[PREVIEW] QUYỂN 201: NĂM TRỊ BÌNH THỨ NHẤT (GIÁP THÌN, 1064)

Bắt đầu từ tháng 4 năm Trị Bình thứ nhất đời Vua Anh Tông đến hết tháng 5 nhuận cùng năm.

[1] Tháng 4 mùa hạ, ngày Tân Mùi, Vua ra chiếu chỉ rằng các quan lại ở các châu huyện Hà Bắc bổ sung nghĩa dũng không đủ, lệnh cho các chuyển vận sứ xét xử. Đô chuyển vận sứ Triệu Biện tâu: “Lúc đầu nhận chiếu, nhiều quan đã bị bãi chức, nhiều lại đã chết hoặc bị đi đày. Nay các quan lại phần nhiều mới đến, nếu đều xét xử, thì những người mới đến sẽ bị tội. Xin lấy cuối năm làm hạn, nếu không đủ mới xét xử.” Chiếu chỉ đồng ý, các châu quân bị thiên tai ở Hà Bắc lệnh dần dần bổ sung.

[2] Trước đó, Biện đến Đại Danh, muốn kiểm tra kho tàng, Giả Xương Triều sai thuộc hạ đến báo rằng: “Trước đây các giám ty chưa từng kiểm tra kho tàng của chúng tôi, ngài tuy muốn làm tròn chức trách, nhưng e rằng có việc không hợp pháp thì sao?” Biện nói: “Bỏ qua Đại Danh thì các quận khác sẽ không phục.” Liền đi kiểm tra. Xương Triều ban đầu không vui, đến khi các quan lại bổ sung nghĩa dũng không đủ^[1], có hơn 800 người phải chịu tội đi đày hai năm, Biện tâu xin khoan hồng, đều được miễn tội, Xương Triều mới hổ thẹn và phục.

[3] Tri Thẩm quan viện Vương Khuê tâu trình bộ sách mới biên soạn của viện gồm 15 quyển, chiếu chỉ thi hành.

[4] Chiếu chỉ các lộ tổng quản, an phủ, kiềm hạt ty, những người có sức kéo cung hai thạch, nỏ bốn thạch năm đấu trở lên, thử nghiệm rồi tâu lên để cử về kinh, người thi đỗ sẽ được ban ân theo thứ bậc.

[5] Quyền Ngự sử trung thừa Vương Trù muốn xa giá đi tuần để yên lòng dân, ngày Đinh Sửu, dâng sớ nói: “Bệ hạ mới lên ngôi, nên noi theo phép tắc của tổ tông, không nên thay đổi gì, đến như việc đi tuần để yên lòng dân cũng không thể bỏ. Xét vào năm Hàm Bình thứ nhất đời Chân Tông, tháng 3 mùa xuân, lễ tiểu tường của Thái Tông vừa xong, tháng 5 mùa hạ năm đó, xa giá ra ngoài cầu mưa, đó là điển chế của hoàng tổ. Như vậy, tang lễ đã qua một năm, tuy còn trong thời kỳ để tang, cũng từng có việc đi tuần, chỉ là không làm việc du ngoạn mà thôi. Bệ hạ được trời trao mệnh lớn, che chở khắp bốn biển, không chỉ người trong kinh thành mong được chiêm ngưỡng ánh sáng của nhật nguyệt, trông thấy cờ quạt đã lâu, mà dân chúng ở các nơi xa xôi cũng đều hướng về, mong được nghe tiếng xe ngựa để tự an ủi. Nay thời gian trôi qua nhanh chóng, sắp qua lễ tiểu tường của tiên đế, tuy bệ hạ hiếu thảo, nhớ thương chưa nỡ đi du ngoạn, nhưng các cung điện ở kinh thành là nơi phụng thờ chân linh, cầu phúc, cùng với nơi thờ tự của các vị thánh đế, hoàng hậu, thần e rằng nên nhân lúc rảnh rỗi ngoài triều, lúc nhàn hạ ở Trường Lạc, trong ngoài không có việc gì, thân thể khỏe mạnh, thỉnh thoảng nên đi cúng tế, cầu đảo để tỏ lòng tôn kính tiên đế, phụng thờ thần linh của bệ hạ. Tuy nhiên, trong thời gian ba năm để tang, xin bệ hạ chớ dùng toàn đồ dùng thường, xin hạ chiếu cho Thái thường xem xét điển chế, soạn thảo nghi thức.”

Bèn hạ chiếu cho Lễ viện bàn định. Lễ viện tâu: “Nay xa giá ra vào, những người theo hầu xin không mặc đồ gấm màu đỏ, đồ dùng đều dùng màu nhạt.” Bấy giờ các quan chấp chính và gián quan liên tiếp dâng sớ xin, Vua nói: “Nên bàn với thái hậu.” Hàn Kỳ đem việc này tâu với thái hậu, thái hậu nói: “Vua mới khỏi bệnh, e chưa thể đi được.” Kỳ nói: “Ý Vua cũng tự cho là có thể đi được.” Thái hậu nói: “Nay các nghi trượng chưa đủ, hãy đợi thêm ít lâu.” Kỳ nói: “Việc này nhỏ, không khó chuẩn bị.” Bèn hạ chiếu cho các quan chọn ngày tâu lên.

[6] Trước đó, Tư Mã Quang tâu rằng: “Các đời Vua trước, sau khi băng hà, những người hầu hạ trong hậu cung đều được thả ra khỏi cung, trả về cho thân tộc, để thỏa lòng người, coi trọng nhân tình, giảm bớt chi phí, tránh điều hiềm nghi. Trẫm nghĩ rằng, tiên đế cần kiệm, ít ham muốn, thanh bạch giữ lễ, những người hầu hạ bên cạnh được sủng ái rất ít, nhưng vì ở ngôi lâu ngày, năm tháng tích lũy, trong cung có nhiều người ăn không ngồi rồi. Bệ hạ vì mới chịu tang, chưa nỡ giải tán. Nay lăng tẩm đã yên vị, đại lễ đã xong, thần ngu muội cho rằng nên noi theo lệ cũ các đời trước, những người trong hậu cung tiên đế không được sủng hạnh, không có con, không có ngôi vị cao, không giữ chức văn tự, thì nên cấp cho của hồi môn, thả ra ngoài, cho về với thân thích^[2], hoặc cho tùy ý lấy chồng. Việc này ghi vào sử sách, cũng là một việc tốt đẹp của thánh triều^[3].”

[7] Ngày Quý Mùi, thả 335 cung nhân^[4].

[8] Tư Mã Quang lại tâu: “Sự hưng thịnh của vương hóa bắt đầu từ nơi khuê phòng, vì thế Kinh Dịch lấy quẻ Càn, Khôn làm nền tảng, Kinh Thi mở đầu bằng bài Quan Thư. Các đời trước đều chọn con nhà lương gia để sung vào hậu cung, vị hiệu và đẳng cấp đều có số lượng nhất định. Thời tổ tông, vẫn còn con gái của các công khanh đại phu ở trong cung. Khi mới vào cung, họ đều phải dưới 12, 13 tuổi, được thầy thuốc khám xét, phòng cấm rất nghiêm ngặt. Những năm gần đây, quy chế cũ đã bị phá vỡ nhiều. Những người ở hàng thấp trong cung tranh nhau nuôi người riêng, đẳng cấp ngày càng nhiều, không còn giới hạn. Sai người môi giới thuê mua, liên tục không ngừng. Thậm chí có cả phụ nữ tầm thường từ doanh trại quân đội, chợ búa, lẫn lộn trong cung, không thể phân biệt được. Đặt những người như vậy trong cung, há có tiện lợi gì? Thần thường nghĩ đến điều này, không khỏi phẫn uất. Nay bệ hạ mới lên ngôi, trăm việc đều đổi mới, chức quan trong hậu cung đều còn thiếu và chưa đầy đủ. Thần cho rằng nên nhân lúc này định ra chế độ, dựa theo cổ lễ, quy định hậu cung có mấy đẳng cấp, mỗi đẳng có bao nhiêu người^[5]. Nếu chưa đủ số lượng^[6], hãy tạm để trống số lượng, một khi đã đủ thì không được tăng thêm. Phàm người mới vào cung đều phải là trẻ nhỏ chưa lấy chồng, tìm nhũ mẫu cũng phải chọn người nhà lương gia, tính tình hòa nhã cẩn thận mới được vào cung, truyền lại cho con cháu, làm khuôn phép muôn đời. Đây thực là gốc của trị loạn, nguồn của họa phúc, không thể xem là việc nhỏ mà coi thường.”

[9] Ngày Giáp Thân, Vua ngự tại điện Nhĩ Anh, dụ bảo nội thị Nhậm Thủ Trung rằng: “Trời đang dài, các quan đọc giảng phải hầu lâu chưa được ăn, ắt mệt mỏi. Từ nay, sau khi xong việc, không cần đợi dâng cơm, liền đến giảng kinh.” Theo lệ cũ, sau khi giảng xong, các quan lạy rồi lui, Vua bảo không cần lạy, từ đó thành thường lệ. Vua từ khi lên ngôi bị bệnh, đến nay vẫn chưa khỏi hẳn, thường không thích uống thuốc. Lữ Công Trước giảng sách 《Luận Ngữ》 câu “Điều mà bậc quân tử thận trọng là trai giới, chiến tranh và bệnh tật”, nhân đó nói: “Người làm chủ thiên hạ, là chủ của trời đất, tông miếu, xã tắc, nên khi trai giới tế tự phải hết lòng thành kính, không thể không thận trọng. Bậc quân tử ngày xưa, một khi nổi giận thì xác chết ngổn ngang, máu chảy thành sông, nên việc xuất quân không thể không thận trọng. Còn bệnh tật của con người, thường nằm trong việc ăn uống, sinh hoạt hằng ngày, điều mà mọi người dễ bỏ qua, nhưng bậc thánh nhân lại rất thận trọng. Huống chi bậc quân chúa gánh vác trọng trách, càng phải tiết chế dục vọng, xa lánh thanh sắc, gần gũi thuốc thang, vì tông miếu xã tắc mà tự yêu thân thể, không thể không thận trọng.” Vua nghe lời ấy, cảm động cúi đầu. Sau đó, khi các quan đại thần tâu việc, nhắc đến Lữ Công Trước, Âu Dương Tu nói: “Công Trước là người điềm tĩnh và có học vấn.” Vua nói: “Gần đây ông ấy giảng giải ở kinh diên rất hay.”

