[BETA] QUYỂN 162: NĂM KHÁNH LỊCH THỨ 8 (MẬU TÝ, 1048)

Từ tháng giêng năm Khánh Lịch thứ 8 đời Vua Nhân Tông đến hết tháng nhuận tháng giêng năm đó.

[1] Mùa xuân, tháng giêng, ngày Tân Mùi, Hạ quốc chủ Nãng Tiêu qua đời.

Nãng Tiêu tổng cộng cưới bảy người vợ: Người thứ nhất là Mễ Mẫu thị, con gái của cậu, sinh được một con trai, vì đứa trẻ giống người khác nên bị giết. Người thứ hai là Sách thị. Ban đầu, Nãng Tiêu tấn công Áp Ngưu thành, người truyền tin cho rằng ông đã tử trận, Sách thị vui mừng, ngày ngày điều khiển âm nhạc, đến khi Nãng Tiêu trở về, sợ hãi nên tự sát. Người thứ ba là Đô La thị, chết sớm. Người thứ tư là Mị Mê thị, sinh được con trai tên A Lí, mưu giết Nãng Tiêu, bị Ngọa Hương Khất tố cáo, bị dìm xuống sông, còn Mị Mê thị bị giết ở Vương Đình trấn.

Người thứ năm là Dã Lợi thị, cháu gái của Ngộ Khất, cao ráo, có trí mưu, Nãng Tiêu sợ bà, đội mũ vàng khởi vân, không cho người khác đội. Bà sinh được ba con trai: Ninh Minh, thích phương thuật, theo đạo sĩ Lộ Tu Hoàng học tịch cốc, vì khí nghịch mà chết. Thứ hai là Ninh Lệnh Ca, Nãng Tiêu vì thấy con giống mình nên đặc biệt yêu quý, lập làm thái tử. Thứ ba là Tiết Mai, chết sớm.

Sau đó, Nãng Tiêu lại lấy con gái của Một Di Giai Sơn, xây dựng Thiên Đô Sơn để cho bà ở. Họ Dã Lợi tuyên bố: “Con gái chúng tôi lấy chồng hai mươi năm, chỉ ở nhà cũ, còn con gái Một Di lại được xây cung điện mới.” Nãng Tiêu nổi giận. Khi đó có người tố cáo Ngộ Khất và anh em mưu phản vào đêm Ninh Lệnh Ca cưới vợ, Nãng Tiêu bèn giết cả ba họ Ngộ Khất, Cương Lãng Lăng và Thành Bô. Sau đó, Dã Lợi thị kêu oan: “Anh em tôi vô tội mà bị giết.” Nãng Tiêu hối hận, hạ lệnh tìm người còn sót lại, bắt được vợ của Ngộ Khất là Diêm ở nhà Tam Hương. Sau đó, Nãng Tiêu thông dâm với bà, Dã Lợi thị phát hiện, không nỡ giết, vợ Ngộ Khất bèn xuất gia làm ni, hiệu là Một Tàng đại sư. Người thứ sáu là Gia Luật thị.

Người thứ bảy là Một Di thị, ban đầu định gả cho Ninh Lệnh Ca, nhưng Nãng Tiêu thấy bà đẹp nên tự lấy làm vợ, phong làm Tân hoàng hậu. Ninh Lệnh Ca tức giận, giết Nãng Tiêu nhưng không chết, chỉ cắt mũi rồi bỏ trốn, ẩn náu ở nhà Hoàng Lô Ngoa Bàng^[1], bị Ngoa Bàng giết chết. Nãng Tiêu sau đó vì vết thương ở mũi mà chết, hưởng thọ 46 tuổi.

Một Tàng thị ban đầu làm ni cô, ở tại chùa Giới Đàn Viện thuộc châu Hưng giả. Khi bà có thai thì Nãng Tiêu qua đời. Nãng Tiêu để lại di ngôn, lập người em họ là Ủy Ca Ninh Lệnh lên ngôi. Các tù trưởng lớn là Ngộ Di Thưởng Đô, Mai Di Hương, Nhiệt Ngôi Lãng Bố, Dã Dã Lãng La cùng Một Tàng Ngoa Bàng bàn việc lập người kế vị.

Một Tàng là một đại tộc, Ngoa Bàng là người đứng đầu. Mọi người muốn theo di ngôn lập Ủy Ca Ninh Lệnh, nhưng Ngoa Bàng một mực không đồng ý, nói: “Ủy Ca Ninh Lệnh không phải con của tiên vương, lại không có công lao, sao có thể lên ngôi được!” Ngộ Di Thưởng Đô nói: “Hiện nay đất nước không có chủ, vậy thì lập ai? Nếu không, ngươi muốn lên ngôi sao? Nếu ngươi có thể bảo vệ được đất Hạ, thì cũng là điều mọi người mong muốn.” Ngoa Bàng nói: “Ta sao dám làm vậy? Từ thời tổ tiên đến nay, cha chết thì con nối ngôi, người trong nước mới phục. Nay Một Tàng Ni có thai, là di phúc của tiên vương, may mà sinh được con trai, thì có thể nối ngôi tiên vương, ai dám không phục.” Mọi người nói: “Đúng vậy.” Bèn lập Một Tàng Ni làm Thái hậu giả. Ba tháng sau khi Nãng Tiêu chết, Lượng Tộ được sinh ra.

(Theo 《Tống sử》, Lượng Tộ tên nhỏ là Ninh Lệnh Ca, sinh ngày 6 tháng 2 năm Khánh Lịch thứ 7, đến tháng giêng năm thứ 8 vừa tròn một tuổi thì lên ngôi. Theo sách này, thì Ninh Lệnh Ca là một người khác, còn Lượng Tộ là con chưa sinh. Chưa rõ đâu là sự thật.)

