[PREVIEW] QUYỂN 197: NĂM GIA HỰU THỨ 7 (NHÂM DẦN, 1062)

Từ tháng 7 năm Gia Hựu thứ 7 đời Nhân Tông đến hết tháng 12 cùng năm.

[1] Mùa thu, tháng 7, ngày Nhâm Tý, ban chiếu rằng vào tháng 9 sẽ tổ chức lễ tế tại Minh đường^[1], các quần thần không được xin thêm tôn hiệu^[2].

[2] Thái thường lễ viện tâu: “Lễ Hoàng hữu tham khảo dùng vị trí trăm thần ở Nam giao, không hợp với phép tế tự. Nên theo chế độ cũ của nhà Tùy, Đường, đặt vị trí của Hạo Thiên Thượng đế và Ngũ phương đế, lấy Chân Tông phối hưởng, còn Ngũ nhân đế và Ngũ quan thần thì theo tế, các vị khác đều bãi bỏ. Lại nữa, ngày hôm trước nhà Vua thân hành tế Thái miếu, lúc đó đã tạm dừng lễ tiến tế tháng Mạnh đông. Xét kỹ điển lễ, việc tế tự thường kỳ ở tông miếu chưa từng có việc vì phối hưởng nghiêm túc mà dừng lại. Nay lễ Minh đường cách ngày định tế tháng Mạnh đông còn xa, xin khôi phục lễ tiến tế ở miếu. Trước đây các vị tổ tông đều được phối hưởng, nay theo điển lễ chỉ phối hưởng một vị; trước đây Địa kỳ và Thần châu đều được tế, nay vì phối hưởng với trời nên cũng bãi bỏ, đó đều là những điều lớn trong việc biến đổi lễ nghi để đạt được sự cân bằng. Theo lễ Khai nguyên và Khai bảo, Ngũ đế không có nghi thức hiến tế riêng. Lễ cũ trước đây, trước hết đến điện Hạo Thiên dâng lễ, Ngũ đế cùng dâng lễ riêng, do các quan hầu dâng lụa, hoàng đế lạy hai lần, sau đó đến tòa thần của Chân Tông, như thế là hợp lễ.” Chiếu theo lời tâu, và Ngũ phương đế cũng được thân hành hiến tế.

[3] Ngày Giáp Dần, Quảng Tây chuyển vận sứ, Độ chi viên ngoại lang Lý Sư Trung và Chuyển vận phán quan, Đô quan viên ngoại lang Lưu Mục, mỗi người bị phạt 20 cân đồng.

[4] Trước đây, vùng Lĩnh Nam có nhiều đất hoang, cỏ tranh mọc um tùm, chứa đầy khí độc. Sư Trung chiêu mộ dân khai khẩn ruộng đất, các huyện lập sổ sách, hứa hẹn sẽ không đánh thuế vĩnh viễn, ai trồng trọt được 30 khoảnh ruộng thì được làm Điền chính, miễn thuế và lao dịch. Nhờ vậy, đất đai dần được khai phá, khí độc giảm bớt. Tuy nhiên, Sư Trung và quan mục địa phương bị phạt vì tội tự ý bãi bỏ thuế mà không báo cáo. Giao Chỉ thường nhân lúc khí độc hoành hành, hay loan tin sẽ xâm lược. Sư Trung nắm được tình hình này, khi tạm quyền coi việc quân, quả nhiên Ung Châu phái quân hiệu đi ngựa trạm báo rằng Giao Chỉ sắp xâm lược. Sư Trung không xét đến việc đó, chỉ tra hỏi tội tự ý dùng ngựa trạm của họ mà thôi.

[5] Ngày Giáp Tý, Hữu ty gián, Tri Kiền Châu Triệu Biện được bổ làm Lễ bộ viên ngoại lang kiêm Thị ngự sử tri tạp sự.

[6] Ngày Đinh Mão, Hữu vệ đại tướng quân, Nhạc Châu đoàn luyện sứ Tông Thực từ chối chức Thái Châu phòng ngự sứ, Tri tông chính tự, nhưng không được chấp thuận.

[7] Tháng này, Hữu chánh ngôn Vương Đào dâng sớ nói:

[8] Từ sau khi Thánh thượng lâm bệnh vào năm Chí Hòa, thiên hạ lo lắng, không biết nương tựa vào đâu, ngày đêm mong trời cao thương xót, ban cho Thánh tự, để trong thì gánh vác trọng trách tế tự cửu miếu, ngoài thì yên lòng trăm họ bốn phương. Trời ban phúc chưa đến, chưa như lòng dân mong đợi. Các quan trong triều, lại châu quận, cho đến kẻ sĩ áo vải nơi thôn dã, đều dâng sớ chương, dẫn chuyện xưa nay, trình bày tai dị, xin chọn người hiền trong tông thất, sớm lập Thái tử, lời lẽ khẩn thiết, lay động lòng người, có đến hàng trăm người. Những người bàn luận việc này, đâu phải đều là kẻ bất trung, thích mưu lợi riêng, nịnh bợ cầu cạnh! Họ đều xuất phát từ lòng thành, vì đại kế lâu dài của tông miếu xã tắc, vì sinh mệnh của sinh linh bốn biển ngày sau, mong cầu an toàn, suy nghĩ sâu xa mà nói vậy.

[9] Bệ hạ tiếp nhận lời can gián, làm việc thiện, thông suốt yếu lĩnh trị loạn xưa nay^[3], hiểu đạo lý của bậc thánh nhân “tiên thiên mà không trái, hậu thiên mà thuận theo thời trời”, chính là ở chỗ thuận theo ý dân và an định lòng người. Năm ngoái, Bệ hạ tự mình ban bố ân đức, xét theo chuyện cũ đời Đường, chọn người trong tông thất để làm chức Tông chính tự, trên là để thuận theo ý trời, đón nhận điềm lành, chờ đợi điềm tốt về việc có con nối dõi; tiếp đó là để tôn sùng tông miếu, muốn coi trọng việc tế tự, tu sửa chức vụ chủ tế; dưới là để thuận theo lòng người, bày tỏ ý thánh, thể hiện thế mạnh của tông thất. Trong ngoài nghe tin, đều cho rằng việc làm này an ổn, không làm kinh động người nghe, mà lòng người trong thiên hạ dao động một sớm được yên định. Ngày sau, khi thánh tự ra đời, thì dần thăng chức, cho trở về phủ đệ cũ, việc thăng giáng không làm tổn hại quốc thể, ai nấy đều vui mừng.

Bệ hạ có đức thánh nhân như Vua Nghiêu, hiếu lớn như Vua Thuấn, cung kiệm như Hán Văn Đế, mà mưu lược sáng suốt, quyết đoán anh minh, không phải bậc quân chủ tầm thường thời cận đại có thể sánh được. Sau đó, dần dần nghe tin việc chậm trễ, bốn phương nghe thấy, há tránh khỏi lo ngại! Có người trách Tông Thực, cho rằng từ đời Đường trở lại đây, người làm chức Phán Tông chính tự đều là người trong tông thất, xét theo điển cố, chỉ là một chức sai khiến bình thường, cần gì phải từ chối quá mức. Có kẻ đồn đại rằng việc này là do lời nói nương tựa của cung nữ, hoạn quan trong cung^[4], khiến ý thánh dần dao động.

