[PREVIEW] QUYỂN 183: NĂM GIA HỰU THỨ NHẤT (BÍNH THÂN, 1056)

Từ tháng 7 năm Gia Hựu thứ nhất đời Nhân Tông đến hết tháng 8 cùng năm.

[1] Tháng 7 mùa thu, ngày Tân Tỵ mùng một, Vua xuống chiếu cho Tam ty, phủ Khai Phong, các quan Đài Gián và Viện Thẩm Hình được lên điện tâu việc trở lại, mỗi ngày dẫn một ban vào chầu. Từ khi Vua bệnh, chỉ có Nhị phủ được tâu việc, đến nay mới bắt đầu cho quần thần vào chầu.

[2] Ngày Nhâm Ngọ, giáng chức Đồng đề điểm hình ngục công sự Lộ Quảng Nam Đông, Tả tàng khố phó sứ Phùng Văn Tuấn làm Đô giám Lộ Quảng Nam Tây. Trước đây, Viện Thẩm Hình xét án Văn Tuấn khi còn làm Tri quân Trấn Nhung đã xử oan hai người vào tội chết, nhưng chỉ cho cách chức mà không luận tội. Vua cho rằng nhân mạng là việc hệ trọng, nên đặc cách giáng chức.

[3] Ngày Quý Mùi, Viện Lễ tâu: “Theo lệ năm Minh Đạo thứ nhất, khi làm lễ Cung Tạ ở điện Thiên An, đặt bài vị Thái Tổ và Thái Tông để phối hưởng. Lại như năm Hoàng Hựu thứ 5, khi tế Nam Giao, ba vị thánh đều được phối hưởng. Nay xin ở điện Đại Khánh đặt bài vị Hoàng Thiên Thượng Đế và Hoàng Địa Kỳ, cùng phối hưởng với Thái Tổ, Thái Tông và Chân Tông, trước một ngày thì làm lễ hưởng ở Thái Miếu.” Vua chuẩn y.

[4] Ngày Ất Dậu, Vua xuống chiếu cho các Chuyển vận sứ và Đề điểm hình ngục công sự ở các lộ Kinh Đông, Kinh Tây và Kinh Hồ Bắc đi phân phát cứu tế các châu quân bị lụt. Nếu nhà cửa bị cuốn trôi, cho phép tạm trú ở chùa chiền hoặc nhà quan, lại sai quan đi khảo sát và miễn thuế năm nay, những nơi đã được miễn trước đây thì không phải kiểm tra lại.

[5] Ngày Bính Tuất, ban gạo cho những người ở các châu quân Lộ Hà Bắc phải di chuyển vì lụt lội, mỗi người 5 đấu; những người bị chết đuối hoặc chết vì sập nhà, cha mẹ và vợ được ban 3.000 tiền, người khác được 2.000 tiền. Việc này chắc là do Chu Hạng tâu xin.

[6] Văn Ngạn Bác, Phú Bật cùng bàn việc lập Thái tử, nhưng chưa từng bàn với Tây phủ. Xu mật sứ Vương Đức Dụng nghe tin, chắp tay lên trán nói: “Đặt vị Bồ Tát này ở đâu đây?” Có người đem chuyện này kể với Hàn lâm học sĩ Âu Dương Tu, Tu nói: “Ông quan già ấy biết gì?” Rồi dâng sớ lên rằng:

[7] Thần trộm thấy gần đây có chiếu thư ban xuống, vì mưa lũ gây tai họa, cho phép các quan trong ngoài dâng sớ tâu việc, điều này cho thấy ý của bệ hạ là lo sợ trời, thương yêu dân chúng, và có tâm tu sửa, răn mình. Thần trộm nghĩ rằng mưa lũ gây họa từ xưa đã có, nhưng chưa từng có tai họa vào tận cửa thành^[1], khiến đại thần phải chạy vạy, nước ngập tràn xã tắc, phá hoại kinh thành. Đây chính là sự biến đổi lớn của trời đất. Đến nỗi kinh thành, vương phủ ngập nước như hồ lớn, người và gia súc chết không biết bao nhiêu mà kể. Những người may mắn sống sót thì nhà cửa đổ nát, không có chỗ trú thân, phải buộc bè ở ngoài trời, trên thì mưa dầm, dưới thì nước ngập, già trẻ lũ lượt nằm la liệt giữa đường phố. Lại nghe nói mộ phần ngoài thành cũng bị nước ngập, quan tài nổi lên, hài cốt trôi nổi. Những điều này nghe thấy đều đáng thương xót. Người sống không yên ổn nơi ở, người chết không được yên nghỉ, đây là thảm họa lũ lụt chưa từng thấy trong thời cận đại.

Ngoài ra, các báo cáo từ bốn phương^[2], ngày nào cũng đến, có nơi báo cổng thành bị đóng chặt, có nơi báo phố chợ bị nước cuốn trôi, có nơi báo cửa sông vỡ rộng hàng trăm bước, có nơi báo nước dâng cao ba bốn trượng, đường sá bị cắt đứt, lúa má bị cuốn sạch. Như vậy, sông lớn nhỏ đều tràn bờ gây họa, xa gần đều bị thiệt hại. Đây là lý do khiến bệ hạ lo sợ trước sự biến đổi lớn lao, lòng nhân từ sâu sắc, rộng mở lời hỏi, mong tiêu trừ tai họa. Thần trộm nghĩ rằng mối quan hệ giữa trời và người, ảnh hưởng không sai lệch, chưa từng có tai họa nào không do triệu chứng mà tự đến, cũng chưa từng có sự biến đổi nào đã xảy ra mà không có ứng nghiệm. Sự biến đổi đã lớn, thì nỗi lo cũng sâu. Thần ngu muội cho rằng không thể dùng những việc nhỏ nhặt để ngăn chặn sự dị biến lớn lao này, mà phải nghĩ đến tầm quan trọng của tông miếu xã tắc, xem xét cơ hội an nguy họa phúc, truy xét những thiếu sót đã qua, phòng ngừa những mối họa chưa nảy sinh. Những việc như thế, chỉ cần làm một hai điều là đủ.

[8] Từ xưa, các bậc quân vương đều phải có người kế vị để nối tiếp trọng trách tông miếu^[3], điều này không thể thiếu được. Bệ hạ trị vì hơn ba mươi năm, nhưng vẫn chưa lập người kế vị, đây là một điển chế bị bỏ lỡ lâu nay. Gần đây, thần nghe nhiều quan lại bàn về việc này, các đại thần cũng từng tiến cử ý kiến lên bệ hạ, nhưng thánh ý của bệ hạ vẫn chưa quyết định. Những kẻ ngu trung, chỉ biết cái trung nhỏ mà không hiểu đại cục, cho rằng đây là việc lạ, bèn sinh ra những lời bàn tán hiềm nghi, đây là điều hết sức không suy xét kỹ. Hơn nữa, từ xưa các bậc đế vương có con cháu đến hai ba mươi người rất nhiều, tài cao tuổi lớn, đứng đầy triều đình cũng không ít^[4], nhưng những bậc quân phụ ấy, không ai không hưởng sự yên ổn vô cùng, há lại có điều gì hiềm nghi mà ruồng bỏ con mình chăng? Nếu bệ hạ có Ngạc vương, Dự vương còn sống đến nay, thì việc xây dựng cung thái tử đã lâu rồi. Kẻ tầm thường trong thiên hạ, thấy bệ hạ lâu không có hoàng tử, bỗng nghe việc này, bèn bàn tán lung tung. Vả lại, trong lễ có nói: “Một người hiền lương, muôn nước được yên.” Ý nói rằng định được gốc rễ của thiên hạ, trên nối tiếp trọng trách tông miếu, cũng là để dứt bỏ mưu đồ tà ác của bề tôi. Từ xưa, việc lập người kế vị là để yên lòng nhân chủ. Nếu quả như lời hiềm nghi của kẻ tầm thường, thì hóa ra không có người kế vị thì nhân chủ được yên, có người kế vị thì nhân chủ gặp nguy, đó là điều thần gọi là không suy xét kỹ.