Cho vợ của Mao Duy Xương và Cao Hoài Chính thay nhau nuôi dưỡng, còn chính sự thì do Một Tàng thị nắm giữ. Duy Xương và Hoài Chính đều là người Hán, vốn ở dưới trướng của Ngộ Khất, nên được đối đãi thân thiết. Sau đó, Hoài Chính cho người Hạ vay bạc, Duy Xương lấy trộm áo bào long do Nãng Tiêu ban cho, đều bị Ngoa Bàng giết cả họ.

[2] Ngày Giáp Tuất, Độ chi phó sứ, Công bộ lang trung Trịnh Tương được cử làm quyền Hà Bắc chuyển vận sứ, vẫn ở Bối Châu lo việc quân nhu.

[3] Ngày Ất Hợi, Minh Hạo tâu rằng quân ở Bối Châu đã đốt lũy đất, chém viên Tam Ban Phụng Chức giữ lũy là Lý Hưng. Ban đầu, thành Bối Châu cao vững, không thể đánh được, bèn bàn kế đắp lũy đất, ước tính dùng hai vạn nhân công, trong ba mươi ngày có thể ngang bằng với thành. Quân giặc cũng dựng trại chiến trên thành, đối đầu với quân triều đình, gọi là “Hỉ Tương Phùng”. Lũy đất sắp xong, lại bị giặc đốt cháy, lửa cháy ba ngày không tắt.

Sau khi chém Lý Hưng, bèn dùng kế của Hiệu úy Lưu Tuân, đào đường hầm ở phía nam thành, đồng thời ngày ngày đánh phía bắc để kiềm chế quân giặc^[2]. Dân Bối Châu có Uông Văn Khánh, Quách Bân, Triệu Tông Bản, Uông Thuận, từ trên thành buộc thư bắn vào trướng của Minh Hạo, hẹn làm nội ứng. Đêm đó, thả dây kéo quân triều đình lên, đã đưa được vài trăm người vào, đốt lầu canh. Quân giặc phát hiện, đem quân ra chống cự.

Ban đầu, quân triều đình đã lên thành, muốn chiếm công, chặt đứt dây để ngăn quân tiếp viện. Đến khi giao chiến với giặc, quân ít không địch nổi, cùng Văn Khánh và những người khác lại thòng dây xuống. Đêm đó, thành gần như bị hạ. Ngày Bính Tý, phong cho Văn Khánh, Bân làm Tây Đầu Cung Phụng quan, Tông Bản, Thuận làm Hữu Thị Cấm.

[4] Ngày Đinh Sửu, Hữu gián nghị đại phu, Tham tri chính sự Văn Ngạn Bác được cử làm Hà Bắc tuyên phủ sứ, Minh Hạo, người giữ chức Bản lộ thể lượng an phủ sứ, Xu mật trực học sĩ, Tả gián nghị đại phu, làm phó tướng. Minh Hạo chỉ huy các tướng tấn công thành Bối Châu, lâu ngày không hạ được, hoàng đế lo lắng, hỏi các đại thần kế sách, Văn Ngạn Bác xin thân chinh đi dẹp giặc, nên cử Ngạn Bác làm Tuyên phủ sứ, và đổi Minh Hạo làm phó tướng của Ngạn Bác.

Trước đó, Xu mật sứ Hạ Tủng ghét Minh Hạo, sợ ông thành công, nên mọi tấu chương của Hạo đều bị ngăn trở từ trong triều. Ngạn Bác nhận mệnh, bèn tâu rằng việc quân cấp bách không kịp xin chỉ thị, xin được tự quyết định. Ngày Mậu Dần, ban chiếu cho Ngạn Bác được tùy nghi hành sự. Ngạn Bác xin dùng Tướng tác giám chủ bạ Cúc Chân Khanh cùng hai người khác làm chưởng cơ nghi văn tự, được chấp thuận. Bốn người do Minh Hạo tiến cử là Điện trung thừa Vương Khởi và ba người khác vẫn được theo quân.

[5] Nhập nội cung phụng quan Lý Kế Hòa được cử làm Tẩu mã thừa thụ.

[6] Ban thưởng tiền đặc chi cho quân sĩ dưới thành Bối Châu.

[7] Ngày Tân Tỵ, ban chiếu rằng những gia đình sĩ thứ nào cất giấu binh khí không được phép trong biên sắc, phải nộp lên quan trong vòng một tháng, nếu cố tình giấu diếm, cho phép người khác tố cáo bắt giữ.

[8] Giặc Bối Châu mưu đánh úp sứ giả Khiết Đan, Minh Hạo biết được, bèn sai Điện thị An Tố phục binh ở cửa Tây. Ngày Nhâm Ngọ, quả nhiên giặc đem 300 người đêm ra, bị phục binh bắt hết.

[9] Cùng ngày, phủ Giang Ninh xảy ra hỏa hoạn. Trước đây, Lý Cảnh ở Giang Nam xây dựng nhiều cung điện, phủ đệ, đều mô phỏng theo kinh đô. Lúc đó, quân doanh mưu phản, việc bại lộ, bị xử tử. Sau đó xảy ra hỏa hoạn, Tri phủ sự, Hữu gián nghị đại phu, Tập hiền điện học sĩ Lý Hựu sợ có biến, đóng cửa không cứu, lửa cháy gần hết, chỉ còn lại một tòa tiện sảnh, vốn là điện Ngọc Chúc cũ. Sau đó, Lý Hựu bị giáng làm Bí thư giám, lệnh về hưu ngay. Hựu tâu việc hỏa hoạn rằng: “Không ngờ họa từ trong nhà, biến sinh từ lửa.” Vừa gặp lúc có biến cố vệ sĩ, triều đình ghét lời tâu đó, nên trách phạt rất nặng.

