[PREVIEW] QUYỂN 200: NĂM TRỊ BÌNH THỨ NHẤT (GIÁP THÌN, 1064)

Từ tháng giêng năm Trị Bình thứ nhất đời Vua Anh Tông đến hết tháng 3 cùng năm.

[1] Mùa xuân, tháng giêng, ngày Ất Dậu (mùng một) (Xét: Ngày Ất Dậu, 《Tống sử》 chép là Đinh Dậu^[1]). Đổi niên hiệu.

[2] Cảnh Linh cung sứ, Vũ Ninh tiết độ sứ, Đồng bình chương sự Tống Hường (Xét: 《Tống sử》 chép, khi Tống Hường xin về hưu, được phong làm Trấn Vũ quân tiết độ sứ, cải phong làm Trịnh quốc công, khác với chỗ này). Ông nhiều lần xin về hưu, Vua nói: “Trẫm mới lên ngôi, sao có thể vội để đại thần nghỉ ngơi?” Ngày Mậu Thân, sai Tống Hường làm Phán quan ở Bạc Châu. Tống Hường trước sau đi đến đâu cũng lấy sự thận trọng, yên tĩnh làm phương châm trị sự, về già yêu quý và tin dùng con nhỏ, thường giao du với những kẻ tiểu nhân thuộc hạ, không cẩn thận. Đến lúc này, Gián quan Lã Hối xin ra lệnh cho Tống Hường không được để hai con đi theo. Vua nói: “Tống Hường già rồi, sao lại không cho con ông ấy đi theo!”

[3] Ty Môn lang trung Lý Định tâu: “Sai người áp tải sứ giả nước Hạ tập lễ chúc thọ, khi lui về trướng, ban rượu thịt, nhưng đồ cung cấp quá ít ỏi. Sứ giả lén cười, ban đầu không động đũa, rất không xứng với ý nghĩa chiêu đãi người phương xa của triều đình.” Chiếu lệnh xét xử quan giám Ngự trù và lại nhân Khách tỉnh, phạt họ.

[4] Ngày Quý Sửu, chiếu giảm số lượng sư hiệu, áo tía và giới điệp của bộ Từ ban tặng trong dịp lễ Thọ Thánh. Theo lệ cũ, dịp Thánh tiết ban tặng 300 đạo, nhưng Quý phi, Tu nghi và Công chúa vẫn xin riêng. Đến lúc này, giảm xuống còn 200 đạo, những người xin riêng cũng tính trong số đó.

[5] Ngày Giáp Dần, châu Hùng tâu rằng huyện Quy Tín, Dung Thành báo: quân Khiết Đan đuổi giặc, có bảy kỵ binh chạy vào địa giới phía nam, đuổi họ ra. Chiếu lệnh cho An phủ sứ vùng biên giới phía bắc Hà Bắc: “Nếu giặc cướp từ phương bắc chạy sang, lập tức đuổi đi; nếu chúng gây náo loạn, cướp bóc, lập tức bắt giải về nước chúng; nếu phụ nữ, người già trẻ nhỏ trốn giặc vào địa giới, thì khéo léo khuyên bảo rồi cho họ về.”

[6] Tri Đường Châu, Tư nông thiếu khanh Triệu Thượng Khoan tái nhiệm, năm mãn, đặc thăng Quang lộc thiếu khanh, ban thưởng 20 vạn tiền, lại lưu lại, sau vì mẹ mất nên từ chức. Thượng Khoan ở Đường Châu, trước sau tổng cộng 5 năm. Trước đó, các quan tâu việc thường lo ngại về việc quan lại tại chức không lâu, triều đình đặt ra quy định tái nhiệm nhưng hiếm có người đáp ứng chiếu chỉ, chỉ có Thượng Khoan tu sửa cái cũ, khôi phục cái bỏ, khuyến khích sản xuất, có hiệu quả thực tế.

[7] Đồng tri Gián viện Lã Hối tâu: “Triều trước, hai phủ và các quan Đài gián tâu đối, thì tả hữu cận thần đều tránh ra hai dãy nhà, nên có thể thảo luận thoải mái, việc không bị tiết lộ ra ngoài. Thần gần đây vào chầu, đều không tránh ra, đứng ở góc điện trong cửa ván. Xin ban chỉ huy, từ nay trở đi tránh ra như cũ.” Được chấp thuận.

[8] Theo lệ cũ, ngày sinh của các quan chấp chính đều được ban thưởng, chiếu nói là để giúp vui. Lúc đó hoàng đế đang để tang, Tăng Công Lượng và Tống Tường sinh thần, Hàn lâm học sĩ Giả Ảm phải soạn chiếu. Ngày Kỷ Mùi, Ảm tâu: “Hôm trước tiết Thọ Thánh, sứ Khiết Đan vào chầu ở điện Tử Thần xong, quần thần lên điện uống rượu, chỉ mời một chén rồi lui. Tướng tướng đại thần, cùng vui buồn với nước, nên tạm ngừng ban thưởng.” Tăng Công Lượng cũng nói: “Triều đình trước nay chỉ theo lệ cũ, chưa bàn luận. Nay lời Ảm nói, thực hợp tình lý, mong được chấp thuận.” Chiếu rằng các đại thần đã được ban thưởng thì vẫn ban như lệ.

[9] Ngày Tân Dậu, chiếu cho Nhân Tông được phối hưởng ở Minh đường.

[10] Trước đó, Lễ viện tâu xin cùng hai chế bàn xem Nhân Tông nên phối hưởng ở tế lễ nào. Theo lệ cũ, ngày Đông chí và Hạ chí tế Hạo Thiên Thượng đế, Hoàng Địa Kỳ, lấy Thái Tổ phối hưởng; ngày Thượng Tân tháng giêng tế cầu mùa, tháng tư tế Vu, tháng mười tế Thần Châu Địa Kỳ, lấy Thái Tông phối hưởng; ngày Thượng Tân tháng giêng tế Cảm Sinh Đế, lấy Tuyên Tổ phối hưởng; tháng chín tế Đại hưởng Minh đường, tế Hạo Thiên Thượng đế, lấy Chân Tông phối hưởng.

