[PREVIEW] QUYỂN 185: NĂM GIA HỰU THỨ 2 (ĐINH DẬU, 1057)

Từ tháng giêng năm Gia Hựu thứ 2 đời Vua Nhân Tông đến hết tháng 5 cùng năm.

[1] Mùa xuân, tháng giêng, ngày Quý Mùi, Hàn lâm học sĩ Âu Dương Tu được cử quyền chủ trì việc thi cử. Trước đó, các tiến sĩ thường có xu hướng viết văn kỳ lạ, câu chữ rườm rà, dần mất đi sự thuần phác. Âu Dương Tu rất ghét điều này, nên đã nghiêm khắc chấn chỉnh và cấm mang sách vào phòng thi. Khi kết quả thi được công bố, những người được khen ngợi trước đó đều không trúng tuyển. Những kẻ xấu tính đã đợi Âu Dương Tu đi chầu buổi sáng, tụ tập lại để chửi bới, đến nỗi quân lính tuần tra cũng không ngăn được. Có kẻ còn viết bài văn tế Âu Dương Tu rồi ném vào nhà ông, nhưng cuối cùng không thể tìm ra thủ phạm để trị tội. Tuy nhiên, từ đó phong cách văn chương cũng có phần thay đổi.

[2] Ngày Ất Dậu, triều đình ban chiếu cấp 1.000 lạng bạc cho sứ giả nước Chiêm Thành là Bồ Tức Đà, vì khi đến châu Thái Bình, bờ sông bị sạt lở làm chìm hết hành lý của ông ta.

[3] Ngày Kỷ Hợi, Hình bộ lang trung, Thiên Chương các đãi chế, kiêm Thị độc Tôn Phủ qua đời, được đặc cách truy tặng chức Hữu Gián nghị đại phu. Tôn Phủ tính tình giản dị, giỏi bàn luận, thường dẫn chuyện các Vua tôi nhà Đường để suy ra tình hình trị loạn thời đó, khiến người nghe như chính mình chứng kiến. Vì vậy, người đương thời nói rằng đọc sử cả năm không bằng nghe Tôn Phủ bàn luận một ngày. Ông soạn bộ 《Đường Sử Ký》 75 quyển, được lệnh lưu giữ tại bí các.

[4] Tri châu Quế Châu là Trương Tử Hiến xin cử người trước đây từng làm tri châu Quế Châu là Chu Ước làm Thông phán bản châu, đây là việc không theo lệ thường. Triều đình ban chiếu cho phép Quế Châu kiêm chức An phủ sứ một lộ, được tiến cử một viên Thông phán.

[5] Tháng 2, ngày Mậu Thân, Lễ bộ lang trung, Tri chế cáo Đường Tuân được bổ nhiệm làm Tri châu Tô Châu, để tránh việc thân thích với Tham tri chính sự Tăng Công Lượng.

[6] Ngày Kỷ Dậu, triều đình ban chiếu quy định từ nay những người xin thi võ nghệ không được trực tiếp đến kinh đô.

[7] Ty Kiềm hạt Tử Quỳ tâu: “Người Di ở thôn Tam Lý là Đẩu Hoàn cùng hơn 150 người mưu đánh cướp. Có người Di ở Hoàng Thổ Khảm là Đẩu Cái, người châu Trường Ninh, trước đã báo việc này. Giám Dục Tỉnh dẫn quân đến, bắt giết hơn 70 tên, xin ban thưởng.” Chiếu ban cho Đẩu Cái 30 vạn tiền, áo gấm, đai bạc. Năm sau, lại bổ Đẩu Cái làm Thứ sử châu Trường Ninh. Trong trận này, Chuyển vận sứ Lý Ngu Khanh đóng quân ở huyện Giang An, sai Đẩu Cái dẫn quân cùng tướng chiêu an là Bạch Tiến Phong đem quân tử đệ đốt phá sào huyệt, giặc bèn cùng nhau đến đầu hàng. Ngu Khanh lúc đầu điều quân, xét thấy giáo mác không tiện dùng, bèn đổi làm áo giáp mai rùa, giáo dài, phi tiêu, khiên mây, nón da, nỏ gỗ, khá nhẹ và sắc bén, người Di sợ hãi. Việc này căn cứ theo truyện Lý Ngu Khanh chép thêm.

[8] Ngày Canh Tuất, Vua ngự điện Sùng Chính xét tù, giảm tội chết một bậc, tội đồ trở xuống tha hết, ba kinh và các quận phụ cận sai quan xét xử.

[9] Ngày Giáp Dần, Thái tử Tân khách trí sĩ Vương Hoán được làm Lễ bộ Thị lang. Hoán về quê hơn 15 năm, nhờ cháu là Tham tri chính sự Nghiêu Thần tâu, đặc cách thăng chức.

[10] Ngày Kỷ Mùi, thủ lĩnh Tây Phiên là Hạt Chiên sai người đến cống vật lạ.

[11] Ngày Nhâm Tuất, châu Lễ tâu man Động La Thành vào cướp, phát quân đánh đuổi.

[12] Thái tử Thái sư trí sĩ Đỗ Diễn về ở ẩn tại Nam Đô đã mười năm, tính không ham tích trữ tài sản, nhà cửa thấp bé đơn sơ, chỉ có mấy chục gian, nhưng sống rất thoải mái. Ra vào chỉ có hơn mười người theo hầu, đội mũ đen, mặc áo gấm đen, thắt đai da. Bạn bè thân thích có người khuyên nên mặc y phục của cư sĩ, Diễn nói: “Già rồi từ chức, còn có thể mượn danh hiệu cao sĩ sao!” Vương Chu từng cáo từ về Ứng Thiên Phủ, có chiếu thăm hỏi. Khi bị bệnh, Vua sai trung sứ đem thuốc đến, đưa thái y đến thăm, nhưng ông đã mất. Được truy tặng Tư đồ, kiêm Thị trung, thụy là Chính Hiến. Diễn lúc lâm chung dặn con cố gắng trung hiếu, liệm bằng một chiếc gối và một chiếc chiếu, chôn trong ngôi mộ nhỏ thấp. Ông tự viết di biểu, đại ý nói: “Đừng vì thái bình lâu mà coi thường biên phòng, đừng vì giàu có mà xem nhẹ tài chính, nên sớm lập Thái tử để yên lòng dân.” Lời lẽ không đề cập đến việc riêng.