[10] Tư Mã Quang tâu: “Thần thấy quyền Ngự sử trung thừa Vương Trù dâng lời xin bệ hạ noi theo việc cũ của Chân Tông, đến các chùa quán cầu mưa. Triều đình tuy nghe theo lời thỉnh cầu ấy, nhưng việc bàn bạc chọn ngày đã quá mười ngày, đến nay xa giá vẫn chưa ra, dư luận nghi ngờ, đều nói việc này e rằng sẽ bị bỏ dở. Thần nghĩ rằng bệ hạ lên ngôi đã hơn một năm, dân chúng kinh thành chưa từng nghe tiếng xa giá, lại thêm trước đây thánh thể không yên, người phương xa bịa đặt chuyện, lời đồn chưa dứt. Nếu nghe tin xa giá ra ngoài, thì người gần xa đều yên lòng, không ai là không vui mừng. Huống chi hiện nay mùa xuân ít mưa, ruộng mạch khô hạn, hạt giống chưa gieo, kho lẫm trống rỗng, dân làng đói khổ. Bệ hạ là cha mẹ của dân, nên cùng chia sẻ nỗi lo khổ ấy, cầu khấn các thần, há có thể thản nhiên nhìn mà không đau lòng? Huống chi chiếu mệnh đã ban ra, lan truyền khắp nơi, nếu lại trì hoãn, lâu ngày không ra, thì người ngoài đường càng thêm nghi ngờ, không bằng lúc đầu không có ý định này. Vả lại, bậc vương giả lấy bốn biển làm nhà, nên gọi là thừa dư, hoặc gọi là hành tại. Xa giá tạm ra ngoài, chỉ ở trong kinh thành, cũng cần gì phải câu nệ lời của cổ sử, chọn ngày giờ, quên đi nỗi lo gấp của muôn dân? Đó chẳng phải là ý của Thành Thang ở Tang Lâm, Chu Tuyên ở Vân Hán. Thần mong bệ hạ quyết đoán từ thánh tâm, trong một hai ngày tới, sớm ra xa giá, vì dân cầu mưa, để đáp ứng lòng mong mỏi của trong ngoài.”

[11] Ngày Giáp Ngọ, cầu mưa ở chùa Thiên Thanh và quán Lễ Tuyền tại Tướng Quốc. Vua lâu ngày không khỏe, đến lúc này sĩ thứ đều vui mừng chúc mừng.

[12] Tháng 5, ngày Kỷ Hợi, ban chiếu rằng: “Từ nay về sau, khi gặp hạn hán, lụt lội, sẽ cử quan đến cầu đảo tại đền Cửu Cung Quý Thần.” Trước đó, Hồ Túc dâng tấu rằng: “Thần trộm thấy sách xưa chép rằng, Cửu Cung Quý Thần thực sự quản lý việc hạn hán, lụt lội, tuy không thấy ghi trong kinh điển, nhưng thời đó được tôn thờ chỉ sau Hạo Thiên Thượng Đế. Đường Minh Hoàng và Túc Tông từng thân hành tế lễ. Dù đến thời Thái Hòa bị giáng xuống làm trung tự, nhưng đến thời Hội Xương lại khôi phục lễ nghi, vẫn cử tể tướng đến lo việc tế tự. Quốc gia ta kính cẩn theo cựu điển, liệt vào hàng thường tự. Đến thời Chí Hòa, khi tu sửa lễ tế, có hai tiểu lại của Quang Lộc vì khinh nhờn tế lễ mà bị sét đánh chết, uy linh lưu truyền, tai mắt chưa xa. Nay đầu hạ sắp hết mà mưa thuận vẫn chưa xuống, lòng nhân từ của bậc trên lo lắng, đã sai đi cầu đảo khắp nơi. Xưa Tuyên Vương gặp hạn, trong bài thơ Vân Hán có câu: ‘Trên dưới bày lễ, không thần nào không tôn kính.’ Huống chi là thần hạn hán, lụt lội, lại có thể bỏ qua sao? Thần ngu nghĩ rằng nên nhân dịp này đặc biệt cử cận thần đến tế lễ Cửu Cung Quý Thần.” Chiếu cho Lễ viện bàn bạc kỹ. Do đó, quan Lễ bàn rằng theo chế độ cũ của triều đình, ngoài lễ Vu tế hàng năm, nếu hạn hán, lụt lội kéo dài, thì cử quan đến cáo tế trời đất, tông miếu, xã tắc cùng các chùa, đền, cung miếu. Cửu Cung Quý Thần nay liệt vào đại tự, cũng nên theo đó mà cử quan đến đàn tế cầu đảo. Vì thế, triều đình nghe theo. Án: Từ đây trở xuống đều là việc trong tháng 5, đầu điều này nghi là thiếu hai chữ “tháng 5”.

[13] Ngày Nhâm Dần, ban chiếu cho Tam ban viện: “Sứ thần nào không phạm tội riêng, có công lao, và được tiến cử sai sứ trên 10 năm, cho phép đến viện này trình bày. Nếu có tài năng quản lý việc phức tạp, hoặc có mưu lược võ nghệ để bắt giặc cướp, thì giao cho quan chủ phán xét trước tài năng có thể dùng được không; nếu muốn thử sức về việc biên cương và thời vụ, thì cho thử một bài, nếu có điểm đáng khen, liền gửi đến Xu mật viện khảo xét để quyết định, dần dần cho thử dụng. Mỗi năm không được quá 10 người.”

[14] Ngày Đinh Mùi, sai Thiên chương các đãi chế kiêm Thị giảng Lữ Công Trước, Tập hiền hiệu lý, Đồng tu khởi cư chú Thiệu Tất biên tập ngự chế của Nhân Tông.

[15] Ngày Mậu Thân, Hoàng thái hậu ban tay viết thư trả lại chính quyền, từ hôm đó không còn xử lý việc quân quốc nữa. Trước đó, bệnh của Vua đã khỏi dần, từ mùa thu năm ngoái, Vua thỉnh thoảng ra ngự ở tiền điện và hậu điện để nghe chính sự. Mỗi khi hai phủ lui triều, vào tiểu điện ở cửa Đông trong cung tâu lại với Thái hậu như trước. Thái hậu lại ban thư trả chính quyền, các đại thần tâu lên Vua, Vua giữ lại không ban ra. Vua đã khỏe mạnh không còn vấn đề gì, Thái hậu lại ban chiếu trả chính quyền.

Hàn Kỳ từ lâu muốn Thái hậu bỏ việc buông rèm ở Đông điện, một hôm ông lấy hơn mười việc cùng tâu lên Vua, Vua quyết đoán nhanh chóng, đều hợp lý. Hàn Kỳ lui ra, cùng các đồng liệt chúc mừng, bèn nói với Tăng Công Lượng rằng: “Lăng Chiêu đã xong, Kỳ nên xin lui, nhưng thấy thánh thể chưa yên, nên kéo dài đến nay. Nay thánh thượng nghe và quyết đoán không mệt mỏi như vậy, thật là điều đại hỷ của thiên hạ, Kỳ sẽ tâu trước với Thái hậu, xin một chức ở quê nhà, mong các ông ủng hộ.” Tăng Công Lượng đều nói: “Triều đình sao có thể không có ông? Ông đừng xin lui!” Bèn đến Đông điện, tâu lại những việc Vua đã quyết đoán, Thái hậu khen ngợi từng việc. Các đồng liện lui ra, Hàn Kỳ ở lại, tâu với Thái hậu như lời đã nói với Tăng Công Lượng. Thái hậu nói: “Tướng công sao có thể xin lui? Lão thân nên ở sâu trong cung, nhưng mỗi ngày lại ở đây, thật không đành, hãy để lão thân lui trước.”

Hàn Kỳ bèn nói về những người hiền như Mã, Đặng thời trước không tránh khỏi tham quyền, nay Thái hậu có thể trả lại chính quyền, điều mà Mã, Đặng không làm được, bèn lạy tạ chúc mừng; lại nói rằng các quan đài gián cũng có tấu chương xin Thái hậu trả chính quyền, chưa biết quyết định ngày nào buông rèm. Thái hậu đứng dậy, Hàn Kỳ lớn tiếng ra lệnh cho Nghi Loan Ty buông rèm, rèm vừa buông, vẫn thấy áo Thái hậu qua màn che.

(Việc Thái hậu trả chính quyền buông rèm căn cứ vào 《Thái thị trực bút》, 《Thiệu thị kiến văn lục》, cùng tham khảo 《Hàn Kỳ gia truyền》 và 《Vương Nham Tẩu biệt lục》^[7]. Những lời trong gia truyền nói Thái hậu không vui khi trả chính quyền đều làm tổn hại thánh đức, và không đúng sự thật, nay đều bỏ đi. 《Trực bút》 nhầm nói Hàn Kỳ báo với Xu tướng Văn Ngạn Bác, cũng không lấy. Án: Việc buông rèm trả chính quyền 《Tống sử》 không chép, 《Tào hậu truyền》 nói Thái hậu ra lệnh trả chính quyền, Vua giữ thư lâu không ban ra, đến mùa thu mới thi hành, cũng không hợp với chuyện này.)

[16] Đầu niên hiệu Gia Hựu, Hàn Kỳ và Phú Bật cùng làm tướng. Khi có việc nghi ngờ ở Trung thư, thường bàn riêng với Xu mật viện. Từ khi Bật làm Xu mật sứ, nếu không có chỉ dụ bảo hai phủ cùng bàn, Kỳ chưa từng hỏi ý Bật, Bật rất bất mãn. Khi Thái hậu trả lại chính quyền, vội dẹp màn che ở điện Đông, Bật rất kinh ngạc, nói với mọi người: “Bật giữ chức phụ tá, việc khác không dám nghe, nhưng việc này sao Hàn công không thể bàn với Bật?” Có người trách Kỳ, Kỳ nói: “Việc này lúc ấy xuất phát từ ý Thái hậu, sao có thể nói rõ với mọi người!” Từ đó, Bật càng oán Kỳ.

(Việc Phú Bật oán Hàn Kỳ căn cứ theo 《Tư Mã thị ký văn》. 《Thiệu thị kiến văn lục》 chép Phú Bật nói Hàn công muốn đẩy Bật vào chỗ diệt tộc, e rằng Bật ban đầu không nói thế.)

