngồi, đã phải chuyển đi ngay. Điều này khiến Đỗ Kỷ phải chịu nhọc nhằn chạy vạy, triều đình than thở thiếu người hiền, việc như thế thật đáng tiếc.

Thần từng trực tiếp nghe Đỗ Kỷ nói về chính sự Kinh Tây, mới bắt đầu có manh mối, chưa kịp thi hành đầy đủ, nay vội bỏ đi^[4], không thành công hiệu, đó là cái hại của việc thay đổi quan chức liên tục. Thần mong rằng trên miếu đường, nên nghĩ đến thiên hạ có bao nhiêu hiền tài, có thể cùng nhau giải quyết việc thiên hạ, nên tìm hỏi rộng rãi, chuẩn bị trước cách xử lý. Người nào có thể đảm đương chức vụ nào, người nào có thể đảm nhiệm lộ nào, một khi cần dùng đến, như chỉ vào lòng bàn tay, đó mới là sách lược của miếu đường, nên có sự chuẩn bị từ trước. Nay trong hai năm, tìm kiếm hiền tài, chỉ biết có một Đỗ Kỷ, sao lại hẹp hòi trong việc nghe nhìn, để thiên hạ thấy sự thiển cận vậy. Giả sử nơi khác lại có giặc cướp, thì lại phải điều Đỗ Kỷ đi, chẳng phải sẽ bị thiên hạ chê cười sao?

Mỗi khi thấy đại thần bàn việc, lúc bình thường không có việc gì thì thong thả nhàn hạ, như không có gì đáng lo; đến khi một phương có biến thì vội vàng thay đổi, như chưa từng để tâm.

Vả lại, mùa đông năm ngoái, các đại thần hai phủ cùng chọn các chuyển vận sứ các lộ, Điền Du làm Quảng Tây chuyển vận sứ, Lương Tải làm phán quan, tất cho là tài năng hơn người. Nay biên giới man di mới động, chưa thấy Du xử trí thế nào, có gì lợi hại, đã sớm nghi ngờ, đó là cách chọn người không tự tin. Nếu ban đầu không biết, chi bằng đừng dùng. Chỉ như gần đây sai Vương Ti đi Hồ Nam an phủ, đợi tấu báo, không đúng sự việc, mới biết người ấy không thể ủy thác. Biết người không rõ, hại không nhỏ.

Kính mong bệ hạ ra lệnh cho các đại thần hai phủ, suy nghĩ rộng, tìm kiếm khắp hiền tài trong thiên hạ, để ứng phó muôn việc, đừng để lâm sự vội vàng mà than thở thiếu người, đó là phúc của xã tắc. Người xưa có câu: ‘Bậc Vua chúa bá vương, rốt cuộc không chọn tướng từ người hiền đời trước, tìm tướng từ người tài đời sau, tự là không sáng suốt trong việc nhận biết và đề bạt, tìm kiếm không đến nơi, không thể đổ lỗi cho thiên hạ.’ Xin bệ hạ suy nghĩ.”

[8] Gián quan tâu rằng chức vụ ở quán các thiếu người, xin triều đình trước hết chọn người tiến cử, mới cho phép tiến cử. Chiếu rằng từ nay quán các thiếu quan, căn cứ số người hợp lệ tiến cử, ban sắc cho học sĩ viện cùng các trực học sĩ Long Đồ các trở lên ở kinh, hoặc xá nhân viện cùng các đãi chế ở kinh, cùng nhau tiến cử các quan viên có văn chương đức hạnh, ghi rõ tên họ cùng các trước tác về thời vụ mười quyển để tâu lên.

(《Hội yếu》 chép việc ngày 6 tháng 4 năm Khánh Lịch thứ 4, 《Thực lục》 không có, cần tra cứu. Tên gián quan, chiếu ngày Quý Mùi 19 tháng 11 năm thứ 3 cần xem xét kỹ hơn.)

[9] Ngày Mậu Tuất, Vua nói với các phụ thần: “Từ xưa tiểu nhân thường kết bè đảng, cũng có bè đảng của quân tử chăng?” Phạm Trọng Yêm đáp: “Thần ở biên cương thấy kẻ hiếu chiến tự kết đảng, kẻ nhát gan cũng tự kết đảng, ở triều đình cũng vậy, bè đảng chính tà cũng thế, chỉ mong thánh tâm xét đoán. Nếu kết đảng mà làm việc thiện, thì có hại gì cho quốc gia?”

[10] Lúc đầu, Lữ Di Giản bị bãi chức tể tướng, Hạ Tủng được phong làm Xu mật sứ, nhưng sau đó lại bị tước bỏ, thay bằng Đỗ Diễn. Cùng lúc đó, Phú Bật, Hàn Kỳ, Phạm Trọng Yêm được thăng chức vào hai phủ, Âu Dương Tu và những người khác được bổ nhiệm làm gián quan. Thạch Giới viết bài thơ 《Khánh Lịch Thánh Đức》, nói về việc tiến cử người hiền và loại bỏ kẻ gian là điều không dễ dàng. Kẻ gian mà ông ám chỉ chính là Hạ Tủng, khiến Hạ Tủng căm hận. Phạm Trọng Yêm và những người khác đều là những người thân thiết với Âu Dương Tu, khi ông trình bày sự việc, ông luôn thẳng thắn, không để ý đến những nghi ngờ hay né tránh. Hạ Tủng nhân cơ hội này cùng đồng đảng của mình tạo ra luận điệu về bè phái, coi Đỗ Diễn, Phạm Trọng Yêm và Âu Dương Tu là một phe.

Tu bèn dâng bài luận về bè đảng lên Vua, nói rằng: “Thần nghe thuyết về bè đảng, từ xưa đã có, chỉ mong bậc quân chủ phân biệt được người quân tử và kẻ tiểu nhân mà thôi. Đại để quân tử với quân tử, lấy cùng đạo làm bạn, tiểu nhân với tiểu nhân, lấy cùng lợi làm bạn, đó là lẽ tự nhiên. Nhưng thần cho rằng tiểu nhân không có bạn, chỉ quân tử mới có. Tại sao vậy?