[13] Trung Vũ tiết độ sứ, Đồng bình chương sự Vương Đức Dụng mất, Vua ngự giá đến viếng, truy tặng Thái úy, Trung thư lệnh, thụy là Vũ Cung, lại ban thêm vàng cho gia đình.

[14] Ban đầu, phủ Lân Châu phía tây nam giáp với Ngân Châu, phía tây bắc giáp với Hạ Châu, đều là đất của Trung Quốc. Vào niên hiệu Khánh Lịch, sau khi Nguyên Hạo nộp lễ cầu hòa, Tri châu Lân Châu, Lễ tân phó sứ Trương Kế Huân vâng chiếu định giới đến nơi nhưng không còn văn án nào, bèn hỏi người trong châu là Đô tuần kiểm Vương Cát cùng các bậc phụ lão, đều nói rằng khi Lý Kế Thiên chưa làm phản, địa giới Lân Châu phía tây đến Nga Chi, Bàn Đôi và Ninh Tây Hoạn, cách sông Khuất Dã đều hơn trăm dặm; phía tây nam đến Song Phong Kiều, Hạnh Tử Bình, Di Lặc, Trưởng Can, Diêm Viện^[1], cách sông Khuất Dã đều hơn bảy mươi dặm. Năm Hàm Bình thứ 5, Lý Kế Thiên vây Lân Châu, chiếm các trại Trọc Luân, Quân Mã. Năm Đại Trung Tường Phù thứ 2, bắt đầu đặt ba trại Hoành Dương, Thần Đường, Ngân Thành, đều ở phía đông sông Khuất Dã, lấy Nha tiền làm Trại tướng, sai quân nghĩa dân Hán và Phiên thay nhau canh giữ. Lại sai Trại tướng cùng các tù trưởng vùng biên giới phân định cương giới. Trại Hoành Dương phía tây đến trại Nga Chi cũ 40 dặm, từ thành châu phía tây đến Đại Hoành Thủy 60 dặm, phía tây nam đến Lãng Sảng Bình 50 dặm. Trại Thần Đường phía tây đến Tứ Hậu Hoạn 35 dặm, phía tây nam đến Xích Kiền Cốc Chưởng 40 dặm, tiếp phía nam đến Dã Li Ổ 30 dặm. Trại Ngân Thành phía tây đến Du Bình Lĩnh 40 dặm, phía tây nam đến Thanh Thủy Cốc Chưởng 50 dặm, tiếp phía nam đến Hồng Nhai Ổ 40 dặm, tiếp phía nam đến Đạo Quang Cốc, Trung Lĩnh Thượng 60 dặm.

[15] Đầu niên hiệu Thiên Thánh, quan châu kiện nhau về ruộng chức điền ở phía tây sông, lâu ngày không giải quyết được, Ty Chuyển vận bèn tâu xin lấy toàn bộ ruộng đất phía tây sông Khuất Dã làm đất cấm, quan và dân đều không được canh tác. Từ đó, dân có kẻ lén cày cấy, giặc liền cướp trâu của họ, nói: “Quan châu còn không dám cày, ngươi sao lại đến đây?” Do vậy, ruộng đất phía tây sông trở thành đất bỏ hoang, dân vẫn phải nộp thuế hàng năm, không được miễn, gọi là thuế thảo đầu. Từ đó, giặc dần cày cấy ở biên giới, nhưng cũng chưa dám tiến sâu vào. Đến khi Nguyên Hạo làm phản, mới cắm cọc, dựng hơn ba mươi trại nhỏ ở khoảng giữa Đạo Quang và Hồng Nhai, lén cày cấy ruộng đất bên cạnh các trại. Đến khi nộp khoản, đất xâm chiếm chỉ hơn mười dặm. Lúc đó, triều đình vì đã sửa đổi chiếu thư thề ước, không muốn phân định rõ ràng biên giới với giặc, bèn lệnh tu sửa thành Hà Tân. Cáp môn chỉ hầu Trương Tông Vũ dụ bảo Trương Kế Huân rằng: “Nếu người phương Tây đến, hãy trả lời theo chiếu thư thề ước. Chỉ có Diên Châu và Bảo An Quân lấy nơi ở của dân làm mốc, các lộ khác thì biên giới vẫn như cũ. Những nơi chưa định, nếu người phương Tây cố muốn phân chia, thì xem xét chỗ họ chỉ, nếu không vượt quá biên giới cũ, cử quan cùng họ dựng bia đá làm mốc giới.”

Kế Huân bèn liệt kê tên các địa danh biên giới trước sau rồi tâu lên, và nói: “Nay nếu lấy phía tây sông làm đất cấm, thì càng làm họ thêm tham lam, tiến sát đất phía tây sông, cày cấy chăn nuôi, hoặc dựng trại lũy, cách xa thành châu, không tiện. Nếu lấy biên giới trước năm Hàm Bình thứ năm, thì quá xa khó giữ, xin lấy biên giới đã định năm Đại Trung Tường Phù thứ hai làm mốc.” Chiếu lệnh Kế Huân cùng Tông Vũ trước hết xem xét định đoạt, không được tự tiện đi khảo sát để sinh sự. Kế Huân lại báo lên Kinh Lược Ty: “Những điều bàn về biên giới trước đây đã đúng thực tế, không cần thay đổi nữa.” Bèn cử Giám áp trại Lâm Bảo, Tam ban tá chức Mã Ninh, Chỉ sử, Điện thị Khang Quân đợi người phương Tây ở biên giới, và lệnh Thông phán châu Lân đảm nhiệm việc này. Người phương Tây nói: “Chỗ nào chân ngựa ta giẫm lên, đều là đất của ta”, cùng nhau tranh cãi lâu ngày.