Hơn nữa, phụ nữ và kẻ thân cận^[5], không hiểu đại kế quốc gia, chỉ cốt làm vui lòng Bệ hạ trong chốc lát, mà không biết rằng đang ngăn trở chính sách tốt đẹp, làm xa cách quyết đoán anh minh, gây hại rất lớn. Nghe đồn rằng Tông Thực từ khi nhận mệnh này, ngày đêm lo sợ, đóng cửa không dám gặp người. Từ tháng hai năm ngoái trừ tang phục, đến nay đã hơn nửa năm^[6]. Thần e rằng người trong thiên hạ sẽ nói rằng Bệ hạ ban đầu thuận theo ý trời lòng người mà ban mệnh, nay lại nghe lời nương tựa của tả hữu mà sinh nghi, không chỉ đời sau khiến người ta than tiếc chính sự thánh minh không nhất quán từ đầu đến cuối, mà còn e rằng từ nay về sau, kẻ gian hùng trong ngoài xa gần sẽ nhân cơ hội này mà dòm ngó!

[10] Từ xưa đến nay, mọi sự hỗn loạn trong thiên hạ đều bắt nguồn từ việc không xác định rõ người kế vị, không sớm định đoạt tâm ý phó thác, dẫn đến tranh giành, nguy vong về sau, khiến dân chúng lầm than, chịu cảnh lầm than khổ cực. Huống chi trong những năm gần đây, tai dị liên tiếp xảy ra, không thể kể xiết. Mùa xuân năm nay, dân chúng ở Từ, Trần, Hứa, Thái và vùng kinh kỳ đồn đại rằng họ đào đất để ăn. Gần đây lại có rồng đánh nhau ở dịch trạm Cát thuộc Nam Kinh. Giữa mùa hạ, hành hỏa thịnh vượng, hành kim phải tiêu tan, sao Thái Bạch sáng chói, xâm phạm sao Huỳnh Hoặc. Lại có sao Thái Bạch đi ngang qua trời và sao Tuế tinh xuất hiện ban ngày. Thiên địa nhân sự đều xuất hiện biến dị, chiêm nghiệm cho thấy điềm binh đao hung hiểm^[7], lòng người bất an, thật đáng lo sợ. Thái sử chắc chắn đã dùng thuật của mình để tâu lên bệ hạ. Bệ hạ trong lúc này há nên còn chần chừ, nuôi dưỡng sự quyết đoán thánh thiện^[8], không sớm lo sợ tu tỉnh, kịp thời đáp lại lời cảnh báo của trời sao!

[11] Thiên hạ này là thiên hạ của thánh tổ thần tông, truyền đến bệ hạ, khiến bệ hạ vĩnh viễn ban phúc cho dân chúng, đặt họ vào nơi an toàn. Bệ hạ nên nghĩ đến trọng trách mà tiên đế đã giao phó, khiến tông miếu, xã tắc, dân chúng có chỗ nương tựa, các bậc trung thần tiết nghĩa trong thiên hạ có chỗ noi theo, đừng để Hán Thành Đế một mình có tiếng tốt. Trước đây chưa lập Tông Thực, ai nấy đều dâng lời xin sớm lập người kế vị. Nay lại không có một ai dám nói, không phải vì người ngày nay không trung thành. Bởi trước kia chưa có chủ danh, chỉ nói chung chung, nên bệ hạ không nghi ngờ. Nay bổ nhiệm một chức Tông Chính quan, tuy không phải là người kế tự, nhưng dường như đã có chủ danh, lại thêm bệ hạ do dự chần chừ, từ mùa đông đến mùa thu đã mười tháng rồi, người trong ngoài, không phân biệt sang hèn, hiền ngu, ai nấy đều lo nghĩ đến việc riêng, sợ bệ hạ nghi ngờ mà mắc tội, không dám nói một lời, chỉ ngày ngày nghe việc triều đình làm để đoán định trị loạn mà thôi. Thần giữ chức Gián quan, nếu lại không nói, thì ai sẽ là người nói với bệ hạ? Vì vậy, thần với tấm lòng lo lắng cho đất nước, bồn chồn không yên mà không thể tự kiềm chế được.

[12] Lý Đào nhân đó xin được đối đáp, nói rằng cung tần, hoạn quan có kẻ làm mê hoặc thánh ý, khiến Tông Thực sợ hãi tránh né không dám tiến lên. Vua hỏi Lý Đào: “Muốn đặt một danh mục khác, thế nào?” Lý Đào đáp: “Đây chỉ là một danh mục sai khiển, xin bệ hạ bàn bạc với các đại thần chấp chính.” Vua nói: “Nên đặt một danh mục khác.” Do đó, Hàn Kỳ và các quan mới bắt đầu có ý định lập làm hoàng tử.

[13] Tháng 8, ngày Ất Hợi mùng một, trong cung ban ra các khúc nhạc đón thần và tiễn thần của Minh Đường, giao cho Thái Thường quản lý. Thái Thường bác sĩ, Bí các hiệu lý Bùi Dục tấu: “Các đại lễ tế cùng ngày với quốc kỵ, từ niên hiệu Khánh Lịch đến Gia Hựu tổng cộng 8 lần, các cơ quan đều dựa theo lễ cũ, chuẩn bị nhạc nhưng không cử hành. Ngày kỵ ắt phải bi ai, tâm chí hướng về nơi đó, không dùng nhạc là hợp lý. Tuy nhiên, nhạc dùng để mời thần linh, không phải để thỏa mãn ý riêng. Kính xét sách Khai Nguyên, Lễ bộ từng kiến nghị rằng ngày kỵ tế miếu nên dùng nhạc^[9]. Bùi Khoan đề nghị: ‘Miếu tôn kỵ ty thì cử nhạc, miếu ty kỵ tôn thì chuẩn bị nhưng không cử hành.’ Trung thư lệnh Trương Thuyết cho rằng ý kiến của Bùi Khoan là đúng. Tông miếu đã như vậy, thì việc tế trời đất, mặt trăng mặt trời, xã tắc dùng nhạc là rõ ràng. Thần cho rằng những lễ tế trời đất, mặt trăng mặt trời, xã tắc cùng ngày với quốc kỵ, xin được dùng nhạc; còn ở miếu thì theo ý kiến của Bùi Khoan. Mong rằng bớt nhẹ giữ nặng, không mất đi sự tương xứng.”

Triều đình giao chương tấu này cho các quan Lễ bộ bàn bạc, họ nghị rằng: “Sách truyền nói rằng tế trời dùng khói để bắt đầu mời thần, dùng máu để bắt đầu dâng lễ vật; tế đất dùng chôn để bắt đầu mời thần, dùng máu để bắt đầu dâng lễ vật; tế tông miếu dùng rượu tưới để bắt đầu mời thần, dùng thịt sống để bắt đầu dâng lễ vật. Như vậy, tế trời đất, tông miếu đều dùng nhạc để bắt đầu mời thần, nên nói ‘đại tế có ba bắt đầu’, chính là chỉ điều này. Giữa trời đất, khoảng không vô hình là dương. Quỷ thần ở giữa trời đất, không thể dùng đạo người để tiếp xúc. Âm thanh thuộc dương, nên âm nhạc vang lên giữa trời đất, hy vọng thần linh nghe thấy mà đến. Vì vậy, tế lễ phải cầu ở dương. Người Thương tế lễ, trước hết cử nhạc để cầu thần, trước cầu ở dương; sau đó tưới rượu xuống đất để cầu thần ở âm, thấu đến suối sâu. Người Chu chuộng mùi thơm, tế lễ bốn mùa, trước hết tưới rượu xuống đất để cầu thần, trước cầu ở âm. Như vậy, tế trời đất, thần linh, quỷ thần không thể bỏ nhạc là rõ ràng.