[9] Thần lại thấy từ xưa các bậc đế vương lập người kế vị, vừa để gánh vác trọng trách tông miếu, vừa là việc mừng lớn của quốc gia. Vì vậy, mỗi khi lập Thái tử, họ không dám độc chiếm niềm vui đó, mà nhất định phải đại xá thiên hạ, những ai là con trưởng đều được hưởng ân trạch, để cùng thiên hạ chung niềm vui. Như vậy, đây không phải là việc xấu. Hán Văn Đế khi mới lên ngôi năm thứ hai, quần thần nhiều lần xin lập Thái tử, Văn Đế nhiều lần khiêm nhường rồi mới chấp thuận. Lúc đó, quần thần không tự nghi ngại mà dám thỉnh cầu, Hán Văn Đế cũng không nghi ngờ bề tôi có hai lòng, vì tình cảm giữa Vua tôi thông suốt. Các Vua thời Ngũ Đại, hoặc xuất thân võ tướng, hoặc là người Di Địch^[5], như Hậu Đường Minh Tông đặc biệt ghét người ta nói đến việc Thái tử^[6], quần thần không ai dám nói thẳng. Có người tên Hà Trạch từng dâng sớ xin lập Thái tử, Minh Tông nổi giận, bảo con là Tòng Vinh rằng: “Quần thần muốn lập ngươi làm Thái tử, ta sẽ về già ở Hà Đông.” Từ đó, bề tôi càng không dám nói. Thế nhưng, Hán Văn Đế sau khi lập Thái tử, hưởng nước lâu dài, trở thành Hán Thái Tông, vậy thì có hại gì cho việc làm minh chủ? Hậu Đường Minh Tông không sớm định ngôi trữ quân,^[7], mà Tần vương Tòng Vinh sau đó dấy binh nhòm ngó, rơi vào đại họa, Hậu Đường từ đó loạn lạc, đó là chuyện đời trước. Huống chi nghe lời thỉnh cầu của quần thần, chỉ muốn chọn người trong tông thất làm Hoàng tử mà thôi, chưa lập làm Thái tử ngay.

[10] Kính nghĩ Bệ hạ nhân từ thánh minh, thấu suốt xưa nay, ắt cho rằng việc này là đại kế của quốc gia, cần phải thận trọng chứ không thể khinh suất, nên mới chậm trễ như vậy, chứ không phải là ghét lời người mà không muốn làm. Tuy nhiên, đại nghị của triều đình, trong ngoài đều đã nghe, không nên kéo dài mà không quyết định. Từ đầu xuân đến nay, Bệ hạ uống thuốc, các đại thần hầu hạ bên cạnh, như con cái hầu hạ cha mẹ, từ xưa đến nay, quan hệ Vua tôi chưa từng thân thiết đến thế. Dưới đến quần thần, sĩ thứ, phụ nữ, trẻ nhỏ, ngày đêm cầu nguyện, lấp đầy đường sá, xuất phát từ lòng thành, không thể ngăn cấm, từ đó thấy rằng thần dân hết lòng trung thành, được Bệ hạ ban ơn dày, yêu mến Bệ hạ sâu sắc, nên mới lo lắng cho Bệ hạ. Việc thỉnh cầu hôm nay, là kế sách yêu mến Vua của thần dân thiên hạ^[8], Bệ hạ còn nghi ngại gì mà không theo? Các bề tôi trong ngoài, vừa mừng Bệ hạ thân thể khỏe mạnh, lại muốn thấy hoàng tử ra vào cung cấm, sớm tối hỏi an, hầu hạ bên cạnh, sau đó quần thần dâng biểu chương chúc mừng Bệ hạ^[9], các văn nhân mặc khách ca ngợi sự hưng thịnh của dòng dõi, vì Bệ hạ mà ca tụng, há chẳng tốt đẹp sao? Kính mong Bệ hạ xuất phát từ quyết đoán thánh minh, chọn người hiền trong tông thất^[10], theo lễ cổ, tạm coi như con, chưa lập làm thái tử, vừa có thể từ từ xem xét tài đức, vừa có thể chờ hoàng tử ra đời^[11].

[11] Thần lại thấy Xu mật sứ Địch Thanh, xuất thân từ hàng ngũ binh lính, rồi lên nắm giữ chức Xu mật. Ban đầu, các nghị sĩ đã cho rằng không nên, nay đã ba bốn năm, bên ngoài tuy chưa thấy có lỗi lầm gì, nhưng không may lại có tiếng là được lòng quân. Huống chi, võ tướng nắm giữ cơ mật quốc gia mà lại được lòng quân, há chẳng phải là điều bất lợi cho quốc gia sao! Trước đây, thần đã có tờ tấu trình, lời lẽ rất chi tiết, nói rõ rằng Địch Thanh không phải là nhân tài xuất chúng, chỉ là trong hàng ngũ tướng lĩnh hiện nay, ông ta có thể được khen ngợi đôi chút. Tuy lòng ông ta không có ác ý, nhưng không may lại được quân sĩ yêu mến, thần rất lo rằng điều này sẽ khiến Địch Thanh gặp họa, và gây ra rắc rối cho quốc gia. Thần xin tạm thời cách chức Xu mật của Địch Thanh, giao cho ông ta một châu, vừa để bảo toàn tính mạng cho ông ta, vừa để quốc gia tránh được mối họa chưa phát. Bởi vì trong quân đội, dân chúng, cho đến cả giới sĩ đại phu, không ai không bàn tán về việc này, chỉ có Bệ hạ là chưa biết mà thôi. Tờ tấu trước của thần xin được lưu lại trong cung, và quyết định cuối cùng xin để Bệ hạ phán xét. Nếu Bệ hạ vẫn còn nghi ngờ lời thần, xin hãy đưa tờ tấu trước của thần ra để các đại thần bàn luận công khai. Hai việc này là những việc cấp bách hiện nay.

Về học thuyết ngũ hành tai dị, thần tuy không am hiểu sâu, nhưng đại ý có thể suy ra được. Sách Ngũ hành truyền nói: “Bỏ bê tông miếu thì nước sẽ gây tai họa.” Bệ hạ đã hết lòng phụng thờ tế tự, có thể nói là rất chu toàn, chỉ còn việc chưa lập Thái tử. Kinh Dịch nói: “Người giữ khí mạnh không ai bằng con trưởng.” Có lẽ đây là lời cảnh báo chăng? Còn như nước thuộc âm, binh cũng thuộc âm, võ tướng cũng thuộc âm, những điều này suy ra rất dễ thấy. Trời khiển trách, nếu không phải là vô cớ, xin Bệ hạ hãy suy nghĩ sâu sắc và quyết định sớm, may ra có thể tiêu trừ tai họa, biến thành phúc lành. Thần kính đọc chiếu thư có viết: “Hãy hết lòng trình bày, không cần kiêng kỵ.” Vì vậy, thần dám nói ra những điều này. Còn như những sai lầm khác trong chính sự, chắc chắn sẽ có quần thần khác ứng chiếu mà tâu lên Bệ hạ. Lời thần ngu muội, kế hoạch điên rồ, xin Bệ hạ xét đoán.

[12] Tờ tâu dâng lên hai lần, đều bị giữ lại trong cung không ban ra. Truyện cũ của Hàn Kỳ nói rằng Âu Dương Tu nhân vụ lũ lụt dâng tấu hai lần, đều bị giữ lại trong cung. Truyện của Tu cũng nói lũ lụt là việc năm Gia Hựu nguyên niên, nhưng truyện của Tu lại chép việc này sau khi ông làm Xu phó^[12], đó là sai. Tấu nghị của Tu tự có ngày tháng. Việc Vương Đức dùng, căn cứ vào 《Giang thị tạp chí》 nhầm nói là Phú, Phạm, đó là nhầm lấy Văn làm Phạm, nay sửa lại.