[16] Khi người Tây Hạ nhiều lần cử người đến xin thông thương buôn bán ở Ninh Tinh, Kế Huân sai Quân đem việc này ra thương lượng. Thái úy giữ cửa ải là Tào Miễn và quan coi việc buôn bán là Tào Kính nói với Quân rằng: “Nếu thông thương buôn bán ở Ninh Tinh, thì xin giữ nguyên biên giới Lân Phủ như cũ.” Kinh lược ty lệnh đến Bảo An quân tự trình bày. Không lâu sau, quả nhiên đến Bảo An quân, triều đình cho rằng biên giới đã như cũ, bèn đồng ý. Đến khi Kế Huân vì phạm tội bị cách chức, người sau làm Tri châu sợ việc nhiều dễ thất bại, ai nấy đều lo tự giữ, để sửa chữa lỗi lầm trước.

[17] Lại có chỉ sử đi qua Hà Tây, bị người Tây Hạ bắt giữ, bèn cấm quan lại và dân chúng không được qua Hà Tây. Vương Cát từng qua Hà Tây tuần tra, châu ty liền gửi văn thư hặc tội, từ đó không ai dám qua nữa, các trại bảo cũng thấy lợi khi dân không qua sông, mà quân địch không vượt biên giới, hết năm được thăng chức, nên cấm càng gắt gao. Người Tây Hạ ban đầu còn ngần ngại chưa dám, mấy năm sau, quen biết việc làm của quan lại biên giới, bèn tha hồ xâm chiếm đất canh tác. Tuy nhiên, phía tây châu vẫn cách sông Khuất Dã hơn hai mươi dặm, từ Ngân Thành trở xuống nam đến Thần Mộc bảo, hoặc mười dặm, hoặc năm bảy dặm trở ra, đều thành ruộng của địch. Địch công khai lấy giữa sông Khuất Dã làm biên giới, có khi ban ngày đuổi người, có khi ban đêm qua phía đông châu, cướp bóc tài sản gia súc, thấy người tuần tra thì bỏ chạy, đã qua sông thì người không dám đuổi theo.

[18] Khi Quản câu quân mã ty là Giả Quỳ đi tuần biên, thấy đất bị xâm chiếm, bèn trách cứ người chủ trì. Tri châu Vương Lượng sợ hãi, bèn lệnh cho quan lại biên giới báo việc này. Kinh lược ty bèn tâu lên rằng người địa phương là Điện trực Trương An Thế và Giả Ân làm Đô đồng tuần kiểm để quản lý việc này. Trương An Thế làm Đô tuần kiểm vào tháng 11 năm Chí Hòa thứ 2. Giả Ân, chưa rõ. Tuy nhiên, địch đã xâm chiếm canh tác lâu ngày, coi đó là đất của mình, và thu hoạch đều đưa về tù trưởng của họ là Một Tàng Ngoa Mang. Vì vậy, khi Trương An Thế và những người khác ép buộc thì họ chống cự, nếu buông lỏng thì họ không chịu rời đi. Kinh lược ty nhiều lần liệt kê ranh giới cũ và gửi hịch yêu cầu họ trả lại đất đã xâm chiếm. Em gái của Ngoa Mang sai người thân tín là bộ khúc Gia Y Khắc đến xem xét, về báo rằng đất canh tác đều là đất của người Hán. Ngoa Mang bèn được triệu hồi, muốn trả lại đất đã xâm chiếm. Nhưng Gia Y Khắc làm loạn bị giết, và quốc mẫu qua đời, Ngoa Mang càng được tự do hành động.

[19] Ngày Giáp Tuất, Kinh lược sứ Bàng Tịch tâu: “Người Tây Hạ xâm chiếm canh tác đất ở sông Khuất Dã, vốn là mưu kế của Một Tàng Ngoa Mang. Nếu không cấm tuyệt việc buôn bán, e rằng họ sẽ tiếp tục xâm lấn. Xin tạm ngừng việc buôn bán ở biên giới Thiểm Tây, để nước họ quy tội cho Ngoa Mang, thì trong vòng một năm có thể đạt được thỏa thuận.” Chiếu chỉ cấm bốn lộ Thiểm Tây buôn bán riêng với người Tây Hạ. Vùng phía tây sông Khuất Dã đều trở thành đất cấm. Việc này được ghi trong 《Tư Mã Quang hà ngoại tư mục》 vào tháng 5 năm Thiên Thánh thứ 4. 《Thực lục》 chép việc này phần lớn dựa vào 《Tư Mã Quang hà ngoại tư mục》.

[20] Trước đó, Quang lộc khanh Trương Tử Hiến được thăng làm Hữu gián nghị đại phu, nhậm chức Tri Quế châu. Tử Hiến bị bệnh, lâu ngày chưa đi nhậm chức, Ngự sử Ngô Trung Phục hặc tội ông trì hoãn, và nói rằng Tử Hiến trước đây làm Tri Hồng châu và Ngạc châu đều không có thành tích gì. Ngày Đinh Sửu mùng một tháng 3, đổi mệnh cho Quảng Đông chuyển vận sứ, Công bộ lang trung Tiêu Cố trực Chiêu văn quán, nhậm chức Tri Quế châu. Tử Hiến bị cách chức Bí thư giám, sau đó lại được phục chức Quang lộc khanh, vì Tử Hiến tự trình bày rằng mình không xứng đáng được tăng bậc.

[21] Ngày Mậu Dần, cứu trợ dân chúng Hà Bắc bị lũ lụt^[2].