(Việc giáng chức Lý Hựu xảy ra vào ngày Ất Tỵ tháng ba, nay chép chung. Lời tâu dẫn theo《Tư Mã Quang ký văn》.)

[10] Ngày Quý Mùi, sai Hàn lâm học sĩ Tống Kỳ, quyền Ngự sử trung thừa Ngư Chu Tuân xem xét lợi hại của việc dùng tiền đồng và tiền sắt ở Thiểm Tây, Hà Đông rồi tâu lên. Chi tiết xem cuối tháng sáu.

[11] Ngày Ất Dậu, ban xuống 300 đạo cáo sắc, tuyên đầu, tráp tử không ghi tên cho Tuyên phủ sứ Hà Bắc để dùng vào việc thưởng công chiến trận. Hôm đó, Ngạn Bác đến dưới thành Bối Châu. (Việc này căn cứ theo 《Cam Lăng Phạt Bạn Ký》.)

[12] Trước đó, Hình bộ viên ngoại lang, Tri gián viện Ngô Đỉnh Thần tâu rằng triều đình đang giữ lời thề ước với Khiết Đan, mà Dương Hoài Mẫn lại đào thêm kênh rạch, gây ra việc, dân chúng oán hận có thể làm phản, dù có chém Hoài Mẫn cũng không kịp. Ngày Mậu Tý, sai Đỉnh Thần làm Hà Bắc Thể lượng An phủ sứ, lệnh cho xem xét lợi hại của việc đào kênh, nhưng Đỉnh Thần lại do dự, không thể quyết đoán.

[13] Chiếu cấp cho Kiến Ninh quân Lưu hậu, Câu đương Quân đầu ty Dương Cảnh Tông một phần ba số tiền công sứ, người khác không được viện theo lệ này. Theo chế độ gần đây, từ Thứ sử trở lên không được cấp tiền công sứ nếu không nhậm chức ngoài, nhưng Cảnh Tông nhờ có Thái hậu Chương Huệ nên được đặc cách cấp.

[14] Ngày Canh Dần, chiếu rằng những người được tiến cử thăng chức hoặc đổi sang chức võ phải tuân theo biên sắc và ngự trát, không được tự ý thi hành. Lúc đó, có người tâu rằng những năm gần đây việc tiến cử quá nhiều, thậm chí có người phạm tội không thể chuộc lại được đổi sang chức võ^[3], thường kết bè đảng để mua chuộc ân huệ riêng, không thể không cải cách.

[15] Ngày Quý Tỵ, Đông đầu Cung phụng quan, Cáp môn Chi hậu Trương Trung được thăng làm Sùng nghi Phó sứ. Trung là người đầu tiên trèo lên thành Bối Châu, bị thương nặng, nên được đặc cách thăng chức.

Trung vốn là quân sĩ Long Mãnh, người Khai Phong.

[16] Ngày Ất Mùi, mặt trời đỏ nhưng không có ánh sáng.

[17] Ngày Mậu Tuất, Công bộ lang trung Phó Vĩnh được bổ nhiệm làm Thiểm Tây chuyển vận sứ^[4].

Phó Vĩnh là người Khảo Thành, trước đây làm Tử Châu lộ chuyển vận sứ, dân Di Lão cướp phá Hợp Giang, cơ quan Kiềm Hạt ra lệnh đem quân đánh úp, Phó Vĩnh đến nơi, xét ra rằng quan lại Hợp Giang chiếm đoạt ruộng đất Bá Châu, dân chúng tức giận nên nổi loạn. Phó Vĩnh bắt quan lại đó đày đi Lĩnh Nam, dân Di Lão nghe tin liền tan rã. Ruộng chức của chuyển vận sứ ở Quảng An quân, mỗi năm thu được 400 hộc gạo, quân cử bốn hiệu úy đem bán được 4000 quan tiền, Phó Vĩnh chỉ ra lệnh bán theo giá thị trường. Văn Ngạn Bác từ Thành Đô trở về, tâu lên tình hình trị lý của ông, thăng Phó Vĩnh một bậc, do đó đổi làm Thiểm Tây chuyển vận sứ.

[18] Hình bộ viên ngoại lang Vương Quỳ được bổ nhiệm làm Hà Đông chuyển vận sứ. Chép việc này để làm căn cứ cho việc Diệp Thanh Thần trả lời chiếu vấn ngày Giáp Dần. (Xét bia mộ của Vương Quỳ, từ Hà Đông bị giáng làm Quang Châu, nên tra lại ngày tháng.)

[19] Chiếu rằng các châu quân tế tự ở ngoài thành, trưởng quan và quan quân không cần thân hành, cơ quan giám sát đi qua ban đêm không được tự ý mở cổng thành, ai vi phạm sẽ bị xử tội vi chế. (Chiếu này ban ra ngày Canh Tý tháng nhuận, nay chép vào đây, vì sợ lẫn với việc Bối Châu.)

[20] Quân triều đình tấn công gấp rút phía bắc thành Bối Châu, giặc dồn hết lực lượng chống cự, nhưng phía nam thành đã đào đường hầm ngầm vào trong thành, ban đầu giặc không hề hay biết.