[13] Tri chế cáo Ngô Khuê tâu rằng: “Bậc vương giả lấy xã tắc làm gốc, tông miếu làm trọng. Xã tắc ắt phải có người phụng thờ, tông miếu ắt phải có chủ. Bệ hạ tại vị đã ba mươi lăm năm mà chưa lập người kế tục^[13], nay tai dị xảy ra, chính là trời đất tổ tông mở ra ý thánh, nếu không, sao Bệ hạ không có lỗi lớn, triều đình không có sai lầm gì nghiêm trọng, mà lửa trời lại giáng tai dị như thế? Theo lễ, nếu đại tông không có người kế tự^[14], thì chọn người hiền trong chi thứ. Hán Thành Đế chọn Ai Đế, Hiếu Hòa Đế chọn An Đế, đều là con của anh em. Nếu xét theo chiêu mục, thì là cháu đời thứ ba của Thái Tổ, Thái Tông; nếu xét theo thân thích gần, thì là cháu đời thứ ba của Thái Tông, Bệ hạ nên lập người đó để kết chặt lòng dân bốn biển. Huống chi Bệ hạ tuổi còn trẻ, đợi khi có hoàng tử, thì cho người được lập làm kế tự lui về, ban cho lễ số ưu đãi, không để ngang hàng với các tông thất khác, như thế có gì không được! Thần mong Bệ hạ đừng nghe lời xảo trá của kẻ tiểu nhân, để lỡ việc lớn, khiến lúc vạn nhất gấp rút, quyền bính rơi vào tay kẻ khác, dẫn đến xã tắc tông miếu không còn người thờ phụng^[15], chép vào sử sách, khiến hậu thế than trách. Thần không muốn Bệ hạ với tư chất thánh minh lại rơi vào cảnh nguy vong. Thần e rằng việc này không nên chần chừ, mong Bệ hạ sớm quyết định. Nếu không sớm, ắt sẽ có kẻ gian thừa cơ mưu hại, nhưng đó không chỉ là lỗi của Bệ hạ, mà còn do các đại thần phụ tá không ra sức tranh biện, khiến tông xã không có gốc, uất kết lòng dân, cảm triệu tai dị, độc hại lan khắp thiên hạ, tội này rất nặng, xét về tội lỗi, không gì lớn hơn thế.”

Phạm Trấn tâu nói ba mươi lăm năm, Ngô Khuê nói ba mươi bốn năm, Khuê nhầm vậy, nên sửa thành ba mươi lăm năm. Tờ tấu của Khuê không rõ thời gian, nhân tờ tấu của Âu Dương Tu mà phụ chép. Tu làm nội chế, Khuê làm ngoại chế, chức vụ cũng gần giống nhau.

[14] Điện trung thị ngự sử Lữ Cảnh Sơ cũng nói: “Đây là điềm báo âm thịnh dương suy vậy. Thời thịnh trị của nhà Thương, Chu, đều xây dựng họ hàng cùng họ, các hoàng tử thời Hán đều được phong đất lớn, tông thất nhà Đường ra làm thứ sử, hai vị tông thất triều ta kế tiếp nhau làm doãn kinh thành, vì thế gốc rễ vững mạnh^[16], có sự vững chắc như bàn thạch, nên kẻ gian hùng không dám nhòm ngó bên trong, mà thiên hạ có chỗ nương tựa. Mong chọn người hiền trong tông thất, để họ được vào cung hỏi an và hầu hạ bữa ăn, nhằm tiêu trừ mầm mống gian tà, hoặc làm doãn kinh, quản quận, tạo thế hỗ trợ.” Lại nói: “Thiên tượng hiện điềm xấu, kẻ xấu đồn đại, quyền thần có tiếng hão, được binh lính tôn sùng^[17], trong ngoài đều xôn xao. Đây là thời cơ khẩn cấp, không thể chậm trễ, vì chưa lập hoàng tử, xã tắc có mối lo lớn. Mong bệ hạ sớm định kế, thì lòng người không dao động, nền tảng nước nhà vững chắc.” Cảnh Sơ nhiều lần đến Trung thư bẩm báo với chấp chính, xin đưa Địch Thanh ra ngoài. Văn Ngạn Bác cho rằng Thanh vốn trung thành cẩn trọng, lời đồn đều do tiểu nhân gây ra, không đáng để ý. Cảnh Sơ nói: “Thanh tuy trung thành, nhưng lòng dân thế nào! Vì tiểu nhân không hiểu biết, có thể dẫn đến biến loạn. Đại thần nên vì triều đình lo lắng, đừng vì ân tình cá nhân.”

[15] Ngày Đinh Hợi, Kinh lược ty lộ Hoàn Khánh tâu: “Các tộc Tiểu Ngộ thuộc châu Hoàn làm phản, Tri châu Trương Quỹ dẫn các quan người Di là Mộ Ân cùng chín vạn bảy nghìn người đi đánh, chém được một nghìn một trăm thủ cấp, bắt sống ba mươi bốn người, hai nghìn con trâu dê, những kẻ còn lại đều dâng ngựa đầu hàng, liền lệnh cho họ vẫn ở yên như cũ.”

[16] Ngày Kỷ Sửu, xuất hai mươi vạn tấm lụa và mười vạn lạng bạc từ kho Nội tàng để cứu trợ các châu quân bị lụt ở Hà Bắc. Số lụa mà dân đã mua trước, tạm thời cho hoãn lại.

[17] Ngày Canh Dần, sai quan tạ ơn trời tạnh.

[18] Ngày Nhâm Thìn, bãi bỏ việc tăng thêm tuần kiểm trong thành cũ ở kinh sư.

[19] Điện trung thị ngự sử Triệu Biện tâu: “Thần gần đây hai lần dâng tấu đàn hặc Lý Trọng Xương, xin trị tội lưu đày hoặc xử tử để làm rõ phép nước. Gần đây thấy tờ chiếu của Trung thư, Trọng Xương vâng theo thánh chỉ, về sau dù có được ân xá cũng không được phục chức và bổ nhiệm. Duy có chuyển vận sứ Yến Độ vốn là người phụ trách tu sửa sông Lục Tháp, lại cố giữ đê điều, rõ biết việc bất tiện nhưng im lặng không nói, chỉ biết xu nịnh theo người, cuối cùng dẫn đến thất bại. Nay Trọng Xương chỉ bị giáng chức nhẹ, còn Độ vẫn chưa bị cách chức, còn mặt mũi nào mà giữ quyền chức? Công luận và lòng dân đều cho rằng việc này chưa công bằng. Thần mong sớm cách chức Yến Độ để yên lòng dân Hà Bắc, tránh sinh sự, cũng là để tỏ rõ triều đình dùng pháp không thiên vị.” Theo bản tấu của Triệu Biện, ngày 12 tháng này dâng lên. Ngày Nhâm Thìn, tức ngày 12.

[20] Ngày Kỷ Hợi, Công bộ lang trung, Trực sử quán Trương Côi được thăng làm Hộ bộ lang trung, Đô quan viên ngoại lang Lưu Thuật làm Binh bộ viên ngoại lang, Đồn điền viên ngoại lang Vương Ngạn Thần làm Đô quan viên ngoại lang. Tri thẩm quan viện Hồ Túc tâu rằng ba người này từ khi được ân điển ở Minh Đường đến nay đã sáu năm, chưa từng có văn bản khảo xét, nên đặc cách thăng chức. Lưu Thuật là người Hồ Châu. Vương Ngạn Thần là con của Vương Xung.

[21] Ngày Canh Tý, ban cho Kỳ Châu đoàn luyện sứ Lý Tuân lương bổng theo lệ lớn, nhưng không được lấy làm lệ, vì Tuân là cháu của Chương Ý thái hậu.