[22] Ngày Canh Thìn, do động đất ở Hùng, Bá, ban chiếu cho các quan chức biên giới an ủi quân dân, Ty Chuyển vận và Ty Đề điểm hình ngục xem xét nỗi khổ của họ, cũng như những oan khuất trong ngục tù.

[23] Ngày Tân Tỵ, Vua ngự điện Sùng Chính thi các tiến sĩ do Lễ bộ tiến cử, lại thi những người được đặc cách tiến cử.

[24] Ngày Nhâm Ngọ, thi các khoa khác.

[25] Ngày Đinh Hợi, ban cho tiến sĩ Chương Hành người Kiến An cùng 262 người khác đỗ đệ, 126 người đỗ đồng xuất thân. Năm đó, các tiến sĩ dự thi điện đều không bị đánh trượt.

[26] Ngày Kỷ Sửu, ban cho 389 người đỗ các khoa khác, lại ban cho 214 người đỗ đặc cách tiến sĩ và các khoa khác đồng xuất thân, và bổ nhiệm làm Trưởng sử, Văn học các châu. Lý Phục Khuê trong《Ký văn》chép rằng mùa xuân năm đó do các tiến sĩ xúc phạm Âu Dương Tu nên thi điện đều được ban đỗ, không ai bị trượt. Cần xem xét thêm.

[27] Ngày Quý Tỵ, nước Hạ sai người đem ngựa và lạc đà do mẹ họ để lại đến dâng.

[28] Ngày Ất Mùi, Khiết Đan sai Lâm nha Tả Giám môn Vệ Đại tướng quân Gia Luật Phòng, Xu mật Trực học sĩ Cấp sự trung Trần Nghị đến xin chân dung thánh. Tháng 3 năm Gia Hựu thứ 2, sứ Khiết Đan là Gia Luật Phòng, Trần Nghị đến. Phòng nhiều lần xin truyền đạt lời của họ, theo lệ thường truyền tấu xong, được đến gần tâu việc. Vâng thánh chỉ chỉ cho tiến thêm một bước, Xá nhân truyền tấu. Quán bạn sứ Tiền Minh Dật tâu Phòng cho thông sự. Hoàng đế lệnh theo lệ thường truyền tấu xong, được đến gần tâu việc. Sứ và phó sứ cùng quỳ, lệnh Trần Nghị tâu lên. Thông sự Xá nhân Hạ Phòng nói: “Xưa nay truyền tấu chỉ do Xá nhân. Nay sứ giả tự tâu, đã được thánh chỉ cho tiến thêm một bước^[3], cũng do Xá nhân truyền tấu. Nếu truyền tấu không đúng, xin Mật học truyền lại kỹ cho Xá nhân.” Trần Nghị vào trong cửa điện nói với Quán bạn, sợ truyền tấu không hết, viết tráp tử hỏi. Trong sách thề hai triều có điều này, nay chú thêm, cần xem xét thêm.

[29] Ngày Đinh Dậu, dời Đề điểm hình ngục Kinh Tây lộ, Độ chi viên ngoại lang Bào Kha làm Quảng Đông chuyển vận sứ. Sau đó, Ngự sử tâu rằng Kha trước đây làm Đề điểm hình ngục Quảng Đông, khi Nùng Trí Cao vây Quảng Châu, đã trốn tránh giặc đến Thiều Châu, không có kế hoạch gì. Chiếu bãi chức mới của Kha, cho trở về chức cũ. Việc phục chức Đề hình ngục vào tháng 4 ngày Đinh Tỵ, nay ghi chép lại.

[30] Ngày Mậu Tuất, Hữu gián nghị đại phu, quyền Ngự sử trung thừa Trương Biện làm Hồi tạ Khiết Đan sứ, Đơn Châu phòng ngự sứ Lưu Vĩnh Niên làm phó sứ.

[31] Ban đầu, Khiết Đan chủ Tông Chân gửi hai bức chân dung của mình và Long Tự, yêu cầu đổi lấy chân dung của Chân Tông hoàng đế và hoàng đế hiện tại. Đã đồng ý, nhưng sau khi Tông Chân chết, việc này bị bỏ dở. Đến nay, Khiết Đan lại cử sứ giả đến yêu cầu, nên triều đình cử Biện đi để yêu cầu họ mang chân dung của Hồng Cơ đến thì sẽ trao đổi. Hàn lâm học sĩ Hồ Túc soạn quốc thư, tâu rằng: “Bệ hạ trước đã đồng ý, nay văn thư đã soạn xong mà không trao đổi thì mất chữ tín. Hơn nữa, bậc tôn trưởng mà cầu xin kẻ dưới, nếu họ không nghe lời, trách cứ việc trước, rồi lại trao đổi thì càng thêm khuất nhục.” Vua không nghe. Biện đến nơi, Khiết Đan muốn nhận chân dung trước, Biện bác lại: “Xưa Văn Thành là em, em gặp anh trước là thuận lễ. Nay Nam triều là bác, nên đến trước tỏ lòng kính trọng.” Khiết Đan không đối đáp được, vì chưa được như ý^[4], đêm đến chở đá lớn chặn cửa dịch trạm^[5], mọi người đều sợ hãi, Vĩnh Niên ném đá đi. Từ đó, thiên hạ truyền rằng Vĩnh Niên có sức mạnh thần kỳ.

[32] Hoài Nam chuyển vận ty tâu rằng nước sông Hoài từ hạ thu dâng cao, ngập thành Tứ Châu, Tri châu Chu Xử Nhân và Thông phán Thái Tuyển đều có công lao bảo vệ, ban chiếu khen ngợi.

[33] Ngày Canh Tý, Trần Châu tâu rằng Hộ quốc tiết độ sứ, Đồng bình chương sự Địch Thanh mất. Vua tổ chức tang lễ trong vườn, truy tặng Trung thư lệnh, thụy hiệu Vũ Tương.