Tháng giêng nhuận, ngày Canh Tý mùng một, Văn Ngạn Bác đêm chọn 200 tráng sĩ, ngậm tăm theo đường địa đạo vào, Hữu ban điện trực Tào Kiệt dẫn đường. Khi ra khỏi, leo lên thành, giết quân giữ thành, dùng thang dây dẫn quân quan vào. Giặc thả trâu lửa, quân quan hơi lùi. Quân hiệu Dương Toại cầm giáo đâm vào mũi trâu^[5], trâu quay lại chạy, quân giặc hoảng loạn tan vỡ. Vương Tắc mở cửa đông chạy trốn, Cáp môn chi hậu Trương Nhân leo qua hào giao chiến, tử trận. Vương Tín bắt được Vương Tắc, bọn còn lại giữ thôn xá, đều bị thiêu chết. Vương Tắc từ khi nổi loạn đến khi thất bại, tổng cộng 65 ngày.

Dương Toại là người Khai Phong.

Ngày Tân Sửu, Văn Ngạn Bác sai Lý Kế Hòa đến báo tin Bối Châu đã bình định, ban cho Kế Hòa áo gấm, đai vàng. Ngạn Bác xin chém Vương Tắc ở Đại Danh phủ, Hạ Tủng nói sợ bắt nhầm người, nên xem xét lại, bèn hạ chiếu dùng xe tù đưa Vương Tắc về kinh sư.

(《Phụ truyền》 chép: Lính Lao thành Đổng Tú, Lưu Bỉnh xin đào đường hầm vào Bối Châu, 《Ký văn》 cũng giống 《Phụ truyền》. Xét 《Thực lục》, người đầu tiên bày mưu đào đường hầm là Lưu Tuân. Nay theo 《Thực lục》.

《Phụ truyền》 chép: Ngu hậu trướng tiền Dương Toại xin theo đường hầm vào trước. Theo 《Thực lục》, đó là Tào Kiệt. 《Ký văn》 cũng gọi là Dương Toại, khác với 《Thực lục》, nay theo 《Thực lục》. Dương Toại có thể dùng giáo đâm mũi trâu, cũng theo Tào Kiệt vào đường hầm.

《Cam Lăng phạt bạn ký》 chép việc đánh thành rất chi tiết. Trương Trung, Điền Bân hai người, là những người leo lên thành trước. Lại khác với 《Phụ truyền》 và 《Thực lục》, cần xem xét. Tháng 3, ngày Tân Dậu, phong Hữu ban điện trực Đổng Tú làm Cáp môn chi hậu. Theo đây, thì Tú không phải là lính Lao thành. 《Phụ truyền》 sai vậy.)

Vương Tắc ở Bối Châu làm phản, binh lính ở Thâm Châu là Bàng Đán cùng đồng đảng mưu giết quân hiệu vào ngày Nguyên Đán, cướp kho vũ khí để hưởng ứng. Một ngày trước đó, có người tố cáo, Tri châu Vương Đỉnh ban đêm ra hịch điều quân hiệu đến các huyện ngoài để lo việc, đồng thời âm thầm chuẩn bị phòng bị. Ngày hôm sau, ông họp với các quan lại, bày tiệc như thường lệ, bọn phản loạn kinh ngạc không dám hành động.

Vương Đỉnh dò biết sự thật, từ từ bắt giữ mười tám người cầm đầu đưa vào ngục, chờ quan chuyển vận sứ đến xét xử. Trước khi quan chuyển vận sứ đến, trong quân xôn xao, mưu cướp tù, Vương Đỉnh nói với các quan lại: “Ta không muốn liên lụy đến các ông.” Ông một mình ra lệnh bắt vài tên tù ngỗ ngược đem chém ở chợ, mọi người sợ hãi biến sắc, cả quận yên ổn. Khi quan chuyển vận sứ đến, còn một nửa số tù chưa xét xử, tra hỏi xong, đều bị xử tử.

[21] Ngày Nhâm Dần, thăng Ký Châu làm An Vũ quân.

[22] Ngày Giáp Thìn, ban lệnh đại xá ở Hà Bắc. Ban thưởng tiền cho tướng sĩ bình định Bối Châu, những người tử trận được quan lo việc chôn cất và tế lễ, ruộng dân bị quân lính giày xéo được miễn thuế hạ thu. Đổi Bối Châu thành Ân Châu.

[23] Ngày Ất Tỵ, ban chiếu lập chùa Tinh Trung ở Ân Châu để cầu phúc cho quân sĩ tử trận, lại tổ chức trai đàn thủy lục ở viện Phổ An tại kinh sư.

[24] Ngày Đinh Mùi, Từ bộ Viên ngoại lang, Bí các Hiệu lý Trương Côi được bổ làm Lưỡng Chiết Chuyển vận sứ. Trương Côi mười năm không được xét duyệt thăng chức, triều đình khen ngợi sự khiêm tốn của ông nên bổ nhiệm. (Việc này căn cứ theo tấu chương của Văn Ngạn Bác vào tháng năm năm Hoàng Hựu thứ ba, bản truyện của Trương Côi không ghi chép điều này.)

[25] Ngày Mậu Thân, Hữu gián nghị đại phu, Tham tri chính sự Văn Ngạn Bác được bổ nhiệm làm Lễ bộ thị lang, Bình chương sự; Xu mật trực học sĩ, Tả gián nghị đại phu Minh Hạo được bổ nhiệm làm Đoan minh điện học sĩ, Cấp sự trung; Mã quân đô ngu hậu, Tượng châu phòng ngự sứ Vương Tín được bổ nhiệm làm Uy Đức quân lưu hậu; Nhập nội phó đô tri, Cung uyển sứ, Mi châu phòng ngự sứ Mạch Doãn Ngôn được bổ nhiệm làm Chiêu tuyên sứ, Toại châu quan sát sứ; Tây kinh tác phường sứ, Tư châu thứ sử Vương Khải được bổ nhiệm làm Trạch châu thứ sử; Đông thượng cáp môn sứ, Vinh châu thứ sử, Tri Ân châu Cao Kế Long được bổ nhiệm làm Dẫn tiến sứ, Lăng châu đoàn luyện sứ; Sùng nghi phó sứ, Chân Định phủ lộ đô giám Trương Trung được bổ nhiệm làm Tây nhiễm viện sứ, Tư châu thứ sử. Các quan võ còn lại đều được thăng chức theo thứ tự công trạng.