Nay bảy miếu liền nhau, khó phân biệt tôn ty của miếu và kỵ, muốn theo chế độ cũ đời Đường và quốc triều, tế miếu cùng ngày với kỵ thì treo nhạc nhưng không cử hành; nếu cùng ngày với kỵ của các hậu ở miếu khác^[10], thì cử hành; nếu tế trời đất, mặt trăng mặt trời, Cửu cung, Thái nhất và tế trăm thần, xin được cử nhạc; tế xã tắc trở xuống, vì thấp hơn miếu, nên có thể không cử nhạc.”

Hàn lâm học sĩ Vương Khuê và các quan khác cho rằng: “Xã tắc là nơi tôn kính của quốc gia, nếu ngày tế cùng với kỵ của các hậu ở miếu khác^[11], xin cũng không bỏ nhạc.” Chiếu theo.

[14] Ngày Bính Tý, Hữu vệ Đại tướng quân, Nhạc Châu Đoàn luyện sứ Tông Thực từ chối chức Thái Châu Phòng ngự sứ, Tri Tông chính tự, được chấp thuận.

[15] Ban đầu, Tông Thực nhiều lần xin trả lại cáo sắc, Vua nói với Hàn Kỳ: “Hắn đã như vậy, sao không tạm dừng lại?” Kỳ đáp: “Việc này sao có thể dừng giữa chừng! Xin bệ hạ ban cho thủ bút, để hắn biết rằng ý chỉ này xuất phát từ thánh ý, ắt hắn không dám từ chối.” Khi sai sứ triệu đến, Tông Thực cáo bệnh không vào. Kỳ cùng Âu Dương Tu bàn riêng: “Mệnh lệnh Tri Tông chính đã ban ra, người ngoài đều biết ắt sẽ lập làm hoàng tử, chi bằng chính thức định danh.” Tu nói: “Cáo sắc Tri Tông chính sự giao cho Cáp môn, hắn có thể không nhận. Nay lập làm hoàng tử, chỉ cần một chiếu thư là xong.” Bèn vào tâu, xin cho Tông Thực từ chối chức vụ đã ban. Vua nói: “Không cần đổi tên khác, có thể lập làm hoàng tử ngay, trước lễ Minh đường phải xong xuôi.” Kỳ bèn xin dụ cho Xu mật viện. Khi Trương Biện đến, Vua trực tiếp dụ, Biện hỏi: “Bệ hạ không nghi ngờ gì chứ?” Vua đáp: “Trẫm muốn lòng dân trước hết có chỗ nương tựa, chỉ cần họ Triệu là được.” Biện liền lạy tạ chúc mừng. Kỳ xin Vua viết thủ bút giao ra ngoài thi hành. Vừa lui ra, các phụ thần chưa kịp về phủ, trung sứ đã truyền thủ bút đến Trung thư.

[16] Ngày Đinh Sửu, Hàn Kỳ triệu tập Hàn lâm học sĩ Vương Khuê đến để soạn chiếu chỉ, Khuê tỏ ra nghi ngờ. Ngày Mậu Dần, Khuê xin được yết kiến, tâu rằng: “Đây là việc lớn, sau này không thể hối hận. Bên ngoài đều bàn tán rằng các đại thần chấp chính ép bệ hạ làm việc này, nếu không xuất phát từ ý bệ hạ, thì mầm họa loạn khó lường.” Vua chỉ vào tim nói: “Việc này quyết định từ trong lòng Trẫm, không phải do lời của đại thần. Nếu không làm thế, lòng dân sẽ không yên. Khanh còn nghi ngờ gì nữa?” Khuê bèn lạy hai lạy ở điện và nói: “Bệ hạ có thể quyết đoán vì tông miếu xã tắc, đó là phúc của thiên hạ.” Sau đó lui về soạn chiếu chỉ dâng lên.

[17] Ngày Kỷ Mão, chiếu viết: “Đạo nhân luân thân thân là việc trọng yếu hàng đầu của bậc vương giả^[12]. Hai đế thịnh trị đều từ đó mà ra, Trẫm rất ngưỡng mộ. Hữu vệ Đại tướng quân, Nhạc Châu Đoàn luyện sứ Tông Thực, con của hoàng huynh Bộc An Ý vương, cũng như con của Trẫm, từ nhỏ được nuôi dưỡng trong cung, thông minh nhân hiền, sớm bộc lộ tài năng. Trước đây đã được chọn trong hàng tông thất, giao phó việc quản lý Tông chính, sứ giả nhiều lần đến phủ, nhưng vẫn khiêm tốn từ chối, lâu nay không nhận mệnh, Trẫm âm thầm khen ngợi. Trẫm nhờ di đức của tiên đế, kế thừa nghiệp lớn, không dám để mất. Đạo lập yêu thương bắt đầu từ người thân, có thể làm dày phong hóa thiên hạ, trên thì nghiêm cẩn tông miếu. Nay lập làm hoàng tử.”

[18] Ngày Tân Tỵ, Vua triệu tập toàn bộ tông thất vào cung, giải thích ý định lập hoàng tử.

[19] Ngày Nhâm Ngọ, chiếu cho Nội thị tỉnh và Hoàng thành ty, ở phía tây của Nội hương dược khố, xây dựng cung điện cho hoàng tử.

[20] Ngày Quý Mùi, ban tên cho hoàng tử là Thự. Ban đầu, Trung thư chọn mười chữ bên cạnh, Vua chọn chữ dưới cùng để dùng.

[21] Chiếu cho Thái tử Thái bảo trí sĩ Bàng Tịch tham gia tế lễ Minh đường, Tịch từ chối không đến.

[22] Thủ lĩnh Mạc Xuyên là Cốt Tư La đã già, việc nước đều giao phó cho con trai là Đổng Chiên. Tri châu Tần Châu là Trương Phương Bình từng dụ Đổng Chiên vào triều cống, hứa sẽ tâu xin phong làm Phòng ngự sứ, Đổng Chiên liền phái sứ giả vào cống. Tri tạp Ngự sử Ngô Trung Phục hặc tấu rằng Phương Bình tự ý hứa ban quan tước cho rợ Địch, khơi dậy lòng tham của họ, bàn luận của Phương Bình do đó không được thực hiện.

