[PREVIEW] QUYỂN 213: NĂM HI NINH THỨ 3 (CANH TUẤT, 1070)

Từ tháng 7 năm Hi Ninh thứ 3 đời Thần Tông đến hết tháng đó.

[1] Mùa thu, tháng 7, ngày Tân Mão, Vua xuống chiếu cho Âu Dương Tu, vừa được bổ nhiệm làm Phán quan phủ Thái Nguyên, thôi giữ chức Tuyên Huy Nam Viện sứ, khôi phục chức Quan Văn Điện Học sĩ và nhận chức Tri châu Thái Châu. Trước đó, Âu Dương Tu bị bệnh, đã từ chối chức Tuyên Huy sứ đến năm sáu lần, nhân bàn về phép Thanh Miêu, lại viết thư trách Vương An Thạch, An Thạch không trả lời mà tâu xin Vua đồng ý cho Tu từ chức. Âu Dương Tu từ chức ở Thái Nguyên, viết thư trách Vương An Thạch, An Thạch không trả lời mà tâu xin Vua đồng ý cho Tu từ chức. Đây là lý do Âu Dương Tu giữ được tiết tháo đến cuối đời, nên được xem là bậc quân tử. Sử quan đời Thiệu Thánh đã giấu việc này, dán giấy ghi rằng không tìm thấy nguồn gốc sự việc, nên tùy tiện xóa bỏ, nay khôi phục lại.

[2] Tăng thêm một viên chức Binh Mã Giám Áp ở huyện Trần Lưu, phủ Khai Phong.

[3] Vua phê: “Trước đây bãi bỏ việc bán độ điệp tăng ở các lộ, vốn muốn khiến thương nhân đổ xô đến Phu Diên nộp tiền để hỗ trợ kế hoạch biên phòng. Nay số độ điệp còn lại bán ở Phù Diên không còn bao nhiêu, Hoàn Khánh địa hình hiểm trở, đất hẹp, tài chính vốn không dồi dào, trong khi việc biên cương chưa yên, đang là thời điểm phòng bị mùa thu, có thể ban cho Kinh Lược ty 1.000 độ điệp, lệnh theo phép của Phu Diên chiêu mộ thương nhân nộp tiền phong trang để chuẩn bị chi phí.”

[4] Ban cho Kinh Lược An Phủ ty Hà Đông 10 vạn xấu lụa và lụa, lệnh ngoài kế hoạch năm của Chuyển Vận ty, đổi lấy lương thảo ở lộ Lân Phủ. Sách 《Hội Yếu》 cũ có ghi việc này, nay phụ chép thêm.

[5] Ngày Nhâm Thìn, Xu mật sứ, Hình bộ Thị lang Lữ Công Bật bị cách chức, giáng làm Lại bộ Thị lang, Quan văn điện Học sĩ, nhậm chức Tri phủ Thái Nguyên. Vương An Thạch thực hiện cải cách, Công Bật nhiều lần tâu rằng nên giữ yên ổn, lại bất hòa với Hàn Giáng. Cháu nội là Gia Vấn lén lấy bản tấu của Công Bật đưa cho An Thạch, An Thạch liền báo trước với Vua, Vua bắt đầu không vui với Công Bật^[1].

Đến khi Hồ Tông Dũ công kích Giáng, Vua nghi ngờ Công Bật chủ mưu, bèn nói với các quan chấp chính: “Công Bật nhiều lần thay đổi, Trẫm từng cảnh cáo hắn vì việc cản trở Lý Phục Khuê xử lý biên sự, nhưng Công Bật nhân cơ hội lại nói Phục Khuê chỉ ghen ghét Trần Thăng Chi và Hàn Giáng mà thôi, đây là việc bán rẻ chuyện của Xu mật viện cho Trung thư. Nay Thái Nguyên thiếu người, nên cử Công Bật đi ngay.” An Thạch xin ghi rõ tội của ông, Vua nói: “Thái Nguyên là đất trọng yếu, không muốn công khai trách phạt.” Tăng Công Lượng xin tự tay Vua phê chuẩn, lại nói Công Bật từng giữ chức Lưỡng phủ triều trước, muốn thăng hai bậc, Vua nói: “Khi Trần Thăng Chi ra đi, cũng không được thăng.” Nhưng cuối cùng Vua nghe theo lời Công Lượng, lại viết thư bảo Văn Ngạn Bác rằng: “Thái Nguyên là đất trọng yếu, cần người am hiểu biên sự mới có thể giao phó. Sáng nay đã chỉ thị Trung thư cử Lữ Công Bật, vì là quan Xu mật nên chưa kịp bàn với khanh, chỉ để khanh biết thôi^[2].”

Việc biên sự của Lý Phục Khuê, 《Tư Mã nhật ký》 ghi rõ trong tháng 5, nay phụ lục vào ngày Tân Mùi tháng 8. Thái Đôn trong 《Tổ tông quan chế cựu điển》 nói: Khi chấp chính bị cách chức, Xu mật sứ được bổ làm Tuyên huy sứ, thăng một hai bậc, nhậm chức Phán phủ phiên trấn, thứ đến bổ làm Quan văn điện Học sĩ, đều tuyên chỉ. Thời Hi Ninh, Lữ Huệ Mục Công Bật vì tranh cãi về tân pháp xin từ chức, Vương An Thạch ngầm ngăn cản, chỉ đưa cho Xá nhân viện soạn chiếu. Tiên công lúc đó giữ chức Ngoại chế, từ chối soạn chiếu, dẫn điển cố để bàn. An Thạch khuyên Vua phê chuẩn nội bộ, từ nay Xu mật sứ bị cách chức sẽ không tuyên chỉ nữa, ân điển này bị bãi bỏ. Thời Nguyên Phong, Phùng Kinh từ Xu mật sứ được đổi làm Tiết độ sứ, Tri phủ Đại Danh, bị cách chức, mới tuyên chỉ phong Tiết độ. Khi Tri Xu mật viện bị cách chức thì bổ làm Quan văn điện Học sĩ, Đồng Tri viện trở lên đều bổ làm Tư chính điện Học sĩ, nếu là Thiêm thư thì chỉ bổ làm Đoan minh điện Học sĩ, mỗi người thăng một bậc, nhậm chức Tri phủ phiên quận. Nếu bị cách chức không tốt, phần nhiều không thăng quan, hoặc chỉ bổ làm Đoan minh. Đôn gọi Tiên công là chỉ Thái Diên Khánh.