Tiểu nhân ham mê bổng lộc, tham lam của cải, khi cùng có lợi thì tạm thời kết bè kết đảng làm bạn, đó là giả dối. Đến khi thấy lợi thì tranh nhau giành trước, hoặc khi lợi hết thì tình giao hão huyền, rồi lại hại lẫn nhau, dù là anh em, thân thích cũng không thể bảo vệ nhau, nên thần nói tiểu nhân không có bạn, tạm thời kết bạn chỉ là giả dối. Quân tử thì không như vậy, giữ vững đạo nghĩa, hành xử trung tín, quý trọng danh tiết. Dùng đạo nghĩa để tu thân thì cùng đạo mà giúp nhau, dùng đạo nghĩa để phụng sự đất nước thì đồng tâm mà cùng nhau vượt qua khó khăn, trước sau như một, đó là bạn của quân tử. Vì vậy, bậc quân chủ chỉ cần loại bỏ bè đảng giả dối của tiểu nhân, dùng bạn chân chính của quân tử, thì thiên hạ sẽ thái bình.

Thời Vua Nghiêu, bốn kẻ tiểu nhân là Cộng Công, Hoan Đâu kết thành một bè, mười sáu người quân tử là Bát Nguyên, Bát Khải kết thành một bè. Vua Thuấn giúp Nghiêu, loại bỏ bè đảng của bốn kẻ tiểu nhân hung ác, tiến cử bè đảng của Nguyên, Khải là quân tử, thiên hạ của Nghiêu được thái bình. Đến khi Thuấn lên làm thiên tử, hai mươi hai người là Cao, Quỳ, Tắc, Khế cùng đứng trong triều, khen ngợi lẫn nhau, nhường nhịn lẫn nhau, hai mươi hai người kết thành một bè, Thuấn đều dùng họ, thiên hạ cũng thái bình.

《Thư》 viết: ‘Vua Trụ có muôn vạn bề tôi, nhưng muôn vạn lòng. Nhà Chu có ba nghìn bề tôi, nhưng một lòng.’ Thời Trụ, muôn vạn người mỗi người một lòng, có thể nói là không kết bè, nhưng Trụ vẫn mất nước. Bề tôi của Chu Vũ Vương, ba nghìn người kết thành một bè lớn, nhà Chu nhờ đó mà hưng thịnh. Thời Hán Hiến Đế, bắt giam hết danh sĩ trong thiên hạ, gọi là đảng nhân. Đến khi giặc Khăn Vàng nổi dậy, nhà Hán đại loạn, sau đó mới hối hận, thả hết đảng nhân ra, nhưng đã không cứu vãn được nữa. Cuối đời Đường, dần dần nổi lên thuyết bè đảng, đến thời Chiêu Tông, giết hết danh sĩ trong triều, hoặc ném xuống sông Hoàng Hà, nói rằng: ‘Bọn này là dòng trong, nên ném xuống dòng đục.’ Nhà Đường bèn diệt vong.

Các bậc quân chủ đời trước, khiến mọi người mỗi người một lòng không kết bè, không ai bằng Trụ; cấm tuyệt người tốt kết bè, không ai bằng Hán Hiến Đế; giết hại bè đảng của dòng trong, không ai bằng Đường Chiêu Tông, nhưng đều khiến đất nước loạn lạc rồi diệt vong. Khen ngợi lẫn nhau, nhường nhịn lẫn nhau mà không nghi ngờ, không ai bằng hai mươi hai bề tôi của Thuấn^[5], Thuấn cũng không nghi ngờ mà đều dùng họ. Nhưng đời sau không nói Thuấn bị hai mươi hai người bè đảng lừa dối, mà khen là bậc thánh chúa thông minh, vì biết phân biệt quân tử với tiểu nhân. Thời Chu Vũ, cả nước có ba nghìn bề tôi kết thành một bè, từ xưa đến nay, bè đảng nhiều và lớn không ai bằng nhà Chu. Nhưng nhà Chu nhờ đó mà hưng thịnh, vì người tốt tuy nhiều nhưng không chán. Dấu vết hưng vong trị loạn, bậc quân chủ có thể lấy đó làm gương.”

[11] Lúc đó, những người bàn luận về bè phái ghét Âu Dương Tu, chỉ trích tình hình của ông, khiến nội thị Lam Nguyên Chấn dâng sớ nói: “Phạm Trọng Yêm, Âu Dương Tu, Doãn Chu, Dư Tĩnh, trước đây Thái Tương gọi họ là tứ hiền. Họ bị đuổi đi chưa bao lâu, lại trở về kinh sư. Khi tứ hiền nắm quyền, liền dẫn Thái Tương vào cùng hàng. Họ lấy tước lộc của quốc gia làm ân huệ riêng, kết bè kết đảng, chỉ để báo đáp ân đức ca ngợi lúc đó. Nay một người trong bè phái riêng, chỉ cần kết hợp năm sáu người, thì đảng phái dưới trướng đã có không dưới năm sáu mươi người. Nếu để năm sáu mươi người này nối tiếp nhau đề bạt, chỉ trong vòng hai ba năm, sẽ chiếm hết các chức vụ trọng yếu, làm mê muội triều đình, ai dám lên tiếng? Mang hận thù báo thù, có gì không làm được? Chín tầng cung cấm sâu kín, vạn việc trọng đại, làm sao có thể kiểm soát hết được?” Nhà Vua cuối cùng vẫn không tin.

(Đoạn này có lẽ xảy ra trước khi Âu Dương Tu dâng tấu, cần xem xét kỹ hơn.)

[12] Ngày Kỷ Hợi, nhà Vua hỏi các đại thần: “Người dâng sớ cho rằng lương thực ở Hà Đông không đủ, nhiều lần xin bỏ châu Lân, lợi hại thế nào?” Chương Đắc Tượng trả lời: “Châu Lân bốn phía đều là người Hán và người Phiên, đều bị Nguyên Hạo cướp phá, nay đồng ruộng không có người cày cấy, nên cả vùng khốn khổ vì vận chuyển lương thực. Muốn thay đổi trại đó, dời châu Lân lại gần châu Phủ, để giảm bớt lao dịch cho dân biên giới.”

Nhà Vua nói: “Châu không thể bỏ, chỉ cần dời quân mã đồn trú lại gần châu Phủ, xây dựng thêm một thành khác, cũng có thể giảm bớt nỗi khổ.” Bèn sai Hữu chánh ngôn, Tri chế cáo Âu Dương Tu đến Hà Đông, bàn bạc với chuyển vận sứ.

Trước đó, chuyển vận sứ Hà Đông là Trương Khuê đúc tiền sắt ở châu Tấn, nhưng dân chúng nhiều người đúc tiền giả, lại thêm phèn ở châu Tấn, thuế hàng năm ngày càng thiếu hụt, đều giao cho Âu Dương Tu tính toán.