[23] Trước đó, Khiết Đan gả con gái cho Đổng Chiên, cùng nhau mưu tính chống lại nước Hạ. Hạ chủ Lượng Tộ đánh nhau với họ, nhiều lần bị đánh bại. Đến lúc này, Lượng Tộ dẫn quân đánh Đổng Chiên, đóng quân ở Cổ Vị Châu. Các thủ lĩnh thục hộ đều sợ hãi, cho rằng Lượng Tộ sắp đến thôn tính các tộc, vội đến cầu cứu Phương Bình^[13]. Phương Bình lo sợ, sửa sang lầu canh để phòng thủ, tập hợp ngựa các huyện, phát động toàn bộ hạ phiên binh. Cuối năm Hoàng Hựu, thục hộ ở Cổ Vị Châu nổi loạn, tăng thêm nhiều quân ở Tần Châu. Sau khi việc yên, Văn Ngạn Bác chia quân đóng đồn ở ba lộ Vĩnh Hưng, Kinh Nguyên, Hoàn Khánh, định rằng khi có biến thì triệu tập, để tiết kiệm lương thảo, gọi là hạ phiên binh. Phương Bình đã phát động hạ phiên binh^[14], khiến Quan Tây chấn động, lại tâu xin phát 10 chỉ huy cấm quân ở Kinh Kỳ đến lộ này. Xu mật sứ Trương Biện tâu với Vua rằng: “Thần trước đây ở Tần Châu, người biên giới nói rằng giặc muốn xâm lược rất nhiều, nhưng sau đó đều không có sự thật. Nay việc chưa rõ, mà đã phát cấm quân Kinh Kỳ đi ứng phó, làm kinh động xa gần, không phải là kế hay, xin hãy chờ đợi thêm.” Vua nghe theo. Mấy ngày sau, Phương Bình lại tâu rằng Lượng Tộ đã dẫn quân về phía tây đánh Đổng Chiên. Lượng Tộ sau đó lại bị Đổng Chiên đánh bại, xây đồn bên cạnh Cổ Vị Châu rồi rút quân.

[24] Gián quan Tư Mã Quang nhân việc hặc tấu Trương Phương Bình khiếp nhược khinh suất, xin gia tội đày. Tể tướng Tăng Công Lượng một mình bênh vực Phương Bình, nói: “Quân không ra khỏi biên ải, sao gọi là khinh suất? Hơn nữa, giặc không vào được là vì đã có phòng bị. Có phòng bị mà giặc không đến, lại lấy tội khinh suất mà trị, từ nay các quan biên giới sẽ không dám chuẩn bị trước sự việc nữa.” Tư Mã Quang dâng sớ ba lần, ngày Giáp Thân, điều Trương Phương Bình, đang làm Tri châu Tần Châu, đến làm Tri phủ Ứng Thiên.

[25] Thái thường lễ viện tâu: “Kính vâng chiếu chỉ xét định tờ tâu của Đồng phán Thái thường tự Lữ Công Trước, hàng năm vào lễ Mạnh hưởng, Thái miếu bảy gian đều dùng hai con dê^[15], hai con lợn^[16], mà miếu Phụng Từ cũng dùng như vậy, xét về sự thịnh suy, chưa hợp lý. Bản viện kính xét rằng, thiên thần tối tôn, không có vật gì xứng đáng với đức của ngài, nên tế lễ dùng bê để tỏ lòng thành kính. Tông miếu và xã tắc thì dùng thái lao, để phân biệt với lễ tế thiên thần. Quan Xạ Phụ nước Sở nói: ‘Thiên tử dùng thái lao, tế lễ dùng hội’. Trịnh Khang Thành nói: ‘Hội là ba thái lao^[17]‘. 《Chu lễ》 quy định, lễ hợp tế mỗi miếu dùng một thái lao^[18]. 《Hán cựu nghi》 chép, trong các lễ đại tế hợp, mỗi thái lao chia đôi, bên trái dâng cho thượng đế, bên phải dâng cho thượng hậu, thịt thừa chất đống trước mặt hàng ngàn cân. Sự phong phú về sinh lao trong tông miếu thời Chu, Hán, từ đó có thể biết được. Xin theo nghị của Công Trước, phàm nhân dịp tế giao, thân hưởng Thái miếu, trước đây dùng bốn bê, bốn dê, bốn lợn, nay xin dùng một bê, bảy dê, bảy lợn. Lễ Mạnh hưởng, Lạp hưởng, trước đây dùng hai dê, hai lợn, nay xin dùng bảy dê, bảy lợn. Lễ Đế hợp do quan đại thần thay mặt chủ trì, trước đây dùng bốn dê, bốn lợn, nay xin dùng bảy dê, bảy lợn. Miếu Hoàng hậu trong lễ Mạnh hưởng, Lạp hưởng, trước đây dùng một dê, một lợn, nay xin dùng bốn dê, bốn lợn.” Chiếu chỉ chuẩn y.

[26] Ngày Ất Dậu, Vua xuống chiếu cho Thái thường tự dùng nhạc khí chúc và ngữ trong lễ đăng ca. Trước đó, Hàn lâm học sĩ Vương Khuê tâu: “Xưa làm nhạc, lấy năm thanh phối hợp với tám âm, điều hòa hài hòa, thông với đạo trị nước. Tiên vương dùng nhạc trong việc tế trời đất, tông miếu, xã tắc, cúng tế sông núi, quỷ thần, khiến chim muông đều thuận theo^[19], huống chi là người! Tuy nhiên, nhạc tuy thịnh mà âm lại thiếu, chưa biết thế nào là nhạc. Nay nhạc đăng ca ở giao miếu có các âm kim, thạch, ti, trúc, bào, thổ, cách, nhưng thiếu âm mộc. Nhạc khí chúc và ngữ, Khổng An Quốc cho rằng dùng để gõ. Đã nói dưới gõ trống, biết rằng minh cầu cùng chúc và ngữ đặt ở trên đường, nên truyện nói: ‘Trên đường dưới đường, đều có chúc và ngữ.’ Nay bệ hạ thân hành tế lễ ở Minh đường, nên xuống chiếu cho các quan xét lại chỗ thiếu sót của nhạc để hợp với sự hài hòa của tám âm.” Vì thế, Vua hạ lệnh cho quan Lễ bàn bạc và bổ sung thêm.

[27] Ngày Tân Mão, Ty phong lang trung Lý Thụ được cử làm bạn đọc cho hoàng tử, đổi Vương Lạp, bạn đọc của Tông chính tự, làm thuyết thư cho hoàng tử. Thụ là người Giang Nam.

[28] Đại Tông chính ty tâu rằng hoàng tử nhiều lần dâng sớ từ chối ân mệnh được ban, ngày hôm đó Vua trả lại sớ.

[29] Ngày Nhâm Thìn, Vua ban chiếu tạm dùng trụ sở của Hoàng thành ty làm nơi ở cho hoàng tử, đồng thời sai Vương Trung Khánh và Lương Đức Chính, hai viên quan cao cấp trong cung, chuẩn bị xe cộ và phương tiện để đưa hành lý vào cung. Vua đã ban chiếu vào ngày Kỷ Mão, nhưng hoàng tử vẫn kiên quyết nằm yên, xưng bệnh không vào cung. Tư Mã Quang và Vương Đào tâu rằng: “Người thường vì lợi nhỏ còn tranh giành, nay hoàng tử từ chối giàu sang không kể xiết, đã hơn 300 ngày không nhận mệnh, thật là người hiền hơn người thường xa vậy. Người có học nghe việc này, đủ biết bệ hạ là bậc thánh, có thể vì thiên hạ mà tìm được người tài. Tuy nhiên, thần nghe rằng cha gọi thì không được từ chối, Vua gọi thì không đợi xe mà đi, sứ giả nhận mệnh thì không được từ chối lời, hoàng tử không nên từ chối, sứ giả không nên trở về tay không. Xin bệ hạ trách phạt các quan nội thần đã truyền chiếu cho hoàng tử, và lấy đại nghĩa của bề tôi mà trách hoàng tử, chắc chắn hoàng tử sẽ vào cung.” Vua bàn với các đại thần, Hàn Kỳ nói: “Nay hoàng tử đã là con của bệ hạ, còn gì phải ngăn cách! Xin cho thân thuộc trong cung khuyên nhủ, và chọn người thân tín trong cung đến truyền chỉ, hoàng tử chắc chắn không dám trái lệnh.”