[11] Hàn lâm học sĩ Vương Khuê và các quan bàn nghị: “Đời Đại Tông lên ngôi, dùng lời bàn của Lễ nghi sứ Đỗ Hồng Tiệm và các quan, vào tháng cuối mùa thu làm lễ Đại hưởng ở Minh đường, lấy cha là Túc Tông phối hưởng với Hoàng Thiên Thượng đế. Đức Tông lên ngôi, cũng lấy cha là Đại Tông phối hưởng. Sách 《Giao tự lục》 của Vương Kinh chú rằng, đó là đạo ‘nghiêm phụ’ của Chu Công trong 《Hiếu kinh》. Nay xin noi theo đạo ‘nghiêm phụ’ của Chu Công, lấy Nhân Tông phối hưởng ở Minh đường.”

[12] Tri chế cáo Tiền Công Phụ bàn rằng: “Xét theo phép tắc của ba đời xưa, lễ tế giao là để tế trời, còn lễ tế minh đường là để tế năm vị đế. Lễ tế giao, lấy vị tổ đầu tiên được phong tước, có đức thánh nhân để phối hưởng; lễ tế minh đường, lấy vị Vua khai sáng và kế thừa sự nghiệp, có đức thánh nhân để phối hưởng. Cho nên sách 《Hiếu Kinh》 nói: ‘Xưa kia Chu Công tế giao Hậu Tắc để phối hưởng với trời, tế tông Văn Vương ở minh đường để phối hưởng với Thượng đế.’ Lại nói: ‘Chữ hiếu không gì lớn hơn tôn kính cha, tôn kính cha không gì lớn hơn phối hưởng với trời, thì Chu Công là người như vậy.’ Xét theo Chu Công mà nói, thì là tôn kính cha; xét theo Thành Vương mà nói, thì là tôn kính tổ. Lúc bấy giờ, chính sự thì do Chu Công, tế lễ thì do Thành Vương, cũng đâu cần phải tôn kính cha mình đến thế! Bài thơ 《Ngã Tướng》 chính là như vậy. Đời sau mất đi lễ nghi, không đủ để khảo cứu.

Xin lấy việc nhà Chu mà nói: Thần trộm nghĩ rằng Thánh triều nhà Tống dấy lên, không có vị tổ đầu tiên được phong tước, nên vị Vua khai sáng trở thành Thái Tổ. Thái Tổ giống như Hậu Tắc nhà Chu, được phối hưởng trong lễ tế giao. Thái Tông giống như Văn Vương nhà Chu, được phối hưởng trong lễ tế minh đường. Hai vị phối hưởng này, là phép tắc lớn lao và trọng yếu nhất, vạn đời không thay đổi. Chân Tông giống như Vũ Vương nhà Chu, được thờ trong tông miếu mà không bị dời đi, tuy có công phối hưởng với trời, nhưng không có lễ tế phối hưởng với trời. Chưa từng nghe Thành Vương vì lý do tôn kính cha mà bỏ lễ tế phối hưởng với trời của Văn Vương để chuyển sang Vũ Vương. Nhân Tông giống như Thành Vương nhà Chu, tuy có sự nghiệp phối hưởng với trời, nhưng cũng không có lễ tế phối hưởng với trời. Cũng chưa từng nghe Khang Vương vì lý do tôn kính cha mà bỏ lễ tế phối hưởng với trời của Văn Vương để chuyển sang Thành Vương. Lấy tâm của Khổng Tử suy ra chí của Chu Công, thì là tôn kính cha; lấy tâm của Chu Công mà thay Thành Vương tế lễ, thì là tôn kính tổ. Tôn kính tổ, tôn kính cha, ý nghĩa là một.

Xuống đến hai nhà Hán, cách thánh nhân chưa xa lắm, mà lễ tế phối hưởng ở minh đường, nhà Đông Hán làm đúng. Vào thời Tây Hán, Hiếu Vũ Đế bắt đầu xây minh đường, lấy Cao Đế phối hưởng, sau đó lại lấy Cảnh Đế phối hưởng, sau thời Hiếu Vũ Đế thì không nghe nói nữa. Vào thời Đông Hán, Hiếu Minh Đế bắt đầu dựng minh đường, lấy Quang Vũ Đế phối hưởng, sau đó Hiếu Chương Đế, Hiếu An Đế lại lấy Quang Vũ Đế phối hưởng, sau thời Hiếu An Đế thì không nghe nói nữa. Khi mới bắt đầu phối hưởng, đúng là hợp với thuyết tôn kính cha, nhưng khi thời thế thay đổi, mà Chương Đế, An Đế cũng không thay đổi, điều này là gần với cổ lễ và hợp với lễ nhất.

Nhà Đường bắt đầu từ thời Hiếu Hòa Đế thì lấy Cao Tông phối hưởng, thời Minh Hoàng thì lấy Duệ Tông phối hưởng, thời Vĩnh Thái thì lấy Túc Tông phối hưởng. Các quan lễ là Đỗ Hồng Tiệm, Vương Kinh không thể suy xét rõ ràng kinh điển, cố gắng hợp với cổ lễ, ngược lại đồng tình với luận điệu đó để mê hoặc Vua đương thời, kéo dài đến nay, khó mà phá bỏ được. Khi Nhân Tông mới lên ngôi, nếu có người đề xuất luận điểm này, thì lễ tế phối hưởng với trời, thường là ở Thái Tổ, Thái Tông rồi^[2]. Lúc bấy giờ không có ai nói, nên khiến điển lễ của tông Chu không được sáng tỏ ở thánh triều; mà tà thuyết của nhà Đường, lưu lại tệ hại cho hậu thế. Mong bệ hạ hạ chiếu sâu sắc cho các quan, bàn bạc rộng rãi với các bậc hiền tài, để lễ tế phối hưởng với trời không bị gò bó bởi việc tôn kính cha, mà đạo tôn kính cha không chỉ chuyên ở việc phối hưởng với trời, noi theo điển lễ của tông Chu, thay thế tà thuyết của nhà Đường.”