(Việc tiền sắt và phèn, trong tập của Âu Dương Tu có tấu chương về phèn, nhưng thực lục và bản chí đều không ghi chép.)

[13] Bãi bỏ một chức Thông phán ở châu Vận.

[14] Ngày Canh Tý, Độ chi phán quan, Thái tử Trung doãn, Trực Tập hiền viện Lý Huyến được bổ làm Kinh Tây chuyển vận án sát sứ. Lúc đó, Phạm Ung làm Tri Hà Nam, Vương Cử Chính làm Tri Hứa Châu, Nhậm Trung Sư làm Tri Trần Châu, Nhậm Bố làm Tri Hà Dương, đều là cựu thần của nhị phủ, Huyến đều tâu lên rằng họ bất tài. Sau nửa năm, Huyến được triệu vào để tu sửa sách khởi cư chú. (Việc tu sửa Khởi cư chú diễn ra vào tháng 11.)

[15] Tri Vĩnh Hưng quân Trịnh Tiển tâu rằng: “Doãn Chu sai Địch Thanh dẫn binh mã đến Đức Thuận quân, bắt giữ Tri Thủy Lạc thành Lưu Hỗ và bổn bộ câu đương công sự Đổng Sĩ Liêm, đóng gông giải vào ngục, nói rằng Chu nhiều lần ra lệnh ngừng việc tu sửa Thủy Lạc thành, không tuân theo mệnh lệnh. Vì thần trước đây được điều đến Vĩnh Hưng quân, được chiếu lệnh một mặt tiến hành tu sửa, đã gửi văn thư báo cho Chu. Chu và những người khác đã biết việc xây thành đã hoàn thành, lại nghe triều đình giao cho Ngư Chu Tuân định đoạt, càng khó tự trình bày lợi hại, liền muốn hãm hại Hỗ và những người khác. Một khi dùng binh, bắt giữ và đưa vào ngục, tất sẽ khiến dân chúng Hán và Phiên kinh hoàng, giết hại lẫn nhau, sinh ra biên hoạn, mong được xem xét kỹ lưỡng.”

[16] Ngày Nhâm Dần, Quốc mẫu nước Khiết Đan sai Tả Giám môn vệ Thượng tướng quân Tiêu Trung Hiếu, Lợi châu Quan sát sứ Lưu Tòng Thuận, Khiết Đan chủ sai Thủy Bình tiết độ sứ Tiêu Nghệ, Cao châu Quan sát sứ Triệu Giản Chi đến chúc mừng tiết Càn Nguyên.

[17] Bãi bỏ việc đặt tiệc rượu ở điện Thùy Củng, vì ngày hôm sau là lễ an táng Yến Vương.

[18] Thẩm hình viện và Đại Lý tự trình lên vụ án di chuyển cầu ở huyện Trần Lưu. Quyền Tam ty sứ Vương Nghiêu Thần bị phạt 7 cân đồng, Quyền Hộ bộ phó sứ Quách Nan, Tri huyện Trần Lưu, Thái tử Hữu tán thiện đại phu Đỗ Diễn, Chủ bạ huyện Khai Phong Dương Văn Trọng, Thôi cương các huyện Trần Lưu, Hữu thị cấm Lý Thuấn Cử, đều bị phạt 6 cân đồng, tất cả đều bị xử tội công. Hộ bộ phán quan, Quốc tử bác sĩ Thận Việt bị phạt 7 cân đồng^[6], Đề điểm tại kinh thương thảo trường, Điện trung thừa Trần Vinh Cổ bị phạt 10 cân đồng, Đô quan viên ngoại lang Vương Minh bị truất một chức, Vệ úy tự thừa Lô Sĩ Luân bị truất một chức và phạt 10 cân đồng, tất cả đều bị xử tội tư.

Trước đó, Thuấn Cử dâng lời tâu, xin dời cầu đất ở trấn Nam Trần Lưu về chỗ cầu Thi cũ gần phía tây, để tránh nạn thuyền bè bị lật. Khai Phong phủ sai Văn Trọng cùng Diễn đi xem xét, Diễn và những người khác xin làm theo lời tâu của Thuấn Cử. Sĩ Luân là họ lớn trong huyện, có nhà trọ dưới cầu, nếu dời cầu thì nhà trọ đều bị bỏ hoang. Minh trước đây giám sát thuế huyện, từng giảm giá thuê nhà trọ để ở. Minh cùng Nghiêu Thần là đồng khoa, nhân đó báo với Nghiêu Thần, và nói rằng việc dời cầu không có lợi hại gì cho quan phủ, lại cột cầu chưa từng làm hỏng thuyền bè, cần gì phải thay đổi?

Hôm sau, Nghiêu Thần nói với Việt: “Từ khi dời cầu Trần Lưu, đã gần ba mươi năm, nay bỗng nhiên bàn dời về chỗ cũ, tốn kém tiền quan không ít.” Lúc đó Khai Phong phủ đã phá cầu, nhưng Tam ty có văn thư xuống huyện không được phá, bèn tâu xin sai Vinh Cổ đi xem xét, và xin mở rộng bờ gỗ phía tây cầu cũ năm mươi bước^[7], dẫn nước vào sông lớn, và bỏ việc dời cầu. Quyền tri Khai Phong phủ Ngô Dục cố tranh cãi.

Lại sai Giám sát ngự sử Vương Lệ xem xét lại, Lệ nói dời cầu về chỗ cũ là tiện, và nói Tam ty nói dưới cầu có nhà quan và nhà tư, nay xét chỗ đó chỉ có nhà trọ của Sĩ Luân mà không có nhà quan, e rằng có yêu cầu riêng tư. Do đó, trong triều hạ lệnh cho Khai Phong phủ ghi chép, sai Công bộ lang trung Lã Giác đến tra xét. Việt bị kết tội từng sai người đến Lệ dò xét việc, bị Lệ bắt được, Vinh Cổ không nói năm Khánh Lịch thứ hai có thuyền đâm vào cột cầu bị vỡ, nên bị xử tội tư. Khi án tâu lên, đặc chiếu miễn truy cứu chức quan của Minh, phạt hai mươi cân đồng, Vinh Cổ và Việt vẫn bị đổi sang xử tội công.