[22] Ngày Tân Sửu, Tam ty sứ, Hộ bộ thị lang Dương Sát mất, được tặng Lễ bộ thượng thư, thụy là Tuyên Ý. Sát chăm chỉ trong công việc quan chức, càng nhiều việc càng vui^[18]. Khi bệnh ung thư phát tác, ông vẫn vào chầu, bàn bạc việc tài lợi, về nhà thì bệnh nặng thêm, người đời cho rằng ông dùng sức quá độ.

[23] Ngày Quý Mão, Vũ Khang tiết độ sứ, Tri tương châu Hàn Kỳ được bổ nhiệm làm Công bộ thượng thư, Tam ty sứ. Theo chế độ nhà Đường, tiết độ sứ nộp tiết trượng thì không ban chiếu. Triều ta, Đinh Vị từ chức tiết độ sứ được bổ làm Tham tri chính sự, chỉ do Xá nhân viện soạn chiếu. Nay bổ nhiệm Kỳ làm Tam ty sứ lại ban chiếu, không phải là lệ cũ.

[24] Ngày Ất Tỵ, cho dân bị lụt vay giống lúa mạch.

[25] Chiếu cho châu Lân, châu Phủ, hiện đã định rõ giới hạn sông Khuất Dã, ra lệnh cho quan lại biên giới không được chà đạp lúa má, nếu người Tây Hạ xâm phạm thì tùy khoảng cách xa gần mà đuổi đánh. Việc này ghi rõ vào ngày Giáp Tuất tháng 2 năm thứ 2.

[26] Tháng đó, có sao chổi xuất hiện ở chòm sao Tử Vi, đi qua chòm sao Thất Tinh, màu trắng, dài hơn một trượng.

[27] Tháng 8, ngày Canh Tuất mùng một, nhật thực. Tư Mã Quang lại dâng sớ nói:

[28] “Thần trộm nghĩ rằng việc nước có chính sự lớn nhỏ, việc gấp việc chậm, biết đâu trước đâu sau thì công việc không gì không thành. Có người bàn rằng việc lớn và gấp hiện nay là nạn lụt lội. Điều đó không đúng. Nạn lụt chỉ làm hại dân ở vùng trũng và ven sông, nếu mưa dầm đã tạnh, khơi thông và đắp đê thì dân đều trở lại làm ăn, làm sao thành mối lo cho nước nhà được? Lại có người cho rằng mối lo là thiếu thóc lụa. Điều đó cũng không đúng. Với sự giàu có của bốn biển, nuôi dân có đạo, dùng của có chừng mực, lại có quan lại giỏi trị lý thì thóc lụa dùng không hết, làm sao thành mối lo cho nước nhà được? Lại có người cho rằng mối lo là giặc mạnh xâm lấn. Điều đó cũng không đúng. Giặc mạnh xâm lấn chỉ có thể quấy nhiễu dân biên giới, phòng giữ có đạo, phòng bị có mưu thì có thể khiến họ tiếp tục triều cống, làm sao thành mối lo cho nước nhà được^[19]?”

[29] Theo ý kiến ngu muội của thần, việc lớn và cấp bách nhất hiện nay là vấn đề căn bản chưa được xác lập, lòng dân còn nghi ngờ và lo sợ. Nếu bỏ qua việc này mà lo đến ba việc kia, thì chẳng khác nào bỏ phần phế phủ mà cứu tứ chi, há chẳng phải là sai lầm sao? Giả sử có bề tôi tài cao, có thể khôi phục đạo của chín con sông, dự trữ lương thực đủ chín năm, mở rộng biên giới ngàn dặm, nhưng nếu căn bản chưa được xác lập, thì còn có ích gì nữa? Huống chi ba việc kia lại còn nhỏ nhặt hơn nữa!

[30] Hiện nay, thánh thể của bệ hạ tuy an ổn, nhưng người dân bốn phương chưa thể biết hết, vẫn còn nghi ngờ và lo sợ. Nếu không nhân lúc này sớm chọn người hiền trong tông thất, để giữ ngôi vị thái tử, bên trong giúp bảo vệ thánh thể, bên ngoài yên ổn trăm họ, thì nếu chẳng may có việc gì xảy ra ngoài ý muốn, há chẳng phải là không có biện pháp phòng ngừa sao!

[31] Thần nghĩ rằng bệ hạ đã thấu hiểu tình thế an nguy, kế sách ứng phó đã định^[20], nhưng vẫn giữ bí mật, chưa muốn tuyên bố ra ngoài. Nếu quả thật như vậy, thần e rằng cũng không ổn. Tại sao? Hiện nay thiên hạ đều đứng ngóng, lắng nghe, chờ đợi chiếu chỉ minh bạch ban ra, sau đó mọi người mới yên lòng. Cần gì phải giữ bí mật? Nếu cho rằng việc lập thái tử là việc lớn, không thể vội vàng quyết định, thì có thể tạm thời để họ phụ chính^[21], hoặc phụ trách việc túc vệ, hoặc quản lý kinh thành, cũng đủ để ngăn chặn mầm họa loạn, làm yên lòng trong ngoài. Hiện nay triều đình bàn luận hàng ngày, đại đa số đều là những việc thường ngày, không phải việc lớn và cấp bách. Thần e rằng nếu cứ ung dung ngồi yên, sẽ nuôi dưỡng mối họa cho quốc gia, đến lúc xử lý thì khó khăn lắm. Đây là lý do thần không thể ngủ yên, ăn không ngon, không tránh tội chết, dám liên tục dâng lời.

[32] Ngày Nhâm Tý, ban chiếu cho Tần Phượng Kinh Lược Ty: “Phía Tây gửi văn thư đến Bảo An Quân, xin rút quân đang tu sửa Cổ Vị Trại về và đòi lại những kẻ phản bội là Trương Nạp Chi, Lâm Chiếm. Cổ Vị Trại vốn là đất thuộc Tần Xuyên, Trương Nạp Chi, Lâm Chiếm vốn là quan người Phiên. Hãy lệnh cho Bảo An Quân dùng lời này để trả lời họ.”

[33] Ngày Quý Sửu, phục chức Long Đồ Các Trực Học Sĩ, Binh Bộ Viên Ngoại Lang, Tri Trì Châu Bao Chửng làm Hình Bộ Lang Trung, Tri Giang Ninh Phủ; Giang Nam Đông Lộ Chuyển Vận Sứ, Công Bộ Viên Ngoại Lang, Trực Tập Hiền Viện Đường Giới làm Hộ Bộ Viên Ngoại Lang. Lúc đó, Điện Trung Thị Ngự Sử Lý Hành Ngô Trung Phục xin triệu Bao Chửng, Đường Giới về triều. Tể thần Văn Ngạn Bác nhân đó nói: “Đường Giới trước làm Ngự Sử, nói việc của thần nhiều điều trúng vào khuyết điểm của thần. Tuy có những điều nghe đồn sai lệch, nhưng lúc đó trách phạt ông ấy quá nặng. Xin theo lời tấu của Trung Phục mà triệu dụng.” Vì thế có mệnh lệnh này.

[34] Ban chiếu: Từ nay các đại thần không được xin cho con em hoặc thân thuộc được ban tước Tiến sĩ xuất thân.