[30] Ngày Đinh Dậu, Vua ban cho hoàng tử áo mặc, đai vàng, bạc và lụa, mỗi thứ một ngàn. Vua ban chiếu cho Đăng Châu phòng ngự sứ, Đồng phán Đại tông chính sự Tòng Cổ, và Nghi Châu phòng ngự sứ, Quắc Quốc công Tông Ngạc đến khuyên nhủ hoàng tử, đồng thời cùng với các tướng quân trở lên trong cung của Nhuận Vương vào cung. Nếu hoàng tử xưng bệnh, thì cho ngồi kiệu.

[31] Ngày Kỷ Hợi, Tòng Cổ và các quan tâu rằng hoàng tử vẫn kiên quyết xưng bệnh. Đêm đó, sứ giả đi lại nhiều lần, đợi ở cửa cấm đến canh tư, nhưng hoàng tử vẫn không đến, Vua bèn ban chiếu chọn ngày khác.

[32] Ngày Canh Tý, Vua làm lễ cáo với trời đất, tông miếu và các lăng về việc lập hoàng tử.

[33] Ngày Tân Sửu, hoàng tử dùng kiệu đi vào trong cung. Trước đó, Tông Ngạc trách hoàng tử rằng: “Ngươi là bề tôi, con cái, sao dám cứng rắn chối từ mệnh lệnh của Vua cha mà mãi không chịu nhận? Ta không phải không thể cùng mọi người bắt ngươi, ép ngươi lên kiệu, chỉ sợ làm ngươi mất đi đạo nghĩa của bề tôi, con cái, rơi vào tiếng xấu mà thôi.” Hoàng tử ban đầu từ chối chức Tông chính, bàn bạc với ký thất Chu Mạnh Dương, các biểu dâng lên đều do Mạnh Dương viết. Mỗi lần dâng biểu, hoàng tử thưởng Mạnh Dương mười lạng vàng. Mạnh Dương từ chối, hoàng tử nói: “Đây chưa đủ để tạ ơn, đợi khi được triều đình chấp thuận, ta sẽ hậu thưởng.” Tổng cộng mười tám biểu, Mạnh Dương nhận được hơn nghìn quan tiền. Đến khi được lập làm hoàng tử, vẫn cố nói mình có bệnh. Mạnh Dương vào gặp trong phòng ngủ nói: “Chúa thượng thấy rõ tài đức của Thái úy, lại được trời người giúp sức, mới ban lời tốt đẹp. Thái úy cứ khăng khăng nói bệnh, nằm yên, nghĩa lý ở đâu?” Hoàng tử đáp: “Không dám cầu phúc, chỉ muốn tránh họa.” Mạnh Dương nói: “Thái úy thờ hai cung như cha mẹ, trong ngoài đều biết. Chúa thượng vì kế vạn đời mà lập ngài làm con. Nay cứ từ chối không nhận, giả sử được phép về phiên, liệu có được yên ổn vô sự chăng?” Hoàng tử vỗ giường đứng dậy nói: “Ta không nghĩ đến điều này.” Bèn cùng Tông Ngạc vào cung, người hầu hạ không đầy ba mươi, hành lý đơn sơ, không khác kẻ sĩ nghèo, chỉ có vài tủ sách mà thôi. Trong ngoài nghe tin đều chúc mừng. Việc trong ngoài chúc mừng, theo ghi chép riêng của Âu Dương Tu và 《Đế học》 của Phạm Tổ Vũ.

[34] Ngày Giáp Thìn, hoàng tử vào yết kiến Vua ở điện Thanh Cư. Từ đó, mỗi ngày hai lần vào chầu ở cửa Đông trong cung, hoặc vào hầu trong cấm cung.

[35] Tháng 9, ngày Ất Tỵ mùng một, phong hoàng tử làm Tề Châu Phòng ngự sứ, tiến phong tước Cự Lộc quận công.

[36] Ngày Đinh Mùi, phong Quý nhân họ Đổng làm Sung viện.

[37] Ngày Kỷ Dậu, triều đình tế ở cung Cảnh Linh.

[38] Ngày Canh Tuất, tế ở Thái miếu.

[39] Ngày Tân Hợi, tổ chức đại lễ hưởng ở Minh Đường, ban hành đại xá. Cha mẹ và vợ của các quan văn võ đang tại chức đều được phong tước; những quan chức được thăng chức trước ngày Đông chí năm nay, cha mẹ cũng được đặc biệt ban ơn; các bề tôi hợp lệ được tiến cử, sau khi đại xá, nếu tấu trình đến, theo lệ cũ thì không được thi hành, từ nay đặc biệt gia hạn thêm một tháng.

[40] Các chùa chiền, đạo quán trong thiên hạ đã được đăng ký nhưng chưa có tên chính thức, đều được ban tên; những nơi thuộc quản hạt của bốn kinh, tuy chưa đăng ký nhưng có nhà cửa từ một trăm gian trở lên, cũng được đặc biệt ban tên.

[41] Gián quan Tư Mã Quang tâu: “Thần trộm nghĩ rằng giáo lý của Phật giáo và Đạo giáo không có ích gì cho việc trị quốc, mà còn tập hợp những kẻ lười biếng, làm hao tổn và hại đến dân lành. Điều này những người sáng suốt đều biết rõ, không cần thần phải nói thêm. Vì vậy, quốc gia đã ban hành rõ ràng các pháp lệnh, quy định rằng nếu ai xây dựng chùa chiền, đạo quán từ một trăm gian trở lên, thì cho phép người khác tố cáo, xử tội vi phạm quy định, và lập tức phá hủy. Bởi vì tục lệ trong dân gian còn ngu muội, sùng bái Phật giáo và Đạo giáo, tích tụ tệ nạn đã lâu, không thể dẹp bỏ ngay được, nên chỉ đặt ra giới hạn cấm đoán, không để chúng phát triển thêm mà thôi.

Nay nếu có kẻ công khai vi phạm pháp lệnh, tự ý xây dựng chùa chiền, đạo quán từ một trăm gian trở lên, thì tội đã lớn, may gặp ân xá, có thể tha tội, nhưng các công trình xây dựng, gỗ đá, vẫn nên phá hủy, tịch thu về quan. Nay không những không phá hủy, lại còn ban hành ân mệnh, ban tặng danh hiệu, đó là khuyến khích họ. Thần nghe nói rằng người làm Vua phải giữ lòng trong sạch, đối xử công bằng với dân, thì mới có thể khiến lệnh được thi hành, cấm chỉ được tuân theo. Nay đặt ra pháp luật để cấm đoán trước, rồi lại ban ân xá để khuyến khích sau, thì những mệnh lệnh của quốc gia, dân sẽ tin vào đâu mà theo? Thần e rằng từ nay về sau, những kẻ gian xảo sẽ không còn coi trọng pháp luật, dựa vào giáo lý Phật giáo và Đạo giáo để lừa gạt dân ngu, thu gom tiền của, mở rộng xây dựng chùa chiền, đạo quán, cố gắng đạt đến một trăm gian, để chờ đợi ân xá sau này, hy vọng được hưởng ân huệ như ngày hôm nay, thì không thể ngăn cấm được nữa.