Trương Đức Viễn biện rằng: Thời Nhân Tông muốn dùng Địch Thanh làm Xu mật sứ, Bàng Tướng nói: “Cao Nhược Nột không có tội, sao có thể cách chức?” Nhân Tông sắc mặt nghiêm khắc nói: “Nhược Nột bổ làm Quan văn điện Học sĩ, lưu lại Kinh diên.” Liền lệnh thi hành, rồi triệu Xá nhân soạn chiếu ngay tại hành lang điện. Lúc đó, Xu mật sứ bị cách chức đã không tuyên chỉ. Sau này có tuyên chỉ là vì các cựu tướng đều mang chức Tiết tướng mà thôi. Lữ Huệ Mục lúc đó được xem là người ủng hộ Vương Giới Phủ nhất, 《Dụ lục》 và 《Giới Phủ nhật lục》 đều có thể khảo chứng, việc ông bị cách chức nhậm chức Tri phủ Thái Nguyên có lẽ là để tránh Văn Lộ công trở về. Sách này mâu thuẫn nhiều như vậy. Điều này xuất phát từ trí nhớ, người già sao có thể nhớ rõ? Đức Viễn lúc đó giữ chức Trực Xá nhân viện, việc từ chối soạn chiếu quả thực có, nhưng nói bắt đầu từ Lữ Công Bật thì không đúng. Hơn nữa, chiếu chỉ đã ban ra, sao lại bổ làm Học sĩ? Đức Viễn biện bác lỗi của Đôn là đúng; nhưng Đức Viễn cũng có nhiều sai lầm, tạm ghi cả hai.

[6] Hàn Lâm học sĩ, Đoan Minh điện học sĩ, Lễ bộ lang trung, quyền Ngự sử trung thừa Phùng Kinh được bổ làm Hữu gián nghị đại phu, Xu mật phó sứ. Vua từng nói với Vương An Thạch: “Kinh có vẻ ổn định.” An Thạch đáp: “Kinh không hiểu rõ lý lẽ, nếu bị kích động bởi thói tục thì không thể tự giữ mình.” Vua nói: “Làm Trung thừa e rằng không xứng chức.” An Thạch đáp: “Kinh làm Trung thừa chỉ là chiếm chỗ, không thể khai sáng trí tuệ cho bệ hạ. Bệ hạ nên cảnh tỉnh ông ta từ những điều nhỏ nhặt, đừng để ông ta lầm lạc.” Vua hỏi: “Nay cho làm Xu mật phó sứ thì sao?” An Thạch đáp: “Cũng được.”

Khi Kinh dâng sớ bàn về Tiết Hướng, Vua viết thư tay bảo An Thạch: “Hãy xem sớ của Phùng Kinh, e rằng không nên để ông ta giữ chức ngôn quan lâu. Lo rằng bọn gian thần sẽ càng lộng hành, nên xử trí thế nào?”

An Thạch tâu: “Thần kính nhận chiếu chỉ, được xem sớ của Phùng Kinh, tham gia bàn việc xử trí. Thần tài hèn trí mọn, không thể diễn đạt rõ ý thánh, khiến bọn ngu muội sớm phục tùng, còn biết làm sao để đáp ứng minh chỉ, giúp ích đại kế? Nhưng ban đầu thần đã nghi Kinh sẽ làm thế, vì Kinh chỉ dựa vào Trần Tương, Lưu Ban làm tâm phúc, lại bị bọn gian thần mê hoặc, sao không làm thế? Sách viết: ‘Chỉ có Vua mới có uy quyền’, lại nói: ‘Trừ gian không do dự.’ Bệ hạ nên quyết đoán, ban chiếu chỉ vạch rõ việc Kinh tấu, nói rõ ông ta không phân biệt được chính tà, ắt sẽ làm rối loạn quốc chính, mà cách chức ông ta, thì trong ngoài sẽ tự phục. Nếu chưa có người thay thế, hãy để Tri tạp ngự sử tạm quyền, đó là điển cố triều trước, từ từ chọn người xứng đáng cũng chưa muộn. Nếu tỏ ra do dự, để ngoại thần quyết định, ắt sẽ kéo dài việc chờ bọn gian thần hợp lực, mà bọn chúng biết bệ hạ chưa quyết đoán trong việc phân biệt chính tà, ắt sẽ lại hợp lực lộng hành làm loạn thánh đức, khiến thiên hạ nghi ngờ, như bệ hạ dự đoán. Nếu bệ hạ chưa muốn làm ngay, thì hãy khéo léo dạy bảo về chính tà, xem ý ông ta có thể giác ngộ thì tốt, nếu không thể, thần cho rằng trừ hại nên làm sớm.

Gần đây bệ hạ nhiều lần dụ về việc Hồ Tông Dũ, đã rõ tình hình, nhưng chần chừ không quyết^[3], để ông ta lâu ở chức vụ quan trọng, cũng không phải cách trị kẻ gian, thắng thói tục. Mong bệ hạ nghĩ đến điều này. Nếu bệ hạ cho rằng bọn như thế nhiều, không thể giết hết, thì thần e rằng tà thuyết sẽ mãi không dứt, làm sao định được quốc sự? Dù Nghiêu, Thuấn sáng suốt còn lo về Hoan Đâu, sợ Cộng Công, sao bệ hạ lại muốn không gặp khó khăn? Triều đình trừ gian cũng như chiến trường diệt giặc, giặc nhiều và mạnh, tồn tại lâu năm, thì phải dùng dũng khí chống lại, kiên trì không mệt mỏi, đánh nhiều rồi mới nghe theo, đó là lẽ thường. Thần đã tham gia chính sự, lại được bệ hạ tin dùng như thế, không dám tránh né mà không nói hết, mong bệ hạ tha thứ cho sự ngu muội của thần mà xét lòng trung, thật may mắn. Sớ của Phùng Kinh, thần xin kèm theo trát dâng lên.”

(Đây là theo văn tự do Lục Điền biên soạn. An Thạch bàn về Kinh như thế, mà Kinh cuối cùng được đổi chức, đủ thấy Thần Tông không hề chuyên dùng An Thạch, nay phụ vào sau chiếu chỉ.)

Vua khen Kinh có vẻ ổn định, lại muốn dùng làm Xu mật phó sứ, An Thạch nói cũng được, nhật lục chép vào ngày 15 tháng 6.

(Xét lời An Thạch trả lời chiếu chỉ, chê bai Kinh như thế, mà Thần Tông cuối cùng không nghe, e rằng việc An Thạch nói Kinh cũng có thể làm Xu mật phó sứ chưa chắc là thật, nay tạm lấy. Thần Tông đưa sớ của Kinh cho An Thạch xem, có lẽ là sớ ngày 19 tháng 6 bàn về Tiết Hướng, hoặc bàn việc khác, cần xem kỹ thêm.)

[7] Lúc đó, Lữ Công Bật sắp rời chức, Vua bàn việc thay thế ông^[4]. Tăng Công Lượng và Hàn Giáng hết lời ca ngợi Tư Mã Quang, Vua còn do dự chưa quyết, ban đầu muốn dùng Kinh, lại muốn dùng Sái Đĩnh^[5], sau đó lại muốn dùng cả Kinh và Quang. An Thạch nói: “Tư Mã Quang tuy tốt, nhưng hiện nay phong tục chưa ổn định, dị nghị còn nhiều, dùng Quang thì dị luận sẽ có chỗ dựa. Hiện chỉ muốn phát triển nông nghiệp, mà các quan lại các lộ đều đang chờ đợi, không ai dám tiến lên, nếu để dị luận có chỗ dựa^[6], thì việc không thể làm được.” Giáng từ từ cho rằng lời An Thạch là đúng, Công Lượng nói: “Không nên vì thế mà bỏ Quang.” Cố xin dùng Quang, Vua không đồng ý, chỉ dùng Kinh.