[13] Sau đó, lại xuống chiếu cho các quan Đài gián cùng các quan giảng đọc, cùng hai chế và Lễ viện xem xét lại rồi tâu lên.

[14] Ngự sử trung thừa Vương Trù cho rằng nghị luận của Vương Khuê và các quan khác khiến Chân Tông không được phối hưởng, còn nghị luận của Công Phụ khiến Tuyên Tổ, Chân Tông, Nhân Tông đều không được phối hưởng, điều này không hợp với ý nghĩa của lễ, bèn dâng tấu rằng: “Trong 《Kinh Dịch》 có viết: ‘Tiên vương làm nhạc để tôn vinh đức, dâng lên Thượng đế, để phối hưởng với tổ tiên.’ Như vậy, việc tổ tiên phối hưởng với Thượng đế đã có từ lâu đời. Vật lớn nhất không gì bằng trời; người thân tôn quý nhất không gì bằng cha. So sánh cha với trời, đưa lên để phối hưởng, việc hành hiếu lớn nhất không gì hơn thế. Lại nói: ‘Hiếu không gì lớn hơn việc tôn kính cha, tôn kính cha không gì lớn hơn việc phối hưởng với trời, thì Chu Công là người như vậy.’ Xưa kia, Chu Công tế giao Hậu Tắc để phối hưởng với trời, tế tông Văn Vương ở Minh Đường để phối hưởng với Thượng đế, vì Chu Công khi nhiếp chính, được hành lễ nhạc của thiên tử, tôn kính tổ tiên, đề cao cha, để đạt đến mức tôn nghiêm tột bậc. Vì thế, Khổng Tử khen ngợi mà nói: ‘Chu Công là người như vậy!’ Trọng Ni há lừa dối hậu thế sao!

Nay Công Phụ cho rằng ‘chính sự thì theo Chu Công, tế lễ thì theo Thành Vương’, không biết dựa vào kinh điển nào mà nói vậy. Công Phụ lại nói: ‘Chưa từng nghe Thành Vương vì tôn kính cha mà bỏ tế lễ phối hưởng với trời của Văn Vương để chuyển sang Vũ Vương.’ Giáo lý của Lục Kinh lấy sự giản dị làm nguyên tắc. Nhà Chu từ Hậu Tắc đến Noãn Vương, trải qua 36 đời, nếu đời nào cũng ghi chép lời dạy về tôn kính cha, thì Lục Kinh sẽ trở thành sách ghi chép lịch sử rồi, sao còn gọi là giản dị được? 《Luận Ngữ》 có nói: ‘Ân nhân theo lễ nhà Hạ, những gì bỏ thêm đều có thể biết được. Chu nhân theo lễ nhà Ân, những gì bỏ thêm đều có thể biết được. Nếu có ai kế tục nhà Chu, dù trăm đời sau cũng có thể biết được.’ Nay bỏ Chu Công, Khổng Tử không lấy làm khuôn mẫu, thì sẽ học theo ai? Xưa kia, Nghệ Tổ sáng lập đại nghiệp, truy tôn bốn đời, Tuyên Tổ được phối hưởng hơn trăm năm, bốn bậc thánh truyền nhau, chưa từng bỏ. Xét về ba đời, tham khảo Hán, Đường, về lễ không có gì đáng ngại, về nghĩa là hợp lý.

Nay đột nhiên bỏ tế lễ của Tuyên Tổ, Chân Tông, chỉ tế ở miếu mà không phối hưởng, không phải là cách tôn kính tổ tiên, thờ phụng thần minh. Hoàng đế Nhân Tông đức dày ngang trời đất, ân trạch ban khắp, trị vì 42 năm, chính sự nhân từ, ân trạch lan tỏa khắp muôn loài, tiếng tốt vang xa, rực rỡ xưa nay, khi mới thờ vào miếu, đã bàn ngay việc phối hưởng, ý kiến khác vừa đưa ra, khiến mọi người kinh ngạc. Hơn nữa, văn phối hưởng với cha thấy trong 《Kinh Dịch》, nghĩa tôn kính cha rõ ràng trong kinh điển, phép tắc thánh hiền minh bạch, đều có thể tra cứu. Thần xin theo nghị luận của Vương Khuê và các quan, phụng thờ Hoàng đế Nhân Tông phối hưởng ở Minh Đường, để phù hợp với thuyết phối hưởng với cha trong 《Kinh Dịch》, lễ tôn kính cha trong 《Hiếu Kinh》; phụng dời Chân Tông phối hưởng tế Vu vào mùa hạ, theo lệ cũ của Đường Trinh Quan, Hiển Khánh; Hoàng đế Thái Tông vẫn như cũ phối hưởng tế cầu mưa vào tháng giêng, tế Thần Châu Địa Kỳ vào mùa đông; còn lại theo lệ cũ của triều ta. Như vậy, các bậc thánh đều được phối hưởng, đối diện với trời cao, ân trạch lưu truyền, để lại phúc lành muôn đời. Nếu theo nghị luận của Công Phụ, thì khiến bốn bậc thánh thành ra thất lễ, dẫn dắt bệ hạ thành bất hiếu, trái kinh điển, nghịch cổ nhân, không gì tệ hơn thế.”