[17] Lã Hối dâng sớ nói: “Thần kính nghe Hoàng thái hậu thôi không cùng nghe chính sự, đức khiêm nhường càng rạng rỡ, đối với thánh thế thật là việc đáng mừng. Thần nghĩ bệ hạ đang đề cao hiếu trị, nghĩa cốt yếu là yên lòng cha mẹ, việc tôn phụng nên giữ trọn cung kính thuận thảo. Xưa Tiên đế chọn bệ hạ từ hàng công tộc, ba mươi năm qua, ai chẳng biết sự giúp đỡ của Hoàng thái hậu? Khi tuyên di chiếu, gắng gượng giữ vững thiên hạ, không may sau ba ngày, bệ hạ lâm bệnh, các đại thần cùng bàn, mới lập kế sách ấy. Từ khi phụ chính hơn năm, chính lệnh công bằng, đối với ơn bệ hạ là hết mực, đối với kế sách tông miếu là sâu xa. Nay vội tuyên chiếu mệnh, không rõ nguyên do, đối với Hoàng thái hậu là được, còn bệ hạ nên thế nào? Thần ngu muội mong bệ hạ đặc biệt ban chiếu chỉ, tỏ rõ sự nhường nhịn, đến hai ba lần, cảm động lòng người, mong hợp lễ nghĩa. Nhớ lại sự ủy thác của Tiên đế, không để mất lòng Thánh mẫu, giữ trọn hiếu kính, ấy là hoàn hảo. Trong ngoài đều biết rõ, không để người ta bàn tán về đức lớn lúc đầu cuối!”

[18] Hối Tầm lại nói: “Đế Nghiêu nhận mệnh trời, không lấy ngôi vị làm vui, mà lấy việc thiên hạ làm lo, đến khi thành công, đều do nhân hiếu mà thôi. Tiên đế tại vị hơn bốn mươi năm, thiên hạ yên ổn, không có thuật gì khác, chỉ là nhân hiếu mà thôi. Một sớm giao sự nghiệp vạn thặng cho bệ hạ kế thừa, sao có thể không lấy nhân hiếu làm đầu? Huống chi Hoàng thái hậu phụng sự Tiên đế lâu ngày, hiểu rõ đạo trị nước, vừa mới thôi việc chính sự chung, dù bệ hạ sáng suốt thấu lý lẽ, mọi việc nên bẩm báo, tỏ ý chưa dám chuyên quyết, như thế thì trên làm vui lòng mẹ hiền, được lợi nhiều lắm. Dân chúng biết bệ hạ phụng dưỡng cha mẹ hết lễ, ai chẳng vui vẻ theo giáo hóa? Đạo của Đế Nghiêu, như thế không khó đạt tới vậy.”

[19] Ngày Canh Tuất, Vua bắt đầu ngự triều ở tiền điện và hậu điện như cũ.

[20] Ngự sử trung thừa Vương Trù dâng sớ nói: “Thần nghĩ rằng mẫu hậu phụ tá tiên đế đã hơn ba mươi năm, đức hạnh từ ái đã lan tỏa khắp thiên hạ. Trước đây khi quốc tự chưa được lập, hoàng thái hậu đã có công lao bảo dưỡng bệ hạ, ân tình mẹ con có thể nói là sâu nặng từ lâu. Đến cuối niên hiệu Gia Hựu, tiên đế chọn người kế vị chưa quyết, hoàng thái hậu lại có công phụ tá, ủng hộ và dẫn dắt bệ hạ^[8]. Lý do là vì thân tộc họ Tào gần gũi, biết bệ hạ nhân từ thánh minh, tất có thể gánh vác thiên hạ.

Bệ hạ kế vị chưa đầy nửa năm thì tiên đế băng hà, hoàng thái hậu đích thân dìu bệ hạ lên ngôi, ngoài ân đức còn có đại công. Bệ hạ lên ngôi được mấy ngày thì bệnh phát, trong ngoài chấn động, hoàng thái hậu lại tạm thời đảm đương việc nước, trong thì điều trị thuốc thang để cứu chữa bệ hạ, ngoài thì ổn định lòng người để lo việc tang lễ tiên đế. Quân dân trong ngoài không có chút xáo trộn, khiến bệ hạ có thể yên tĩnh dưỡng bệnh, qua nhiều tháng thánh thể mới khỏe lại, đó lại là công lao bảo hộ. Nay bệ hạ đã ngồi hướng nam ngự triều, xa giá ra ngoài để an lòng dân chúng, lại ngự triều trước sau như chế độ cũ của tổ tông, tuy nhân minh thông tuệ đủ để cảm phục muôn dân, nhưng xét từ gốc rễ, cũng là nhờ hoàng thái hậu ủng hộ phù trợ mà thành. Công lao to lớn như vậy, mà hoàng thái hậu lại khiêm nhường tránh quyền uy, đem quyền nước trả lại cho bệ hạ, có thể nói là công lao thánh thiện từ đầu đến cuối, dù là hiền hậu thời xưa cũng không hơn được. Thần ngu nghĩ rằng mẫu hậu có công đức lớn lao như vậy, bệ hạ nên dùng lễ nghi cao quý và tình cảm sâu nặng để đáp lại, để tỏ rõ với thiên hạ, lưu danh hậu thế, không thể để dấu tích từ ái hiếu thuận không được sáng tỏ.

Xin hạ chiếu cho hai phủ đại thần bàn bạc tìm cách tôn vinh lễ nghi đối với mẫu hậu. Như lễ nghi cung kính của triều đình, nghi thức ngày sóc vọng hàng tháng, quy chế xe cộ, y phục, nghi vệ, chế độ cung ứng của các ty, danh hiệu tôn quý về sau, ân điển ban thưởng cho ngoại thích, tất cả những gì có thể thể hiện lòng hiếu kính, đều nên làm rõ ràng và lớn lao, để phát huy công lao của mẫu hậu, thì đức hiếu sẽ sáng tỏ khắp thiên hạ.”

Hôm đó, hạ chiếu cho Trung thư, Xu mật viện bàn bạc lễ nghi tôn vinh hoàng thái hậu rồi tâu lên.

[21] Ngày Tân Hợi, Vua hỏi các quan đương quyền: “Tệ nạn tích tụ quá nhiều, làm sao để sửa chữa cứu vãn?” Phú Bật đáp: “E rằng phải dần dần sửa đổi.” Vua lại hỏi: “Cai trị khoan dung thì thế nào?” Ngô Khuê đáp: “Thánh nhân trị dân vốn dùng khoan dung, nhưng không thể không có chừng mực. Sách viết: ‘Khoan dung mà có chế độ, ung dung mà hòa hợp.'” Vua lại hỏi về tông thất đời trước, Phú Bật đáp: “Đời Đường, nhiều danh thần xuất thân từ tông thất.” Ngô Khuê nói: “Thời tổ tông, tông thất đều là thân thích gần, nhưng lúc đầu chỉ được bổ nhiệm làm Điện trực, Thị cấm, Cung phụng quan, không như bây giờ quá đáng. Triều đình ắt phải tính kế lâu dài, nên có sự cắt giảm.”

Tri gián viện Tư Mã Quang tâu rằng: “Thần nghe rằng trị thân không gì trọng hơn hiếu, trị quốc không gì trọng hơn công. Khổng Tử nói: ‘Hiếu là gốc của đức.’ Lại nói: ‘Không yêu thương người thân mà yêu thương người khác, đó là trái đạo đức; không kính trọng người thân mà kính trọng người khác, đó là trái lễ nghĩa.’ Chưa từng có cây nào gốc đứt mà cành lá sum suê, nguồn cạn mà dòng chảy dài. Nhân Tông hoàng đế đem cơ nghiệp bốn biển giao phó cho bệ hạ, ân đức ấy lớn lao, trời đất cũng không thể sánh bằng. Nay sau khi ngài băng hà, người thân cốt nhục chỉ còn Hoàng thái hậu và vài vị công chúa, bệ hạ nên hết lòng hết sức phụng dưỡng, để đáp lại ý nguyện của Nhân Tông hoàng đế.

Trước đây khi Hoàng thái hậu nhiếp chính, những người hầu cận không dám không cung kính, vật dụng cần thiết không thiếu thứ gì. Nay Hoàng thái hậu đã trao lại quyền chính, thần lo rằng có kẻ vô thức sẽ theo thế lực mà thay đổi, hầu hạ lơ là, cung cấp thiếu thốn, khiến thiên hạ đổ lỗi cho bệ hạ, không thể không ngày đêm lưu tâm xem xét. Lại nếu có kẻ bất lương giữa hai cung dò xét động tĩnh, nhặt nhạnh lời nói, bề ngoài tỏ ra trung thành, bên trong thực chất là nịnh hót để ly gián, thần mong bệ hạ cự tuyệt lời họ, bắt giao cho Hữu ty, xử tội rõ ràng. Giết một người thì bọn gian tà tự lui, nghe một lời thì trăm lời gièm pha đều tiến, đây là mầm họa loạn, không thể không xem xét kỹ.

Thần nghe rằng việc nước do Vua quyết, việc nhà do người thân quyết. Thần ngu nghĩ rằng khi bệ hạ ở triều ngoài, chính sách thưởng phạt bãi chức, nên tự quyết đoán bằng thánh ý, còn trong cung cấm, việc ban thưởng hay thu hồi, dù lớn nhỏ, không gì bằng đều xin ý Hoàng thái hậu rồi mới thi hành, bệ hạ và trung cung không nên tự chuyên. Như vậy thì thể thống trong ngoài được ngay ngắn, trật tự tôn ty được rõ ràng, từ mẫu vui vẻ ở trên, thần dân ca ngợi ở dưới. Nếu không, sau khi Hoàng thái hậu trả lại quyền chính, nếu người hầu cận có chút lơ là, vật dụng cần thiết có chút thiếu thốn, lại thêm lời gièm pha ly gián nổi lên, vạn nhất có chút sai sót, truyền ra ngoài, hoặc Hoàng thái hậu lo buồn không vui, sinh bệnh trong lòng, thì bệ hạ làm sao đối đáp với thiên hạ được! Dù có trăm điều thiện cũng không thể che lấp. Vì thế thần nói ‘trị thân không gì trọng hơn hiếu’. 《Hồng Phạm》 nói về sự thiên lệch yêu ghét, sáu lần nhắc lại^[9], đó là điều rất trọng yếu. Chu Nhiệm nói: ‘Người làm chính trị không thưởng công riêng, không phạt oán riêng.’ 《Đại Học》 nói: ‘Muốn làm sáng đức sáng ở thiên hạ, trước hết phải sửa tâm mình, nếu có sự giận dữ thì không thể ngay thẳng, nếu có sự ham thích thì không thể ngay thẳng.'”