Hôm sau, Vua lại nói với các quan chấp chính: “Kinh yếu, dùng cả Quang thì sao?” Công Lượng cho là nên, An Thạch nói: “So với Kinh thì Quang thực sự mạnh hơn, nhưng lưu tục sẽ coi ông là chỗ dựa^[7], càng không thể thắng được, hơn nữa việc Xu mật viện Quang có thực sự hiểu không?” Vua nói: “Không hiểu.” An Thạch nói: “Không hiểu, thì dù mạnh, có ích gì cho Xu mật viện? Chỉ khiến lưu tục thêm chỗ dựa mà thôi.” Vua nói: “Khấu Chuẩn có tài gì, nhưng khi có biến thì có thể lập được đại tiết.” Lại bàn về Kim Nhật Đê, hoàn toàn không biết gì, nhưng có thể giao phó việc phò tá Vua nhỏ. An Thạch nói: “Kim Nhật Đê và Hoắc Quang không làm khác nhau, nên mới có thể thành công; Khấu Chuẩn không phải là người bình tâm trung thành với nước, chỉ có tài khí, hơn các đại thần đương thời mà thôi.” Công Lượng nói: “Chân Tông dùng Khấu Chuẩn, có người hỏi Chân Tông, Chân Tông nói: ‘Cần để dị luận đối chọi nhau, thì mỗi bên không dám làm điều sai trái.'” An Thạch nói: “Nếu trong triều đình ai cũng dị luận đối chọi nhau, thì đạo trị nước làm sao thành được? Thần ngu nghĩ rằng các quan đảm nhiệm việc triều đình, nếu không đồng tâm đồng đức, hợp sức làm việc, thì việc thiên hạ không thể làm được.” Vua nói: “Cần để dị luận đối chọi nhau, thì không thể.” Công Lượng lại bàn về việc dùng Quang, An Thạch nói: “Lời Quang chưa từng được nghe theo, nếu dùng Quang, Quang lại như trước không nhận chức, muốn bệ hạ làm theo lời ông, thì triều đình xử trí thế nào?” Vua bèn không dùng Quang.

[8] Một hôm, Vương An Thạch vào chầu riêng, lại tâu với Vua rằng: “Người quân tử không chịu lẫn lộn với kẻ tiểu nhân, sở dĩ ở chung với tiểu nhân là chỉ đợi bệ hạ giác ngộ mà phân biệt thôi. Nếu cứ để quân tử lẫn lộn với tiểu nhân mãi, thì quân tử chỉ còn cách thu mình lại mà thôi. Người quân tử ra làm quan là muốn thực hiện đạo của mình, nếu để tuổi già này chỉ lẫn lộn với tiểu nhân, thì không biết còn mong đợi gì nữa.” Vua cho là phải. Trong《Ngự tập》có chép tờ chiếu ban cho Vương An Thạch rằng: “Xem tờ tấu của Phùng Kinh, e rằng người này không nên để lâu ở chức ngôn quan, rốt cuộc chẳng giúp ích gì cho việc trị nước, chỉ sợ sẽ dẫn dắt bọn gian tà làm điều hư ảo mà thôi. Khanh cho rằng nên xử trí thế nào, có thể tâu lên.” Xem《Ngự tập》quyển 8. Đoạn này đều căn cứ vào《Nhật lục》và bản truyện của Phùng Kinh.

[9] Tri chế cáo, quyền Tam ty sứ Ngô Sung được bổ làm Hàn lâm học sĩ, quyền Tam ty sứ. Lúc đầu, bàn về người thay thế Lữ Công Bật, có người nhắc đến Ngô Sung, Vua cho rằng Sung còn non nớt, Vương An Thạch nói: “Sung là người đáng tin cậy.” Vua nói: “Sung là thông gia với khanh.” Hàn Giáng nói: “Sung cũng là thông gia với thần.” Cuối cùng không dùng, nên có lệnh bổ nhiệm này. Con của Sung là An Trì lấy con gái của An Thạch, con trai của anh Giáng là Cương là Tông Ngạn lấy con gái của anh Sung là Dục.

[10] Xuống chiếu cho Kinh lược sứ Tần Phượng lộ vì tự tiện cho vay tiền Phong trang để buôn bán, lệnh cho Đề điểm hình ngục xét hỏi.

[11] Bãi bỏ Ty Giao tử ở Lộ châu, vì Chuyển vận sứ Hà Đông tâu rằng: “Thương nhân buôn bán ở vùng biên giới, vì không có hàng hóa trao đổi, nên đem lương thảo vào nộp để xin mua phèn và muối. Nếu phép Giao tử được thi hành, họ chắc chắn sẽ không nộp lương thảo nữa, không chỉ có hại cho kế hoạch biên phòng, mà còn sợ phèn và muối không bán được.”《Bản chí》cũng chép giống vậy. Xét《Bản kỷ》chép tháng này đặt Ty Giao tử ở Lộ châu, e là sai, hoặc thiếu chữ “bãi”.

[12] Ngày Quý Tỵ, ban cho Đại Lý tự thừa Vương Khâm Thần học vị tiến sĩ cập đệ, Bí thư tỉnh chính tự Đường Quynh được xuất thân. Khâm Thần được Văn Ngạn Bác tiến cử, Quynh dâng thư trình bày việc nên làm nên được triệu vào đối đáp, đến nay cùng thi ở Học sĩ viện, nên có mệnh lệnh này. Khâm Thần là con của Vương Chu; Quynh là con của Đường Tuân. Ban đầu, Quynh làm Giám đương quan ở Bắc Kinh, dâng thư nói: “Phép Thanh miêu không thực hiện được, nên chém một hai người đại thần có ý kiến khác.” Vương An Thạch cho rằng Quynh nên ở Quán các, nên được triệu vào đối đáp. Quynh có tài biện luận, Hàn Kỳ rất yêu mến ông, sau khi ông đi rồi mới nghe lời nói của ông. Việc triệu Quynh vào là ngày mùng một tháng 5, điều này căn cứ theo nhật ký. Quynh nên ở Quán các, căn cứ theo thực lục ngày mồng 3 tháng 5. Lâm Hi trong dã sử nói: “Vua coi thường Quynh, chỉ ban cho xuất thân, bổ làm Tri huyện Tiền Đường, Vương An Thạch cố giữ lại, cho làm Hiệu thư tu lệnh thức, lại sai Đặng Oản tiến cử làm Ngự sử.” Quynh làm Ngự sử vào ngày Kỷ Tỵ tháng 8 năm thứ 4.