[15] Tri gián viện Tư Mã Quang, Lã Hối bàn: “Kẻ làm con hiếu thảo, ai chẳng muốn tôn kính cha mình, nhưng thánh nhân chế định lễ nghi để làm khuôn phép, không dám vượt qua. Vì thế, Tổ Kỉ dạy Cao Tông rằng: ‘Tế tự không nên quá phô trương.’ Khổng Tử bàn về hiếu với Mạnh Ý Tử cũng nói: ‘Tế tự phải hợp lễ.’ Như vậy, phụng sự cha mẹ không phải lấy việc tế tự nhiều lần làm hiếu, mà quý ở chỗ đúng lễ. Các bậc tiên nho cho rằng đế, giao, tổ tông đều là tế tự để phối hưởng. Đế là tế Hạo Thiên ở Viên Khâu. Tế Thượng Đế ở Nam Giao gọi là giao. Tế Ngũ Đế, Ngũ Thần ở Minh Đường gọi là tổ tông. Vì thế, Kinh Thi nói: ‘Tư văn Hậu Tắc, khắc phối bỉ thiên.’ Lại có câu: ‘Ta sẽ tế Văn Vương ở Minh Đường.’ Đó là chứng cớ. Những điều sau này không thấy ghi trong kinh điển. Nhà Tiền Hán lấy Cao Tổ phối tế với trời, nhà Hậu Hán lấy Quang Vũ phối tế ở Minh Đường. Xét như vậy, các đế vương thời xưa, nếu không phải là người khai quốc hoặc thống nhất Trung Hạ, đều không có văn hiến phối tế với trời. Vì thế, dù như Thành, Khang nhà Chu, Văn, Cảnh, Minh, Chương nhà Hán, đức nghiệp không phải không tốt đẹp, nhưng con cháu không dám phối tế với trời, là để tránh tổ tông. Kinh Hiếu nói: ‘Tôn kính cha không gì lớn bằng phối tế với trời, thì Chu Công là người như vậy.’ Khổng Tử cho rằng Chu Công có đức thánh nhân, lập nên nghiệp thái bình, chế lễ tác nhạc, mà Văn Vương lại là cha của ông, nên dẫn ra để chứng minh đức thánh nhân không gì lớn bằng hiếu, trả lời câu hỏi của Tăng Tử mà thôi, không phải nói rằng phàm kẻ có thiên hạ đều phải lấy cha mình phối tế với trời mới là hiếu. Gần đây, những người tế tự ở Minh Đường đều lấy cha mình phối tế với Ngũ Đế, đó là hiểu sai ý Kinh Hiếu mà trái với lễ của tiên vương, không thể lấy làm khuôn phép được.

Năm Cảnh Hữu thứ hai, Nhân Tông xuống chiếu cho quan Lễ bộ tra cứu điển tịch, biện luận thứ tự tôn phối, định vị trí hai nhà tông miếu, lấy Thái Tổ làm tổ của đế vương, ví như Hậu Tắc nhà Chu; Thái Tông, Chân Tông làm tông của đế vương, ví như Văn Vương, Vũ Vương nhà Chu. Như vậy, tế tự Chân Tông ở Minh Đường để phối tế với Ngũ Đế cũng chưa mất cổ lễ. Nay Nhân Tông tuy công đức lớn lao, đức hạnh tốt đẹp thấm nhuần bốn biển, nhưng không ở trong vị trí hai nhà tông miếu, mà có người bàn bỏ Chân Tông để lấy Nhân Tông phối tế ở Minh Đường, e rằng không hợp với phép tế tự. Lại xét về tình người, đó là bỏ tổ mà tiến cha. Hạ Phụ Phất Kị đưa Hi Công lên trước, coi anh trước em, Khổng Tử còn cho là nghịch lễ, ghi chép trong 《Xuân Thu》, huống chi bỏ tổ mà tiến cha? Nếu nhất định làm như vậy, không chỉ trái với điển lễ, e rằng cũng không phải là ý của Nhân Tông. Chúng thần thiết nghĩ nên tuân theo lễ cũ, lấy Chân Tông phối tế với Ngũ Đế ở Minh Đường là tiện.”

[16] Quan văn điện học sĩ, Hàn lâm thị độc học sĩ Tôn Biện cùng các quan tâu: “Kính xét 《Hiếu Kinh》 xuất phát từ lời dạy của thánh nhân, bàn về đỉnh cao của thánh trị, thì cho rằng việc làm của con người không gì lớn hơn là kính trọng cha mẹ và tế trời. Khổng Tử ca ngợi Chu Công vì khi nhiếp chính đã có thể thực hiện lễ nghi của thiên tử, tôn kính cha mình, nên nói ‘Chu Công là người như vậy’, không thể nói rằng nhất định phải kính trọng cha mình. Nếu chỉ lấy Thái Tổ so với Hậu Tắc, Thái Tông so với Văn Vương, thì Tuyên Tổ, Chân Tông trước đây đều không nên được xếp vào hàng tế trời; suy rộng ra, thì việc tế ở minh đường, Chân Tông không nên lấy Thái Tông làm bồi tế, tiên đế không nên lấy Chân Tông làm bồi tế, hôm nay không nên lấy Nhân Tông làm bồi tế, mà phải lấy tổ tiên làm bồi tế.

Thần xét lời bàn trong 《Kinh Dịch》 nói: ‘Tiên vương làm nhạc để tôn vinh đức, dâng lên Thượng đế, để bồi tế tổ tiên.’ Như vậy, tổ tiên và cha đều có thể bồi tế trời, điều này cũng phù hợp với lời dạy trong 《Hiếu Kinh》, cũng không thể nói rằng nhất định phải kính trọng cha mình. Tổ tiên và cha đều có thể bồi tế trời, nhưng tế ở giao đàn và minh đường không thể cùng một vị trí, cũng không thể nói rằng kính trọng tổ tiên và kính trọng cha mẹ là một. Dù nhà Chu không nghe nói bỏ việc bồi tế Văn Vương mà chuyển sang Vũ Vương, bỏ việc bồi tế Vũ Vương mà chuyển sang Thành Vương, nhưng việc bồi tế cha trong 《Kinh Dịch》 và việc kính trọng cha trong 《Hiếu Kinh》, các đời noi theo, cũng không phải là không có lý. Ngụy Minh Đế tế tự Văn Đế ở minh đường để bồi tế Thượng đế, sử quan cho rằng lúc đó chế độ tế tự của hai nhà Hán vẫn còn, những gì nhà Ngụy thêm bớt đều có thể biết được, thì cũng không thể nói rằng từ thời Đông Hán Chương Đế, An Đế về sau không còn truyền thống bồi tế, mà cho rằng chưa từng bồi tế cha mẹ.