[34] Địch Thanh là người cẩn mật, ít nói, mỗi khi bàn việc đều cân nhắc kỹ cơ hội rồi mới hành động. Khi xuất quân, ông luôn chỉnh đốn đội ngũ trước, rõ ràng trong thưởng phạt, cùng chia sẻ đói rét, nhọc nhằn với binh sĩ. Dù địch đột ngột tấn công, không một binh sĩ nào dám lùi bước, nên mỗi lần xuất quân đều lập được công lớn. Ông thích chia sẻ công lao với các tướng tá. Ban đầu, cùng Tôn Miễn đánh giặc, mưu kế đều do Địch Thanh đề ra, khi giặc đã bình định, ông giao hết việc còn lại cho Tôn Miễn, tỏ ra như không màng công lao. Tôn Miễn ban đầu khâm phục sự dũng cảm của ông, sau lại cảm phục nhân cách, tự nhận không thể sánh bằng. Doãn Chu bị giáng chức rồi chết, Địch Thanh hết lòng giúp đỡ việc nhà cho ông. 《Tống triều yếu lục》 chép: Địch Thanh từng bàn việc binh với Doãn Chu, Chu cho rằng ông có tài năng của danh tướng thời xưa.

[35] Mùa hạ, tháng 4, ngày Đinh Mùi, Vua ngự tại điện Sùng Chính, xem xét việc chuyển đổi chức vụ của các quân, kéo dài ba ngày.

[36] Hữu ty gián Lữ Cảnh Sơ và Tả tàng phó sứ Lý Thụ được cử làm An phủ sứ thể lượng Hà Bắc, vì đất Hà Bắc nhiều lần xảy ra động đất.

[37] Ngày Quý Sửu, tha tội chết cho Nguyễn, cha của tham quân Lý Biện ở Tùy Châu. Trước đó, Nguyễn đánh chết người làm thuê, con trai ông là Biện xin nộp sắc cáo đã nhận để chuộc tội cho cha. Vua thương tình đồng ý, miễn xử tử, đưa đi biên quản ở Hồ Nam.

[38] Ngày Bính Thìn, quốc mẫu nước Khiết Đan cử Chiêu Đức tiết độ sứ, Hữu giám môn vệ thượng tướng quân Gia Luật Xương Phúc, Hữu gián nghị đại phu, Tri chế cáo Lưu Vân; Khiết Đan cử Vũ An tiết độ sứ Tiêu Củ, Dẫn tiến sứ, Thái Châu đoàn luyện sứ Lưu Tòng Bị đến chúc mừng tiết Càn Nguyên.

[39] Ngày Đinh Tỵ, điều Thị ngự sử Phạm Sư Đạo, người đang giữ chức Tri Thường Châu, làm Chuyển vận sứ Quảng Nam Đông lộ. Trước đây, việc bổ nhiệm nhiếp quan đều giao cho lại tư, không có thứ tự xa gần, Sư Đạo bắt đầu lập sổ sách để sắp xếp thứ tự.

[40] Ngày Bính Dần, Hùng Châu báo rằng đất U Châu ở biên giới phía bắc xảy ra động đất lớn, thành quách bị hư hại nghiêm trọng, hàng vạn người bị chết vùi. Vua hạ chiếu cho Hà Bắc chuẩn bị phòng bị kỹ lưỡng. Phong cho Triệu Nhị Nam, người Khiết Đan quy thuận, làm Tư sĩ tham quân ở Thái Châu; Mã Tích làm Điện thị Trà tửu ban, Chỉ sử ở An phủ ty Kinh Đông, và ban cho mỗi người hai khoảnh ruộng.

[41] Ngày Kỷ Tỵ, Chủ khách viên ngoại lang, Điện trung thị ngự sử lý hành Biện Trung Phục được bổ làm Điện trung thị ngự sử, sung chức Ngôn sự ngự sử. Do Trung thừa Trương Biện tâu rằng đài này thiếu Ngôn sự ngự sử, xin bổ Trung Phục vào chức vụ đó. 《Thực lục》 chép rằng chức Ngôn sự ngự sử được đặt từ năm Khánh Lịch thứ 4, sau đó không bổ nữa. Xét việc đặt chức Ngôn sự ngự sử bắt đầu từ năm Thiên Hi sơ, sau đó lâu không bổ. Năm Khánh Lịch thứ 5 lại đặt, chỗ này nói năm thứ 4 e là sai. Lại từ năm Khánh Lịch thứ 5 về sau^[6], những người làm Ngôn sự ngự sử không phải chỉ một người, đến tháng 10 năm Chí Hòa thứ 2, Du Hi Mạnh bị bãi chức mới bắt đầu khuyết. 《Thực lục》 chép rằng từ năm Khánh Lịch thứ 4 về sau không bổ nữa là sai, nay không theo.

[42] Ngày Tân Mùi, Thông phán Hoàng Châu, Điện trung thừa Triệu Chí Trung dâng lên bản đồ Khiết Đan và tạp ký 10 quyển. Việc này căn cứ theo 《Chính sử Khiết Đan truyền》. 《Thực lục》 chép rằng dâng lên bản đồ con cháu kiến quốc của Khiết Đan và sách ghi chép sự việc 3 tập, khác với bản truyền. Xét 《Lỗ đình tạp ký》 nay vẫn còn, những điều 《Thực lục》 nói đều có trong đó. Chí Trung về hàng vào tháng 8 năm Khánh Lịch nguyên niên, đến tháng 7 năm Hi Ninh thứ 2 mới về hưu. 《Phạm Trấn tạp ký》 chép rằng Chí Trung từng làm sử quan của Khiết Đan, Khiết Đan gọi là Trung thư xá nhân, hoặc Trung thư xá nhân kiêm luôn chức sử quan. Tháng 2 năm thứ 3 lại dâng lên sách ghi chép về phong tục, chức quan, nghi vật của nước họ, tháng 5 năm thứ 6 lại dâng lên 10 tập ghi chép về việc cơ mật quân sự Khiết Đan và Hán, cùng bản đồ Khiết Đan đi săn.