[13] Đồn điền lang trung, Quảng Tế hà đô đại quản câu liễn vận Hoắc Giao được bổ làm Tri châu Kim. Vua phê: “Giao hôm trước vào chầu tâu xin hai việc, xem thấy kiến thức nông cạn, hoàn toàn không hiểu pháp lệnh, không thể khen thưởng, nên chọn quan khác thay thế.”

[14] Ngày Giáp Ngọ, Xu mật viện tâu: “Năm Gia Hựu thứ 2, chiếu cho các ty sứ nhiếp làm Đại tướng quân, Phó sứ, Thừa chế, Sùng ban nhiếp làm Tiểu tướng quân, tổng cộng không quá 20 người. Từ nay nếu có chỗ khuyết trong việc nhiếp Nam ban, muốn cử những người đã thay thế làm Tri châu quân, Lộ phân đô giám trở lên, nếu không đủ thì ở Thẩm quan Tây viện trừ những người có phạm lỗi và dưới 30 tuổi, chưa vào chức thân dân, chọn những người chưa có sai khiển để định bổ.” Vua phê: “Trước hết cử những người từ Thiểm Tây, Hà Đông trở về hoặc tránh thân bị bãi chức, và những người từng có chiến công làm Lộ phân đô giám trở lên đến Tri thành bảo trại Sùng ban trở lên, nếu không đủ thì theo điều lệ cũ của Xu mật viện, lại không đủ thì theo quy định hiện nay.”

[15] Ngày Ất Mùi, Xu mật viện tâu lên rằng Triệu Dư Đức, Đông đầu cung phụng quan, Tuần kiểm bộ lạc ở Đại Thuận thành, và Mông Bố, Hữu thị cấm, quan bộ lạc ở Lệ Nguyên bảo, đều được thăng một chức và ban thưởng bạc, lụa khác nhau. Vua phê: “Dư Đức ra khỏi biên giới để kìm chế, chém được thủ cấp, sợ rằng việc thăng một bậc của người bắt được hai cấp ở Lệ Nguyên không cân xứng, nên tăng thưởng cho Dư Đức mỗi thứ bạc, lụa năm mươi.”

[16] Chiếu rằng Tôn Dịch, Quyền Ngự sử đài suy trực quan, Đồn điền viên ngoại lang, không được lên điện nữa, vì Phùng Kinh tiến cử Dịch có thể làm Ngự sử, triệu vào đối đáp nhưng Dịch từ chối không muốn. Trước đó, chấp chính dâng tấu về Dịch rằng: “Nay bệ hạ thường gặp tiểu thần, lấy lời nói của họ làm vui lòng người, cho là biện luận giỏi để chiều ý trên. Như thần, sao có thể hợp ý thánh thượng?” Vua nói: “Điều này sao đủ làm mê hoặc người đời? Sách viết ‘Dùng người chỉ mình’, Trẫm muốn dùng người, sao không được triệu kiến?” Vương An Thạch nói: “Bệ hạ rộng rãi triệu kiến bề tôi, chính là để mở rộng tai mắt, biết việc, thấy nhân tài. Trước đây Vua không được rộng rãi gặp bề tôi, chỉ là do đại thần che lấp ý riêng của Vua mà thôi.” An Thạch nhân đó nói rằng nếu Vua không tự mình xem xét việc nhỏ, hiểu rõ tình hình trên dưới, thì phong tục sẽ cẩu thả, chính lệnh không công bằng. Vua muốn làm rõ luận nghị của Dịch không đáng bãi chức, An Thạch nói: “Chỉ cần không cho lên điện là đủ.” Vì thế có mệnh lệnh này. Tôn Dịch không rõ. Tháng 7 năm thứ 4, Đặng Oản bãi chức Dịch.

[17] Ngày Bính Thân, Vương An Thạch dâng lên việc Thái Đĩnh xin lấy nghĩa dũng làm năm phiên để tập luyện. Nhân đó, Vua bàn về dân binh^[8]. An Thạch nói: “Việc tuyển mộ binh lính chưa thể bãi bỏ hoàn toàn, dân binh có thể dần khôi phục, ngay cả phủ giới cũng có thể thực hiện. Đến như Quảng Nam, càng không thể chậm trễ. Hiện nay, Trung Quốc tuyển mộ cấm quân đi trấn thủ, nhiều người chết, điều này làm hại đến chính sách nhân từ. Bệ hạ nếu thực sự bãi bỏ chức vụ quân sự, lấy mười hai, ba phần trăm chức quan thu được^[9], khích lệ bách tính hào kiệt, khiến họ hướng về dân binh, thì việc này rất dễ thành công.” Vua lo ngại Viện Mật không chịu bố trí việc nghĩa dũng, An Thạch nói: “Bệ hạ thực sự muốn làm, thì ai có thể ngăn cản? Điều này nằm ở bệ hạ.” Nhân đó bàn với Vua về việc chính sự lớn của quốc gia là binh và nông. Vua nói: “Trước hết phải bố trí được binh rồi mới đến nông. Vì việc trị nông cần tiền của, binh không giảm thì tiền của không thể đủ^[10].” An Thạch nói: “Việc nông cũng không thể coi là đứng sau việc binh. Các vị Vua thời trước biết không bỏ việc nông mới có thể thống nhất thiên hạ. Phát triển việc nông tự nhiên không hao tốn tiền của quốc gia, chỉ cần dựa vào lợi ích của dân mà làm lợi cho họ, thì cũng là dựa vào sức dân mà sử dụng vậy.”

[18] Bốn châu Kinh, Vị, Nghi, Nguyên có một vạn năm nghìn nghĩa dũng, trước đây chỉ làm nhiệm vụ phòng thủ, Kinh lược sứ Thái Đĩnh bắt đầu ra lệnh cho họ luân phiên tham gia huấn luyện, kết thành đội ngũ như các quân khác, phân chia dưới quyền các tướng, chọn những người có kỹ năng tinh nhuệ để bổ nhiệm, cấp ngựa quan, lương tháng, lụa theo mùa, thưởng khi đi tuần tra, giống như chính binh, từ đó cùng chính binh tham gia chiến đấu và phòng thủ. Khi thổ binh thiếu hụt, theo di pháp của phủ binh, cho họ luân phiên canh gác, không bổ sung số thổ binh thiếu^[11]. Chiếu chỉ lại hỏi về phương pháp phân chia luân phiên lâu dài^[12], Thái Đĩnh liền dâng sớ đề nghị chia nghĩa dũng bốn châu thành năm phiên, mỗi phiên ba nghìn người. Án: Truyện Thái Đĩnh không có chữ “phiên” trước “ba nghìn người”, nhưng trên văn bản nói rõ bốn châu có một vạn năm nghìn nghĩa dũng, vậy mỗi phiên là ba nghìn người là không nghi ngờ, 《Tống Sử》 chỉ thiếu một chữ “phiên”. Phòng thủ mùa thu bắt đầu từ ngày 15 tháng 8, kết thúc vào tháng 10. Phòng thủ mùa xuân bắt đầu từ ngày 15 tháng giêng, kết thúc vào tháng 3. Lặp lại theo chu kỳ, so với việc tuyển thổ binh, mỗi năm giảm được tám vạn thạch lương, hơn sáu nghìn quan tiền, mười lăm nghìn bộ quần áo xuân đông, ba mươi bảy nghìn lạng bông. Chiếu chỉ đồng ý. Áp dụng ở các lộ. Điều này căn cứ theo truyện Thái Đĩnh, nhân 《Nhật Lục》 của Vương An Thạch ngày 8 tháng 3 trình bày việc huấn luyện nghĩa dũng năm phiên mà ghi chép thêm.