Từ nhà Đường đến triều ta, các bậc hiền triết bàn luận không ít, điều không dám thay đổi là bỏ di văn của Chu Công, thì không có gốc rễ. Nay cho rằng bài thơ 《Ngã Tướng》 là bài ca tế Văn Vương ở minh đường, thì sao biết không phải là Khổng Tử san định 《Thi Kinh》, chỉ lấy bài tụng ca ngợi thời toàn thịnh của nhà Chu để phổ nhạc? Nhân Tông kế thừa và giữ gìn thành tựu, đặt thiên hạ vào cảnh thái bình suốt bốn mươi hai năm, công đức với dân có thể nói là cực lớn, nay khi mới thờ vào miếu, lại bị hạ thấp mà không được bồi tế Thượng đế, điều này rất không phù hợp để tuyên dương đại hiếu kính trọng cha mẹ của bệ hạ. Thần xét lại điển cũ, tham khảo rộng ý kiến chung, xin lấy nghị định trước đây làm tiện.”

Chiếu theo lời tâu của Tôn Biện và các quan. Nghị định của Vương Trù, thực lục, bản chí và hội yếu đều không chép, nay trích từ truyện của Vương Trù để thêm vào. Chiếu viết: “Đài gián, giảng độc quan lại xét định.”

Tôn Biện là giảng độc quan. Vương Trù là đài quan. Tư Mã Quang là gián quan.

[17] Tháng hai, ngày Mậu Thìn, sai Hàn Kỳ làm chức Đề cử tu soạn sách 《Nhân Tông thực lục》.

[18] Ngày Canh Ngọ, Quyền phán Lưu nội tuyển là Tiền Công Phụ tâu xin miễn cho những người được tuyển chọn có ông bà, cha mẹ già được bổ nhiệm làm quan ở gần nhà khỏi phải thuyên chuyển. Vua đồng ý. Xét: Khi Anh Tông lên ngôi, thăng Vương Trù làm Phó Xu mật, Công Phụ lúc đó giữ chức Tri chế cáo, cho rằng Trù danh vọng còn thấp, không chịu soạn chiếu, Vua giận, giáng làm Trừ châu Đoàn luyện sứ. Ở đây nói là Quyền phán Lưu nội tuyển, e có nhầm.

[19] Ngày Tân Mùi, Xu mật viện tâu xin những người trong quân cấm ở các lộ Hà Đông, Thiểm Tây đã 55 tuổi trở lên^[3], có con cháu, em cháu, người thân khác họ dưới 30 tuổi, dù ngắn hơn tiêu chuẩn của bản chỉ huy một hai ngón tay, nhưng khỏe mạnh có thể đi đánh trận, thì cho phép thay thế; không có người thân thì cho phép gọi người ngoài thay thế, đều không được cấp lễ vật theo lệ; dù 55 tuổi trở lên, không có bệnh tật, vui ở trong quân, bắn cung được 7 đấu, nỏ được 2 thạch, thì cho phép vẫn như cũ. Vua đồng ý.

[20] Lệnh cho Tây kinh Tả tàng khố phó sứ, Duyên giới hà Tuần kiểm đô giám là Triệu Dụng được giữ chức cũ. Theo lời xin của Cao Dương quan và Hà Bắc Duyên biên An phủ ty. Dụng có tài võ nghệ, quả cảm, lại thông thạo việc biên giới, giặc dùng thuyền chở muối phạm vào cấm địa, Dụng chặt dây buộc thuyền cho chìm xuống. Giặc sợ Dụng, vì ông thường đi thuyền đầu hổ, nên gọi ông là “Triệu Hổ đầu”.

[21] Ngày Kỷ Mão, xuống chiếu bãi bỏ việc dùng cung tên, bao cung dâng rượu thịt và lễ cung nhân uống rượu phúc, nhận thịt trong lễ tế Cao Môi vào tiết Xuân phân. Vì đang trong thời kỳ để tang.

[22] Tháng ba, ngày Đinh Dậu mùng một, xuống chiếu cho Tam ty dùng 30 vạn quan tiền trong Nội tàng khố để tu sửa lăng mộ của Nhân Tông, theo lệ năm Càn Hưng miễn một nửa, số còn lại cho trả dần.

[23] Sai Nhập nội đô tri Nhậm Thủ Trung, quyền Hộ bộ phó sứ Trương Đào, Đề cử Tam ty tu tạo án câu đương công sự Trương Huy xây dựng điện thờ thần Vua Nhân Tông ở vườn phía tây cung Cảnh Linh. Tháng 8, điện xây xong, đặt tên là Hiếu Nghiêm, điện phụ là Ninh Chân. Trương Đào nhân đó xin vẽ hình các đại thần văn võ thời Càn Hưng lên tường điện. Việc vẽ chân dung bắt đầu từ đây.

[24] Kinh sư cấp men rượu cho các hộ làm rượu theo số lượng cố định, số ít mà dùng nhiều thì không được tăng, không đủ số thì dù bị đốc thúc đến phá sản cũng không thể bù đắp, thuế hàng năm lâu không tăng. Trương Đào xin bỏ hạn mức hàng năm, nghiêm ngặt cấm vượt địa giới, để mỗi người tùy theo nhu cầu mua không hạn chế số lượng, thì người mua sẽ nhiều, từ đó thuế tăng gấp mấy lần. Ông từng bàn việc đúc tiền với Tam ty sứ, Vua chất vấn, mọi người đều không trả lời được, Trương Đào từ tốn trình bày, Vua cho là phải, sau khi lui về, sai người hầu ghi tên. Trương Đào là cháu của Trương Kháng^[4].

[25] Ngày Kỷ Dậu, ra chiếu: Chức Quần mục đô giám, Phán quan, đứng dưới các lộ Chuyển vận sứ; chức Đồng quần mục sự^[5], đứng trên Tri châu quân, Viên ngoại lang, xếp thứ tự với chức Đề điểm hình ngục theo quan chức.