[35] Ngày đó, Tri gián viện Phạm Trấn tâu rằng: “Thần trộm thấy trong tháng năm có hai ngôi sao liên tiếp chảy về phía tây, một ngôi xuất hiện ở Thiên Giang, một ngôi xuất hiện ở Thiên Thị. Ngôi sao xuất hiện ở Thiên Giang chủ về lũ lớn, ngôi sao xuất hiện ở Thiên Thị chủ về tán tài. Lúc đó, triều đình không biết xem xét sự biến đổi của trời để tìm cách hóa giải, lại không biết phòng bị để ứng phó với tai họa. Chỉ mới một tháng sau, kinh thành đã xảy ra lũ lớn, nhà cửa của dân và doanh trại quân đội bị cuốn trôi và hư hại, không biết đến mấy chục vạn khu. Sự biến đổi của trời không phải là không có nguyên nhân như vậy. Gần đây, sao chổi xuất hiện ở phương đông, sao Bột ở chòm Thất Tinh, màu sắc trắng tinh. Thất Tinh chủ về binh đao gấp, màu trắng cũng chủ về binh đao. Ý trời như muốn báo cho bệ hạ biết rằng sẽ có binh đao gấp đến, mong bệ hạ cùng các đại thần cảnh giác, tìm cách hóa giải, không thể thờ ơ như trước đây.

Bệ hạ từ tháng giêng không khỏe, đến nay đã hơn hai trăm ngày, tuy đã bình phục, nhưng quần thần ít được vào chầu, dù có được vào chầu cũng không bàn bạc việc lớn của thiên hạ. Lòng người trong thiên hạ đều hoang mang, đó là điều khiến trời cảm động mà có biến đổi. Lúc này, há chẳng có kẻ thừa cơ quan sát, nổi lên làm giặc cướp, như nước lũ tràn vào kinh thành sao? Bệ hạ lên ngôi đã ba mươi lăm năm, lấy việc tiếp nhận lời can gián làm đức, lấy việc kính sợ trời làm tâm, đến cả những lời bàn luận nhỏ nhặt cũng chưa từng không mở lòng tiếp nhận. Nay đến việc lớn của tông miếu xã tắc, lại chống lại lời can gián mà không dùng, trái ý trời mà không cảnh giác sao? Thần chức trách phải nói, không dám tiếc mạng, im lặng để phụ lòng bệ hạ. Nếu bệ hạ cho lời thần là đúng, xin lấy tờ tấu trước đây của thần cùng các đại thần nhanh chóng quyết định việc lớn; nếu bệ hạ cho lời thần là không đúng, xin gia tội chết muôn lần cho thần. Vì sao? Bệ hạ vốn có tiếng là người tiếp nhận lời can gián, vì tờ tấu của thần mà khiến bệ hạ mang tiếng là người chống lại lời can gián. Thần không dám tiếp tục vào chầu, xin đóng cửa chờ tội chết muôn lần.”

[36] Giáp Dần, Trấn lại gửi thư cho chấp chính, nói: “Trấn trước sau đã sáu lần dâng tấu về kế sách lớn liên quan đến sự an nguy của tông miếu xã tắc, trong đó hai lần đích thân nộp lên Trung thư, trải qua nhiều tháng, vẫn không thấy có hành động gì. Đây là trách nhiệm của Trấn trong việc nói lên ý kiến, không thể không chịu tội. Người xưa ba lần can gián mà không được nghe theo thì bỏ đi, nay Trấn đã sáu lần can gián rồi. Người xưa làm quan ở Lỗ không hợp thì bỏ đi Tề, không hợp thì bỏ đi Vệ, đi Tấn, chỉ theo ý mình. Nay thiên hạ thống nhất, Trấn bỏ đi thì đi đâu? Chỉ còn cách chịu tội mà thôi. Tướng công lại dạy rằng không nên bắt chước những kẻ cầu danh mong tiến, Trấn lui về tự nghĩ ngợi, không dám vâng lời mà quyết định làm như vậy, vì nghĩa phải chết dưới hình phạt của triều đình, không thể chết dưới tay quân loạn. Đây chính là lúc Trấn chọn cái chết, còn đâu rảnh để lo lắng về cái hiềm nghi cầu danh mong tiến mà không quyết định đi hay ở? Việc có cái nên làm chậm mà không thể làm gấp, cũng có cái nên làm gấp mà không thể làm chậm, làm chậm khi nên làm gấp, làm gấp khi nên làm chậm, đều gây họa như nhau. Trời hiện điềm biến cũng vậy, như sao băng và sao chổi. Nay điềm biến của sao chổi là việc gấp, mà triều đình vẫn muốn làm chậm, đây là lý do Trấn thà chết dưới hình phạt của triều đình. Kính mong các ông mang thư của Trấn tâu lên trên, nhanh chóng quyết định kế sách lớn, nếu không như vậy, xin ban cho Trấn cái chết, cho Trấn về quê, giải chức của Trấn và đặt vào hàng tản quan, đều là ân huệ của các ông.”

[37] Ngày Ất Mão, Trấn lại tâu: “Thần trước đây đã dâng sáu bản tấu về đại kế tông miếu xã tắc, trong đó bốn bản đã được trình lên, hai bản được phụng chỉ gửi đến Trung thư. Bệ hạ không giữ lại chương sớ của thần trong cung mà lại sai gửi đến Trung thư, là muốn các đại thần Trung thư phụng hành. Thần hai lần đến Trung thư, nhưng các quan Trung thư đều đưa ra lý do để từ chối thần. Xem xét việc này, thì Bệ hạ muốn lo việc tông miếu xã tắc, nhưng các đại thần lại không muốn. Làm đại thần mà không muốn lo việc tông miếu xã tắc, thì không phải là đại thần. Thần nghĩ rằng ý của các đại thần là sợ rằng nếu thực hiện thì sự việc sẽ có biến cố giữa chừng^[22], nên họ sợ hãi tránh né và chỉ lo tính kế dung thân. Nay thiên tượng biến đổi chủ về binh đao khẩn cấp, nếu chẳng may binh đao nổi lên, thì gia tộc và thủ lĩnh của các đại thần cũng khó bảo toàn, kế hoạch dung thân của họ cũng đã sai lầm. Giả sử việc có biến cố giữa chừng mà chết vì chức trách của Bệ hạ, so với chết trong loạn binh, chẳng phải còn hơn sao? Xin Bệ hạ đem chương sớ này của thần cho các đại thần xem, để họ tự chọn nơi chết.”

[38] Ngày Đinh Tỵ, Phạm Trấn lại tâu: “Thần trộm thấy năm Thiên Hy thứ 2, tháng 6, sao chổi xuất hiện, không lâu sau thì lập Bệ hạ làm Hoàng thái tử. Lúc đó, Chân Tông hoàng đế chỉ có Bệ hạ là con trai duy nhất, lòng dân thiên hạ đã có chỗ nương tựa, thế mà Chân Tông hoàng đế vội lập Bệ hạ làm Hoàng thái tử, là muốn sớm định ngôi vị, ngăn chặn con đường nhòm ngó, không phải vì riêng Bệ hạ, mà là vì kế sách tông miếu xã tắc, ứng phó với tai biến trời giáng, đều là lẽ đương nhiên. Nay Bệ hạ chưa có con nối dõi, lòng dân thiên hạ không có chỗ nương tựa, nên trời trước hiện sao băng, sau lại có lũ lớn, cảnh báo Bệ hạ về hình phạt do bỏ bê tông miếu. Bệ hạ và quần thần không biết giác ngộ, nên trời lại hiện sao chổi để cảnh báo Bệ hạ, mà Bệ hạ và quần thần vẫn thản nhiên như trước, đây là trách nhiệm thần phải nói, nên lo sợ mà chờ tội. Lúc sao băng báo điềm, các đại thần đâu ngờ ắt có lũ lớn? Đến khi lũ lớn tràn vào kinh thành, các đại thần thân chinh dẫn quân chống lũ. Nay lũ lớn đã qua, mà không biết nguyên nhân gây ra lũ lớn, vốn do bỏ bê tông miếu, không lo kế sách tông miếu, nên trời lại hiện sao chổi. Sao chổi báo điềm chủ về binh đao gấp, các đại thần lại không sớm định kế sách lớn để phòng binh biến, đến khi binh đao như nước lũ tràn đến, rồi mới thân chinh chống đỡ, dù có chăm chỉ như lúc chống lũ, cũng vô ích mà thôi. Bệ hạ là cha mẹ dân, đã thấy dân gặp nạn chìm đắm, lại nỡ để dân gặp họa bị giết hại, mà không lo kế sách tông miếu xã tắc^[23] để đáp lại trời giáng tội sao!”