Hiện nay dân chúng nghèo khó, không đủ cơm ăn áo mặc, bậc nhân quân ở trên, há lại có thể cổ xúy giáo lý Phật giáo và Đạo giáo để làm hại tài sản của dân sao? Việc tuy nhỏ nhưng mối họa lớn, mệnh lệnh gần mà tác hại xa, chính là như vậy. Thần mong bệ hạ thu hồi mệnh lệnh trước, xử lý các chùa chiền, đạo quán, viện xá không thuộc sổ sách trong thiên hạ, không kể nhiều hay ít, đều theo các điều khoản sắc lệnh trước đây mà xử lý. Còn điều khoản trong sắc lệnh ân xá vừa qua, rằng các chùa chiền, đạo quán, viện xá ở bốn kinh đô dù không thuộc sổ sách cũng được ban tên, xin đừng thi hành nữa. Như vậy mới khiến hiệu lệnh được dân tin theo, mà những kẻ lười biếng không thể làm điều gian được.”

[42] Lúc đầu, Vua tế ở Minh đường, đang trai giới, thì Sung viện Đổng thị bệnh nặng, sai người báo với Hoàng hậu rằng: “Thiếp không may sắp chết, mong đừng vội báo lên để làm rối lòng Vua.” Hoàng hậu rơi nước mắt nghe theo. Ngày Nhâm Tý, Vua đến viếng, đau buồn, truy tặng làm Uyển nghi. Ngày Quý Sửu, gia tặng làm Thục phi, đặc cách thăng cha bà là Hữu thị cấm An làm Nội điện sùng ban, bổ nhiệm cho bốn người em cháu, chôn ở viện Phụng Tiên Tư Phúc.

[43] Hậu gián quan Tư Mã Quang tâu rằng: “Thần thấy Sung viện Đổng thị qua đời, được truy tặng làm Uyển nghi, rồi lại truy tặng làm Thục phi. Bệ hạ thân hành bãi triều, mặc tang phục, quần thần dâng tên để phụng an ủi, lại sai Hữu ty định thụy hiệu và làm lễ sách phong, đến ngày an táng lại cấp cả nghi trượng. Ngoài triều đình đều bàn rằng Đổng thị vốn danh phận thấp kém, đến khi bệnh nặng mới được phong làm Sung viện, nay lễ tống táng quá long trọng.

Thần xét xưa kia đàn bà không có thụy hiệu, gần đây chỉ có Hoàng hậu mới có thụy hiệu và được truy tặng sách mệnh^[20], từ phi tần trở xuống chưa từng có. Nghi trượng vốn để thưởng quân công, chưa từng dùng cho đàn bà, chỉ có Đường Bình Dương công chúa vì có công cất quân giúp Cao Tổ định thiên hạ mới được cấp cổ xúy. Đến thời Trung Tông, Vi hậu đề nghị phi tần và công chúa khi an táng đều được cấp cổ xúy, đó không phải là điển chế của minh quân, không đáng noi theo.

Thần nghĩ Bệ hạ cung kiệm ít dục, mấy năm gần đây, phi tần được sủng ái trong hậu cung, tuyệt không có ai quá thịnh vượng đến mức nổi tiếng bên ngoài. Đó là điều mà thiên hạ ngợi ca, quy phục thánh đức. Không ngờ nay vì Đổng thị đã qua đời mà Hữu ty xu nịnh, vọng tôn vinh hư danh, làm rối loạn chế độ, xúc phạm danh khí, khiến thiên hạ nghi ngờ Bệ hạ quá sủng ái nữ sắc, điều đó chẳng giúp gì cho thánh đức. Huống chi lễ càng long trọng thì mọi chi phí càng lớn. Nay lễ Minh đường vừa xong, kho tàng trống rỗng, thuế má ngày càng nhiều, dân chúng khổ sở, thật không nên lại tôn vinh tang lễ hậu cung quá mức, gây thêm phiền phí. Người đã khuất dù được thêm hư danh, trang sức lộng lẫy, há còn biết gì nữa? Chỉ làm tổn hại thánh đức, thần thật lấy làm tiếc.

Kính mong Bệ hạ đặc chiếu Hữu ty, bãi bỏ việc bàn thụy hiệu và lễ sách phong, ngày an táng cũng không cấp nghi trượng. Mọi việc tang lễ cần thiết, đều nên giảm bớt, không cần làm đủ lễ nhất phẩm, để tỏ rõ Bệ hạ coi nhẹ nữ sắc mà coi trọng dân chúng.”

Vua khen ngợi và nghe theo.

[44] Ngày Kỷ Mùi, các quan trong và ngoài triều đều được ban ơn theo sách xá của Minh đường, tể tướng Hàn Kỳ được phong làm Nghi Quốc công. Ngày Mậu Thìn, đổi tên Thọ Tinh Quán thành Sùng Tiên Quán, và cấp cho Vĩnh Sùng Điện mỗi ngày 2000 tiền từ quỹ điếm trạch.

[45] Gián quan Tư Mã Quang cùng các quan tâu rằng: “Trước đây, thần đã thấy Bệ hạ đến chùa Thọ Tinh để phụng an tượng Chân Tông, lúc đó thần không biết rõ đầu đuôi sự việc nên không dám tâu bày. Sau này mới biết rằng chùa này trước đây từ thời Tiên đế có vẽ tượng Thọ Tinh, gần đây do nội thần quản lý chùa là Ngô Tri Chương dám tâu bậy, nói rằng đó là tượng Tiên đế, ý muốn làm lớn chuyện, mở rộng xây dựng để lập công, mong được ban thưởng. Bệ hạ vốn tính nhân hiếu, cho rằng việc tôn thờ tổ tiên là quan trọng, nên đã chiều theo lời thỉnh cầu, đổi vẽ tượng Tiên đế thay cho tượng Thọ Tinh, đổi tên chùa thành Sùng Tiên Quan. Tri Chương đã được tượng Tiên đế, lấy đó làm danh nghĩa, lòng gian trá không biết đâu là giới hạn, lại còn xin mở rộng đất chùa, xây thêm điện thay áo và các nhà cửa gần trăm gian, quy mô hoành tráng, ước tính chi phí vượt quá vài chục triệu, việc tăng thêm sau này còn chưa biết đến đâu. Thần cho rằng linh hồn tổ tiên yên nghỉ ở tượng gỗ trong Thái Miếu là đủ. Từ xưa đến nay, các bậc đế vương hiếu thảo như Ngu Thuấn, Cao Tông nhà Thương, Văn Vũ nhà Chu, chưa từng nghe ngoài tông miếu lại còn tạc tượng rộng rãi để tỏ lòng thành. Chỉ có Cao Tông nhà Thương tế tự ở miếu riêng hơi nhiều, nên Phó Duyệt nói: ‘Lễ quá nhiều thì loạn, thờ thần khó khăn.’ Tổ Kỉ cũng nói: ‘Đừng quá cầu kỳ ở chỗ thân cận.’ Đó là lời răn dạy. Đến đời Hán mới có miếu riêng, các bậc nho sĩ am hiểu lễ nghi đều bàn luận việc này.

Huống chi nay lại vẽ tượng ở đạo quán, chùa chiền, lại còn mặc áo Thọ Tinh, thật là quá đáng. Hơn nữa, tượng Thái Tổ, Thái Tông ở kinh đô chỉ có ở chùa Hưng Quốc và viện Khải Thánh, tượng Chân Tông đã có mấy nơi, nay lại thêm Sùng Tiên Quan, như vậy là quá nhiều, chẳng phải là mất đi ý nghĩa tôn kính sao! Xét ra, chỉ vì Tri Chương muốn cầu ân huệ nên dám bịa đặt, gây chuyện, khiến triều đình rơi vào chỗ bất lễ. Nay tượng đã phụng an, khó thay đổi, nhưng nếu chỉ dùng những nhà cửa đã xây sẵn ở chùa cũng đủ để tôn thờ, còn những gì thêm mới, xin hãy dừng lại, và trị tội Tri Chương về tội bịa đặt, xử theo pháp luật.”