Bệ hạ từ cung đình phấn khởi, lên ngôi hoàng đế, từ lúc còn ẩn dật cho đến khi lên ngôi, ân cũ oán xưa, há có thể không còn. Nhưng ngày nay mới bắt đầu chính sự, đều không thể để trong lòng mà làm hại đến sự chính trực. Phàm đạo lý quan trọng của bậc quân chủ, là ở việc tiến cử người hiền, loại bỏ kẻ bất tài, thưởng người thiện, phạt kẻ ác mà thôi. Tước lộc là tước lộc của thiên hạ, không phải để làm giàu cho người mà bệ hạ yêu thích; hình phạt là hình phạt của thiên hạ, không phải để thỏa mãn cơn giận của bệ hạ. Vì vậy, xưa kia phong tước cho người ở triều đình, cùng với sĩ tử chia sẻ; xử phạt người ở chợ, cùng với dân chúng bỏ rơi. Rõ ràng không dám lấy tư tâm của mình làm hại đến công luận của thiên hạ. Nay bốn biển rộng lớn, trăm quan đông đúc, có người hiền có kẻ ngu, có người thiện có kẻ ác, đứng cạnh nhau, bước đi cùng nhau, lẫn lộn tiến lên. Thần mong bệ hạ hãy dành chút thông minh, xem xét kỹ lưỡng trong đó. Nếu có người tài đức cao siêu, hợp với lòng người thì tiến cử, dù là kẻ thù cũ cũng không bỏ; có người tầm thường, không giúp ích cho thời cuộc thì loại bỏ, dù là thân thích cũng không dùng; có người siêng năng lập công, được đời ca ngợi thì thưởng, dù là kẻ mình ghét cũng không bỏ; có người gian ác phạm pháp, bị mọi người ghét thì phạt, dù là người mình yêu cũng không tha. Như vậy, thì triều đình không có chức vụ bỏ trống, ngoài dân không có người hiền bị bỏ sót, người làm việc thiện được khuyến khích, kẻ làm việc ác sợ hãi, trên dưới vui lòng phục tùng, triều đình được trị yên, trăm họ được hưởng phúc, xã tắc mãi mãi bình an.

Nếu không, bệ hạ chỉ ở trong cung cấm, tự thỏa mãn, uy quyền phúc lộc đều giao hết cho đại thần, chỉ lo trước mắt, không nghĩ xa xôi, hiền ngu không phân biệt, thiện ác không rõ ràng; hoặc là người được tiến cử đều là người thân thích, người bị loại bỏ đều là người mình không ưa, người được thưởng đều là kẻ nịnh hót mà không có công, người bị phạt đều là người trung thành mà không có tội. Như vậy, thì trong ngoài tan rã, kỷ cương đổ nát, dân chúng lầm than, thiên hạ đáng lo. Vì vậy, thần nói “Trị quốc không gì quan trọng hơn sự công bằng”. Hai điều này, là gốc lớn của vinh nhục, là điều tối quan trọng của an nguy, thần mong bệ hạ hãy suy nghĩ kỹ và thực hiện.

[22] Ngày Nhâm Tý, ban chiếu rằng: “Lệnh của Hoàng thái hậu được gọi là Thánh chỉ^[10], khi ra vào chỉ không rung roi, các nghi thức khác theo như lệ cũ của Chương Hiến Minh Túc Thái hậu; nếu có yêu cầu gì, sứ thần của bản các ghi lại Thánh chỉ giao cho cơ quan có thẩm quyền; những việc thuộc về Trung thư, Xu mật viện, sứ thần phải làm tờ tấu trình, đều phải tâu lại, rồi mới thi hành.” Tư Mã Quang tâu: “Thần nghe nói hai phủ đã bàn định, Hoàng thái hậu khi lấy các vật dụng ở các nơi, lệnh cho sứ thần của bản các dùng Thánh chỉ của Hoàng thái hậu làm tờ tấu trình gửi đến các cơ quan có thẩm quyền, lại làm tờ tấu trình tâu lên, đợi thấy ấn ngự bảo, mới dám cung ứng. Thần suy nghĩ kỹ về điều này, e rằng chưa thật sự ổn thỏa. Nghe nói từ trước đến nay, trong cung nếu có nhu cầu gì, chỉ dùng văn bản hợp đồng có ấn ngự bảo để lấy từ các kho của các cơ quan, các kho của các cơ quan lập tức cung ứng, sau đó mới tâu lên Tam ty để xét lại và tiến hành kiểm tra. Nay Hoàng thái hậu có yêu cầu gì, nếu mỗi lần đều phải đợi sứ thần của bản các làm tờ tấu trình gửi đến các nơi, lại phải tâu lại, đợi có ấn ngự bảo, mới dám cung ứng, thần e rằng việc xử lý đi lại quá rườm rà, nếu chẳng may sứ giả lười biếng, cơ quan cứng nhắc theo văn bản, Hoàng thái hậu trong lúc gấp cần thuốc men, đồ dùng nhỏ nhặt, không thể kịp thời có được, kéo dài nhiều ngày, làm tổn thương lòng từ mẫu, thì không phải là ý của Bệ hạ lấy bốn biển để phụng dưỡng. Vật tuy nhỏ^[11], nhưng trong lúc đó, nếu thiếu một chút, hậu quả rất lớn. Lễ có nói: ‘Cơm nước của Vua, hoàng hậu và thái tử không tính toán.’ Đó là vì tôn trọng người trên, không thể hạn chế bằng số lượng nhiều ít.

Thần mong Bệ hạ lại lệnh cho các đại thần hai phủ bàn bạc việc này, những vật dụng Hoàng thái hậu yêu cầu, đều lệnh cho sứ thần của bản các làm văn bản gửi đến Ty hợp đồng, giống như Thánh chỉ của Bệ hạ yêu cầu, xuất văn bản hợp đồng có ấn ngự bảo^[12], gửi đến các kho của các cơ quan, lập tức cung ứng. Lại lệnh cho Ty hợp đồng mỗi ngày đem văn bản của sứ thần bản các dán kín, phong kín, cử sứ thần khác dâng lên Hoàng thái hậu, để phòng gian lận, như vậy thì thể thống tôn ti được chính đáng, lễ hiếu dưỡng được trọn vẹn.” Tuy Quang có tấu trình này, nhưng việc theo hay không còn phải xét lại.

[23] Ngày Bính Thìn, đặt tên cung điện của Thái hoàng thái hậu là Từ Thọ^[13].

[24] Gia phong chức Tuyên Huy Bắc Viện sứ^[14], Bảo Bình Tiết độ sứ, phán quản Vận Châu Tào Dật làm Đồng bình chương sự. Ban đầu bàn việc bổ nhiệm, Vua hỏi ý Tể tướng Hàn Kỳ, Kỳ nói: “Bệ hạ ban ân cho cậu ruột, không phải là thiên vị ngoại thích.” Vua lại hỏi Xu mật sứ Phú Bật, Bật trả lời giống Kỳ. Bèn hạ chiếu, nhưng Thái hậu giữ chiếu không ban ra, Vua cố xin mãi mới được chấp thuận. 《Tư Mã Quang ký văn》 chép: Hàn Duy nói rằng Từ Thọ sắp trả lại chính quyền, Dĩnh Vương bảo Duy và Tôn Tư Cung rằng: “Từ Thọ muốn xin chức Sứ tướng cho Tào Dật.” Hai người không đáp. Vua bèn sai Vương Đào truyền ý cho triều đình, quả nhiên được chức. Một hôm, hai người vào yết kiến riêng, Duy nhân đó khuyên Vua rằng: “Nay bệ hạ đã thân chính, việc trong ngoài trên dưới đã ổn định, chỉ nên chuyên tâm hiếu đạo^[15], đều đặn phụng dưỡng ba cung mà thôi, chớ can dự vào việc khác.” Xét theo 《Thực lục》, chiếu phong Tào Dật ban ra, Thái hậu vẫn giữ lại, không biết việc xin chức Sứ tướng có thật là ý của Thái hậu không^[16], cần phải xét lại. Việc này ghi đầy đủ vào ngày Mậu Ngọ tháng 6.

[25] Học sĩ viện tâu xin định rõ việc sửa đổi các chữ trong luật, sắc, văn thư quan phủ trùng với tên húy của Vua, tổng cộng 20 chữ^[17], còn lại đều theo đó mà căn cứ vào âm nghĩa để đổi hoặc kiêng húy. Vua đồng ý.

[26] Ngày Nhâm Tuất, vì Vua đã khỏe lại, sai các quan phụ chính làm lễ tạ ơn trời đất, tông miếu, xã tắc và các cung quán.

[27] Ngày Quý Hợi, các tể thần Hàn Kỳ và đồng liêu tấu rằng: “Thần nghe rằng, xuất phát từ thiên tính gọi là thân, dựa vào nhân tình gọi là lễ. Tuy dùng nghĩa để chế định sự việc, tùy thời mà thích hợp, nhưng thân tình nhất định phải lấy ân nghĩa làm gốc, lễ không quên cội nguồn. Đó là đạo lý bất biến xưa nay. Bệ hạ phát huy sức mạnh của càn khôn, nắm lấy sự sáng suốt của ly, được trời đất thần linh phù hộ, gánh vác trọng trách tông miếu xã tắc. Từ khi lên ngôi đến nay, nhân đức ban rộng, chín tộc hòa thuận, vạn nước vui mừng. Mà Bộc An Ý Vương đức cao vị trọng, đáng được tôn kính. Bệ hạ nhận mệnh từ triều trước, kế thừa thánh thống, vì đại nghĩa mà đặt tư tình sau, kính trọng sâu sắc, việc không dám khinh suất. Thần và đồng liêu kém cỏi giữ chức tể tướng, thực sự nghe quốc luận, cho rằng nên xét cổ lễ, tùy nghi mà hợp tình, để làm rạng rỡ ân nghĩa và mở rộng tình thương, trên để tỏ rõ đạo hiếu trị, dưới để làm dày phong tục dân gian. Thần xin hạ lệnh cho hữu ty bàn bạc về lễ nghi của Bộc An Ý Vương cùng Tiếu Quốc Thái phu nhân họ Vương, Tương Quốc Thái phu nhân họ Hàn, Tiên Du Huyện quân họ Nhâm, xem xét kỹ lưỡng và thực hiện đúng thời.” Chiếu rằng đợi sau đại tường sẽ bàn.