[26] Tư Mã Quang tâu: “Thần nghe gần đây thánh thể bệ hạ rất khỏe mạnh, phụng sự hoàng thái hậu, sớm tối thăm hỏi, chưa từng bỏ sót, không chỉ là phúc của quần thần và trăm họ, mà còn là phúc của tông miếu xã tắc. Bệ hạ đã là người kế vị của Nhân Tông, hoàng thái hậu chính là mẹ của bệ hạ. Nay Bộc vương đã mất^[6], tấm lòng hiếu dưỡng mà bệ hạ chưa kịp thực hiện khi ngài còn sống, nếu không dành cho hoàng thái hậu, thì còn dùng vào đâu nữa! Thần nghe quân tử nhận một bữa cơm của người khác còn không nỡ phụ lòng, ắt nghĩ cách báo đáp, huống chi hoàng thái hậu có ba đức lớn, bệ hạ há có thể phút chốc quên đi^[7]! Tiên đế lập bệ hạ làm người kế vị, hoàng thái hậu có công giúp đỡ ở trong, đó là một. Đến đêm tiên đế băng hà, hoàng thái hậu quyết định đại sách, nghênh lập bệ hạ thánh minh, đó là hai. Bệ hạ lên ngôi mấy ngày thì lâm bệnh, không tỉnh táo, trong ngoài đều hoang mang lo sợ, hoàng thái hậu thay bệ hạ xử lý vạn việc, ổn định trong ngoài, chờ bệ hạ khỏi bệnh, đó là ba. Có một đức ấy, bệ hạ còn phải báo đáp mãi mãi, huống chi có cả ba đức! Nếu bệ hạ có chút gì sơ suất trong lễ phụng dưỡng, thì thiên hạ sẽ nghĩ gì về bệ hạ? Trời đất quỷ thần sẽ nghĩ gì về bệ hạ? Điều này bệ hạ không thể không lưu tâm. Nay bệ hạ đã phụng dưỡng đúng lễ, mà thần vẫn dám dâng lời, thực là muốn bệ hạ luôn cảnh giác, thận trọng, không lơ là, bên ngoài hết lòng cung kính, bên trong hết lòng yêu thương, khiến đức hiếu ngày càng mới mẻ, tiếng tốt lan xa, thỏa lòng mong mỏi của thiên hạ, giữ phúc lộc muôn đời mà thôi.

Nếu chẳng may có kẻ tiểu nhân vô tri, lấy chuyện nhỏ nhặt để ly gián tình mẫu tử của bệ hạ, không nghĩ đến nguy cơ đất nước suy vong, chỉ lo mưu cầu lợi ích cá nhân, mong bệ hạ giao cho hữu ty, xét rõ tội trạng. Để thiên hạ đều biết bệ hạ thánh minh nhân hiếu^[8], không phụ ân lớn, mà kẻ xiểm nịnh không thể ly gián được.”

[27] Quang lại nói: “Thần trộm thấy thời tổ tông, lúc nhàn rỗi vô sự, thường triệu tập các cận thần thị tòng, cùng nhau thong thả bàn luận về mọi việc. Đến cả các quan văn võ trong triều, sứ thần, người được tuyển chọn, hễ ai được vào yết kiến, thường được triệu đến trước mặt, nhà Vua thân hành hỏi han, tường tận chi tiết, không điều gì là không hỏi đến. Làm như vậy là vì một là muốn cho tình hình dưới quyền thông suốt lên trên, không bị che lấp, hai là muốn biết người đó có tài năng hay không, tài năng ấy có thể đảm đương được việc gì. Vì thế việc thăng giáng bãi nhiệm đều được thích đáng, nghiệp thái bình nhờ đó mà thành. Kính nghĩ bệ hạ ẩn mình nơi phủ đệ hơn ba mươi năm, một sớm rồng bay, thống trị bốn biển, tuy thánh chất anh minh là do trời ban, nhưng chưa tiếp xúc nhiều với sĩ đại phu đương thời, tình hình dân gian cũng chưa thấu hiểu hết. Thần cho rằng nên ra chiếu cho các cận thần thị tòng, mỗi ngày luân phiên một người đến trực ở Tư Thiện đường, đêm thì nghỉ tại Sùng Văn viện, để phòng khi có việc cần triệu hỏi bất thường, nếu có việc xin nghỉ thì đổi với quan kế tiếp để thay nhau trực đêm. Còn các quần thần khác vào yết kiến và tâu việc, cũng mong bệ hạ bớt nghiêm khắc, hỏi han kỹ càng, để mở rộng sự thông minh, giúp ích cho việc chính sự lớn.”

[28] Hôm khác, Quang Tiến vào chầu, lại tâu: “Thần nhiều lần xin Bệ hạ chú ý phụng dưỡng, thân hành muôn việc, lời lẽ vụng về, chưa được nghe theo. Nhưng việc cấp thiết hiện nay, không gì lớn hơn việc này, nên thần không ngại phủ việt, dám trình bày lại. Thần nghĩ rằng Hoàng thái hậu là mẹ, Bệ hạ là con. Hoàng thái hậu làm mẫu nghi thiên hạ đã ba mươi năm, Bệ hạ mới từ phủ đệ vào nối ngôi lớn, nếu chẳng may hai cung có hiềm khích, Bệ hạ cho rằng ai là nghịch, ai là thuận, ai được, ai mất? Hơn nữa, ân đức của Nhân Tông đối với dân chúng đã thấm sâu vào xương tủy, Bệ hạ nhận cơ nghiệp lớn mà không có gì để báo đáp, thì lấy gì để yên lòng thiên hạ? Nếu Bệ hạ trên mất tình yêu của Hoàng thái hậu, dưới mất lòng mong mỏi của trăm họ, thì dù có ngôi báu, lấy gì để tự an? Phàm bậc quân chủ giữ được nước nhà là nhờ có quyền uy phúc lộc, nên dân sợ như thần minh, yêu như cha mẹ. Nay Bệ hạ lên ngôi sắp được một năm, mà chính sự triều đình, bổ nhiệm, thưởng phạt, đều giao hết cho đại thần, chưa từng hỏi han đầu đuôi sự việc, xét rõ phải trái, quyết định nên hay không. Thần e rằng mọi người trên dưới quen điều đó, quyền uy phúc lộc dần dần bị chuyển dịch, thì dù có cơ nghiệp bốn bể, lấy gì để tự giữ? Ngôi thì không yên, nghiệp thì không vững, đối với Bệ hạ có lợi gì? Bệ hạ hẳn cho rằng lễ phụng dưỡng Hoàng thái hậu chỉ như thế cũng không mất, thân hành muôn việc chỉ như thế cũng không thiếu, thần cho rằng không thể được.