Sáu mươi người gồm kinh triều quan và tuyển nhân tham gia quân kỳ^[6], từ đô ngu hậu đến binh sĩ tổng cộng tám nghìn bốn trăm người, được chia công trạng thành năm bậc: bậc nhất một trăm sáu mươi người, thăng năm bậc; bậc hai ba trăm người, thăng bốn bậc; bậc ba ba trăm người, thăng ba bậc; bậc bốn sáu trăm người, thăng hai bậc; bậc năm một nghìn tám trăm người, thăng một bậc. Những người còn lại được ban thưởng tiền theo mức độ khác nhau.

[26] Ban thưởng cho Mã Toại làm Cung uyển sứ. Toại là người Khai Phong. Ban đầu thuộc quân Long Vệ, bổ làm Tán trực, đổi làm Tam ban Phụng chức, làm Chỉ huy sứ Bắc Kinh.

Nghe tin Vương Tắc làm phản, giữa đêm quát mắng, sáng sớm đến gặp Lưu thủ Giả Xương Triều xin đánh giặc. Xương Triều bèn sai mang bảng vào thành chiêu hàng giặc. Tắc mặc áo sang trọng ra tiếp, cùng uống trà. Toại khuyên bảo họa phúc, nhưng Tắc không đáp. Toại định giết Tắc nhưng không mang theo vũ khí, lúc đó Trương Đắc Nhất đứng bên cạnh, Toại muốn ông ta giúp mình, liếc nhìn Đắc Nhất, nhưng Đắc Nhất không nhúc nhích. Toại bèn đứng phắt dậy, ném chén vào Tắc, bóp cổ hắn, đánh đến chảy máu, nhưng tả hữu không ai giúp. Bọn giặc vung gươm xông đến, chém đứt một tay Toại, nhưng Toại vẫn mắng Tắc: “Giặc tà đạo, hận không chém ngươi thành vạn mảnh.” Giặc bắt Toại, trói lại rồi xẻo xác. Tắc bị đánh đột ngột, bị thương mấy ngày mới khỏi.

Việc tâu lên, Vua thở dài mãi. Sau khi Tắc bị giết, truy tặng Toại, phong vợ ông làm Tinh Trung huyện quân, ban mũ áo, cho năm con ông làm quan. Sau bắt được tên lính Kiêu Tiệp Thạch Khánh giết Toại, bắt con Toại mổ tim tế cha.

[27] Ngày Nhâm Tý, đặt lại chức Phát vận sứ Tam Môn, Bạch Ba.

[28] Ngày Ất Mão, Vũ Thắng tiết độ sứ, Kiểm hiệu Thái phó, Đồng bình chương sự, Phán Đại Danh phủ kiêm Lưu thủ ty Bắc Kinh Giả Xương Triều làm Sơn Nam Đông đạo tiết độ sứ, thăng Kiểm hiệu Thái sư, tiến phong An Quốc công, vì đã dẹp yên Ân Châu. Hàn lâm Thị độc học sĩ Dương Giai tâu rằng giặc nổi lên trong địa hạt Xương Triều, phải dùng đại thần mới dẹp được, Xương Triều có tội, không nên thưởng, nhưng không nghe.

[29] Ngày Tân Dậu, giáng chức Hà Bắc chuyển vận sứ, Binh bộ lang trung Hoàng Phủ Bí làm Giám Thanh Châu thuế, Đề điểm hình ngục, Từ bộ viên ngoại lang Điền Kinh làm Giám Vận Châu thuế. Người trước đây giữ chức Tri Ân Châu, Tứ phương quán sứ, Chiêu Châu thứ sử Bùi Đức Dư bị truất ba chức, làm Trì Châu đoàn luyện phó sứ. Người trước đây giữ chức Ân Châu kiềm hạt, Hoàng thành sứ Lý Chiêu Độ bị truất ba chức, làm Hào Châu đoàn luyện phó sứ. Ân Châu đô giám, Nội điện thừa chế Phùng Văn Cát bị tước danh hiệu, lưu đày dài hạn ở Mai Châu, Giám áp, Hữu thị cấm Triệu Duy Nhất bị đánh trượng vào lưng, đày ra Sa Môn đảo.

Bí và Kinh bị tội vì để giặc nổi dậy trong khu vực mình quản lý, Đức Dư và Chiêu Độ đều vì kết tập bè đảng yêu đạo mà lâu ngày không phát hiện. Văn Cát và Duy Nhất đều nhút nhát bỏ thành, nhưng Văn Cát sau này có cố gắng nên được giảm tội chết.

[30] Tối hôm đó, bốn người thân tòng quan ở Sùng Chính điện là Nhan Tú, Quách Quỳ, Vương Thắng, Tôn Lợi mưu làm phản, giết quân hiệu, cướp vũ khí, leo lên mái điện Diên Hòa, xông vào cấm cung^[7], đốt rèm cung, chém đứt tay cung nữ. Ba người trong bọn bị quân túc vệ giết chết, Vương Thắng chạy trốn và ẩn nấp ở lầu phía bắc hoàng thành, một ngày sau mới bị bắt, và người bắt được lập tức xử tử^[8], cuối cùng không biết được kế hoạch ban đầu của chúng^[9].