Phạm Trọng Yêm nói:

“Thần trước đây cùng với Chương Đắc Tượng và các quan, được nghe lời dạy bảo của bệ hạ, rằng gần đây biết các quan tả hữu sợ trên không thể chủ trương, không dám hết lòng tâu việc, từ nay về sau không được để lộ hình tích, tránh dính líu đến bè đảng, phải luận bàn thẳng thắn, không được nghi ngờ. Thần được gặp thời, nghe bệ hạ nói đến điều này, vô cùng may mắn. Thần ngày đêm phấn chấn, mong hết lòng để đáp lại ý bệ hạ đối với bề tôi phụ tá, dù có phạm đến uy quyền cũng không dám tránh né.

Nay thấy việc xét án của Thẩm hình và Đại Lý tự tâu xử tội công của Vương Nghiêu Thần và những người khác, có chỗ chưa hợp tình lý, hình phạt chưa đúng. Nếu ban sắc chỉ ngay, e rằng bên ngoài bàn tán, truyền đi khắp thiên hạ. Thần tham dự chính sự lớn, há nên im lặng, phụ lời dạy trước đây của bệ hạ, trở thành kẻ có tội với thiên hạ? Nay xin trình bày sơ lược các việc, tâu lên như sau:

– Cầu Trần Lưu, là do Chân Tông hoàng đế đích thân ra chiếu^[8], vì hư hại thuyền bè, nên sai sứ đi khảo sát rồi dời đi. Diêu Trọng Tôn khi ở Tam ty, Đỗ Diễn xin dời cầu này, Trọng Tôn không làm. Vương Củng Thần khi làm Tri Khai Phong phủ, lại xin dời, Củng Thần cũng không làm.

Gần đây lại có sứ thần phụ trách vận chuyển xin dời cầu, bản phủ chỉ sai một chủ bạ đi khảo sát, rồi tâu lên. Triều đình không biết tiên triều có chiếu, sơ suất không xem xét kỹ, nên cho phép dời. Tam ty vì năm ngoái mới tu sửa, nay lại phá hủy vật liệu, nên tâu xin sai quan khảo sát, đó là làm đúng chức trách. Nay lại cho là không nên tâu mà tâu để định tội, mong bệ hạ xem xét kỹ, mới thấy được tình hình.

– Theo án kiểm tra, các thủ phân của Tam ty đã tìm kiếm văn bản về việc dời cầu, và vào ngày mồng 9 đã nộp cho Vương Nghiêu Thần, muốn xử lý và tấu trình. Đến ngày mùng một0, mới gặp Vương Minh, vì người này từ Trần Lưu thay về, Nghiêu Thần liền hỏi về lợi hại của việc dời cầu, Minh mới trả lời, chứ không phải do Minh nhờ vả mà làm.

– 《Kinh》 viết: ‘Quý trọng người quý, vì họ gần với Vua; quý trọng người già, vì họ gần với thân.’ Lại nói: ‘Đường cao thì bệ cao’, ý nói trọng công khanh là để tôn kính thiên tử. Nay Tam ty sứ chủ trì đại kế thiên hạ, thuộc hàng cổ quăng của thiên tử, nếu có tội thì bệ hạ tự mình giáng phế, không thể để pháp lại dùng lỗi nhỏ mà làm nhục họ. ‘Ném chuột sợ vỡ đồ’, chính là ở đây. Bệ hạ dù có ý khinh thường cận thần, cũng không nên để lộ ra ngoài. Vì sao? Cận thần bị khinh thì uy tín của thiên tử cũng giảm. Nay pháp tự xử Vương Nghiêu Thần 70 trượng, tội công, lỗi rất nhỏ.

– Vương Minh được thay, thuê nhà của họ Lô, nói mỗi tháng giảm được 1.000 tiền thuê. Người này đã được điều làm Thông phán Châu Thần, chỉ là tạm thời^[9], không phải ở lâu dài, khi thuê nhà cũng chưa từng nhắc đến việc nhờ vả về cầu. Xét tình người, chỉ vì Minh từng làm thủ quan ở huyện này nên muốn cho mượn nhà, nhưng Minh không chịu, phải dùng tiền thuê, chỉ giảm được 1.000. Nay vì Vương Lệ tấu, Minh bị tố nhận nhờ vả của họ Lô, sau khi vào ngục, đành phải nhận tội. Lẽ nào chỉ vì một hai ngàn tiền mà khiến một viên ngoại lang nhờ vả việc này?

Hơn nữa, trong án kiểm tra thấy, vì Nghiêu Thần hỏi đến nên Minh mới nói lợi hại, chứ chưa từng đề cập đến việc không dời cầu, đây há phải là nhờ vả? Nay chỉ truy quan lột chức, chúng nghị chưa đồng ý, mong xét kỹ tình hình, hoặc phạt đồng, giám đương, cũng giảm được lời oán bên ngoài, lại tránh việc người này liên tục kêu oan, làm phiền triều đình.

– Việc Trần Vinh Cổ định đoạt việc cầu, căn cứ vào sổ sách ghi chép, số thuyền bị hư hại là 55 chiếc, trong đó 50 chiếc do gió và va chạm lẫn nhau mà hư hỏng, chỉ có 5 chiếc là do cầu gây ra. Lại tra xét thấy trong đơn xin dời cầu trước đây, việc nói rằng có người chết và tài sản bị chìm đắm đều là lời dối trá, nên Vinh Cổ quyết định không dời cầu. Nay tuy theo lời tấu của Vương Lệ mà dời cầu về chỗ cũ, một là trái với chiếu chỉ của triều đình trước^[10], hai là chưa đầy một tháng đã nghe nói cầu mới không thuận lợi, làm hư hại thuyền bè, đổ gãy cột cầu, và khi nước chảy mạnh thì thuyền nặng qua lại khó khăn. Nếu lại sai người đi xem xét, chắc chắn sẽ thấy việc dời cầu trước đây là đúng.

Vì thế, quyết định của Vinh Cổ^[11], chưa hẳn là không đúng, tuy ba lần lấy lời khai nhưng không hoàn toàn nhận tội, cũng có lý do như vậy. Cần phải phân tích rõ ràng, vốn là việc công, không có tư tình, nay pháp tự xử là tội tư, mong được đổi thành tội công.

– Thận Việt là phán quan của Tam ty, phụ trách việc dời cầu, khi nghe tin sai Vương Lệ đi định đoạt lại, liền cho người đi dò hỏi việc dời hay không dời. Nay tra xét thấy không có tình tiết gì xấu, mong được đổi thành tội công.

– Vương Lệ cùng họ tên với tổ của Nghiêu Thần, vốn không ưa nhau, nên khi định đoạt việc này, đã vu cáo xin tra xét tình tiết xấu của Tam ty; lại tấu rằng Thận Việt do Nghiêu Thần tiến cử, ắt có âm mưu. Nay tra xét thấy không có tình tiết xấu, cũng không có âm mưu gì, Vương Lệ tự mình định đoạt việc này, nên nói thật, chứ không phải là lỗi nghe đồn.