Thần nghe Bệ hạ ngày trước ở phủ đệ, hầu hạ Bộc vương, chiều ý vui lòng, hết đạo hiếu thảo, mọi việc trong cung, Bộc vương đều giao cho Bệ hạ, làm đều hợp lý. Bệ hạ phụng dưỡng Hoàng thái hậu nên như Bộc vương mới được, coi việc chính sự thiên hạ nên như việc trong cung mới được. Huống chi thân với Bộc vương là do ân, thân với Hoàng thái hậu là do nghĩa, sự phụng dưỡng cẩn thận nếu không đặc biệt gia tăng, thì không thể lấy được lòng tin. Việc trong cung nhỏ, việc thiên hạ lớn, sự nghe xét siêng năng nếu không đặc biệt gia tăng, thì không thể đạt được trị an. Nếu phụng dưỡng hết sức cẩn thận, nghe xét hết sức siêng năng, thì danh tiếng nhân hiếu của Bệ hạ lưu truyền muôn đời, đức sáng suốt anh minh vang khắp bốn phương, tông miếu mãi yên ổn, con cháu được hưởng phúc, đối với Bệ hạ có hại gì mà mãi không chịu làm? Những lợi hại rõ ràng như thế, như trắng với đen, việc lựa chọn dễ dàng như trở bàn tay, Bệ hạ hôm nay đổi ý thay lòng, cũng chưa muộn. Nếu cứ giữ ý kiến cũ, mãi không thay đổi, thần e rằng ngày tháng lâu dần, hiềm khích càng sâu, không thể hàn gắn, uy quyền đã mất, không thể lấy lại, sau này dù hối hận cũng không kịp.”

[29] Tư Mã Quang vì lời nói của mình không được dùng, nên khẩn thiết xin được bổ nhiệm ra ngoài. Hoàng đế sai tể thần tuyên dụ rằng: “Những việc khanh đã nói, đều đã được thi hành, hãy cứ giữ chức gián quan, chưa cần phải xin ra ngoài.” Quang lại tấu rằng: “Những điều thần đã nói trước đây, mong bệ hạ lấy lễ thờ phụng Bộc Vương mà thờ phụng Hoàng thái hậu, lại mong bệ hạ mời hỏi quần thần, tự mình lo việc chính sự. Nay bệ hạ tuy thờ phụng Hoàng thái hậu hơn trước, nhưng vẫn chưa bằng lúc thờ phụng Bộc Vương, chưa thuận theo ý muốn, chưa hết lòng làm vui lòng. Tuy xem xét các việc chính sự, nhưng chưa từng hỏi han quần thần, bàn luận những việc cấp thiết về trị loạn. Nếu bệ hạ cho rằng hai việc này chỉ cần như vậy là đủ, thì ý của hai cung không thể hòa hợp, việc vạn cơ làm sao mà xử lý được, nguồn gốc của họa loạn vẫn còn, thời kỳ thái bình còn xa, thần tuy ngày ngày hầu cận bên cạnh, có ích gì? Nếu bệ hạ tăng thêm lễ phụng dưỡng từng ngày, chăm chỉ tìm đạo trị quốc không mệt mỏi, khiến mẹ hiền vui vẻ ở trên, trăm họ an lạc ở dưới, thì thần dù ở nơi xa xôi, cũng như đang ở bên cạnh bệ hạ vậy.”

[30] Lã Hối tâu: “Bệ hạ lên ngôi đã được một năm, tiếp kiến bề tôi một cách ôn hòa và đầy đủ lễ nghi. Những người trung thành đều muốn dốc lòng tận tiết để báo đáp, huống chi thần giữ chức vụ can gián, đâu dám an nhàn! Tuy nhiên, khi vào chầu tâu bày chính sự, dù Bệ hạ lắng nghe và tiếp thu không mệt mỏi, nhưng chưa từng thấy Bệ hạ quyết định việc gì. Sao lại mong trị nước gấp mà hỏi han sơ sài đến vậy! Thần lui về lo lắng, cũng tự nghĩ: Bệ hạ im lặng không nói, có phải vì lý do gì chăng? Hay là vì Hoàng thái hậu đang ở ngôi cao, Bệ hạ nhường nhịn không dám đảm đương việc? Hoặc là quyền uy chưa nắm chắc nên còn nghi ngờ? Nếu quả thật như vậy, thì đó là điều Bệ hạ chưa suy nghĩ kỹ. Việc hôm nay thực sự liên quan đến nguy cơ, thần dám không vì Bệ hạ mà trình bày từng điều.

Khi mới lên ngôi, Bệ hạ sức khỏe không tốt, việc triều chính bị bỏ bê, lòng người hoang mang. Các đại thần đưa ra kế sách, ý muốn vì công, nếu không có Hoàng thái hậu phụ chính thì không ai đảm đương được. Đến khi mệnh lệnh từ trong cung ra, mọi người đều biết phụng sự, dù thời gian đã lâu, trong ngoài vẫn yên ổn, công đức bảo vệ và giúp đỡ của Hoàng thái hậu thật là lớn lao. Nay thánh thể đã bình phục, nên xem xét lại quá khứ, tự mình nỗ lực ngày đêm, cùng các đại thần bàn bạc tìm cách trị nước, nghĩ đến công lao vất vả của Hoàng thái hậu trong năm qua, tìm cách báo đáp. Lễ hiếu dưỡng của Bệ hạ, thần không được biết, nhưng đạo an thân thực sự chưa đủ. Tại sao? Cơ nghiệp của các tiên đế, không nghĩ đến việc kế thừa, việc lớn của quốc gia, đều không quyết đoán, lời tâu bày, đều do Hoàng thái hậu quyết định, như vậy là Bệ hạ tự mình an nhàn mà để Hoàng thái hậu vất vả, tuy bề ngoài nhường nhịn, nhưng trong lòng không thuận theo, có thể gọi là hiếu được chăng? Tổn hại đến đức lớn, không gì bằng.