[28] Tư Mã Quang dâng sớ lên Hoàng thái hậu rằng:

“Năm ngoái, Nhân Tông hoàng đế băng hà, hoàng đế mới lên ngôi, lo buồn thành bệnh. Điện hạ lo nghĩ đến trọng trách xã tắc, cùng nghe chính sự để yên lòng dân. Nay thánh thể đã khỏe lại, bốn phương yên ổn, điện hạ nhường việc mà không ở ngôi, tự tìm sự an nhàn, mọi hành động đều hợp lễ, khắp nơi thần dân ai chẳng khen ngợi! Thần không tự lượng sức, muốn làm trọn vẹn cái đẹp của điện hạ, như ánh sáng yếu ớt của đom đóm mong góp phần vào ánh sáng rực rỡ của mặt trời mặt trăng. Kính mong điện hạ rộng lượng tha tội và nghe hết lời thần.”

Thần trộm nghĩ rằng đạo trị quốc gia, dù quý tiện có khác nhau, nhưng tình người thì như nhau. Thường thấy trong các gia đình sĩ dân trong thiên hạ, khi sống chung giữa người lớn và trẻ nhỏ, người lớn đôi khi không chu toàn ân ý, không đủ ăn mặc; trẻ nhỏ đôi khi không giữ lễ độ, lời nói không khiêm nhường. Nếu trẻ nhỏ hiếu thuận, kính cẩn mà không oán hận, người lớn nhân từ, độ lượng mà không trách móc, thì trên dưới hòa thuận, gia đạo sẽ hưng thịnh; nếu trẻ nhỏ sinh lòng oán hận, người lớn sinh lòng trách móc, thì trên dưới lìa xa nhau, gia đạo sẽ suy tàn.

Lúc đầu sự cách biệt rất nhỏ, nhưng cuối cùng họa lại rất lớn. Lại thêm kẻ gièm pha xen vào, từ đó cha con nghi ngờ nhau, anh em ghét bỏ nhau, loạn lạc cùng nổi lên, không việc gì là không xảy ra. Trong cửa nhà, nếu con dâu có lòng hiếu kính, thì cha mẹ nên vui vẻ đón nhận với tấm lòng yêu thương; nếu họ có lỗi, thì nên dùng lòng nhân hậu để dạy bảo; nếu đã dạy bảo đủ mà họ vẫn không nghe, thì có thể trách mắng, thậm chí trừng phạt. Khi họ đã sửa đổi, thì lại nên vui vẻ đón nhận, không thể vì một lần trái ý mà ghét bỏ suốt đời, không bao giờ hòa giải. Vì vậy, trong tình thân cốt nhục, có thể có sự nghiêm khắc nhưng không nên có lòng oán hận, có thể trách mắng nhưng không nên nghi ngờ. Đó là đạo mà các bậc thánh nhân xưa nay dùng để đối xử với người thân.

Thần trộm nghĩ rằng Hoàng đế, Hoàng hậu đối với Điện hạ vừa là thân trong, vừa là thân ngoài, từ nhỏ được nuôi dưỡng, nay làm cha mẹ của muôn dân, hưởng phú quý thiên hạ, ai dám nói không phải là nhờ sức của Điện hạ? Thần cho rằng Điện hạ nên yêu thương, chăm sóc, tình cảm như với con đẻ, bao bọc, bảo vệ để trọn vẹn ân huệ lớn, không thể vì một chút sai sót nhỏ mà sinh lòng giận dữ lâu dài, bỏ ân huệ lớn lao, tạo nên mối thù sâu nặng, điều này người ngu cũng biết. Năm ngoái khi Hoàng đế bị bệnh, có lúc cử chỉ, lời nói đáng ngờ, có thể đắc tội với Điện hạ, thần đã từng nói với Điện hạ rằng không thể trách người bệnh theo lễ của người khỏe mạnh. Người say mà có lỗi, khi tỉnh còn có thể tha thứ, huống chi người bệnh không tự biết, vốn không phải là ý muốn của họ, sao có thể truy cứu để định tội được?

Hoàng hậu từ thuở nhỏ, sớm tối vui chơi trong lòng Điện hạ, được chia ngọt sẻ bùi, vỗ về yêu thương, có ân mà không có uy. Nay đã chính vị trung cung, lại được dâng cơm rượu, rửa ráy để hầu hạ Điện hạ, trong lòng nương tựa vào tình yêu thương ngày trước, không tự coi mình là người ngoài, vẫn dùng tấm lòng trẻ thơ mong đợi nơi Điện hạ. Vì vậy, đôi khi có điều gì cần, không được thỏa mãn ngay, thì sinh lòng oán hận, không thể hoàn toàn giữ lễ phép như con dâu trong nhà. Điện hạ dù có giận mà trách mắng, cũng là lẽ đương nhiên, ai dám nói là không được, nhưng sau khi sự việc qua đi, nếu Điện hạ bỏ rơi, không đoái hoài, ghét bỏ như kẻ thù, thì thần cho là quá đáng.

Thần ở ngoài cửa khuyết, không biết việc trong cung. Nghe lời đồn đại, chưa rõ hư thực, đều nói rằng gần đây Hoàng đế và Hoàng hậu hầu hạ Điện hạ, lễ độ cung kính hơn trước, nhưng Điện hạ đối xử quá nghiêm khắc, tiếp đãi quá sơ sài, có khi vào yết kiến Điện hạ, dù được ban ngồi, nhưng chỉ như đối đãi khách lạ, nói chuyện qua loa vài câu, chốc lát đã cho lui. Như vậy, tình mẹ con làm sao thấu được? Lễ phép con dâu làm sao thi hành được? Khiến họ sinh lòng nghi ngờ, sợ hãi, không dám tự thân, chính là vì thế.

Thần trộm nghĩ rằng điện hạ làm mẹ mẫu của thiên hạ đã hơn ba mươi năm, tiếng nhu mẫn sáng suốt đã thấm nhuần trong ngoài, hoàng đế khi còn ở nơi phủ đệ, tiến đức tu nghiệp, tiếng nhân thánh đã sáng tỏ xa gần. Tiên đế lấy đạo chí công đại nghĩa chọn người hiền lập làm người kế vị, người trong thiên hạ đều cho rằng ngày kế thừa ngôi vị, phong hóa từ hiếu tất sẽ từ nhà ra nước, thật không ngờ dân chúng trong xóm làng bỗng có những lời dị nghị như ngày nay. Suy xét căn nguyên, ắt là do lúc hoàng đế mắc bệnh, trong cung cấm, tất có kẻ xiểm nịnh tạo ra lời lẽ, gièm pha lẫn nhau, một là muốn giả vờ tỏ ra trung thành nhỏ để được điện hạ biết đến, mong cầu lợi lộc; hai là tự biết mình có nhiều lỗi lầm, sợ sự nghiêm khắc của Vua kế vị, không thể dung thứ; ba là muốn lén lút nắm quyền, sợ Vua lớn thông minh^[18], khiến mình không thể tự tung tự tác. Vì thế ngày đêm rình rập, nhặt nhạnh từng chút sai sót, không gì là không đưa vào tai điện hạ, điện hạ dẫu rất thông minh sáng suốt, cũng không thể không nghi ngờ; dẫu rất nhân từ, cũng không thể không giận dữ. Hoàng đế với tính cương cường, bị khuất phục bởi lời lẽ của nhiều người, không thể tự biện bạch, há chẳng uất ức sao? Khiến cho giữa hai cung sinh ra cách biệt, lâu ngày không giải quyết, lan truyền ra ngoài, kẻ sĩ trong triều ngoài nội có kẻ dám bàn tán phải trái, thật đáng tiếc vậy.

Nay trời khơi mở lòng thành, điện hạ tỏ rõ ý chỉ nhân từ, nhìn xa trông rộng, đem chính sự thiên hạ giao lại cho hoàng đế, đó là linh thiêng của tông miếu, phúc lành của dân chúng. Nhưng thần trộm nghĩ rằng lòng dạ kẻ xiểm nịnh như nước sôi, càng không yên lòng, ra sức mưu tính ly gián, chúng đều chỉ lo mưu cầu lợi riêng cho mình, chứ không vì quốc gia và điện hạ mà tính toán. Thần mong điện hạ xét kỹ tình hình, đừng nghe theo, xua đuổi chúng đi, đừng để ở bên cạnh, bảo hoàng đế rằng những việc rối ren trước đây đều do bọn này gây ra^[19], từ nay về sau, giữa mẹ con nên thông suốt không nghi ngờ. Hoàng đế ắt sẽ khóc lóc lạy tạ, cảm kích sửa lỗi^[20], sau đó tình cảm giữa hai cung sẽ trở lại như xưa. Khi hoàng hậu vào yết kiến, điện hạ nên tỏ ra vui vẻ, giữ lại nói chuyện thong thả, qua lại không hạn định, hoặc bày tiệc rượu cười nói, đối đãi vui vẻ như lễ trong nhà^[21].

Như vậy điện hạ ngồi hưởng sự hiếu dưỡng, còn gì vui hơn! Lòng bình khí hòa, tuổi thọ vô cùng, quốc gia yên ổn, trong ngoài không lo, danh dự rạng rỡ, lưu truyền mãi mãi. Còn như tin dùng kẻ xiểm nịnh, nghi ngờ đề phòng trăm bề, suốt ngày lo lắng, buồn giận sinh bệnh, quốc gia không yên, họa loạn nổi lên, lời chê bai^[22], lưu truyền đời sau, hai điều được mất, cách nhau xa vậy.