[39] Ngày Canh Thân, Khởi cư xá nhân, Trực bí các, Đồng tri gián viện Phạm Trấn được bổ làm Hộ bộ viên ngoại lang, kiêm Thị ngự sử tri tạp sự. Trấn cố từ không nhận, nói: “Bệ hạ cho lời thần là sai, thì nên trị tội thần vạn lần chết, nếu cho lời thần là đúng, há lại không lo kế sách tông miếu xã tắc trước, mà vội thăng chức cho thần sao?”

[40] Ngày Tân Dậu, giáng chức Hồ Nam chuyển vận sứ Lý Túc Chi làm Tri châu Tề, Tri châu Kinh Nam Vương Quỳ làm Tri châu Duyễn, Tri châu Thần Tống Thủ Tín làm Đô giám châu Đặng, Thông phán châu Thần Giả Sư Hùng làm Thông phán châu Thiệu. Vì Túc Chi, Thủ Tín, Sư Hùng cùng vào động đánh Bành Sĩ Hi mà quân sĩ bị thương hơn bốn mươi người, còn Quỳ cấp phát quân nhu không đều.

[41] Ngày Quý Hợi, Địch Thanh giữ chức Xu mật sứ, Hộ quốc tiết độ sứ bị bãi chức Xu mật sứ, được gia phong chức Đồng bình chương sự, phán trị Châu Trần. Địch Thanh ở Tây phủ bốn năm, dân chúng nhỏ trong kinh thành nghe tin ông đột nhiên được trọng dụng, cùng nhau bàn tán, ca ngợi tài năng võ nghệ của ông. Mỗi khi Địch Thanh ra vào, dân chúng thường tụ tập xem, đến nỗi đường sá bị tắc nghẽn không thể đi lại được. Từ tháng giêng, hoàng thượng không khỏe, Địch Thanh càng bị người trong kinh thành chú ý. Hơn nữa, chó nhà Địch Thanh mọc sừng, nhiều lần xuất hiện điềm lạ. Tri chế cáo Lưu Xưởng xin đưa Địch Thanh ra ngoài để bảo toàn, nhưng không được chấp thuận. Lưu Xưởng ra ngoài làm quan ở Dương Châu, lại cực lực nói: “Hiện nay bên ngoài có nhiều lời đồn đại, tuy không đáng tin, nhưng cần phải làm sao để không có hậu hoạn, thà phụ Địch Thanh chứ đừng để phụ quốc gia.” Ông còn nói với tể tướng: “Trước đây thiên hạ có điều đáng lo lớn, lại có điều đáng nghi ngờ lớn. Nay thân thể hoàng thượng đã khỏe mạnh, nỗi lo lớn đã qua, nhưng điều đáng nghi ngờ lớn vẫn còn.” Ông kể rõ việc của Địch Thanh, tể tướng chỉ ậm ừ đáp lại. Lưu Xưởng đến nhậm chức, dâng biểu, lại gửi thư khắp các công khanh rằng: “Lòng trung của Cấp Ảm, không khó ở Hoài Dương^[24], mà lại lưu luyến với Lý Tức.” Triều đình đều biết là nói về Địch Thanh.

Đến khi kinh sư bị lụt lớn, Địch Thanh tránh lụt, dời nhà đến chùa Tướng Quốc, ngồi ở điện trên, kinh thành xôn xao; chấp chính nghe tin mới sợ, bèn dùng lý do chính đáng đưa Địch Thanh ra phán trị Châu Trần. Từ cuối năm Hoàng Hựu có biến nhật thực, Lưu Xưởng từng dâng ba bài luận về cứu nhật, nói rõ các biện pháp phòng gian ngừa biến, Địch Thanh xem thấy ghét, nói với người thân: “Lưu Xá nhân dùng điều này để rửa sạch tội lỗi của ta sao!” Lúc đầu Lưu Xưởng kiến nghị, có người cho là quá đáng, đến lúc này mới phục. Điều này căn cứ theo 《Hành trạng của Lưu Ban》. Lưu Ban lại nói: Lưu Xưởng ra ngoài làm quan ở Dương Châu, gặp hoàng thượng, xin đưa Địch Thanh ra ngoài, hoàng thượng nói: “Có thể bảo Trung thư.” Xét Nhân Tông từ tháng giêng bị bệnh, đến tháng bảy mới gặp quần thần, lời Lưu Ban nói chắc chắn sai, có lẽ là dâng sớ bàn luận mà thôi. Nay lược bớt và sửa chữa, để không sai sự thật.

[42] Tam ty sứ, Công bộ Thượng thư Hàn Kỳ được bổ nhiệm làm Xu mật sứ; Đoan Minh điện học sĩ, kiêm Long Đồ các học sĩ, Lại bộ Thị lang, Tri Ích châu Trương Phương Bình được bổ nhiệm làm Tam ty sứ.

[43] Từ khi biên giới phía Tây có chiến sự, hai vùng Thục thường xuyên bị điều động quân lương. Phương Bình từ Ích châu trở về, dâng tấu xin miễn thuế ngang bốn mươi vạn quan tiền và vải, cùng giảm việc đúc tiền ở các châu Hưng, Gia, Cung hơn mười vạn quan, người dân Thục được nhờ.

[44] Ban đầu, Phương Bình phụ trách kế hoạch lương thực, kinh đô có đủ lương thực dự trữ cho ba năm, còn thóc ngựa gấp đôi. Đến lúc này, thóc ngựa chỉ đủ dùng trong một năm, lương thực cũng giảm một nửa. Ông bèn dâng lời tâu: “Kinh đô ngày nay, tức là Trần Lưu thời xưa, là nơi bốn phương hội tụ, tám hướng thông suốt, không như Ung, Lạc có núi sông hiểm trở để dựa vào, chỉ dựa vào quân đội hùng mạnh để giữ nước. Quân đội dựa vào lương thực, lương thực dựa vào vận chuyển đường thủy. Sông Biện nối liền Giang, Hoài, lợi ích kéo dài đến tận biển Nam. Trước niên hiệu Thiên Thánh, hàng năm đều huy động dân phu nạo vét sông, nên sông chảy trong lòng đất. Có người tên Trương Quân Bình, vì lo việc tiêu thoát nước đọng ở Kinh Đông, mới tạm ngừng sử dụng dân phu sông Biện. Sau đó, những kẻ nông cạn tranh nhau lấy việc cắt giảm chi phí và nhân công làm công trạng, khiến sông ngày càng bị bồi lấp. Nay ngẩng đầu nhìn sông, không còn như thời tổ tông nữa.” Rồi ông vạch ra mười bốn kế sách vận chuyển lương thực. Tể tướng Phú Bật đọc tấu chương của Phương Bình trước mặt Vua, đến khi đồng hồ nước chỉ hết mười khắc, quân hầu đều mỏi mệt, Vua thở dài khen ngợi. Bật nói: “Đây là việc lớn của quốc kế, không phải tấu chương thông thường.” Vua đồng ý thi hành theo như lời tâu. Sau đó, Bật nói với Phương Bình: “Từ niên hiệu Khánh Lịch đến nay, các bàn luận về tài chính đều rất chi tiết, triều đình mỗi khi có điều chỉnh, đều lấy tấu chương của ông làm căn cứ, mỗi lần bổ nhiệm người phụ trách kế hoạch, chưa từng dám vượt qua ông.” Chưa đầy một năm sau, kinh đô đã có đủ lương thực dự trữ cho năm năm. Có người lấy tập tấu chương của Phương Bình ghi chép chi tiết, nhưng không nên gắn liền với năm này.