Ngày 18 tháng 10, Hàn Giáng nói… có thể tham khảo.

[19] Ngày Đinh Dậu, lấy Tuyên khánh sứ, Nhập nội phó đô tri^[13], Toại Châu quan sát sứ Thạch Toàn Dục lĩnh chức Chiêu Vũ quân lưu hậu, đề cử Đông Thái Nhất cung. Toàn Dục vì già yếu xin lĩnh chức cung quan, Vua phê: “Toàn Dục là người theo phò tiên triều, đặc biệt chuẩn theo lời xin.”

[20] Ban chiếu: “Con rể tông thất thuộc hàng thân thích (đản miễn) được bổ làm Tam ban phụng chức, người đã có chức quan thì được thăng chuyển, xét theo thứ bậc, miễn tuyển chọn và cho phép thi đỗ tiến sĩ, tất cả đều theo chiếu thư ngày 5 tháng 10 năm Trị Bình thứ 2.” Trước đó, Đại Tông chính ty tấu: “Con rể thuộc hàng xa (ti ma) nếu có chức quan, Kinh triều quan được thăng một chức, Chức quan được xét thứ bậc. Con rể thuộc hàng thân thích (đản miễn) chỉ nói được bổ làm Phụng chức, mà không có quy định về việc xét thứ bậc cho người đã có chức quan.” Vương An Thạch bàn rằng nên áp dụng theo quy định dành cho hàng xa (ti ma), Tăng Công Lượng nói: “Việc thăng chức nên có sự giảm bớt.” An Thạch nói: “Việc xét thứ bậc không thể giảm bớt, thì việc thăng chức cũng không thể giảm bớt. Hơn nữa, người không có chức quan được bổ một chức, người đã có chức quan được thăng một chức cũng không phải là quá đáng. Điều này nhằm khuyến khích người có chức quan kết hôn với tông thất, đồng thời cũng là một cách giảm bớt việc bổ nhiệm quan chức.” Vua nghe theo ý kiến của An Thạch, nên có chiếu thư này.

[21] Ban tặng Kinh lược ty Hà Đông 10 vạn xấu lụa và tơ, lệnh cho Chuyển vận ty ngoài kế hoạch hàng năm phải lo liệu lương thảo cho Lân Phủ lộ.

[22] Ban chiếu cho Lưu nội tuyển hỏi Lý Định, nguyên là Quyền Tú Châu quân sự phán quan, khi còn làm Chủ bạ huyện Kinh, mẹ đẻ mất, có chịu tang hay không, phải tâu lên.

[23] Ban đầu, Trần Tiến nói rằng Trần Tiến vào ngày 21 tháng 4 tạm quản Ngự sử đài, đến ngày 7 tháng 5 thì bị bãi chức. Việc bàn luận về Lý Định giấu việc để tang, xem ngày 9 tháng 5, có lẽ Trần Tiến vào đài liền bàn luận, không phải ngày 9 tháng 5, việc thi hành mới là ngày 9 tháng 5. Định giấu việc tang mẹ đẻ không để tang, mà người biện hộ cho Định cho rằng Định không tự biết mẹ đẻ, cho là vú nuôi, đến khi mất, có người nói với Định, Định xin ý kiến cha, cha nhất quyết cho rằng không phải mẹ đẻ. Định trong lòng nghi ngờ, bèn xin từ quan để phụng dưỡng, tự coi như để tang, nhưng không dám nói rõ. Đến khi xuống Giang Đông, Hoài Nam xem xét, hai lộ tâu rằng Định thực sự từ quan phụng dưỡng, nhưng không nói từng xin để tang mẹ đẻ. Vua nói: “Sở dĩ không để tang là để tránh việc từ quan. Định đã từ quan, còn tránh gì mà không nói rõ để tang?” Tuy nhiên, Tăng Công Lượng đều ra sức tranh luận, cho rằng Định không thể bổ làm Ngự sử, nên lại lệnh cho Định phân tích rõ ràng.

[24] Sau đó, Vương An Thạch tâu với Vua rằng: “Bệ hạ ban đầu bổ nhiệm Lý Định làm Gián quan, Định tuy không phải là người tài cao, không thể giúp Bệ hạ lo việc thiên hạ, nhưng những năm gần đây, Gián quan nào giỏi hơn Lý Định? Mà Tể tướng không muốn dùng Định, chính vì Định bàn luận công bằng, thẳng thắn, không chịu a dua theo bè đảng, nên họ ngăn trở, đè nén. Bệ hạ nghe theo lời họ, đổi mệnh cho Định làm Ngự sử, đã là một sai lầm. Đây là lý do quyền lực ban bố và thu hồi của Bệ hạ bị phân tán, và những người có chính kiến không dám coi Bệ hạ là chủ. Hồ Tông Dũ, Tô Tụng lại nói ‘Dùng Định không hợp pháp chế. Người làm chủ chế định pháp luật, lại muốn dùng pháp luật để ràng buộc, không được dùng chỉ dụ đặc biệt để chỉ huy’. Việc thiên hạ vốn không có lý lẽ như vậy, huống chi chế độ gần đây cũng không quy định rằng chỉ có quan kinh đô mới được làm Ngự sử, còn người được tuyển chọn thì không được thăng làm Ngự sử, đây là lời nói sai trái của họ. Nếu nói rằng phải do Trung thừa tiến cử, thì triều trước tuy có quy định về việc tấu cử Ngự sử, nhưng thường có chỉ dụ đặc biệt dùng người, huống chi gần đây Tiết Xương Triều cũng như vậy, sao Tông Dũ không bàn luận, đây lại là lời nói sai trái của họ.