Vả lại, điện hạ đã có thể đem sự nghiệp của tổ tông giao phó cho hoàng đế, lại có thể trao quyền đại chính cho ngài, nhưng riêng trong việc ân lễ, cuối cùng vẫn không thể thoát khỏi lòng oán giận, nguyên nhân là gì? Hiện nay trong cung cấm, người thân cốt nhục của điện hạ chỉ có hoàng đế, hoàng hậu, trưởng công chúa cùng hoàng tử, công chúa vài người mà thôi, còn lại đều là người ngoài, đối với điện hạ có gì đâu? Nếu người thân mà còn không thể kết nối bằng ân tín, lại nghi ngờ và xa lánh, thì người ngoài há lại chịu nhận sự đối đãi của điện hạ, tận lực hết lòng, trước sau không hai lòng sao? Phàm sự quý giá không gì quý bằng làm mẹ của thiên tử^[23], sự giàu có không gì giàu bằng được hưởng sự cung dưỡng của bốn biển. Nay điện hạ có được sự giàu sang này mà không thể tự vui, thân với người đáng xa, xa với người đáng thân, khiến cho con dâu được ân huệ phải bàng hoàng không yên, e dè không dám tiến bước, dù trong lòng có lòng muốn báo đáp nhưng không thể thi thố, thần thật lấy làm tiếc cho điện hạ.

Thần và cha đều được hưởng ân lớn của tiên đế, được vượt lên từ hàng ngũ bình thường, đặt vào hàng ngũ thị tùng, lòng dạ không phải gỗ đá, sao có thể tạm quên được. Nay sau khi tiên đế băng hà, thần chỉ mong không tránh né cái chết, dám đưa ra lời nói trung trực, mong rằng điện hạ và mẹ con hòa thuận, quốc gia yên ổn, đó là cách thần báo đáp.

[29] Lã Hối tâu lên Vua rằng: “Việc có chỗ rất nhỏ, nhưng liên quan đến lợi hại lớn, nên coi là việc cấp bách. Từ xưa những người có thiên hạ, ghi nhận công lao nhỏ mà ban thưởng, thì người có công lớn không lo; quên oán cũ mà dùng, thì kẻ phản trắc đều yên. Việc ngày nay e có chỗ thiếu sót, há chẳng phải do lòng bệ hạ chưa kịp nghĩ đến, hay là đang thực hiện dần dần? Bên ngoài bàn tán xôn xao, đều cho rằng bọn hoạn quan phần nhiều có ý phản trắc. Há chẳng phải do trước kia chúng nương tựa, nên sinh ra khinh nhờn; hoặc mấy năm nay, rình rập sơ hở giữa hai cung, lời nịnh hót được tiến cử, tự nghĩ đến tội lỗi, không thể không lo sợ? Đó cũng là tình thường của tiểu nhân, đối với thánh đức há nên nghĩ đến! Thần mong bệ hạ rộng lượng bao dung, những điều nghe trước đây đều bỏ qua. Tả hữu cấp sự, mấy năm nay tuy nhỏ nhặt nhưng siêng năng cẩn thận, cũng có công lao, nên ghi nhận không bỏ sót; nếu nhất định muốn chúng đi, thì nên ban ân, cho ra ngoài làm quan cũng được. Việc dung túng quá mức đã có từ lâu, họa loạn đời trước, nên lấy làm gương. Huống chi cách chế ngự rất dễ, nằm trong tay bệ hạ mà thôi^[24], chỉ không nên làm vào lúc này. Yên ổn kẻ phản trắc, đối với thể chế là thuận tiện. Xét loại này thật không đáng tiếc, nhưng liên quan đến mối họa lớn của triều đình, thần dám không hết lòng trung trực, dám lên tiếng với bệ hạ, mong bệ hạ sáng suốt xét cho.”

[30] Lã Hối tâu với Thái hậu rằng: “Thần trộm thấy Điện hạ gần đây ban sắc thư, nói rằng Hoàng đế đã bình an, kiên quyết bãi bỏ việc cùng tham chính, Thánh tử hiếu thuận, từ đó hoàn thành đức hạnh của mẹ. Tuy đời trước có việc trả lại chính quyền cho minh quân, nhưng chưa từng nghe nói chỉ trong một tháng mà hoàn thành công lao phò tá và thể hiện được vẻ đẹp khiêm nhường, tiếng tốt và thành tựu vẻ vang sẽ lưu danh muôn đời. Tuy nhiên, thần nghe ngoài triều có lời bàn tán rằng phù bảo chưa trả lại cho Hoàng thượng, thần biết rằng đây không phải là ý của Điện hạ. Vì sao? Việc quốc chính còn không muốn kéo dài, huống chi lại lưu giữ phù bảo! Nếu chẳng may các cơ quan thi hành có chút chậm trễ, dính vào lời bàn tán này, sẽ không có lợi cho Thánh thượng, cũng e rằng sắc thư trước đây chưa được mọi người trong ngoài tin tưởng, sẽ làm tổn hại đến đức hạnh trọn vẹn. Việc đầu cuối này không thể không xem xét kỹ. Thần vì thế mạo muội trình bày, dù chết muôn lần cũng không tránh, chỉ mong được soi xét, thiên hạ may mắn lắm thay.”

[31] Thái hậu chưa trả lại chính quyền, Thị ngự sử tri lam sự Cung Đỉnh Thần và Điện trung thị ngự sử lý hành Phó Nghiêu Dũ dâng sớ. Đỉnh Thần tâu rằng: “Tiên đế vì kế sách căn bản muôn đời mà chọn chúa thượng, lập làm con, thực là nhờ điện hạ phò tá. Một ngày xa giá băng hà, điện hạ ôm nỗi đau thầm, quyết định kế sách trong khoảnh khắc, lập chúa thượng làm thiên tử. Chúa thượng lo buồn gặp bệnh, các đại thần không biết quyết định thế nào, xin điện hạ cùng nghe việc chính sự, từ cung phụ dưỡng vài tháng. Từ trung đô đến di hạ, đều được yên ổn như xưa, đều là nhờ ơn điện hạ. Nay thánh thể chúa thượng đã khỏe, xa giá hai lần ra ngoài, nên lúc này hạ chiếu bãi việc tấu sự trước rèm ở hai phủ, để hoàn thành công lao trời đất, thì việc của Thái Tự, Thái Nhiệm đâu đáng kể!”

Đến lúc này, lại dâng sớ rằng: “Trộm thấy thư tay trả lại chính quyền, điện hạ thong dong trong phòng, tôn yên nội triều, lòng người vui vẻ, ý trời thuận hòa, côn trùng cỏ cây đều vui tươi. Nhưng từ khi hạ thư tay đến nay đã hai mươi ngày, chỉ có ngọc tỷ chưa trao lên trên. Phù bảo quan trọng, cùng thần khí tương ứng, lâu mà chưa trả lại, càng gây nhiều bàn tán, thần trộm tiếc cho điện hạ việc này. Nên răn lại quan chức, nhanh chóng trả lại ngọc tỷ, không thể chậm trễ^[25].” Ngày 13 hạ thư tay trả lại chính quyền^[26], Đỉnh Thần nói “đến nay đã hai mươi ngày^[27]“, thì đầu tháng nhuận năm ngọc tỷ vẫn chưa trao lên trên. Nay tạm ghi sớ của Đỉnh Thần vào cuối tháng 5. Xét: 《Thực lục》 năm Trị Bình thứ 2 tháng 2 ngày Mậu Ngọ, Anh Tông nói “như Cung Đỉnh Thần chưa từng tâu việc”, không biết bản truyền của Đỉnh Thần từ đâu có sớ này^[28]. Lưu Chí^[29] soạn minh văn mộ chí cho Đỉnh Thần, cũng nói khuyên Thái hậu cuốn rèm trả lại chính quyền, bản truyền có lẽ dựa vào minh văn, thêm thắt chút ít.

[32] Tháng 5 nhuận, ngày Mậu Thìn, tể thần Hàn Kỳ được thăng làm Hữu bộc xạ, Tăng Công Lượng được thăng làm Hộ bộ thượng thư, Xu mật sứ Phú Bật được thăng làm Hộ bộ thượng thư (theo 《Tống sử》, Phú Bật chưa từng làm Hộ bộ thượng thư, điều này có lẽ là sai), Trương Biện được thăng làm Lại bộ thị lang. Vua ngự tại điện Diên Hòa, triệu Hàn Kỳ và các quan vào tạ ơn, nhưng họ từ chối vì đang xin từ chức, không dám vào. Vua kiên quyết triệu họ. Sau khi xong việc, họ vào điện, rồi lại ra ngoài chờ ở điện Diên Hòa. Hàn Kỳ và các quan liền vào tạ ơn, được mời ngồi và ban trà. Phú Bật vì không tham gia việc định sách, nên khẩn khoản từ chối; Trương Biện vì bệnh xin nghỉ, không vào. Tham tri chính sự Âu Dương Tu và Triệu Khái được làm Lại bộ thị lang, Xu mật phó sứ Hồ Túc và Ngô Khuê được làm Lễ bộ thị lang.

[33] Ngày Kỷ Tỵ, Lễ bộ tấu rằng tiến sĩ hương cống Lý Gia Ngôn và những người khác có bác là đạo sĩ đã qua đời, xin được so sánh như người ngoài kế thừa, giảm tang phục xuống đại công chín tháng, cho phép họ ứng cử. Vua đồng ý.

[34] Ngày Tân Mùi, Vua ra chiếu cho Ngự sử đài và Cáp môn, trước đây mười ngày phải trình bản kê khai chi tiết các quan văn võ, từ nay viết lớn thành sách, mỗi tháng dâng lên. Lại ra chiếu cho Xu mật viện, những việc phải trình hàng năm cũng lệnh làm thành sách. Ngày Quý Dậu, lại ghi chép bản kê khai các quan để dâng lên.