[31] Xu mật sứ Hạ Tủng tâu với Vua, xin cho Ngự sử cùng hoạn quan tra xét việc này ngay trong cung, và nói rằng không thể để việc lan rộng, khiến những kẻ phản trắc bất an. Tham tri chính sự Đinh Độ nói: “Túc vệ có biến, việc liên quan đến xã tắc, việc này mà có thể nhẫn nhịn, thì còn việc gì không thể nhẫn nhịn được!” Kiên quyết xin giao cho ngoại đài truy xét tận cùng bè đảng, tranh luận từ sáng đến giờ ăn, cuối cùng Vua nghe theo ý kiến của Hạ Tủng.

(Việc tranh chấp vụ án này, căn cứ vào bài minh văn trên bia mộ do Tôn Biện soạn và ghi chép của Tư Mã Quang.)

[32] Ngày Giáp Tý, giáng chức Câu đương Hoàng thành ty, Kiến Ninh quân Lưu hậu Dương Cảnh Tông làm Từ Châu Quan sát sứ, Tri Tế Châu. Hoàng thành sứ, Khang Châu Thứ sử, Nhập nội Phó đô tri Đặng Bảo Cát bị bãi chức Phó đô tri, làm Dĩnh Châu Kiềm hạt. Tả tàng khố Phó sứ, Thông Châu Đoàn luyện sứ, Nhập nội Phó đô tri Dương Hoài Mẫn làm Văn tư sứ, Hạ Châu Thứ sử. Bắc tác phường sứ, Liêm Châu Đoàn luyện sứ Lưu Vĩnh Niên làm Lạc uyển sứ, Anh Châu Thứ sử, Thái Châu Đô giám. Lạc uyển sứ, Mi Châu Phòng ngự sứ Triệu Tòng Ước lĩnh chức Lăng Châu Đoàn luyện sứ, làm Bộc Châu Đô giám. Cung bị khố sứ, Vinh Châu Thứ sử, Đái ngự khí giới Vương Tòng Thiện bị bãi chức Đái ngự khí giới, làm Tào Châu Đô giám.

Tòng Thiện cùng năm người đều bị điều ra ngoài^[10], chỉ có Hoài Mẫn vẫn giữ chức như cũ, do Xu mật sứ Hạ Tủng che chở.

(Lưu Vĩnh Niên là con của Tòng Đức. Vương Tòng Thiện, không rõ lai lịch.)

Trước đó, có chiếu tha tội cho Cảnh Tông và những người khác. Ngự sử trung thừa Ngư Chu Tuân, Thị ngự sử tri tạp sự Trương Biện, Ngự sử Hà Đàm và những người khác tâu rằng: “Việc bố trí quân túc vệ trong điện đình vốn là để phòng bị những việc bất thường cho nhà Vua. Nay quân túc vệ tự gây ra biến cố, hành động hung ác, ý đồ khó lường. Hơn nữa, việc bắt được những kẻ còn lại trong bọn chúng là rất quan trọng. Nghe nói đã nhiều lần truyền thánh chỉ, ra lệnh không được giết chết, nhưng hoàn toàn không tuân theo. Đó là do các quan chức phụ trách sợ rằng sau khi bắt được chúng, việc tra hỏi sẽ làm lộ ra sự thật sâu xa, nên đã dung túng cho thuộc hạ đánh chết chúng để diệt khẩu, nhằm giảm nhẹ tội thất chức. Tình hình như vậy, lý lẽ không thể tha thứ.

Dưới triều Thái Tổ, khi xưởng rượu bị cháy, binh sĩ ở đó nhân cơ hội gây rối. Thái Tổ đã xử tử những người phụ trách xưởng rượu là Điền Xử Nham và những người khác vì không thể quản lý được. Nay xa giá ở ngay gần, bọn giặc nổi loạn, hành động hung ác không gì lớn hơn thế. Những người đang giữ chức vụ không thể phát hiện, những người đang túc trực lại không bắt giữ ngay, chưa xử lý theo pháp luật, làm sao để ngăn chặn dư luận?

Chúng thần rất lo sợ rằng uy lệnh của triều đình từ nay sẽ trở nên lỏng lẻo. Xin bệ hạ quyết định, đặc biệt ra lệnh giáng chức nặng những người phụ trách Hoàng thành ty và những quan chức túc trực đêm đó, để răn đe, khiến các cơ quan gần gũi không dám lơ là.”

Sau khi Tòng Thiện và những người khác bị điều đi nơi khác, Đàm và những người khác lại tâu xin cách chức Hoài Mẫn, và nói: “Không rõ bản tấu của chúng thần có được lưu lại trong cung mà không đưa ra ngoài, hay là Trung thư, Xu mật viện không thi hành. Việc quân túc vệ nổi loạn, hành động hung ác đến cực điểm. Hoài Mẫn đang giữ chức vụ, không thể phát hiện âm mưu gian ác trước, để bọn giặc vào cung cấm, kinh động đến nơi ngự, chưa bị khiển trách, thật là trái với phép tắc. Xa giá là điều hệ trọng nhất, nay các quan văn võ đều cho rằng triều đình chỉ khoan dung riêng Hoài Mẫn, những người có lòng không ai là không phẫn nộ, những người có miệng không ai là không kinh ngạc, đến cả dân thường trong xóm cũng đều xôn xao. Việc dùng hình phạt của quốc gia phải công khai, không thể vì một người thân cận mà làm mất lòng dân.”