Lại nữa, Tô Tụng công kích Lý Định nhưng không dám nói Định không chịu tang mẹ, chỉ có Trần Tiến nói, Tiến cũng biết Lý Định vô tội, nhưng cậy quyền Trung thừa được nghe tin đồn mà nói vậy. Việc đã rõ ràng không thể vu khống, Tăng Công Lượng lại nghi ngờ nên bắt Định phải chịu tang. Cha Định nói Cừu thị không phải là mẹ đẻ của Định, Định cũng không có người thân trên để hỏi, nên Định không dám công khai xin từ quan để chịu tang, lại nghi ngờ lời người làng có thể đúng, nên không dám nhận chức. Nay cha mẹ đẻ và cha mẹ nuôi của Định đều đã mất, cũng không tìm được người thân trên. Người láng giềng mà Hoài Nam hỏi trước đây, là người đến thuê nhà sau khi mẹ Định mất, không biết căn cứ vào đâu mà bắt Định phải chịu tang, đến nay mới bắt chịu tang, đây là điều không nên bắt chịu tang thứ nhất. Lại nữa, Định ban đầu coi Cừu thị là nhũ mẫu, Cừu thị sinh anh Định là Sát, tức là thứ mẫu, thứ mẫu và nhũ mẫu đều phải chịu tang tế, tức là Định đã từng chịu tang tế rồi. Nếu Định đến nay mới biết là mẹ, thì con thứ nối dõi cũng chỉ chịu tang tế, sao lại bắt Định chịu tang tế hai lần cho mẹ? Nếu nói chưa từng chịu tâm tang, thì Định xin từ quan, chính vì nghi ngờ Cừu thị là mẹ đẻ của mình, tức là đã tự coi mình chịu tâm tang, sao nay lại bắt Định chịu tâm tang? Đây là điều không nên bắt Định chịu tang thứ hai. Giả sử Định nay có thể chứng minh rõ ràng là mẹ, nhưng từ trước chưa từng chịu tang tế, thì ngay cả tang tiểu công còn không bắt chịu, tang tế tất nhiên không nên bắt chịu, đây là điều không thể bắt Định chịu tang thứ ba. Việc này chỉ cần Bệ hạ minh xét, quyết đoán mà thôi.”

Vua nói: “Lý Định xử lý việc này rất tốt, hơn nữa Cừu thị có phải là mẹ Định hay không cũng chưa biết chắc.” Vương An Thạch nói thêm, nhật lục ghi vào ngày 17 tháng này, bản Chu phụ lục trước.

[25] Chiếu rằng: “Từ nay, việc xét xử hoặc liên quan đến địa giới Khai Phong phủ và ba kinh, lệnh rằng khi nhận được chỉ dụ ban đầu thì xin chỉ dụ, và cùng ngày với kinh thành ban chỉ huy. Hạn chỉ huy đến, tạm dừng xét xử để nghe chỉ dụ. Các huyện thuộc bốn kinh không cần cử quan. Những người phạm tội trượng và giảm xuống dưới mức trượng, chỉ giao cho huyện đó, theo chỉ dụ triều đình mà thi hành.”

[26] Lại chiếu rằng: “Các chức vụ trong và ngoài triều khi cử người, đều phải cử quan trước ba quý khi nhiệm kỳ hiện tại kết thúc.”

[27] Thị ngự sử tri tạp sự Tạ Cảnh Ôn tâu: “Từ năm Gia Hựu đến nay, triều đình nhiều lần ban chiếu thư, hai chế và các giám ty ngoại nhiệm trở lên, đều cử người mà mình biết. Trong số những người được cử, phần lớn không xứng đáng. Bởi từ trước đến nay, việc cử quan không báo lên Ngự sử đài, dù có kẻ tiến cử bừa bãi, cũng không có cách nào kiểm tra, pháp luật đàn hạ cũng vì thế mà bị bỏ phế. Muốn những người nhận chiếu đặc biệt cử quan, ngày phát tấu phải trình tên họ của người được cử lên đài.” Triều đình đồng ý. Lâm Hi trong 《Dã sử》 chép: Vương An Thạch căm giận Tô Thức, muốn hại ông nhưng chưa có cớ. Nhân có chiếu cho cận thần cử gián quan, Tạ Cảnh Ôn đề nghị, những người được cử phải chuyển lên đài để khảo hạch, nếu cử không đúng người, thì người cử sẽ bị trị tội. Mọi người đều nghi ngờ ý đồ của ông. Phạm Trấn tiến cử Tô Thức, Tạ Cảnh Ôn liền hặc tội Thức khi về Thục chịu tang cha, đi lại thường dùng thuyền chở hàng hóa, buôn bán muối lậu. Vương An Thạch rất vui mừng, ngày 5 tháng 8 năm thứ ba tâu lên. Ngày 6, việc được giao xuống tám lộ, điều tra các châu huyện mà Thức đã đi qua bằng đường thủy và đường bộ, lệnh trình bày việc sai binh phu và thợ lái, hỏi về việc buôn muối nhưng không có bằng chứng, binh phu ở Mi Châu là để đón tân thủ, nhân tiện đưa Thức về kinh. Không có cớ để trị tội Thức, nhân Thức xin ra ngoài, theo lệ phải làm châu, khéo léo hạ bậc, cho làm phó ở Hàng Châu, cuối cùng không thể hại được Thức. Sĩ luận đều khinh bỉ Tạ Cảnh Ôn.

[28] Ngày Mậu Tuất, có mưa đá. Cả hai kỷ đều chép.

[29] Ngày Kỷ Hợi, Binh bộ lang trung, Tu soạn ở điện Tập Hiền là Hàn Chẩn được bổ làm Diêm thiết phó sứ; Công bộ lang trung, Trực xá nhân viện, Diêm thiết phó sứ là Trầm Khởi được bổ làm Tu soạn ở điện Tập Hiền, Quyền Thiểm Tây đô chuyển vận sứ^[14]; Quyền phán Đại Lý tự là Thôi Đài Phù kiêm chức Tường định biên sắc.

[30] Vua phê rằng: “Trước nghe rằng trong tháng tư, quân Quảng Tín không phát hiện được bọn trộm chặt cửa nước vào thành cướp tài sản dân chúng, đã lệnh điều tra. Nay lại nghe rằng quân An Túc trong tháng đó cũng có bọn cướp đêm vào thành, lấy được của cải rồi bỏ đi, không báo cáo. Lại trong tháng sáu, bọn trộm đào hầm vào thành Nam Quan không thành, lại một đêm, có bọn trộm đào hầm vào ba nhà, mà quân Quảng Tín có bọn trộm mấy người thường đêm leo lên thành, đánh nhau với người gác chuông, không thắng, thả dây xuống thành bỏ đi, đều không bắt được. Biên thành như thế, không thể không lo. Nên lệnh cho chuyển vận hoặc đề điểm hình ngục ty điều tra xác thực, thì bắt tội quan lại. An phủ ty vùng biên không xét xử, cũng nên tra hỏi.” Sau đó, hai quân và an phủ ty bị giáng chức, thay người, phạt tiền có mức độ khác nhau.