Về việc trên, xin Thánh thượng đặc biệt xuống ý chỉ, sai Trung sứ truyền tuyên tha tội cho Vương Nghiêu Thần, cho phép ông được trở lại sinh hoạt như cũ. Đồng thời xin đặc biệt ban Thánh chỉ, miễn truy cứu quan chức và phạt đồng đối với Vương Minh, cho ông được tiếp tục giữ chức Giám đương. Đối với Trần Vinh Cổ và Thận Việt, xin đổi tội của họ thành công tội. Nếu làm như vậy thì lòng người sẽ yên ổn, các lời bàn tán sẽ tự lắng xuống. Vương Lệ ban đầu tấu rằng Vương Nghiêu Thần chắc chắn có tình tệ và âm mưu xấu, khiến các quan đại thần trong triều lo sợ Vương Nghiêu Thần sẽ gặp họa khôn lường.

Nhờ Thánh thượng nhân từ sáng suốt, đặc biệt minh oan cho ông, không để ông rơi vào cảnh nguy hiểm. Thần lại vừa được nghe đức âm của Thánh thượng, ra lệnh không tránh né hiềm nghi, huống chi Thánh thượng đã vượt cấp bổ nhiệm thần, thần đâu dám không hết lòng phụng sự, giúp Thánh thượng phát huy đức sáng.”

Thánh thượng đồng ý.

[19] Ngày Kỷ Dậu, Giám tu Quốc sử Chương Đắc Tượng dâng lên bộ 《Quốc triều hội yếu》 mới biên soạn gồm 150 quyển. Biên tu quan Vương Châu được kiêm chức Trực Long đồ các, ban cho áo mặc tam phẩm.

[20] Giám sát Ngự sử Vương Lệ đã tấu trình việc dời cầu ở Trần Lưu, Gián quan Âu Dương Tu nói:

“Thần trộm thấy triều đình gần đây vì việc Vương Nghiêu Thần và Ngô Dục tranh cãi về việc dời cầu ở Trần Lưu, mỗi người nói một phải. Thánh thượng muốn thể hiện sự công bằng, đặc biệt sai quan Đài xét xử. Nhưng Vương Lệ là kẻ tiểu nhân, không thể đáp ứng ý chỉ của Thánh thượng, trong lòng ôm ấp tư tình, cố tình phóng đại việc nhỏ, nói rằng Vương Nghiêu Thần có tình tệ với hào phú; vu cáo Thận Việt sai nha lại ngầm giết người, và bịa đặt rằng việc dời cầu thời Chân Tông hoàng đế gây bất tiện, khiến dân chúng căm phẫn.

Sau khi tra xét, Vương Nghiêu Thần trước đây không hề nhận hối lộ từ hào phú, Thận Việt cũng không sai nha lại ngầm giết người; và căn cứ vào nhật ký triều đình trước đây, Chân Tông hoàng đế đã trực tiếp dụ Vương Đán rằng cầu ở Trần Lưu gây hại cho thuyền bè, đặc biệt ra lệnh sửa chữa. Điều này chứng minh lời nói của Vương Lệ hoàn toàn là hư vọng, làm mê hoặc Thánh thượng.

Nhờ Thánh thượng sáng suốt, cẩn thận trong việc xét xử, không vội tin lời ông ta, lại sai Lã Giác điều tra. Nay đã tra ra sự thật, mới thấy Vương Lệ bất công. Thần nghĩ rằng chức vụ của Đài hiến vốn là để sửa sai kỷ cương, nhưng Vương Lệ chỉ lo ôm ấp tư tình, lừa dối Thánh thượng, nên phải bị cách chức và trừng phạt. Tội của ông ta có bốn điều:

Một là báng bổ chính sự thánh triều trước. Xét theo 《Nhật lịch》, có ghi chép việc Chân Tông hoàng đế đích thân dụ Vương Đán dời cầu, là vì biết trước được lợi hại của dân gian^[12], thấy việc dời cầu này là tiện lợi, nên sử quan ghi chép lại để làm sáng tỏ chính sự thánh triều, làm khuôn mẫu cho đời sau.

Nay Vương Lệ lại nói rằng đời Chân Tông hoàng đế, quyền thần nhận hối lộ của hào dân, dời cầu này gây bất tiện, dân gian đến nay vẫn còn căm giận. Nếu như lời Vương Lệ nói là thật, tức là Chân Tông đã tin lầm quyền thần dời cầu, khiến dân oán giận, đó là chính sự thiếu sót đương thời. Nay quốc sử ghi việc dời cầu là tiện lợi, làm sáng tỏ chính sự thánh triều, còn Vương Lệ nói dời cầu là bất tiện, tức là chính sự thiếu sót của triều trước. Thần không biết là sử cũ của triều đình đáng tin, hay lời Vương Lệ là đáng tin? Tội hư vọng báng bổ của hắn, đáng chết thứ nhất.

Hai là làm hại người vô tội, khiến từ nay về sau những bề tôi có công lao không còn được khuyến khích. Thần thấy trước đây Tam ty sứ không biết tính toán tiền bạc lương thực, đến nỗi phải mượn cưỡng chế của hào dân hai mươi vạn quan, mua tài sản trong thiên hạ, thậm chí đánh thuế cả rau quả, bóc lột tận cùng. Từ khi Vương Nghiêu Thần đảm nhiệm chức vụ, không nghe nói đến việc đòi hỏi quá mức, mà nay tài chính quốc gia không đến nỗi thiếu hụt lớn.

Lại nghe nói lễ Nam Giao sắp đến, mọi việc cũng đã chuẩn bị tạm đủ. Trong lúc khó khăn thiếu thốn này, mà có thể khiến dân không phải đóng thêm thuế, quốc dụng tạm đủ, cũng có thể gọi là bề tôi có công lao tài năng. Đáng lẽ phải khen thưởng việc làm của họ, nay chỉ vì việc nhỏ dời cầu, mà Vương Lệ vu cáo họ có tình cảm với hào dân, khiến dấy lên vụ án lớn. Đến khi tra xét ra, hoàn toàn không có tình tiết gì sai trái. Đó là Vương Lệ không nghĩ đến thể thống triều đình, trong lúc thiếu thốn này, lại vì việc nhỏ mà vu cáo làm hại bề tôi có tài năng, tội thứ hai của hắn là vậy.