[43] Ngày Quý Dậu, Thị ngự sử Chu Xử Ước làm Kinh Hồ Bắc lộ Thể lượng an phủ sứ, vì người Man Hạ Khê Châu là Bành Sĩ Hi chưa quy phụ.

[44] Ngày Giáp Tuất, Thái thường bác sĩ, Tập hiền hiệu lý Lục Sân được cử làm Đề cử Khai Phong phủ giới các huyện trấn công sự. Quân Long Kỵ ở Hàm Bình vốn là bọn giặc cướp bị đưa đi lưu đày, vì lương thực cấp phát không đúng hạn, cùng nhau đánh viên quan giám cấp. Sau khi về doanh vẫn không yên tâm, hiệu úy trong quân là Sài Nguyên xúi giục họ định làm loạn. Sân vâng chiếu đến dụ Sài Nguyên rằng sẽ không giết, bảo hắn tự bắt những kẻ làm loạn để chuộc tội, quân lính nhờ đó mà yên ổn. Sân là người Dư Hàng.

[45] Chiếu cho Tây Phiên tiến cống Hạt Chiên, theo lệ ban thưởng vàng bạc và thuốc men.

[46] Ty Thiên Giám tâu: “Theo lịch Sùng Thiên, năm Kỷ Hợi sẽ có nhật thực vào ngày mùng một tháng giêng, xin định tháng chạp năm Mậu Tuất làm tháng nhuận để tránh điềm này.” Chiếu không cho phép.

[47] Người Man ở động Hoả là Nùng Tông Đán, thuộc dòng dõi của Trí Cao, chiếm cứ nơi hiểm yếu, tụ tập đám đông, nhiều lần ra cướp bóc. Tri châu Ung Châu là Tiêu Chú muốn huy động lớn lực lượng động đinh để đánh dẹp, trong khi Tri châu Quế Châu là Tiêu Cố lại xin dùng chiếu chỉ để chiêu hàng. Chuyển vận sứ Vương Hãn cho rằng Tông Đán ẩn náu giữa núi rừng trúc rậm, nếu bố trí phục binh thì quân ta chưa chắc đã thắng, chỉ thêm phiền nhiễu biên giới, bèn một mình dẫn quân đến đóng ở biên giới, sai người gọi con của Tông Đán là Nhật Tân đến, bảo rằng: “Cha ngươi bên trong bị Giao Chỉ thù ghét, bên ngoài lại là mồi nhử để các quan biên giới mong được thưởng. Hãy về báo với cha ngươi, nên chọn lợi mà hành động.” Do đó, Tông Đán và con trai đều đầu hàng, việc phương Nam liền yên. Phong Tông Đán làm Trung Vũ tướng quân, Nhật Tân làm Tam ban phụng chức. Việc của Vương Hãn, theo 《Thần Tông thực lục》 chép trong truyện Vương Hãn. Còn chính sử thì nói Tri châu Quế Châu là Tiêu Cố chiêu hàng Tông Đán, phong làm Trung Vũ tướng quân. Lại bổ nhiệm con trai ông ta làm Tri động Ôn Muộn, Nhật Tân làm Tam ban phụng chức. Nay tham khảo cả hai. Vương An Thạch trong bài minh trên mộ Tiêu Cố cũng nói Cố chiêu hàng Tông Đán, bổ làm Tây đầu cung phụng quan. Việc bổ nhiệm khác nhau, không rõ đâu là đúng, nay theo chính sử. Xét 《Tống sử》, chép việc Nùng Tông Đán xâm phạm vào ngày Kỷ Tỵ tháng này, có chút khác biệt.

[48] Tháng 5, ngày mùng một Bính Tý, chiếu cho các ty Kinh lược an phủ, Chuyển vận, Đề điểm hình ngục của hai lộ Quảng Nam Đông Tây, xem xét các Tri châu, quan chủ binh và sứ thần các thành trại biên giới nhút nhát, tâu tên lên.

[49] Ngày Mậu Dần, ban cho Thái thường bác sĩ Nhậm Bá Truyền 5 vạn tiền, lệnh cho Châu Tử thúc giục về kinh, để bổ nhiệm chức vụ. Bá Truyền đang để tang mẹ, từ kinh thành đi bộ đưa tang về huyện Vĩnh Thái, ở lại mộ ba năm, lâu ngày không ra làm quan. Ngự sử Chu Xử Ước tâu xin, nên có mệnh lệnh này.

[50] Chiếu cho lộ Hà Bắc, năm nay được mùa, dân khá dễ chịu, các quan lại trong lộ phải thương yêu dân chúng, không được điều động quấy nhiễu.

[51] Ngày Canh Thìn, Sùng Nghi sứ, kiêm chức Đại Kiềm hạt, quản câu quân mã ở Lân Phủ là Quách Ân giao chiến với quân Hạ tại Đoạn Đạo Ổ, tử trận. Tẩu mã thừa thụ, Nhập nội Đông đầu Cung phụng quan Hoàng Đạo Nguyên và Giám áp trại Ninh Phủ ở Phủ Châu là Lưu Khánh bị bắt. Số người tử trận gồm 5 sứ thần, 387 quân sĩ; số người bị cắt tai mũi mà trở về được hơn 100 người; tổn thất khí giới 17.899 bộ, ngựa 280 con.