[31] Xuống chiếu cho Thiểm Tây chuyển vận ty xem xét kỹ việc dời ty Thị dịch đến trại Cổ Vị, báo lợi hại lên triều đình. Lại lệnh Vương Thiều trình bày rõ chỗ muốn khai khẩn nghìn khoảnh đất. Trước đó, Lý Sư Trung có ý kiến khác với Vương Thiều, sai Lý Nhược Ngu, Vương Khắc Thần cùng đi xem xét, mà Nhược Ngu tâu hợp với ý Lý Sư Trung, Vua nghi ngờ không đúng sự thật, nên lại giao cho chuyển vận ty. Ngày Đinh Mão mùng 8 tháng 6, lần đầu sai Khắc Thần điều tra.

[32] Ban đầu, gười khác đến Tần, hỏi Thiều về đất canh tác mà ông muốn ở đâu, Thiều không thể trả lời, chỉ nói rằng mọi người đều ngăn cản tôi, tôi đã tấu xin về quê. Đậu Thuấn Khanh sai người kiểm tra, chỉ được một khoảnh sáu mươi mẫu đất. Án: 《Tống sử》 chép là được một khoảnh đất. Sau đó, chủ đất tự kiện, lại trả lại đất cho họ.

Nhược Ngu và những người khác đến Tần, hỏi Thiều về đất canh tác mà ông muốn ở đâu, Thiều không thể trả lời, chỉ nói rằng mọi người đều ngăn cản tôi, tôi đã tấu xin về quê. Đậu Thuấn Khanh sai người kiểm tra, chỉ được một khoảnh sáu mươi mẫu đất. Án: 《Tống sử》 chép là được một khoảnh đất. Sau đó, chủ đất tự kiện, lại trả lại đất cho họ. Nhược Ngu và những người khác tấu rằng Thiều lừa dối, lại nói rằng việc đặt ty Thị dịch ở trại Cổ Vị là không tiện. Lại nói rằng Thiều dùng tiền quan cho người thân cũ, sai họ đi buôn bán nơi khác, phát tán rất nhiều. Vương An Thạch sợ Thiều bị tội, bèn nói: “Nhược Ngu ở Quảng Tây vốn thân thiện với Sư Trung, những lời tấu không đúng sự thật.”

Lúc đó đã bổ nhiệm Trầm Khởi làm Đô chuyển vận sứ, bèn sai Khởi đi điều tra riêng, Hàn Giáng và An Thạch đều nói Khởi có thể sai khiến. Nhược Ngu và những người khác cho rằng không thể đặt ty Thị dịch ở trại Cổ Vị, tụ tập ba mươi vạn hàng hóa tất sẽ khơi dậy lòng tham của người Nhung, lại cản trở việc buôn bán tư nhân của tiểu mã, đại mã gia ở Tần châu, hơn nữa buôn bán tư nhân thường cho vay, nay ty Thị dịch của quan lại không như vậy, thêm nữa ty Thị dịch đặt ở Cổ Vị, thì thuế rượu ở Tần châu tất sẽ bị thiệt hại. Tăng Công Lượng, Văn Ngạn Bác, Bằng Kinh đều cho rằng lời của Nhược Ngu và những người khác là đúng. Hàn Giáng cũng cho rằng việc ty Thị dịch không đặt ở Tần châu là sai. Vương An Thạch nói: “Nếu người Tây có thể chiếm được Cổ Vị, thì không chỉ là lợi của ba mươi vạn quan tiền. Nếu không dám đặt ba mươi vạn quan tiền ở Cổ Vị, sợ người Tây tranh đoạt, thì còn cần bàn gì đến việc chiêu dụ người Khương ở Thao, Hà, Vũ Thắng? Người Tây dám tranh giành với ta để chiêu dụ người Khương này, thì lợi ích của nó đâu chỉ là ba mươi vạn quan tiền. Nói như vậy, thì việc Nhược Ngu cho rằng tụ tập hàng hóa khơi dậy lòng tham của người Nhung là không đúng. Lại nói ‘ty Thị dịch của quan không cho vay, dân chúng không tiện’. Nay ty Thị dịch của quan cũng không cấm dân gian cho vay tư nhân, thì có gì bất tiện với dân chúng? Vậy lời Nhược Ngu nói dân chúng không tiện là không đúng. Lại nói ‘thiệt hại thuế rượu ở Tần châu’. Nay Tần châu vẫn chuyển tiền vật đến Cổ Vị, nếu thuế rượu ở Tần châu giảm, thì Cổ Vị tăng thu, tiền ở Cổ Vị hay ở Tần châu cũng như nhau, vậy lời Nhược Ngu nói thiệt hại thuế rượu ở Tần châu là không tiện là không đúng.”

Hàn Giáng nói: “Hàn Kỳ từng ra lệnh tăng thuế đất ở Cổ Vị, sợ người Tần châu đến Cổ Vị ở.” An Thạch nói: “Dùng điều này để kiểm nghiệm, càng thấy rõ lòng người cho rằng buôn bán ở Cổ Vị là tiện. Nếu không, sao phải tăng thuế để làm khó người đến ở? Nay Vương Thiều muốn đặt ty Thị dịch ở Cổ Vị, lợi hại thế nào, thần không dám quyết đoán, nhưng những lời tấu của Nhược Ngu, thần chưa thấy có hại.” Vua bèn sai ty Chuyển vận xem xét kỹ.

[33] Sau đó, Vua lại hỏi Trần Thăng Chi về lợi hại của việc buôn bán ở Cổ Vị. Thăng Chi cho rằng nếu đặt ở Tần Châu thì việc tiếp xúc với các hộ người Phiên quá xa, còn Cổ Vị thì ở tận biên giới, thực sự lo ngại lòng dòm ngó của các tộc Khương^[15]. Lời nói của ông phù hợp với ý kiến của Nhược Ngu và những người khác. An Thạch lại tâu với Vua rằng: “Hiện nay, những hộ người Phiên giàu có thường có từ hai ba mươi vạn quan tiền. Họ còn không sợ bị cướp đoạt, lẽ nào uy linh của triều đình lại suy yếu đến mức ấy? Thần thực sự cho rằng hiện nay muốn liên kết với người Khương sống thì hình thế cần phải mở rộng, việc tiếp xúc cần phải gần. Nếu đặt chợ buôn ở Cổ Vị thì việc tiếp xúc sẽ gần. Ở Cổ Vị, thương nhân và lữ khách tập trung ngày càng nhiều, nhân đó lập thành quân, tăng thêm binh mã, chọn người giữ, thì hình thế sẽ mở rộng. Nay những người bàn luận lo ngại rằng Tần Châu vì thế mà thương nhân càng ít đi là không đúng. Tần Châu chỉ lo thiếu binh lính chiến đấu mà thôi, lẽ nào lại muốn có nhiều người ăn không ngồi rồi sao?”

[34] Ngày Canh Tý, ban chiếu cho Giang, Hoài Phát vận ty và Kinh Hồ Bắc lộ Đề điểm hình ngục ty điều tra tình trạng bất hòa giữa Kinh Hồ Bắc lộ Chuyển vận sứ Khổng Diên Chi và Phán quan Ngô Thái Nguyên rồi tâu lên. Lại lệnh cho Thái Nguyên về kinh. Vì có lời phê của Vua rằng “Diên Chi và Thái Nguyên bất hòa, mà Thái Nguyên không ngay thẳng” nên mới có lệnh này.