Thứ ba là vu cáo người vô tội là giặc cướp. Phàm các quan ngự sử tâu việc được phép nghe đồn^[13], tức là những việc tai mắt không trực tiếp chứng kiến thì được phép nghe đồn^[14]. Nay Vương Lệ trực tiếp thấy tiểu lại do Thận Việt phái đi, không có gì là dũng cảm, cũng không có vũ khí, mà lại vu cáo rằng họ có ý giết người. Đến khi tra xét ra, hoàn toàn không có chứng cứ, đó là tội thứ ba.

Thứ tư là mang tư ý để chiều ý trên. Ban đầu, triều đình vốn vì việc tranh chấp giữa các cơ quan, nên chọn quan lại không liên quan để xét xử; Vương Lệ đã biết Ngô Dục là người tiến cử mình, thì nên tự mình xin cử quan khác, sao lại dám báng bổ chính sự của tiên triều, để chiều ý người tiến cử? Hơn nữa, Vương Lệ nói Thận Việt do Vương Nghiêu Thần tiến cử, ơn huệ vốn sâu, nay Vương Lệ do Ngô Dục tiến cử, lẽ nào không mang ơn? Vả lại, Ngô Dục và Vương Nghiêu Thần vốn không có hiềm khích, mỗi người bàn luận công việc của cơ quan mình, ý kiến khác nhau là chuyện thường, chỉ vì Vương Lệ là kẻ tiểu nhân, mưu toan chiều ý, khoa trương lừa dối, đó là tội thứ tư.

Hơn nữa, tội báng bổ chính sự thánh triều của Vương Lệ, nếu không trừng trị nặng, thì không thể làm rõ sự sáng suốt trong việc trị nước bằng hiếu đạo của bệ hạ. Việc trúng thương Vương Nghiêu Thần, nếu không trừng trị nặng, sẽ khiến các bề tôi tài năng không yên tâm cống hiến. Tội vu cáo Thận Việt phái người giết hại và mang tư ý chiều ý người tiến cử, nếu không trừng trị nặng, thì về sau kẻ tiểu nhân sẽ tùy tiện hành động, việc xử án oan uổng sẽ nhiều, ảnh hưởng đến thể diện triều đình. Thần đảm nhận chức gián quan, không thể không nói. Xin bệ hạ trừng trị nặng Vương Lệ, giáng chức cách chức.”

[21] Ngày Canh Tuất, bãi chức Ngự sử của Vương Lệ, thụ chức Thái thường bác sĩ, thông phán Đặng Châu.

[22] Ngày Tân Hợi, chiếu cho Quảng Châu điều 1.000 quân Trừng Hải đóng đồn ở Nghi Châu.

[23] Ngày Nhâm Tý, Phán Quốc Tử Giám Vương Củng Thần, Điền Huống, Vương Chu, Dư Tĩnh tâu rằng: “Nơi khởi đầu việc thiện nên bắt đầu từ kinh đô. Thời Hán, Thái học có 240 phòng, hơn 1.800 gian, học sinh ba vạn người. Thời Đường, học xá cũng có 1.200 gian^[15]. Nay pháp lệnh tuyển chọn và nuôi dưỡng nhân tài đã rất thịnh, nhưng Quốc Tử Giám chỉ có 200 gian, quy mô nhỏ hẹp, không đủ chỗ cho học giả. Xin lấy Tích Khánh viện làm Thái học, sửa chữa giảng điện, chuẩn bị để hoàng đế ngự giá đến, còn cung của Lộ vương thì làm Tích Khánh viện.” Được chấp thuận.

[24] Ngày Quý Sửu, xuống chiếu cho các lộ rằng: Khi chiêu mộ cấm quân mà tuyển được người tài yếu kém, các quan lại đều phải bị xét tội và tâu lên. Lúc đó, có người dâng thư nói rằng việc chiêu quân có quy định thường lệ, nhưng nơi nào cũng cố phô trương, nên tuyển được nhiều người nhút nhát yếu kém không đạt tiêu chuẩn, thậm chí có người từ cấm quân bị giáng xuống làm sương quân, nên mới ra điều ước này.

[25] Ngày Giáp Dần, xuống chiếu cho các lộ tạm dừng việc đày tội nhân đến Quảng Nam Đông Tây, Kinh Hồ Nam Bắc lộ.

[26] Trước đó, Địch Thanh đã bắt trói Lưu Hỗ, Đổng Sĩ Liêm giải đến ngục quân Đức Thuận. Sau đó có chiếu dời đến Bân châu, rồi thả hai người, lệnh cho họ đến thành Thủy Lạc hoàn thành công việc, chờ xét xử tội trạng, sau sẽ nghe chỉ.

Ngày Bính Thìn, Gián quan Âu Dương Tu tâu rằng:

“Gần đây sai Ngư Chu Tuân đi xem xét việc tu sửa thành Thủy Lạc, nghe nói người Thổ Phiền thấy Địch Thanh trói Lưu Hỗ nên kinh sợ. Nay Chu Tuân lại đưa Hỗ đi, điều này cho thấy Hỗ có thể dùng ân tín để thu phục một vùng, triều đình chắc chắn biết lợi ích của Thủy Lạc và không muốn bỏ, nếu không có Hỗ trấn giữ thì không được.

Tuy nhiên, Hỗ cùng Địch Thanh, Doãn Chu khó cùng giải quyết việc này, thần cho rằng bất đắc dĩ thì nên dời Doãn Chu chứ không thể dời Lưu Hỗ. Còn lo ngại rằng có người cho rằng không thể vì Hỗ mà động đến đại tướng, nay chỉ dời Doãn Chu mà không động đến Địch Thanh, nếu Chu lại được ân điều đi nơi khác thì không phải vì Hỗ mà khuất phục đại tướng. Như vậy, thì Chu không bị tổn hại, Hỗ được toàn vẹn công lao, việc biên phòng không bị trở ngại, ba điều đều có lợi, nếu không thì sẽ có hại.

Phàm võ tướng thường nghi ngờ triều đình thiên vị văn thần, giả sử hai người tranh chấp, thực ra võ tướng sai nhưng vẫn không phục, chỉ cho rằng chấp chính đều là văn thần, giúp đỡ lẫn nhau, coi thường võ tướng. Huống chi Hỗ cùng Chu tranh chấp, mà Hỗ thực có công, lại không sai, nếu trị tội Hỗ thì võ tướng biên giới sẽ oán giận, đó là hại thứ nhất.