[52] Ban đầu, người Hạ hàng năm xâm lấn đất phía tây sông Khuất Dã, đến mùa cày cấy và thu hoạch, thường đóng quân ở phía tây sông để dụ quân triều đình. Kinh lược sứ Bàng Tịch thường răn dạy các tướng biên giới rằng khi địch đến, hãy rút quân về phía đông sông, không giao chiến. Quân địch đóng quân hơn một tháng, lương thực hết sạch rồi rút đi nhiều lần. Năm đó, tháng giêng, Một Tàng Ngoa Mang dẫn quân đến biên giới, đến tháng ba, quân số tăng lên đến mấy vạn người. Lại từ Phu Diên trở lên phía bắc, họ huy động dân và trâu bò để cày cấy, tính toán muốn cày hết ruộng đất phía tây sông Khuất Dã. Gặp lúc trong nước có người bất đồng ý kiến, lại triệu quân về, quân địch đều bỏ trống doanh trại mà đi. Tuy nhiên, từ Ngân Thành trở về phía nam, những kẻ xâm canh vẫn tự nhiên như cũ, vì đất đó bên ngoài thì đường đi hiểm trở, cây sam, cây bách mọc um tùm, quân Hán khó vào được, bên trong thì đất bằng phẳng màu mỡ, thích hợp trồng lúa mạch, nên địch không nỡ bỏ.

Do đó, Bàng Tịch ra lệnh cho Thông phán Tư Mã Quang đi tuần biên đến Bạch Thảo Bình phía tây sông, mấy chục dặm không thấy bóng địch. Lúc đó, Tri châu Lân Châu là Vũ Kham và Thông phán Hạ Ỷ đã xây một pháo đài để quan sát, lại bàn với Tư Mã Quang rằng: “Nhân lúc địch rút đi, bất ngờ xây thêm hai pháo đài nữa để chiếm cứ đất ấy, có thể khiến địch không dám xâm canh nữa. Xin về báo với Kinh lược sứ, thêm ba nghìn quân cấm vệ và năm trăm quân phu, không quá hai tuần, thành lũy có thể xây xong. Sau đó, bỏ hai pháo đài Hoành Nhung và Lâm Tắc, dỡ bỏ lầu canh, dời binh khí đến đóng ở pháo đài mới, đặt các đài phong hỏa để thông báo tình hình khẩn cấp. Từ lầu hồng trong thành nha, nhìn xuống đất ấy như chỉ trong lòng bàn tay. Nếu có việc khẩn cấp, thì châu và pháo đài Hoành Dương sẽ xuất quân cứu viện; địch đến cày thì đuổi đi, đã gieo trồng thì giày xéo; nếu địch đông thì rút vào pháo đài để tránh. Như vậy, đất cách pháo đài ba mươi dặm, địch tất không dám cày cấy, thì phía tây châu năm mươi dặm sẽ không còn lo ngại nữa.” Bàng Tịch bèn ra lệnh cho Lân Châu làm theo kế ấy.

[53] Bấy giờ, Quách Ân cùng Trần Kham, Tô Đạo Nguyên lấy cớ tuần tra biên giới, đến xem xét tình hình. Vừa gặp người do thám báo rằng quân địch đóng quân ở Sa Thử Lãng, kéo dài đến mười lăm dặm, Quách Ân muốn dừng lại không tiến. Tô Đạo Nguyên nổi giận, dùng lời lẽ đe dọa Quách Ân, đêm đó dẫn hơn một nghìn bốn trăm bộ binh và kỵ binh tiến lên, một nửa không mặc giáp, men theo phía bắc sông Khuất Dã mà đi, không còn hàng ngũ chỉnh tề. Quân Hạ đốt lửa ở Ngọa Ngưu Hoạn, Trần Kham chỉ vào đó nói với Quách Ân: “Quân địch đã biết chúng ta xuất quân rồi.” Tô Đạo Nguyên nói: “Đây là bọn chúng làm ra, muốn ngăn cản chúng ta^[7]. Lát sau lại nghe tiếng trống, Tô Đạo Nguyên vẫn không tin. Đến cửa hang, Quách Ân muốn cho quân nghỉ ngơi, nói: “Trời chưa sáng, có thể đợi đến sáng rồi mới lên núi.” Tô Đạo Nguyên vén áo đứng dậy nói: “Mấy năm nay nghe danh Quách Ân, hôm nay lại nhút nhát, khác gì Giả Quỳ?” Quách Ân cũng tức giận nói: “Chẳng qua là chết thôi!” Rồi tiến quân. Đến sáng, đến Hốt Lý Đôi. Quân địch mấy chục người đều chạy về phía tây^[8], cách nhau mấy chục bước, dừng lại. Quách Ân ngồi trên ghế Hồ, sai kỵ binh đi theo gọi^[9], quân địch không đáp, cũng không động. Lát sau nổi lửa, kỵ binh địch giương cánh trái phải, từ nam bắc cùng kéo đến. Phía đông đống có con hào dài, trong đó có cây cầu, gọi là “Đoạn Đạo Ổ”. Quách Ân đóng quân ở cửa cầu phía đông^[10], cùng quân địch đánh nhau kịch liệt. Từ sáng đến giờ ăn, quân địch từ hai bên hào leo lên, bốn mặt hợp kích, quân của Quách Ân đại bại. Ỷ Phương đang ở Hồng Lâu, thấy kỵ binh địch từ phía tây núi kéo xuống, cùng Thôi quan Lưu Công Bật dẫn các quân trong thành, đóng cửa lên thành. Trần Kham chạy về phía đông núi, đến phía đông thành, phá cửa vào.

Quách Ân và Tô Đạo Nguyên đều bị quân địch bắt, Quách Ân không chịu đầu hàng, tự sát. Quân địch sau đó cho Tô Đạo Nguyên về. Triều đình xuống chiếu truy tặng Quách Ân chức Đồng Châu Quan sát sứ, phong vợ ông là Lã thị làm Kinh Triệu Quận Quân, bổ nhiệm con cháu ông làm quan theo thứ bậc, cấp lương cũ trong ba năm. Quách Ân là người Khai Phong.

[54] Ngày Tân Tỵ, truy phong nhũ mẫu họ Đái làm Sùng Quốc phu nhân.