[46] Mùa đông, tháng 10, ngày Ất Hợi, hoàng tử dâng biểu từ chối chức quan được bổ nhiệm, Vua ban chiếu không cho phép.

[47] Ngày Bính Tý, Tả đồn vệ Đại tướng quân, Đăng châu Phòng ngự sứ, Hình quốc công Thế Vĩnh được bổ làm Lũng châu Phòng ngự sứ. Trước đó, Thế Vĩnh tự tâu: “Con cháu Thái Tông và Tần Vương hiện có hơn mười người giữ chức quan chính thức; thần là cháu đích tôn của Thái Tổ, lại là người lớn nhất trong cung, mà đã giữ chức danh phòng ngự sứ từ xa lâu năm.” Vì vậy, đặc cách thăng chức cho ông. Thế Vĩnh là con trưởng của Thủ Tiết, là cháu đích tôn trưởng.

[48] Ngày Nhâm Ngọ, phong tặng hai đời cho Tiệp dư họ Chu^[21].

[49] Trước đó, Tri chế cáo Trương Côi tâu: “Trung thư gửi xuống văn bản phong tặng ba đời cho Tiệp dư, nhưng Tiệp dư là chức vị chính tam phẩm^[22], việc phong tặng như vậy chưa hợp lệ, xin giao cho hữu ty xem xét lại điển lệ.” Trung thư dẫn dụng lệ của Sùng quốc phu nhân họ Hứa và Mỹ nhân họ Trương, Tri chế cáo Tổ Vô Trạch lại tâu: “Việc phong tặng cho Hứa mỹ nhân và Trương mỹ nhân là do ân điển nhất thời, chưa hợp lễ.” Vì vậy, lại giao cho Học sĩ viện xem xét quyết định, và chỉ phong tặng đến hai đời.

[50] Lúc này, Học sĩ viện mới định ra chế độ phong tặng cha ông cho hậu cung, hoàng hậu và phi đều được phong tặng đến ba đời, Gián quan Tư Mã Quang và các quan khác dâng tâu:

[51] Đại lễ cần chú trọng ở chỗ phân biệt tôn ti, tránh điều đáng ngờ, làm rõ việc nhỏ. Vì thế, quốc quân dùng gạo tẻ để tắm gội, đại phu dùng gạo nếp, sĩ dùng gạo tẻ. Bởi đại phu tuy quý nhưng gần gũi với quân vương, nên cần đẩy xa ra để ngăn ngừa mầm mống tiếm đoạt; còn sĩ tuy thấp kém hơn quân vương, nhưng dùng cùng vật phẩm cũng không có gì đáng ngờ. Huống chi, việc hậu phi là gốc rễ của trị loạn, thánh nhân đối với điều này càng phải thận trọng. Hoàng hậu ngang hàng với bậc tối tôn, làm gương mẫu cho thiên hạ, trong lục cung không ai sánh bằng; phi tần dù phẩm trật cao quý, nhưng hoàng hậu vẫn là chủ của họ. Nay lễ phong tặng lại lẫn lộn làm một, thần thật sự lo sợ. Dù bệ hạ thánh minh, việc chính sự trong cung đình đã có thứ bậc rõ ràng, chắc chắn không có nỗi lo tiếm đoạt, nhưng như vậy không phải là cách để phân biệt nghi ngờ, ngăn ngừa mầm mống, lưu lại phép tắc, làm gương cho con cháu. Xưa Hán Văn Đế đến lang thự, Thận phu nhân ngồi cùng chỗ với hoàng hậu, Trung lang tướng Viên Áng kéo ghế của Thận phu nhân ra, nói: “Bệ hạ đã lập hoàng hậu, Thận phu nhân chỉ là thiếp, thiếp và chủ sao có thể ngồi cùng chỗ được!” Văn Đế khen ngợi lời nói ấy. Chỉ một lát ngồi chung, Viên Áng còn cho là không thể và dám cãi lại, huống chi ghi vào điển chế, làm phép tắc cho trăm đời sau!

[52] Thần kính cẩn xét rằng: Vào niên hiệu Thiên Thánh, khi gặp lễ Nam Giao lớn, Hoàng thái hậu được truy tặng ba đời, còn Thái phi chỉ được truy tặng hai đời. Như vậy, việc phi được truy tặng ba đời là sai lầm gần đây, không thể không sửa đổi. Có người bàn rằng: Các quan trong triều đình, phàm vào hai phủ, đều được truy tặng ba đời, phi là chính nhất phẩm, lễ không thể kém hơn. Thần trộm nghĩ không phải vậy. Thánh chúa chế định lễ nghi, trong ngoài có sự khác biệt, không thể đồng nhất. Từ Tể tướng, Xu mật phó sứ, tuy danh vị khác nhau, nhưng cùng là bề tôi, cùng chung chức vụ, đều được truy tặng ba đời, không có gì đáng ngại. Hoàng hậu và phi, tuy thứ bậc gần nhau, nhưng có phân biệt chủ tớ, vì thế càng nên phân biệt danh phận, làm cho rõ ràng, để phòng ngừa sự lộn xộn về sau, không thể cẩu thả qua loa. Thần ngu muốn mong bệ hạ đặc biệt ban thánh chỉ, sửa đổi chế độ mới, từ nay về sau Hoàng hậu được truy tặng ba đời, từ phi trở xuống đều không quá hai đời. Nếu cho rằng các quan trong triều đình được phong tặng quá hậu, thì xin từ nay về sau chỉ có Tể tướng, Xu mật sứ được truy tặng ba đời, từ Tham tri chính sự trở xuống chỉ được hai đời, như vậy mới hợp lễ.

[53] Không được trả lời.

[54] Ngày Kỷ Sửu, cấm cả nước mặc áo màu tím đen. Trước đây, hoàng thân và nội thần mặc áo màu tím, đều nhuộm hai lần thành màu đen. Sau đó, sĩ thứ dần bắt chước, có người cho rằng đó là màu tang phục kỳ lạ, nên cấm.

[55] Ngày Giáp Ngọ, Tri chế cáo Vương An Thạch cùng coi việc Tam ban viện.

[56] Trước đó, An Thạch làm quan Củ sát hình ngục ở kinh đô. Có một thanh niên bắt được con chim đấu, bạn cùng chơi xin xem, rồi đòi lấy, chủ chim không cho. Người kia ỷ thân quen, liền mang chim đi. Chủ chim đuổi theo, đá vào hông, người kia chết ngay. Phủ Khai Phong xét tội người này đáng phải chết, An Thạch bác bỏ, nói: “Theo luật, lấy công khai hay trộm cắp đều là trộm. Đây không cho mà kia cưỡng đoạt, là trộm. Đây đuổi đánh, là bắt trộm. Dù chết, không nên luận tội. Phủ xử oan người vô tội thành tội chết.” Quan phủ không phục, việc đưa xuống Thẩm hình viện và Đại Lý xét lại, kết luận phán quyết của phủ là đúng. Có chiếu tha tội cho An Thạch. Theo lệ cũ, người được tha tội phải đến cửa điện tạ ơn. An Thạch nói: “Ta vô tội”, không tạ. Ngự sử đài và Cáp môn nhiều lần gửi văn thư thúc giục, ông vẫn không chịu tạ. Ngự sử đài bèn tấu hặc, nhưng các quan chấp chính vì danh tiếng ông lớn, bỏ qua không hỏi, chỉ đổi An Thạch sang chức khác.