Gần đây có chiếu chỉ cách chức Hoài Mẫn làm Nhập nội phó đô tri, cho làm việc ở kinh thành. Đàm và những người khác lại tâu: “Hoài Mẫn cùng Đặng Bảo Cát đều là người phụ trách Hoàng thành ty, đêm xảy ra vụ việc, Hoài Mẫn đang ở trong cung, trách nhiệm bỏ trống chức vụ, tội đáng nặng hơn một bậc. Nay Bảo Cát và những người khác đều bị điều ra ngoài, chỉ có Hoài Mẫn ở lại kinh thành, hình phạt nặng nhẹ đảo lộn, trong ngoài nghe thấy đều bất bình. Xin đặc biệt theo quyết định của bệ hạ, đều cách chức ra ngoài.”

Vua sai Trung thư triệu Đàm và các quan khác đến, dụ rõ lý do chỉ riêng khoan dung cho Hoài Mẫn. Đàm và các quan lại tâu: “Bậc nhân chủ được hưởng sự tôn trọng của thiên hạ, là nhờ pháp lệnh và đẳng cấp được phân minh rõ ràng, khiến người ta không dám lấn át, xâm phạm, từ đó mới đạt đến sự tôn quý tột cùng. Vì vậy, pháp lệnh được thi hành thì triều đình mạnh mẽ, pháp lệnh thiên lệch thì kỷ cương rối loạn. Đến như việc biến loạn trong cung cấm, kẻ dưới dám mưu phản, đời trước thỉnh thoảng cũng có, đều do nhân quân đánh mất đức độ mà ra. Bệ hạ thương yêu cấm quân, chưa từng vì vui giận mà tùy tiện giết chóc. Dù họ kém hiểu biết, há lại không biết cảm kích?

Nay vệ sĩ cầm gươm xông thẳng vào cung cấm, muốn xâm phạm long giá, đó là kẻ thất phu mà dám có ý dòm ngó, đây là do quan lại không làm tròn chức trách, pháp lệnh quá khoan dung mà sinh ra. Bậc đại thần nên vì Bệ hạ nghiêm khắc trách phạt tội thất sát của quan lại.

Như Dương Cảnh Tông và những kẻ khác đều nên xử tử để tạ lỗi với thiên hạ. Nếu cho rằng lỗi của họ không phải do tự mình gây ra, thì chỉ có thể tha tội chính, nhưng nên đày đi xa để răn đe những kẻ không làm tròn chức trách. Cảnh Tông và những người khác bị phạt đã quá nhẹ, Hoài Mẫn lại được đối xử khác biệt. Đó là vì các đại thần trong hai phủ sợ oán giận của tả hữu Bệ hạ, không dám kiên quyết giữ vững pháp luật của tổ tông.

Nếu khi giặc nổi lên, Hoài Mẫn có thể bắt giữ ngay tại hậu điện, thì còn có thể chuộc tội. Nay giặc đã vào cung cấm, hai đêm liền, Bệ hạ bị chấn động, thực là quá lớn. Hoài Mẫn dù có công báo tin trước, nhưng có thể chuộc được tội thất sát hay sao? Vả lại, với địa vị tôn quý của bậc nhân chủ, tha tội cho một Hoài Mẫn vốn là việc nhỏ. Nếu không tổn hại đến quốc thể, thần đâu cần khổ sở tranh luận, điều đáng tiếc là pháp luật của tổ tông.

Thời Thái Tổ, người cậu là Đỗ Thẩm Triệu làm tri châu Thiền, chỉ vì sông vỡ đê trong địa giới, bị cách chức về nhà. Thời Thái Tông, cung điện của Sở vương bị cháy, Sở vương Nguyên Tá bị phế làm thứ dân. Với chức vụ thân cận của Hoài Mẫn, so với người cậu và các vương, ai thân hơn? Với việc Hoài Mẫn thất sát để giặc loạn, so với việc sơ suất để sông vỡ đê, cung điện cháy, cái nào nặng hơn?

Lợi hại lớn nhỏ, rõ ràng có thể thấy. Thế mà Thẩm Triệu, Nguyên Tá bị trách phạt nặng như vậy, Hoài Mẫn lại được khoan dung như thế. Kính mong Bệ hạ thi hành pháp luật của tổ tông, để ngăn chặn dư luận, trừng phạt tả hữu để tỏ rõ sự công bằng, không tiếc một Hoài Mẫn, để an lòng thần dân trong ngoài, thì thiên hạ may mắn biết bao.”

Lại nói: “Trước đây, khi giặc nổi lên ở châu Ân thuộc Hà Bắc, Đề điểm hình ngục Điền Kinh đã nhanh chóng tâu báo, Chuyển vận sứ Hoàng Phủ Bí cũng đến dưới thành trước, nhưng triều đình không giảm nhẹ tội, đều đã bị giáng chức làm Giám đương. Nay giặc đã vào đến trong điện, việc này khác với sự việc ở châu Ân, nếu Hoài Mẫn được giảm tội vì báo trước, tức là pháp luật xa gần khác nhau, uy lệnh không thi hành được, thiên hạ nghe thấy, sao có thể yên lòng phục tùng.

Hơn nữa, e rằng những người từng kết giao với hắn sẽ âm thầm tìm cách cứu giúp, vu khống rằng Hoài Mẫn có công, không thể bị giáng chức như những người khác. Kính mong bệ hạ gạt bỏ những lời tà thuyết, giáng chức hắn ra ngoài như mọi người, để hợp với công luận.”