[55] Nội thị phó đô tri, Chiêu tuyên sứ, Quả châu đoàn luyện sứ Vũ Kế Long được thăng làm Tuyên chính sứ, sau đó bị bãi chức. Việc này căn cứ theo bảng quan chức, không rõ nguyên nhân. Hành trạng, thần đạo bia và bản truyện của Hàn Giáng đều ghi rằng nội thị Vũ Kế Long được thăng chức, Hàn Giáng phản đối và trả lại tờ sớ, liệt kê tội lỗi của ông ta, nên bị điều ra làm Kiềm hạt ở Vận châu, có lẽ là việc này. Không rõ vì sao sách thực lục không ghi chép.

[56] Ngày Quý Mùi, lệnh cho Xu mật phó sứ Điền Huống đứng đầu việc biên soạn sắc lệnh cho các ty Điện tiền, Mã, Bộ quân^[11]. Tri chế cáo Lưu Xưởng tâu: Lúc này Lưu Xưởng đang ở Dương châu. Đến tháng 10 năm thứ 3, mới được triệu về từ Vận châu. “Thần nghe triều đình chọn quan để san định các điều lệnh biên soạn cho các ty Điện tiền, Mã, Bộ quân, đây thực là việc quan trọng. Thần cho rằng luật lệ dù chi tiết, nhưng người thi hành lại là quan lại, nếu không thận trọng, thì việc xét xử có thể bị lạm dụng. Nay các ty Điện tiền thống lĩnh các quân^[12], hình phạt không ít, nhưng việc thẩm vấn và quyết án đều giao cho tiểu lại, không có sĩ đại phu tham gia, nên có thể xảy ra việc tiểu lại lợi dụng việc này để làm sai lệch văn bản, điều này không khó. Việc xét xử là việc hệ trọng, liên quan đến tính mạng con người, từ xưa đến nay chưa từng chỉ giao cho tiểu lại mà không có sự tham gia của quan lại cao cấp. Hơn nữa, thời Hán, Đường, trong phủ mạc của các đại tướng quân, thường đặt các chức như Nghị lang, Lục sự, Binh tào, phân công phụ trách các việc, số lượng rất đông. Nay chế độ quá đơn giản, muốn làm giống như xưa thì khó. Vậy nên, xin mỗi ty đặt một viên quan phụ trách việc xét xử, do Lưu nội tuyển tuyển chọn, giống như chức Phán quan của Tả Hữu quân tuần. Như vậy, việc xét xử sẽ không oan sai, hình phạt sẽ không sai lầm, có thể đáp ứng ý nguyện thương xót của triều đình, hơn là chỉ chuyên biên soạn sắc lệnh.” Đến tháng 7 năm thứ 4, đặt chức Kiểm pháp quan, có lẽ là do việc này. Cần xem xét thêm.

[57] Ban thưởng cho Quốc tử bác sĩ Khấu Nhân 50 lạng bạc và 50 tấm lụa, vì Nhân đã dâng lên tập văn của tổ tiên là Khấu Chuẩn.

[58] Trước đó, Lễ quan Trương Sư Trung bàn rằng đàn Môi thấp và chật hẹp, Bảo chương chính Hoàng Phủ Định xin dời đến phía đông Viên Khâu, Trấn An quân Văn học tham quân Trịnh Hiếu Tiên cho rằng nên đặt ở vị trí Trưởng nam phương Đông. Lễ quan và Ty Thiên giám bàn rằng: “Đàn Môi thời Hán, Tấn ở phía nam thành, thời Tề, Tùy tế lễ ở phía tây nam đàn Nam Giao, nay đất đó thấp ẩm, nên dời đến đất cao ráo phía đông Viên Khâu.” Ngày Giáp Thân, đổi xây đàn Môi ở phía đông nam Viên Khâu.

[59] Ngày Canh Dần, chiếu cho Lại bộ Lưu nội tuyển xét duyệt các quan được tuyển chọn, những người đã từng bị xóa bỏ tội lỗi trong quá khứ, không được dùng thiếp hoàng để trình bày lại.

[60] Ngày Tân Mão, châu Kiềm thuộc Tây Nam Phiên sai người đến cống ngựa.

[61] Ngày Nhâm Thìn, Điện trung thị ngự sử Ngô Trung Phục tâu: “Cung phụng quan Câu đương nội đông môn Lưu Khôi tiến nữ khẩu, nhưng đồng Câu đương Lưu Ôn Lễ đã tố cáo việc này. Nay cả hai đều bị giáng chức ra ngoài, không phải là cách để khuyên răn.” Chiếu cho Ôn Lễ khôi phục chức vụ cũ, còn Khôi chưa được điều động.

[62] Ngày Đinh Dậu, chiếu cho Xu mật viện, các cận thần từng tiến cử văn thần đổi sang chức võ, từ nay gặp chỗ khuyết ở biên giới quan trọng, liền chọn người tâu lên.

[63] Ngày Mậu Tuất, Quảng Tây chuyển vận sứ Vương Hãn tâu, thanh niên hữu ngạn sông Hữu Giang theo Tiêu Chú đánh giặc mà chưa được thưởng^[13], xin đặc miễn thuế hạ một năm, được chấp thuận.

[64] Ngày Kỷ Hợi, chiếu cho Thẩm quan viện và Tam ban viện, các quan văn võ trước đây đều tự nộp văn bản xin xét duyệt thăng chức, gây trở ngại cho liêm chính, từ nay không cho phép tự trình bày; những người làm quan ở Tây Xuyên, Quảng Nam mãn nhiệm trước ba tháng, các lộ khác trước hai tháng, lệnh cho viện này dự định thi hành trước.

[65] Lại chiếu rằng những người được tiến cử đã thi hành, sau dù có thay đổi tiết tháo, không được tự thú, và người được tiến cử không được nhận tiến cử chủ. Sau đó lại chiếu rằng những người làm quan trong bộ mà thay đổi tiết tháo, cho phép tố cáo như pháp tự thú.

[66] Tháng này, lộ Hà Bắc tâu rằng tằm và lúa mì được mùa, dân lưu tán trở về làm ăn.