Từ khi có việc phía Tây, tuy dùng nhiều tướng biên giới nhưng ít người lập được công. Chỉ có Phạm Trọng Yêm xây thành Đại Thuận, Chủng Thế Hoành xây thành Thanh Giản, Hỗ xây thành Thủy Lạc, Hỗ càng gian nan, công lao không kém hai người kia. Nay nếu bị coi thường thì võ tướng sẽ không còn vì triều đình làm việc, đó là hại thứ hai. Nếu Hỗ không ở Thủy Lạc, thì dân chúng sợ người khác không thể yên ổn, nếu sinh sự thì từ nay người Thổ Phiền khó chiêu tập, đó là hại thứ ba. Nay ba lợi ba hại, lý lẽ rất rõ. Chỉ cần đại thần công tâm, không thiên vị Doãn Chu, thì sẽ không gây họa cho biên phòng, việc này liên quan lớn đến lợi hại quốc gia, mong bệ hạ quyết đoán mà thi hành.”

Dư Tĩnh tâu: “Thần nghe nói việc Địch Thanh và Lưu Hỗ tranh chấp về việc tu sửa thành Thủy Lạc, triều đình vẫn đang chờ Ngư Chu Tuần điều tra xong mới xử lý. Thần nghĩ rằng tướng soái phải đồng lòng mới có thể lập được công trạng, triều đình xử pháp cần phải công bằng, nếu chỉ nghe lời một bên thì e rằng không hợp lý. Phàm là đại tướng tiết chế, ai không tuân lệnh thì bị trừng phạt, nhưng nếu có thể tuân lệnh mà cố ý vi phạm thì mới đáng bị xử pháp. Nay hai vị đại thần tranh chấp việc này, mỗi người đều có tấu trình riêng.

Thần nghĩ rằng nếu giặc mạnh đang ở gần, cần binh lính cứu viện, mà triệu Lưu Hỗ không đến thì tội đáng phải chết. Nhưng nay Lưu Hỗ nói rằng việc xây thành có lợi mà không có hại, sự việc đã tâu lên, xin nghe theo chỉ dụ của triều đình. Địch Thanh biết Lưu Hỗ có lý lẽ riêng, nhưng vì ý kiến bất đồng nên nổi giận, một lần triệu không đến liền mang quân bắt giữ. Vừa bắt giam thân thể, lại vây bủa vợ con, nếu xảy ra biến cố khác, há chẳng phải là gây lo lắng cho quốc gia? Nếu Lưu Hỗ và Sĩ Liêm phạm phải sự giận dữ của đại tướng mà triều đình không thể bảo vệ họ, thì từ nay về sau, ai còn dám lập công nơi biên cương?

Hơn nữa, hàng ngàn hộ người Di sinh sống đã theo về với Lưu Hỗ, nếu để Lưu Hỗ trấn giữ, chắc chắn sẽ cùng thành này sống chết, người khác kế nhiệm e rằng không thể làm được. Xin sớm ban chỉ dụ cho Ngư Chu Tuần, nếu việc xây thành mới thực sự có lợi, thì nên giữ lại Lưu Hỗ, cho họ chuyên trách giữ thành này, chiêu phủ các bộ tộc người Di. Đồng thời lấy ý này răn dạy Địch Thanh và Doãn Chu, từ nay về sau không được hành động vội vàng như vậy. Nếu triều đình cho rằng Lưu Hỗ và Địch Thanh đã có hiềm khích, không muốn để họ cùng một nơi, thì nên điều chuyển Địch Thanh, chứ không nên điều chuyển Lưu Hỗ, để tránh mất lòng những người mới quy phụ.”

(Tấu này được ghi chép kèm theo sau phần của Âu Dương Tu, trong thực lục không có.)

[27] Ngày Đinh Tỵ, ty Kiềm hạt Tử Quỳ tâu rằng người Di ở Dục Tỉnh Giám, Lộ Châu tấn công trại Tam Giang. Triều đình chiếu cho ty Bộ thự Tần Phượng điều 1.000 quân và chọn ba viên sứ thần, gấp rút đến đánh dẹp. Việc này ghi trong 《Hội yếu》 ngày 25 tháng 4.

[28] Chiếu rằng: “Các chức Thừa lang, Cấp gián trở lên thuộc Tam ty, các chức Đãi chế trở lên thuộc Lưỡng tỉnh, Ngự sử Trung thừa, Chính khanh giám, mỗi năm được tiến cử Chính lang trở xuống làm triều quan, không được quá ba người; các chức Khởi cư lang, Xá nhân, Tam ty Phó sứ, Tri tạp Ngự sử, Thiếu khanh giám^[16], mỗi năm được tiến cử Viên ngoại lang trở xuống làm triều quan, không được quá hai người; các chức Tả hữu ty Lang trung, Ty gián, Chánh ngôn, Tam viện Ngự sử cùng các chức Quán chức, Tri gián viện, Thiên Chương các Thị giảng, Tam ty Phán quan, Khai Phong phủ Suy phán quan cùng Viên ngoại lang trở lên và Chính lang đang tại chức Tri châu, những người có xuất thân và không phạm tội tham nhũng, mỗi năm được tiến cử Thái thường Bác sĩ trở xuống làm triều quan, không được quá hai người.

Các chức An phủ, Chế trí, Phát vận sứ, Chuyển vận sứ phó, Đề điểm hình ngục triều thần, trong bộ mình được tiến cử Chính lang trở xuống làm triều quan; các chức Đề điểm hình ngục sứ thần, Phát vận, Chuyển vận phán quan, được tiến cử trong bộ mình Viên ngoại lang trở xuống làm triều quan, đều không hạn chế số người^[17]. Vẫn phải trong tờ trình khai rõ người đó có thể đảm nhiệm chức vụ gì, cùng tội trạng để tâu lên^[18].”

[29] Ngày Kỷ Mùi, sai quan cầu mưa.

[30] Bí thư Thừa, Tập hiền Hiệu lý Trương Diễm đi Giang, Hoài, Lưỡng Chiết lộ Chuyển vận ty để xem xét việc lợi hại. Diễm ban đầu được điều làm Chủ bạ Lâm Truy, Lý Địch tiến cử làm Tri huyện Ích Đô, bãi bỏ chức Lý chính không dùng, mà thuế má vẫn thu đúng hạn. Thạch Giới dâng 《Tức dân luận》, xin lấy Ích Đô làm khuôn mẫu cho thiên hạ. Năm Minh Đạo, Kinh Đông đói lớn, giặc cướp đầy rẫy, Ngự sử Trung thừa Phạm Phúng tiến cử Diễm có tài trị loạn, được bổ làm Suy quan Tiết độ Thiên Bình, Tri huyện Dịch. Dân huyện kêu khô hạn, châu không muốn miễn thuế, Diễm tự mình dâng tấu, được chiếu miễn thuế Đăng, Lai.