[33] Vua nói với các đại thần về biến cố trong cung đình, rằng Mỹ nhân họ Trương có công hộ giá, Xu mật sứ Hạ Tùng liền đề nghị nên bàn bạc về lễ nghi tôn vinh bà. Tể tướng Trần Chấp Trung không biết làm thế nào, Hàn lâm học sĩ Trương Phương Bình gặp Chấp Trung nói: “Thời Hán, Phùng Tiệp dư đứng ra đỡ mãnh thú, cũng không nghe nói có lễ nghi tôn vinh gì. Huống chi Hoàng hậu còn tại vị mà tôn vinh Mỹ nhân, xưa nay chưa từng có lễ như vậy. Nếu quả thực làm thế, thiên hạ sẽ bàn tán xôn xao, tất cả đều đổ lên đầu ngài, cả đời không thể rửa sạch.” Chấp Trung giật mình, nghe theo lời Phương Bình mà thôi.

(Lúc này, Trương thị chưa phải là Quý phi, nhưng trong mộ chí và phụ truyền đều ghi là Quý phi, đó là sai.)

[34] Trước đó, các quan Gián nghị tâu rằng Giang Ninh là nơi Vua được phong đầu tiên, nhưng quan giữ thành không cẩn thận, để cháy hết cả phủ đệ, nên chọn người tài giỏi đến sửa chữa. Vua bèn sai Tư nông khanh Lâm Duy thay Lý Hựu, nhưng Duy cố từ chối không đi, nên giáng Duy làm Tri châu Viên, rồi đổi sai Long đồ các trực học sĩ, Lại bộ lang trung Trương Khuê làm Hữu gián nghị đại phu, Tri phủ Giang Ninh. Khuê đến nơi, chọn vật liệu, thuê thợ, tuân theo quy chế cũ, chẳng bao lâu đã sửa xong.

[35] Ngày Bính Dần, xé xác Vương Tắc ở chợ.

[36] Tri Hồng Châu, Thái thường thừa, Trực tập hiền viện Lý Huyến làm Kinh Hồ Nam lộ Chuyển vận sứ. Khi đó, người Man ở Ngũ Khê cướp phá Hồ Nam, Vua chọn Chuyển vận sứ, nói: “Có người giữ chức quán lại giỏi uống rượu là ai, nay ở đâu?” Các quan phụ tá chưa hiểu. Vua nói: “Đó là người năm trước xây thành ở Bân Châu, tài năng của người ấy có thể dùng được.” Các quan phụ tá đáp là Lý Huyến, bèn bổ nhiệm ông.

Huyến đi ngựa trạm đến Thiệu Châu^[11], ra lệnh cho các bộ giữ yên quân đội không được hành động, sai người dụ dỗ người Man bằng họa phúc, người Man vui vẻ, rút quân và chịu sự ràng buộc. Trước đây, Nguyên Hạo xâm phạm Diên Châu, các vùng biên giới đều lo sợ. Huyến làm Thông phán Bân Châu, thành thấp và không kiên cố^[12], Huyến đang tạm quyền giữ chức, liền phát binh sửa chữa thành trì, các quan lại đều cho rằng nên tâu lên chờ chỉ dụ, nhưng Huyến không nghe.

Vua nghe tin rất vui, bèn hạ chiếu cho các châu khác đều sửa sang phòng bị.

(Việc xây thành Bân Châu chắc là lúc Nguyên Hạo xâm phạm Diên Châu^[13], nay phụ lục vào đây.)

[37] Ngày Đinh Mão, xử tử Trương Đắc Nhất, các anh em của ông ta đều bị giáng chức, vợ con bị xử theo luật.

Trương Đắc Nhất giữ chức Tây thượng các môn sứ, tri châu Ân, làm việc được tám ngày thì loạn nổi lên. Giặc đặt Trương Đắc Nhất ở phía tây dinh châu, hàng ngày cung cấp đồ ăn uống^[14].

Ban đầu, giặc lấy ấn châu, nói rằng: “Dùng xong sẽ trả lại.” Mỗi lần gặp giặc, ông ta đều gọi là “Đại vương”, trước hết chắp tay rồi ngồi xuống, ngồi quay mặt về hướng đông. Ông ta còn giảng giải cho giặc các nghi thức tiếm nghĩ. Khi giặc bị dẹp yên, Trương Đắc Nhất bị giao cho Ngự sử đài xét xử. Khi vụ án kết thúc, triều đình bàn định tha tội chết, nhưng Trung thừa Cao Nhược Nột cho rằng bề tôi giữ thành không chết thì đáng bị xử tử, huống chi lại khuất phục giặc! Trương Đắc Nhất bị xử tử chém đầu.

Sau khi Trương Đắc Nhất bị xử tử, nhà cửa của ông ta đáng lẽ bị tịch thu, nhưng Hàn lâm học sĩ Trương Phương Bình tâu rằng cha của Trương Đắc Nhất là Trương Kỳ, từng là sủng thần của Chân Tông, nhà cửa này vốn là do ân tứ, nay vợ con của Trương Đắc Nhất đã được miễn tội liên đới, Trương Kỳ còn sống, lại có nhiều con, nếu tịch thu nhà cửa thì không hợp pháp, vì thế triều đình ra chiếu trả lại. (Điều này căn cứ theo phụ truyền của Trương Phương Bình, nhưng không khớp với thực lục, cần xem xét thêm.)

[38] Tháng này^[15], các quan thần tâu rằng: “Hoàng thành ty là cơ quan bận rộn nhất trong nội cung, tổ tông dùng làm cơ quan tai mắt, có bốn viên câu đương quan, thường cử người thân tín có tâm lực. Những năm gần đây số lượng tăng gấp đôi, nhưng không được lựa chọn kỹ càng. Xin từ nay về sau chỉ cử bốn viên, chọn người từng trải, có tâm lực và trầm hậu để đảm nhiệm. Không cho phép người khác xin chỉ định, nếu vi phạm, đều xử theo tội vi chế.” Triều đình đồng ý.