Hơn nữa, uy quyền là công cụ để Vua cai trị, thưởng thiện phạt ác đều do mình quyết, thì người ta mới biết sợ và yêu, đều muốn quy phụ. Một năm qua, thiên hạ đều trông chờ, há chẳng phải vì thế sao? Thế mà người có công chưa được ghi nhận, kẻ có tội vẫn được dung thứ, khuyên răn không đến nơi, lòng người sẽ tan rã, như vậy là nắm ngược quyền mà không dùng, sao lại nói là chưa nắm chắc? Chỉ ôm lòng nghi ngờ thì có ích gì cho việc! Huống chi Hoàng thái hậu ba mươi năm phụ chính, thực sự mong đợi Bệ hạ ngày nay, há lại muốn lao tâm khổ tứ, mãi lo việc triều chính sao! Thần mong Bệ hạ lấy thiên hạ làm lo, lấy xã tắc làm kế, nghĩ đến trọng trách tiên đế giao phó, biết ơn bảo hộ của Hoàng thái hậu, đem lòng thành ra với mọi người, không tự giấu mình, lâm triều xử lý việc, cùng các đại thần bàn đạo, nắm giữ cương lĩnh. Uy quyền đã thi hành, thì thiên hạ sẽ tin theo, đó là việc bảo vệ cơ nghiệp muôn đời. Nếu không, ý chỉ của Bệ hạ sâu kín, cuối cùng không được khai mở, bên ngoài thì nghĩa Vua tôi không thông, bên trong thì tình mẹ con có khoảng cách. Ân tín không đến với dân, thì oán trách sẽ dồn lên trên, hoặc khiến thần nhân nổi giận, Bệ hạ dù có sáng suốt riêng, cũng không thể có kế sách bảo vệ được! Đó là điều thần gọi là việc hôm nay liên quan đến nguy cơ.”

[31] Hối lại tâu: “Thần nghe gần đây thánh thể đã bình phục, trong ngoài đều vui mừng, nhưng việc vạn cơ chưa nghe bệ hạ tự quyết định. Người bàn luận cho rằng bệ hạ đang tránh nhường, chờ đợi điều gì đó. Nếu quả thật như vậy, e rằng không thuận, nên thần dám không vì bệ hạ mà trình bày chi tiết. Từ thời Hán trở về sau, có nhiều trường hợp thái hậu nhiếp chính, đều là do Vua còn nhỏ tuổi, thân làm phụ tá, cùng ngồi dưới rèm, chuyên quyền nghe và quyết định. Khi Vua nhỏ trưởng thành, mới có việc bàn về việc trả lại quyền chính. Việc ngày nay khác với điều đó. Tiên đế chọn bệ hạ từ trong hàng công tộc, vì bệ hạ hiền đức và trưởng thành, ý phó thác chính là vì ngày nay. Khi bệ hạ bệnh tật, nếu không có hoàng thái hậu phụ tá trong cung, thì chính sự sẽ không có nơi gửi gắm. Đại thần bàn kế sách cho quốc gia, đó là lòng trung. Tuy nhiên, bệ hạ lâm triều ngự ở điện tiền, trăm quan tan triều, hai phủ đại thần mới đến cửa Đông nội, thế là cương lĩnh và quyền bính đều nằm trong tay bệ hạ. Bệ hạ tự mình chưa chuyên quyết, còn chờ đợi gì nữa? Thần mong bệ hạ cảm ngộ, đừng lấy việc này làm bận tâm. Chỉ cần trong cung siêng năng hiếu dưỡng, dẫn dắt trung cung làm trọn lễ, thì tình mẹ chồng con dâu sẽ gắn bó, tình mẹ con càng thêm thân thiết. Tự mình tu chính vụ, nắm giữ uy phúc, ngày ngày cùng bàn luận đạo trị nước, việc làm không sai lầm, như thế mới là thuận. Tự nhiên hoàng thái hậu sẽ được an ủi, ân ý không cách biệt, an nhàn trong cung, thảnh thơi thanh tịnh, ngậm kẹo dỗ cháu, không còn dính líu đến chính sự, há chẳng phải là lòng của hoàng thái hậu sao!”

[32] Hối bèn tâu với Hoàng thái hậu rằng: “Kính nghĩ rằng Điện hạ đã bảo hộ Thánh tử suốt ba mươi năm, phò tá lại thêm hơn một năm, thiên hạ yên ổn, tông miếu vững vàng, ân đức lớn lao, công lao vĩ đại. Tuy nhiên, để đạt được đức hạnh trọn vẹn, thật là khó khăn! Giữ được sự kính cẩn đến cùng, cũng thật là khó khăn! Với trăm công nghìn việc bề bộn, Điện hạ hao tâm tổn trí, chưa từng được nghỉ ngơi, đây không phải là cách để hưởng phúc thọ an nhàn. Huống chi Hoàng đế đã tự mình xử lý chính sự, siêng năng như vậy, trong lòng Điện hạ hẳn đã yên tâm. Thần ngu muội cho rằng Đông điện nên mỗi năm bảy ngày một lần ngự triều, tham vấn đại thần, không để việc triều chính bị bỏ bê, như vậy có thể phần nào giảm bớt sự mệt nhọc^[9], mà cũng không làm tổn hại đến việc phò tá chính sự. Nên giữ vững cơ mưu, quyết đoán mạnh mẽ, sớm ban bố giáo lệnh, tuyên cáo triều đình. Bề ngoài tỏ ra khiêm nhường, bên trong được hưởng niềm vui thư thái, trên thuận theo thiên đạo, dưới thỏa lòng dân chúng, hưởng trọn vẹn điều tốt đẹp, há chẳng phải là tuyệt vời sao!”