Diễm là người Lịch Thành, em của Quỹ.

[31] Ngày Canh Thân, lấy Lý Đức Dụng, người bắt giặc ở Châu Nghi, chức Hữu thị cấm, làm Cáp môn chi hậu, Tuần kiểm sứ vùng biên giới Nghi Dung. Trước đó, Đức Dụng xuất quân từ núi Hàn Bà, đánh Khu Hi Phạm, chém giết rất nhiều, bắt sống hai tướng giả là Thôi Doanh và Đàm Hộ, nên được ban thưởng. Từ đó, Hi Phạm rút vào giữ động Lệ Ba, thỉnh thoảng ra chống cự quân triều đình.

[32] Chiếu rằng: Phó sứ Cáp môn phải trải qua chức Dẫn tiến, Phó sứ Khách tỉnh mới được chuyển làm sứ. Người ở Tây thượng phải trải qua Đông thượng mới được chuyển làm sứ Tứ phương quán. (Việc này căn cứ theo 《Hội yếu》.)

[33] Trước đó, biên thần tâu rằng Khiết Đan đang sửa chữa thành Thiên Đức và xây nhiều đồn trại. Tri chế cáo Điền Huống cho rằng địch có âm mưu xấu, bèn dâng sớ rằng:

“Triều đình hàng năm cấp cho Khiết Đan 50 vạn lượng vàng lụa, bòn rút của dân, vận chuyển trên đường, tình hình suy yếu dần, không thể kéo dài mãi. Gần đây, Tây Khương lại xin hòa, triều đình lại cấp thêm 20 vạn. Nếu chúng lại tham lam vô độ, đòi hỏi thêm, triều đình có thể đáp ứng được không? Thần rất ngu muội, không đáng gánh vác trọng trách, nhưng mỗi khi nghĩ đến việc này, đều không khỏi than thở. Huống chi các đại thần ở hai phủ, là những người mà tông miếu xã tắc, sinh dân thiên hạ trông cậy, liên quan đến an nguy của đất nước, há chẳng vì bệ hạ mà lo nghĩ sao? Mỗi ngày đối đáp trước mặt, chỉ bàn vài việc chính sự trước mắt, đó không phải là cách bệ hạ đối đãi với phụ thần, cũng không phải là ý của phụ thần lo lắng cho triều đình.

Theo chuyện cũ thời Đường, Túc Tông vì thiên hạ chưa yên, ngoài việc tấu sự ở chính nha, còn mở thêm Diên Anh để tham vấn tể tướng, vì lúc đó không có thị vệ bên cạnh, có thể bàn bạc kỹ càng việc nên làm hay không nên làm. Nay quân địch phương Bắc ngày càng mạnh, mà tướng tá ở Hà Sóc giỏi hay dở, binh giáp tốt hay xấu, đường sá bằng phẳng hay hiểm trở, thành lũy vững chắc hay hư hỏng, quân chính đúng hay sai, tài lương nhiều hay ít, các phụ thần ở hai phủ thực sự chưa ai biết rõ. Vạn nhất có biến cố bất ngờ, mệnh lệnh từ trong ra, chỉ cần sơ suất nhỏ, thì việc sẽ khó lường.

Như năm ngoái, Tiêu Anh và Lưu Lục Phù mới đến, hòa nghị chưa quyết, trong ngoài hoang mang, không biết tính sao, đó là điều thần tận mắt chứng kiến. Hòa nghị đã định, lại yên ổn như không có chuyện gì, há có thể coi là yên ổn được sao?

Nguyện nhân lúc nhàn rỗi, triệu tập các đại thần chấp chính đến điện tiện, thong thả ban cho chỗ ngồi, hỏi han việc chính sự, chuyên tâm lo việc giặc giã là cấp bách. Như vậy thì mọi người đều sợ không biết để ứng đối sai lầm, mọi việc đều sợ không tập hợp được để phụ lòng thánh ý, ngày đêm lo nghĩ, không dám lơ là chút nào, cùng nhau đồng lòng hiệp lực, ắt sẽ có thành tựu. Nay không làm việc này, mà ngày ngày bàn bạc những việc vụn vặt, tranh luận với nhau, người bàn luận cũng thấy xấu hổ. Thần tuy ở gần, thực sự cùng vui buồn với triều đình, chỉ mong bệ hạ đừng vì người mà bỏ qua lời nói.”

(“Huống chi bản truyền” chép, tờ sớ này được dâng lên trước khi ra làm Tuyên phủ phó sứ Thiểm Tây. Xét rằng Huống vào tháng 8 năm thứ 2 làm Tuyên phủ Thiểm Tây, tháng 11 được triệu về, lúc đó Tôn Phủ và Âu Dương Tu mới bắt đầu đề xuất việc hứa cho người phương Tây 20 vạn lạng bạc mỗi năm. Nếu Huống chưa đi sứ Thiểm Tây, thì việc hứa 20 vạn lạng bạc mỗi năm, triều đình cũng chưa từng lập tức đồng ý với người phương Tây. Tờ sớ lại nói năm trước Tiêu Anh và Lưu Lục Phù mới đến. Xét rằng Tiêu và Lưu đến vào tháng 3 năm thứ 2, nếu tờ sớ của Huống được dâng lên vào năm thứ 3, thì phải nói là năm ngoái, không nên nói là năm trước.

Lại nữa, năm thứ 2 quân Bắc mới giảng hòa, năm thứ 3 đã xây dựng nhiều đồn trại, e rằng không phải vậy, có lẽ bản truyền chép sai. Xét vào ngày Ất Mùi mùng 3 tháng 4 năm đó, Lý Kinh xin nhân dịp tiết Càn Nguyên sai sứ dụ địch bỏ việc tu sửa hai thành. Nay lấy tờ sớ của Huống đính kèm vào cuối tháng 4, nhưng Lý Kinh nói là phía tây bắc Đại Châu, còn Huống nói là thành Thiên Đức, khoảng cách địa lý xa gần cần xem xét. Hoặc đính kèm sau lời tâu của Lý Kinh vào ngày Ất Mùi tháng 4, hoặc chuyển vào cuối tháng 7 trước tờ sớ của Trương Phương Bình.)