[35] Hôm đó, Phú Bật dâng tấu từ chối chức vụ được thăng, nói rằng:

[36] Thần kính cẩn nghĩ rằng, ân mệnh lần này thật là đặc biệt, thần đã ba lần từ chối trực tiếp, hai lần dâng văn bản xin miễn, đến nay vẫn chưa nghe được lời phê chuẩn. Điều này có lẽ do thiên ý cao xa, lòng thành của thần chưa thấu đến, nên không tránh khỏi phiền toái, phải hết lòng trình bày lại. Kính mong bệ hạ rủ lòng xét nhận, không chỉ là may mắn của riêng thần. Thần nghe nói trong chiếu chỉ có nhắc đến việc khi bệ hạ lên ngôi, thần đang trong thời kỳ để tang, không có gì đáng khen, bèn lấy việc thần từng bàn về việc lập thái tử vào năm Gia Hựu khi còn ở Trung thư, coi đó là công lao để ban ân điển ngày nay. Đây là do các học sĩ đương nhiệm khi soạn chiếu không tìm được lời lẽ thích hợp, nên đã khéo léo viện dẫn, nhưng thật quá xa vời. Năm Gia Hựu, thần tuy có bàn qua việc lập thái tử, nhưng Nhân Tông vẫn giữ kín lời thỉnh cầu, đối với bệ hạ lúc đó, như trong mờ mịt xa xôi, chưa thấy hình tượng, sao có thể so với công lao rõ ràng sâu sắc của Hàn Kỳ sau này. Nếu lấy việc thần từng bàn trước đây làm công lao, thì đó chỉ là chút ít nhỏ nhoi, sao đáng được ban thưởng. Nay bệ hạ ghi nhận công lao nhỏ của thần thời tiên đế, sao bằng báo đáp đại ân của hoàng thái hậu ngày nay?

[37] Kính nghĩ rằng Tiên đế không có con, lập Bệ hạ làm người kế vị, trong ngoài đều biết việc này hoàn toàn xuất phát từ mật dụ của Hoàng thái hậu^[30], chắc Bệ hạ cũng tự biết điều đó. Lại nghe nói khi Bệ hạ mới được lập làm hoàng tử, được triệu vào cung, lúc ấy Tiên đế bị những kẻ gian tả hữu xúi giục, không khỏi có chút nghi ngờ. Người trong ngoài, cho đến các thân thuộc cũ ở phủ đệ của Bệ hạ, không một ai dám thông tin hỏi han. Việc ăn uống của Bệ hạ đều thiếu thốn, Hoàng thái hậu cũng không dám công khai làm chủ, chỉ sớm tối lo sợ, trăm phương nghìn kế, lén lút đưa thức ăn vào rất nhiều. Bệ hạ há không nhớ sao?

Đến đêm Tiên đế băng hà, trong ngoài hoảng hốt, Hoàng thái hậu lập Bệ hạ trong lúc vội vàng, ngôi trời mới được định. Chẳng bao lâu, hai ba ngày sau, Bệ hạ vì lo lắng tích tụ mà sinh bệnh, muôn việc thiên hạ không có nơi để quyết đoán^[31], các đại thần dâng tấu, xin Hoàng thái hậu tạm thời cùng nghe chính sự, việc này quyết không phải là bản ý của Hoàng thái hậu, chỉ là bất đắc dĩ nghe theo lời thỉnh cầu của các đại thần mà thôi. Bệ hạ vừa khỏi bệnh, Hoàng thái hậu liền trả lại chính quyền, lui về ở sâu trong cung, việc này người trong thiên hạ dù có hiểu biết hay không đều biết rõ, Hoàng thái hậu từ đầu đến cuối không hề phụ lòng Bệ hạ.

Thần từ tháng sáu năm ngoái được triệu về triều^[32], giữ chức ở Xu phủ, mọi việc cơ mật, trước hết tâu xin chỉ thị ở chỗ Bệ hạ, sau đó mới đến trước rèm báo cáo mà thôi, không hề có một chữ phê phán, hoàn toàn theo thánh chỉ đã nhận trước đó, như thế gần một năm. Điều này đủ thấy Hoàng thái hậu hết lòng công bằng, không vì địa vị tôn quý và thân thiết mà áp đặt, sinh ra khác biệt. Thần lại nghĩ trong hoàng tộc^[33], so với Nhân Tông và Hoàng thái hậu, xét về thân sơ, người cùng hạng với Bệ hạ rất nhiều, trong số đông ấy chỉ chọn Bệ hạ làm người kế vị, nay quý là thiên tử, giàu có thiên hạ, ân đức ấy có thể sánh với trời đất về sự cao cả. Bệ hạ nên báo đáp thế nào mới xứng đáng? Thế mà trái lại, với Nhân Tông không thể cẩn thận tế tự, với Hoàng thái hậu không thể đủ hiếu dưỡng, đó đều là bổn phận thường tình của người con, còn nhiều thiếu sót, huống chi dám mong gì đến việc báo đáp khác!

[38] Bệ hạ trước đây uống thuốc, người trong thiên hạ chẳng ai lấy làm lạ. Nay bệ hạ minh mẫn khỏe mạnh, chuyên quyết muôn việc, mà việc tế tự, hiếu dưỡng vẫn thiếu sót, chẳng thêm gì, đều như cũ, triều thần mới biết tấm lòng hiếu thảo của bệ hạ quả không đến nơi, chẳng phải do bệnh tật khiến nên thế. Thần thật không hiểu ý thánh thượng vì sao lại như vậy. Nếu cho rằng Nhân Tông từng có chút nghi ngờ, thì bệ hạ đã không thể lên ngôi, thế là sự nghi ngờ ấy không hại được việc lớn của bệ hạ. Nếu cho rằng Hoàng thái hậu không nên buông rèm nhiếp chính, thì lại vì bệ hạ uống thuốc, theo lời xin của đại thần, huống chi nay đã trả lại chính quyền cho bệ hạ rồi, việc buông rèm nhiếp chính rốt cuộc không thể chia quyền của bệ hạ được. Thần ngầm nghĩ hai việc lớn ấy lúc đó đều là điều bệ hạ không vui^[34], không thể không để bụng^[35]. Nhưng nay hai việc ấy đã qua, có thể buông bỏ, há nên ôm lòng làm mối hận mà mãi không thể giải tỏa ư? Đó là câu “Quên ơn lớn của ta, nhớ oán nhỏ của ta” trong bài thơ Cốc Phong vậy. Đây là bài thơ chê Vua U Vương nhà Chu, bệ hạ há nên bỏ qua đại hiếu của Vua Thuấn, mà ham mê phong tục loạn lạc của Vua U? Thần rất đau lòng cho bệ hạ.

Khi Hoàng thái hậu buông rèm nhiếp chính, từng bảo thần và Hồ Túc, Ngô Khuê rằng: “Người đàn bà góa không chồng, không có chỗ để kêu than.” Thần cùng nghe lời ấy, thật đau lòng. Thần ngầm nghĩ Trung thư cũng nghe lời ấy. Lại trước đây nghe nói các công chúa của Tiên đế, bệ hạ đổi chỗ ở của họ để yên ổn cho con gái mình, việc này người biết càng động lòng, cũng chưa từng nghe bệ hạ ban chút ơn huệ nào. Kính nghĩ Tiên đế trị vì thiên hạ bốn mươi hai năm, ơn đức thấm sâu vào xương tủy người ta, đến nỗi lan cả đến côn trùng cỏ cây. Thần phụng sự Tiên đế cũng hơn ba mươi năm, từ kẻ áo vải được cất nhắc lên làm tể tướng, ơn đức ấy có thể nói là rất lớn, nay không nỡ thấy vợ góa con thơ của ngài lâm vào cảnh mất chỗ nương tựa như thế, mà thần lại ngồi hưởng ân sủng của bệ hạ, há được yên ổn sao? Nhân Tông và Hoàng thái hậu đối với bệ hạ có ơn trời đất, mà chưa nghe bệ hạ báo đáp, thần đối với bệ hạ chỉ có chút công lao bàn luận trước đây, có gì đáng ban thưởng? Bệ hạ quên ơn trời đất lớn lao, ghi nhận công lao nhỏ nhoi, có thể nói là đảo lộn không nghĩ đến thế!

Phàm lấy nhân đức cảm người thì người ta cảm sâu, lấy tước lộc vàng bạc cảm người thì người ta cảm nông. Cảm sâu thì người ta đến chết không quên, cảm nông thì người ta có lúc thay lòng. Chỉ mong bệ hạ ngoài thì lấy nhân đức dạy thiên hạ, kết lòng người, trong thì lấy hiếu thuần kính cẩn phụng sự Nhân Tông, thờ Thái hậu, thì thần dù ăn rau uống nước, chạy theo bệ hạ đến chết cũng không hối hận; nếu không thế, bệ hạ dù ngày ngày ban tước lộc vàng bạc, thần rốt cuộc cũng không cảm ơn, cũng tuyệt không có lý do để nhận.

[39] Thần lại nghĩ việc thiên hạ còn giữ được đại thể pháp chế của tổ tông, trăm quan thi hành, muôn phương tuân theo, huống chi bệ hạ đang ở thời kỳ để tang, chưa cần phải lo nghĩ nhiều. Điều cấp bách và nên làm trước hết, chỉ là một hoàng hậu và năm công chúa của Nhân Tông, tức là những người cô quả, mà trăm quan muôn phương không thể lo liệu được, sự vui buồn của họ chỉ phụ thuộc vào một tay bệ hạ. Xin bệ hạ hãy quan tâm chăm sóc, thương xót họ, thì thiên đạo sẽ giúp, lòng người sẽ quy về, con cháu đời sau tự nhiên sẽ hưởng phúc vô cùng. Nơi u minh có thiên đạo, nơi sáng tỏ có lòng người, bệ hạ đừng cho rằng trời cao xa mà không nghe thấy, người ta ngu muội mà không biết gì, rồi bỏ qua ân nghĩa, không chút e sợ. Thần cho rằng giữa chốn u minh, đạo trời và lòng người, rõ ràng rất đáng sợ. Từ xưa đến nay, các bậc minh quân chưa từng không kính trọng thiên đạo, thuận theo lòng người, nên quốc thọ được dài lâu; còn các bậc hôn quân chưa từng không trái thiên đạo, ngược lòng người, nên quốc thọ ngắn ngủi. Họa phúc đến nhanh như bóng theo hình. Nếu bệ hạ không coi thiên đạo và lòng người là điều cấp bách, mà chỉ lo làm theo ý mình, ngày sau sẽ gặp lo lắng hoạn nạn, đó không phải là kế sách để duy trì tông miếu xã tắc. Thần từng nghe rằng khi bệ hạ còn ở phủ đệ, đã bỏ hết thanh sắc, kỹ nghệ, chỉ chuyên tâm vào kinh sử, nên thông hiểu sâu rộng học vấn cổ kim, thật là bậc anh chủ một đời, vậy sao riêng đối với Nhân Tông và Hoàng thái hậu, lòng hiếu thảo lại không được trọn vẹn đến thế? Thần vốn tính cuồng ngu, không biết kiêng kỵ, kính cẩn từ chối ân sủng, dám đưa ra lời ngu muội, mong bệ hạ rộng lượng thu nhận một hai điều, thần sẽ vô cùng may mắn. Tấu chương dâng lên nhưng không được trả lời.