[45] Trước đó, Xu mật trực học sĩ, Hữu gián nghị đại phu, quyền Tri Khai Phong phủ Vương Tố, nhiều lần cùng Âu Dương Tu ca ngợi Phú Bật trước mặt Vua. Khi Bật nhậm chức Tể tướng, Tố đã có công lớn, hy vọng Bật sẽ tiến cử mình vào Lưỡng phủ. Khi không được như ý, bèn tìm cách phỉ báng, lại xin làm quan ngoài, do đó được đổi làm Long đồ các học sĩ, Tri Định châu. Việc phỉ báng, căn cứ theo 《Tư Mã Quang ký văn》, cần xem xét thêm.

[46] Lấy trấn Tân Hà thuộc Ký châu làm huyện Tân Hà, bãi bỏ trấn Đường Dương. Bản châu tâu rằng dân cư Đường Dương thưa thớt, còn Tân Hà là nơi giao dịch tụ hội.

[47] Tối hôm đó, sao chổi biến mất.

[48] Phạm Trấn tâu: “Thần gần đây vì kinh thành bị lụt lớn^[25] và sao chổi xuất hiện, là điềm biến dị thường, nên xin vội định kế lớn để đáp lại sự trách phạt của trời. Thần đóng cửa chờ tội, cầu xin bằng cái chết. Thần người nhỏ lời nhẹ, vốn không đủ lay động thánh thính, nhưng điều thần trình bày là lời cảnh cáo của trời. Bệ hạ dù không dùng lời thần, há chẳng sợ lời cảnh cáo của trời sao! Sao chổi còn đó, triều đình không biết cảnh giác sợ hãi, sao chổi đã biến mất thì không còn gì để cảnh cáo nữa. Sau này dù muốn nói cũng không có lý do, đó là điều khiến thần lo sợ mà phải cầu xin bằng cái chết. Nay thần được bổ làm Thị ngự sử Tri tạp sự, thì trách nhiệm nói lời của thần càng nặng hơn trước, các tờ cáo sắc, thần chưa dám nhận.”

[49] Trấn lại tâu: “Thần vốn là Gián quan, có trách nhiệm nói lời, nhưng lời nói không được nghe theo, nên đóng cửa chờ tội. Trong lúc chờ tội, lại được bổ làm Tri tạp Ngự sử, là trách nhiệm nói lời của thần càng nặng hơn, khiến thần biết xử trí thế nào? Nếu Bệ hạ khoan thứ tội thần, không bắt tội chết, xin giải trừ trách nhiệm nói lời của thần^[26], cho thần về quán làm việc, hoặc bổ thần làm Tri châu ở một nơi xa nhỏ, thì đó là ân tái tạo của Bệ hạ, đối với thần là vô lượng.”

[50] Ngày Giáp Tý, đưa nhạc chương Cung Tạ ra tập ở Thái thường^[27].

[51] Xuống chiếu cho Tam ty xuất 3 vạn tấm lụa, mua ngựa ở Phủ châu để cấp cho quân kỵ ở Hà Đông.

[52] Điện trung thị ngự sử Triệu Biện tâu: “Thần năm ngoái vào khoảng xuân hạ, nhiều lần dâng tấu đàn hặc tể tướng Trần Chấp Trung, xin trị tội và bãi miễn ông ta^[28]. Lúc đó, Phạm Trấn không để ý đến công luận, một mực ngầm bàn luận, tìm cách cứu giúp Chấp Trung, làm mê hoặc thánh thượng. Thần sau đó cùng ngự sử Phạm Sư Đạo vạch trần tình trạng a dua đảng phái của Trấn. Nay triều đình bổ nhiệm Trấn làm Tri tạp, thần hiện đang giữ chức ở đài, nơi phụng sự phong hiến, nhưng xu hướng khác nhau, khó cùng làm việc. Kính mong đặc biệt ban chỉ, bổ nhiệm thần vào chức vụ hợp lệ ở một châu quân Giang, Chiết, để tránh Trấn, cũng là thuận tiện riêng cho thần.” Lần tấu đầu vào ngày 15 là ngày Giáp Tý, ngày 26 tấu lại, nay chỉ còn lần tấu đầu.

[53] Phạm Trấn tâu: “Thần nghe nói Triệu Biện vì việc thần được bổ làm Tri tạp Ngự sử, đã nói rằng ý kiến của thần về việc Trần Chấp Trung khác với mình, nên xin được nhận một châu nhỏ ở vùng Hoài Điện. Trước đây, khi thần từ Hà Bắc hộ tống sứ giả trở về, bệ hạ đã bảo thần rằng Ngự sử tâu rằng thần trên đường đi có dâng văn thư xin tha tội cho Chấp Trung, nhưng không biết rằng thần ban đầu không có văn thư nào. Thần tâu rằng việc thần có hay không có văn thư, chỉ có bệ hạ biết rõ. Thần ở ngoài cũng nghe tin đồn này, nhưng chưa tin. Nay bệ hạ đã tuyên dụ cho thần, xin cho thần được đối chất với Ngự sử. Sau đó, thần đã hai lần tấu xin dán văn thư lên triều đường, nhưng không được thi hành. Đến khi Trần Chấp Trung bị bãi chức, bệ hạ lại bảo thần rằng Ngự sử tâu rằng Chấp Trung thông dâm với con gái mình. Thần tâu rằng Chấp Trung là tể tướng, nếu có tội ác lớn như vậy thì đáng bị chém ở triều đường để răn thiên hạ, sao có thể lại được làm Sứ tướng kiêm phán châu Bạc? Nếu không có việc đó, mà bị Ngự sử vu cáo, thì cũng xin chém Ngự sử để răn thiên hạ, không để lời gièm pha được lưu hành. Sau đó, thần đã ba lần tấu xin điều tra kỹ lưỡng, và xin giao văn thư cho Ngự sử, nhưng cũng không được thi hành.

Thần lo rằng trong năm lần tấu trước, Triệu Biện không biết rõ đầu đuôi, đến nay vẫn kết bè kết đảng để phỉ báng thần không ngừng. Xin bệ hạ xem xét lại các tấu chương trước, cùng với tấu chương này, giao xuống Trung thư, minh xét thi hành, và gửi văn thư cho Triệu Biện, để tránh việc tiểu nhân âm thầm xúi giục, làm hại thần. Việc thần xin miễn chức Tri tạp Ngự sử đã trình bày trong tấu chương trước. Thần không muốn làm phiền thánh thượng, nhưng Triệu Biện làm Ngự sử mà giữ quan điểm sai lầm như vậy, mãi không tỉnh ngộ, lại còn cho là mình giỏi. Nếu thần không xin minh xét, e rằng sẽ làm hại quốc gia, tổn thương giáo hóa, việc này không nhỏ.”

[54] Ngày Bính Dần, Hình bộ Viên ngoại lang, Tri chế cáo Thạch Dương Hưu làm sứ sinh thần của quốc mẫu nước Khiết Đan, Văn Tư sứ, Khang Châu Thứ sử Thẩm Duy Cung làm phó sứ; Hình bộ Viên ngoại lang, Trực sử quán, Đồng tu Khởi cư chú Đường Tuân làm sứ sinh thần nước Khiết Đan, Đông đầu Cung phụng quan, Cáp môn Chi hậu Vương Hài làm phó sứ. Thị ngự sử Phạm Sư Đạo làm sứ chánh đán của quốc mẫu nước Khiết Đan, Cung bị khố Phó sứ Lưu Hiếu Tôn làm phó sứ; Hữu ty Gián Mã Tuân làm sứ chánh đán nước Khiết Đan, Nội điện Sùng ban, Cáp môn Chi hậu Trần Vĩnh Đồ làm phó sứ. Sau đó, Từ bộ Viên ngoại lang, Phán độ chi Câu viện, Tập hiền Hiệu lý Điêu Ước thay thế Sư Đạo, vì Sư Đạo bị bệnh. Thẩm Duy Cung, Vương Hài, Điêu Ước, Lưu Hiếu Tôn, Trần Vĩnh Đồ chưa được gặp.