[57] Độ chi viên ngoại lang, Bí các hiệu lý Thái Kháng làm Quảng Đông chuyển vận sứ.

[58] Trước đó, mỏ đồng Sầm Thủy khai thác nhiều, quan mua của dân, chỉ cấp giấy trắng, nợ đọng hàng vạn. Dân gian không có tiền, tụ tập đúc lậu, cùng với bọn trộm muối Giang Tây hợp lại, quận huyện lo ngại, truy bắt rất gắt. Kháng nói: “Người khai thác đồng đều là dân lười nhác, đồng đều nộp quan mà không được trả tiền, không đúc lậu thì lấy gì sống? Lại đem giết họ, há chỉ là dân phạm pháp sao?” Bèn ra lệnh hễ nộp đồng là trả tiền ngay, dân đều vui vẻ nộp, việc đúc lậu liền chấm dứt. Phiên Ngư mỗi năm chở muối cấp cho hai châu Anh, Thiều, đường xa vòng vèo, nhiều kẻ ăn cắp pha tạp. Kháng lệnh mười thuyền làm một chuyến, chọn quan nhiếp chủ trì, cuối năm, xét thành tích để thưởng phạt. Năm ấy, thuế muối tăng mười lăm vạn quan.

[59] Ngày Ất Mùi, ban chiếu rằng: “Các kho thường bình trong thiên hạ phần lớn đã bị di chuyển sử dụng, không đủ để ứng phó năm mất mùa. Nay lệnh cho nội tàng khố cùng với tam ty cùng chi ra một triệu quan tiền, phân phát cho các lộ để hỗ trợ mua lương thực.” Đây là theo lời thỉnh cầu của Hữu chánh ngôn, Phán Tư nông tự Vương Đào^[23].

[60] Tháng 11, ngày Kỷ Tỵ, tiến phong Nghi quốc công chúa làm Kỳ quốc công chúa; Kiến châu Quan sát sứ, Tri Vệ châu Lý Vĩ đổi làm An châu Quan sát sứ, lại làm Phò mã đô úy.

[61] Ngày Mậu Tý, hoàng tử dời đến nhậm chức.

[62] Ngày Tân Mùi, dời Lợi châu lộ Chuyển vận phán quan, Tư phong viên ngoại lang Vương Tĩnh làm Đề điểm Thiểm Tây lộ hình ngục. Những hộ dân phải làm dịch vụ ở châu huyện, nếu được ưu đãi thì ở lâu, nếu vất vả thì muốn rời đi nhanh, hối lộ lại dịch để không phải thay phiên đúng kỳ. Vương Tĩnh ra lệnh ghi chép thời gian làm dịch, trước kỳ hạn thì thay thế, không cần phải khiếu nại, sau này trở thành quy định.

[63] Tháng 12, lính tuần tra của ty Hoàng thành là Ngô Thanh và đồng bọn mật tấu rằng người giàu có Trương Văn Chính từng giết người. Cơ quan hữu trách tra hỏi nhưng không có chứng cứ, muốn bắt Thanh để hỏi rõ nguồn tin, nhưng người chủ trì không chịu giao nộp. Ngự sử Phó Nghiêu Dũ tâu: “Bệ hạ chắc chắn không tiếc mấy người này, chỉ sợ việc bị ngăn trở thì từ đây không còn nghe được việc bên ngoài. Chi bằng giao cho cơ quan hữu trách, xét rõ phải trái mà thưởng phạt, thì những việc tâu lên đều là sự thật, đó mới là cách mở rộng tầm nghe nhìn.”

Gián quan Tư Mã Quang và đồng liêu tâu: “Khi tổ tiên mở mang cơ nghiệp, lòng người chưa yên, sợ có kẻ gian lớn âm mưu không lộ, nên tự mình chọn lấy người thân tín bên cạnh, sai họ đi khắp dân gian, bí mật dò xét. Lúc ấy, nếu có kẻ vì tư thù mà vu cáo, thì hình phạt sẽ theo sau, nên bọn họ đều biết sợ, không dám làm bậy. Nay trong nước thái bình đã hơn trăm năm, trên dưới yên ổn, người dân không có ý khác, thời thế đổi thay, nên có sửa đổi. Nhưng cứ giữ lối cũ, lại thành tệ lớn, đến nỗi thân thích nhà Vua, kho tàng các ty, đều bị bọn này dò xét lỗi lầm, lộng quyền làm oai, nhận hối lộ riêng. Kẻ chúng yêu thì dù có tội lớn cũng che đậy không hỏi; kẻ chúng ghét thì cử chỉ lời nói đều bị bới móc. Thần trộm nghĩ, nước nhà chọn người tài giỏi trong thiên hạ làm công khanh đại phu mà còn không đáng tin, lại cậy vào bọn tiểu nhân hèn hạ này làm tai mắt, há đáng tin sao! Nay lại bắt oan dân thường, kết tội chết, giam cầm trong ngục, chịu đủ cực hình, may mà không tự nhận tội, mới được minh oan. Nếu không nghe cơ quan hữu trách tra hỏi người tuần tra ban đầu, ít ra cũng phải trừng phạt, thần sợ bọn này không còn biết sợ, càng thêm lộng hành, khiến quan dân kinh thành không biết xoay xở thế nào, há hợp với ý tổ tiên sao!” Chiếu bắt Thanh và đồng bọn đánh trượng, đày làm lính hạ đẳng. Xét tập của Quang, ngày 9 tháng 12 dâng trát tâu, nên phụ lục vào ngày Tân Tỵ.

[64] Ngày Bính Thân, Vua ngự đến các Long Đồ, Thiên Chương, triệu tập các phụ thần, cận thị, phó sứ Tam ty, quan Đài gián, hoàng tử, tông thất, Phò mã đô úy, quan chủ binh đến xem sách ngự bút của tổ tông. Lại ngự đến các Bảo Văn, viết chữ Phi Bạch, ban cho các bề tôi theo hầu, xuống đến các quan ở Quán, Các. Làm thơ xem sách, Hàn Kỳ và các người họa theo. Rồi mở tiệc ở điện Quần Ngọc, truyền chiếu cho học sĩ Vương Khuê soạn bài tựa thơ, khắc vào bia đá ở các^[24].

[65] Ngày Canh Tý, lại họp ở các Thiên Chương xem các vật quý, rồi mở tiệc ở điện Quần Ngọc. Vua nói: “Thiên hạ đã lâu không có việc gì, niềm vui ngày hôm nay, Trẫm cùng các khanh cùng hưởng, nên uống cho say, đừng từ chối.” Ban cho hoa trong cung, bàn vàng, hương liệu, lại triệu Hàn Kỳ đến trước ngự sàng, ban riêng một chén rượu. Các bề tôi theo hầu đều say khướt, đến tối mới tan. Sách Lã thị gia thục ký chép: Hoàng tử ngồi sau các Xá nhân, Đãi chế.

[66] Năm ấy, mùa đông không có băng. Thiên hạ xử tội chết 1.683 người.