[40] Bật lại tâu rằng: “Thần mong bệ hạ phụng thờ tế tự của Nhân Tông, hết đạo cung kính; hầu hạ sắc mặt của Hoàng thái hậu, hết lễ thành thực. Nếu siêng năng không ngừng, thì đức hiếu tự nhiên sẽ được biểu lộ ra ngoài, kinh sư đồng thanh ca ngợi, truyền khắp thiên hạ, từ đó thành phong tục giáo hóa, bệ hạ có thể không cần vất vả mà trị được thiên hạ. Lúc này^[36] ban ơn gấp mấy lần ngày nay, thần tự nhiên không từ chối, quan hệ Vua tôi, cả hai đều được thỏa đáng, há chẳng tốt đẹp sao! Há chẳng thịnh vượng sao!” Tâu đến sáu bảy lần, mới được chiếu ban đáp lại một cách ưu ái.

[41] Bật lại tâu rằng: “Thánh chiếu nói: ‘Lớn lao thay đức của Nhân Tông hoàng đế, muốn báo đáp ơn ấy, trời cao không cùng. Hoàng thái hậu nuôi dưỡng Trẫm, đang lấy sự nuôi dưỡng của thiên hạ để hầu hạ ngày đêm, há dám nói là nuôi dưỡng đến mức tối đa!’ Thần cho rằng những người làm cha mẹ trong thiên hạ đều mong bệ hạ thực hiện lời nói này, thực hiện tấm lòng này. Bởi vì mỗi nhà đều muốn con cháu mình được giáo hóa để trở thành những người con hiếu thảo, cháu thuận hòa^[37].

Huống chi ở gần bên cạnh bệ hạ, ngày đêm phụ đạo, lắng nghe chăm chú, còn hơn cả lòng người trong thiên hạ! Chỉ cần nghe bệ hạ trong việc tế tự Nhân Tông, hiếu dưỡng Hoàng thái hậu có phần tăng thêm so với trước, thần sẽ truyền đi gấp mười lần, thông báo cho các sĩ đại phu, để họ truyền tải khắp thiên hạ^[38], để an ủi lòng những người làm cha mẹ trong thiên hạ^[39], và để rộng truyền đức hiếu thảo tột bậc của bệ hạ ra ngoài, từ đó tạo nên triều đại hiếu trị. Điều đáng tiếc là gần đây không nghe thêm tin tức gì, so với thời gian uống thuốc cũng không có gì khác biệt, đây là lý do thần không thể không hết lòng can gián, mong có chút gì bổ ích cho thánh minh.

Lại có chiếu rằng: ‘Nay đã khuyên Trẫm về đạo phụng dưỡng cha mẹ, mà lại từ chối mệnh lệnh của Vua, há chẳng phải là lời nói trái ngược sao?’ Đây là do các học sĩ soạn thảo chiếu chỉ không xem hết văn bản của thần, nên mới có lời nói trái ngược như vậy. Thần nhiều lần tâu khuyên bệ hạ hết lòng phụng dưỡng cha mẹ, lại tự mình vi phạm mệnh lệnh của Vua, là vì có điều như trên đã nói! Há có thể gọi là trái ngược được sao? Lại có chiếu rằng: ‘Trẫm mới lên ngôi mà đã thu hồi mệnh lệnh, lấy gì để làm gương cho thiên hạ!’ Thần cho rằng mệnh lệnh của đế vương, không có lý do mà dừng lại, thật là không nên. Vì thần đảm nhiệm chức Xu mật, nằm trong hàng ngũ tám vị chấp chính, đã nhận mệnh lệnh đặc biệt của bệ hạ, nhưng thần đến đây, là sau khi bệ hạ lên ngôi và uống thuốc vài tháng. Nay bệ hạ ban ân, phong thưởng bảy vị công thần mà bỏ quên thần, trong ý bệ hạ chắc hẳn khó xử, nên ban cho cả thần, điều này bệ hạ làm là đúng, mà thần tự biết mình không có chút công lao gì với bệ hạ, nên từ chối cũng là lẽ đương nhiên. Nếu không biết xấu hổ^[40], theo mọi người mà nhận, bệ hạ có lòng rộng lượng như trời đất, ắt sẽ tha thứ cho sự tham lam của thần, nhưng các sĩ đại phu trong triều sẽ nghĩ gì về thần? Người có học trong thiên hạ nghe được, lại sẽ nghĩ gì về thần? Thần đứng đầu trăm quan, mà bị người đời chỉ trỏ như vậy, há chẳng làm nhục mệnh lệnh của bệ hạ sao! Mệnh lệnh đến mức này mà không thu hồi, là cố chấp sai lầm, là không thể cải cách^[41].

Từ đó mới biết việc trước đây thăng chức cho thần, là bệ hạ không nên làm mà miễn cưỡng làm, sau vì thần nhiều lần từ chối nên bãi bỏ, là lẽ nên thu hồi, không phải là thu hồi mệnh lệnh, điều này rõ ràng. Bảy người như Hàn Kỳ công lao rạng rỡ, sáng như trăng sao, các văn nhân trong ngoài ca ngợi không ngớt, huống chi đã có phê chuẩn, xử lý văn thư, bổ nhiệm chức vụ, mong bệ hạ thương xót thúc giục họ vào tạ ơn, để thỏa lòng mong đợi của mọi người. Thần xin bệ hạ lập tức ban chiếu cho Học sĩ viện chấp thuận lời thỉnh cầu của thần, cả hai đều thuận lợi, cũng để tránh làm phiền thánh thính.” Bật lại tâu hai lần, cuối cùng không được nghe, nên nhận lấy.

[42] Ngày Quý Dậu, Vua xuống chiếu cho ghi chép danh sách đầy đủ của Viện Học sĩ và sổ ghi chép ban bệ của Ngự sử đài, mỗi loại một bản để dâng lên.

[43] Bộ quân Đô ngu hậu, Đoan châu Phòng ngự sứ, Tri Hùng châu là Triệu Tư qua đời, được truy tặng chức Toại châu Quan sát sứ.

[44] Triệu Tư ở Hùng châu sáu năm, quân địch vừa sợ vừa ghét ông. Khi sứ giả của họ đi qua, Triệu Tư mời họ uống rượu, nhưng họ đều từ chối. Trước đây, Trác châu thường vì những việc nhỏ nhặt mà gửi văn thư qua lại, nhưng từ khi ông đến thì rất ít khi có việc như vậy. Khi quân địch gặp nạn đói lớn, theo lệ cũ, gạo xuất biên giới không được quá ba đấu, nhưng Triệu Tư nói: “Họ cũng là dân của ta.” Rồi ra lệnh cho phép xuất gạo không hạn chế, người dân biên giới đều cảm kích ông. Ông quản lý quân đội rất nghiêm khắc, trước đây binh lính chiến đấu không phải làm việc phục dịch, nhưng Triệu Tư bắt họ làm việc như lính sương, không ai dám nói gì. Ông tu sửa các lầu canh, đến cả sổ sách gạo muối đều có quy định rõ ràng. Tính ông rất liêm khiết và cẩn thận, mỗi tháng được cấp rượu công sứ nhưng không đem về nhà. Tuy nhiên, ông kiêu ngạo và tự phụ, đó là điểm yếu của ông.

[45] Ngày Mậu Dần, Vua hỏi các quan chấp chính: “Đường Minh Hoàng trị vì đưa đến thái bình, nhưng tại sao cuối đời lại đến nỗi như vậy?” Phú Bật trả lời: “Minh Hoàng lúc đầu dẹp loạn trong nước, chăm chỉ cầu trị, giao việc chính sự cho người tài, nên mới có được sự ổn định. Nhưng cuối đời lại dùng người không xứng đáng, nên mới dẫn đến họa loạn. Bậc quân chủ chỉ cần chọn người hiền tài, tuyệt đối không được để kẻ gian thần nắm việc nước.” Ngô Khuê nói: “Minh Hoàng tính tình hào phóng, không biết đề phòng. Ông dùng Vương Trung Tự thống lĩnh vạn dặm, nếu như Trung Tự trung thành thuần hậu thì tốt, nhưng dùng cả An Lộc Sơn gian trá mà cũng giao thống lĩnh vạn dặm, thì làm sao không gây loạn được?” Vua đều cho là phải.

[46] Ngày Kỷ Sửu, Ngự sử Trung thừa Vương Trù được bổ nhiệm làm Hàn lâm học sĩ. Triệu Xu Mật trực học sĩ, Lại bộ Lang trung, Tri Doanh châu là Đường Giới làm Hữu Gián nghị đại phu, quyền Ngự sử Trung thừa. Vua trực tiếp dụ bảo Đường Giới rằng: “Khanh ở triều trước đã có tiếng thẳng thắn, nay được Trẫm chọn, không phải do lời nói của người bên cạnh.”

[47] Trước đó, Hàn lâm học sĩ Phùng Kinh nhiều lần xin từ chức việc ở Khai Phong phủ để ra ngoài làm quan. Vua hỏi các quan phụ chính: “Kinh vì sao lại xin đi?” Hàn Kỳ đáp: “Kinh nhận việc ở phủ đã khá lâu, ắt vì công việc quá bận rộn nên xin đi thôi.” Vua lại hỏi: “Kinh là người thế nào?” Kỳ đáp: “Kinh ở Khai Phong phủ hơn một năm, xử lý công việc không có sai sót, trong số những người đỗ cao, là người đáng khen.” Vua lại hỏi: “Giả Ám là người thế nào?” Âu Dương Tu đáp: “Ám là người cương trực, chỉ đôi khi suy nghĩ chưa thấu đáo.” Kỳ nhân đó nói: “Tà chính của quần thần, bệ hạ đều biết cả, còn việc thăng giáng, thực sự liên quan đến lợi hại của thiên hạ, xin bệ hạ lấy việc này làm trọng, không thể không xem xét kỹ.” Vua cho là phải. Việc này căn cứ theo 《Bảo huấn》 ghi chép thêm, không rõ tháng nào.