[55] Tể tướng Văn Ngạn Bác và các quan xin bãi bỏ việc yết kiến Thái miếu một ngày trước lễ Cung tạ, dâng biểu hai lần, được chấp thuận. Vua lại ra chiếu cho các tể thần đảm nhiệm việc này.

[56] Hàn lâm học sĩ Hồ Túc làm quan tri Thẩm hình viện. Khi chức Tường nghị quan khuyết, người phán viện phải chọn người tiến cử lên Vua, Túc cùng các đồng liệt chọn được hai người. Hai người này tài trí thông minh, hiểu biết pháp luật không kém nhau. Một người giám sát thuế ở Hà Bắc, vì lũ lụt nên bị thiếu hụt thuế, các đồng liệt bàn rằng: “Thiếu hụt thuế là lỗi nhỏ, không cần tâu lên Vua để làm ảnh hưởng đến tài năng.” Túc không đồng ý, đến trước mặt Vua tâu hết mọi việc, và nói: “Người này có chút lỗi nhỏ, nhưng tài năng đáng tiếc.” Vua nói: “Nếu quả thật có tài, lỗi nhỏ có đáng lo gì!” Bèn bổ nhiệm làm Tường nghị quan. Các đồng liệt lui ra, trách Túc rằng: “Muốn chọn người làm Tường nghị quan, ông cứ khăng khăng tâu lên Vua, vì thế mà không được, làm sao đây?” Túc nói: “Người đó được hay không được, chỉ là một chức Tường nghị quan thôi, đó cũng là do mệnh trời. Túc lấy lòng thành thờ Vua, nay đã già rồi, không nỡ dối trá dù chỉ một chút để làm mất tiết tháo cả đời, chỉ là trình bày rõ ràng, để Vua tự chọn lấy thôi.” Các đồng liệt kinh ngạc nói: “Chúng tôi theo ông đã lâu, mà không biết ông có chí hướng như vậy.” Việc này căn cứ theo 《Hồ Túc hành trạng》 do Hồ Tông Dũ soạn. Không rõ các đồng liệt là ai, cần tra cứu thêm.

[57] Túc thường tâu rằng vùng Hà Sóc bị lụt, dân bốn châu Tân, Lệ, Đức, Bác đều quy tội cho Lý Trọng Xương, Trương Hoài Ân, Thái Đĩnh ba người, xin chém ba người này để tạ tội với dân Hà Bắc, nhân đó dâng tờ tấu của Hàn Giáng về việc xem xét, cuối cùng Trọng Xương, Hoài Ân, Đĩnh đều bị xử phạt nặng.

[58] Ngày Mậu Thìn, Lễ viện tâu rằng việc cung tạ ở Đại Khánh điện xin theo lệ cũ như lễ Minh Đường, dùng nghi trượng loan giá, Vua nghe theo.

[59] Ngày Ất Hợi, triều đình đến yết kiến ở cung Cảnh Linh, giảm tội một bậc cho tù nhân trong kinh thành, những người bị tội đánh trượng hoặc roi đều được tha.

[60] Trước đây, Lý Chiếu chê nhạc của Vương Phác âm quá cao, bèn chế tác nhạc mới, hạ thấp âm thanh. Các ca công Thái thường than phiền rằng âm quá trầm, hát không thành tiếng, bèn lén đút lót cho thợ đúc, bảo giảm lượng đồng, khiến âm thanh trong hơn, ca hát mới hòa hợp. Tuy nhiên, Lý Chiếu cuối cùng không nhận ra. Lại nữa, các chuông biên chung do Vương Phác chế tác đều treo nghiêng, Lý Chiếu và Hồ Viện đều chê trách. Đến khi Lý Chiếu định đúc chuông, cấp đồng cho ty đúc, được một bộ chuông biên chung cổ, thợ không dám phá hủy, bèn cất giữ ở Thái thường. Chuông này không rõ đời nào chế tác, trên có khắc chữ: “Tổ tiên ta thực sự hòa hợp với chuông, nguyện muôn năm, con cháu đời đời giữ gìn sử dụng.” Gõ vào, âm thanh hợp với thanh âm trong trẻo của chuông Di Tắc do Vương Phác chế, nhưng hình dáng treo nghiêng. Sau này Hồ Viện đúc lại, sửa chính cái núm, để treo thẳng xuống, gõ vào thì âm trầm đục không vang. Chuông bác lại có chuôi dài và rung lắc, âm thanh không hòa hợp. Trứ tác tá lang Lưu Hi Tẩu nói với mọi người: “Điều này không khác gì chuông Vô Xạ của Chu Cảnh Vương, bệ hạ sẽ mắc bệnh hoa mắt.” Quả nhiên sau đó ứng nghiệm.

[61] Bấy giờ, Phạm Trấn tâu rằng: “Thần thấy từ khi quốc gia bỏ nhạc cũ của tổ tông, dùng nhạc mới đến nay, đã bốn năm rồi, xảy ra nhật thực, sao biến, sấm mùa đông, mưa đá mùa thu, mưa lớn không đúng thời, nóng lạnh thất thường, khí không hòa, không gì bằng việc này^[29]. Nếu nhạc không có gì cảm động thì thôi, nếu nhạc mà có cảm động, thì các điềm lạ đến, chắc chắn không phải không do việc này. Tháng chạp năm ngoái, mưa tuyết lớn, gió lớn, cung giá bị hư hỏng. Ngày Nguyên đán, trong buổi đại triều hội, nhạc vừa tấu lên thì bệ hạ lâm bệnh. Thần sợ rằng ý trời cho rằng bệ hạ không nên thay đổi nhạc cũ của tổ tông mà dùng nhạc mới một cách dễ dãi. Nếu không, sao lại đúng lúc nhạc tấu lên thì bệ hạ lâm bệnh? Đây là ý trời cảnh cáo bệ hạ rất sâu sắc. Từ khi bắt đầu bàn về nhạc, thần đã nhiều lần nói rằng nhạc mới không đúng, trong đó có một bản tâu, rất chi tiết. Nay lại trình lên, xin giao cho các đại thần chấp chính xem xét. Nếu bản tâu của thần có chỗ đáng tham khảo, xin hãy tạm dùng nhạc cũ của tổ tông, đợi đến lúc khác sẽ chế tác thêm.”

[62] Ngày Đinh Sửu, ban chiếu cho Thái thường dùng nhạc cũ trong lễ cung tạ.

[63] Ngày Mậu Dần, ban chiếu cho ty Kiềm hạt Hồ Bắc, Thứ sử châu Hạ Khê là Bành Sĩ Hi quấy rối biên cảnh, gây họa không ngừng, hãy xem xét việc chiêu an. Trước đây, Ngụy Quán nhận mệnh làm tướng Kinh Nam, dâng lời rằng: “Nơi hiểm trở Ngũ Khê, quân đi trên đường chim bay, các tướng tham công sinh sự, có lợi gì cho quốc gia?” Bèn dâng ba kế sách, lấy chiêu an làm thượng sách, phòng thủ làm hạ sách, đánh chiếm là thất sách. Không được trả lời. Sau này, cuối cùng làm theo kế sách của Quán.

[64] Ngày Kỷ Mão, ban chiếu cho Lân phủ Kiềm hạt Giả Quỳ, từ nay không được sai cấm quân làm việc hồi dịch. Trước đây, Quỳ lệnh cho năm người làm một bảo, cấp tiền mười vạn, mỗi lần hồi dịch năm mươi ngày, thu lãi bốn mươi vạn tiền, để dùng khao quân. Đến khi giao xuống Chuyển vận ty xét lại, cho rằng lệ cũ như vậy, tức là không có việc tư lợi, nên răn bảo. ※ Hiệu khám ký.