[35] Ngày Tân Sửu, sai Phát vận ty Quản câu vận diêm, Đồn điền lang trung Lưu Thầm cùng Thiểm Tây Chuyển vận ty xem xét lợi hại của việc lập tiền giám ở bản lộ rồi tâu lên^[16], vì Phát vận sứ Tiết Hướng xin xuất 20 vạn quan tiền và vải lụa từ kho thượng cung, mua 4 triệu cân đồng và chì từ trường Sầm Thủy, vận chuyển đến Thiểm Tây để đúc thêm hơn một triệu quan tiền, nhằm chuẩn bị kế hoạch phòng thủ biên giới. Sau đó, Thầm và những người khác tâu lên, phần lớn phù hợp với ý kiến của Hướng, bèn ban chiếu thi hành. 《Bản chí》 ghi việc này vào tháng 7 năm đầu tiên, là sai. Hướng đến tháng 6 năm thứ hai mới được bổ nhiệm làm Phát vận.

[36] Chiếu rằng: “Hàng năm, Giang Nam Tây lộ vận chuyển 12 cương muối Hoài Nam đến châu Kiền, quan Đề điểm hình ngục cùng Tri châu Kiền châu theo chỉ huy ngày 4 tháng 2 năm Gia Hựu thứ 7, cùng đề cử việc bán ra. Thuyền vận chuyển ba năm thay một lần. Muối có dư 10 phần, lấy 5 phần giá tiền thưởng cho sao công^[17]. Người bộ áp ba năm thì thăng làm áp quan, đều theo chỉ huy ngày 23 tháng 4 năm Trị Bình thứ 4 và biên sắc thi hành. Số lượng binh lính và phu dịch cần thiết cho thuyền cương thì tạm theo điều lệ hiện hành.”

[37] Trước đó, quyền Đề điểm hình ngục Giang Tây là Trương Giáp tâu rằng: “Châu Kiền tiếp giáp với Lĩnh Nam, muối quan bán ra thường lẫn tạp chất, ẩm ướt, nhẹ không đủ một cân mà giá lên đến 47 đồng. Muối lậu từ Lĩnh Nam đưa vào châu Kiền, một cân rưỡi tính bằng một cân, muối trắng tinh không lẫn tạp chất, bán với giá 20 đồng, vì thế dân châu Kiền đều dùng muối Lĩnh Nam. Trong niên hiệu Khánh Lịch, muối quan bán ra mỗi năm chỉ hơn một triệu cân, những kẻ vi phạm lệnh cấm, vốn ít lợi nhiều, mang vũ khí, đánh trống, tụ tập thành bọn hàng trăm, hàng nghìn người, cướp bóc các làng xóm, quan phủ không thể kiểm soát, kéo dài hơn 20 năm, triều đình lo lắng. Đã từng sai Chức phương viên ngoại lang Hoàng Bỉnh cùng Chuyển vận sứ Phùng Hạo và Quảng Nam Chuyển vận sứ bàn bạc, Hạo xin cấm muối Lĩnh Nam vào châu Kiền, giảm nhẹ giá muối châu Kiền, và chọn thuyền lớn, chia thành 10 cương^[18], cử sứ thần đốc thúc vận chuyển muối từ châu Thông, châu Thái, nhân lúc nước xuân dâng cao mà đến, cứ dân nào nộp thuế 100 đồng thì mỗi năm được cấp 2 cân muối, quan thu tiền, chiếu theo lời xin. Sau đó, Đề điểm hình ngục Thái Đĩnh lại bàn rằng, muối cấp phát lẫn tạp chất, đều là do thuyền chở muối bị cướp, nhưng châu Kiền phải qua sông Cám hơn 300 dặm, nên lệnh cho thuyền chở muối ba năm thay một lần, tăng thêm hai phần, người chở muối nếu không thiếu hụt mà còn dư hơn 100 cân thì được trả nửa giá, ba lần vận chuyển xong, người đốc thúc được thăng làm Áp quan, nếu là sứ thần thì được giảm hai năm khảo khóa. Vì thế muối không lẫn tạp chất, có dư, mỗi năm bán được 3.610.000 cân, tăng gấp 20 lần. Người dùng muối đã đông, không còn chia đều theo thuế, buôn lậu giảm dần.

Từ khi Đĩnh rời đi, thuyền bảy năm mới thay, người chở muối giảm dần, thưởng cũng ít đi, phép của Đĩnh bị bỏ bê năm sáu phần, những kẻ vô lại dần tụ tập, muối quan bán ra càng thua lỗ. Xin khôi phục hoàn toàn quy hoạch của Đĩnh để ngăn chặn gian tặc.” Vua phê rằng: “Thái Đĩnh trước đây ở Đông Nam xử lý việc muối, hiệu quả rõ rệt, thành tích có thể kiểm chứng. Không chỉ lợi nhuận tăng lên, mà còn khiến bọn trộm cướp im hơi lặng tiếng. Nay vô cớ cải cách, dẫn đến tình trạng bất tiện như vậy, hoặc khiến bọn vô lại tụ tập, đây không phải việc nhỏ^[19], nên xem xét kỹ lời tâu của Giáp, nhanh chóng cho mọi việc trở lại như cũ.” Vì thế có chiếu này.

Việc của Thái Đĩnh chép đủ vào tháng giêng năm Gia Hựu thứ 7, có chỗ hơi khác với lời Trương Giáp, nay ghi cả hai. Chu Thiêm Thiếp nói rằng xét năm trước bán hơn một triệu cân muối, chỉ gấp đôi^[20], tính toán kỹ, đổi “gấp 20 lần” thành “gấp mấy lần”, nay phụ vào đây.

[38] Ngày Ất Tỵ, Thái thường thiếu khanh Chúc Tư và Đô quan viên ngoại lang San định biên sắc Vương Đình Quân cùng được cử làm phán quan Hình bộ. Đình Quân xuất thân thấp kém, Vương An Thạch đã vượt cấp bổ nhiệm ông ta, khiến lòng người không phục. Chúc Tư không rõ quê quán. Việc của Vương Đình Quân được ghi trong《Nhật ký》.

[39] Ban chiếu rằng các quan câu đương công sự của Ty đề cử chư ty khố vụ không được tự ý đến các ty khố vụ để kiểm tra và đòi hỏi văn tự, cũng như triệu tập công nhân. Người nào vi phạm, Ty đề cử sẽ tâu hặc. Điều này là do có lời phê của Vua: “Gần đây Lý Túc Chi xin Ty đề cử đặt hai quan câu đương công sự, mọi việc đều phải bẩm báo Ty đề cử xử lý. Nghe nói họ rất không giữ chức trách, gây ra nhiều việc lớn mà lại tự ý hành công điệp, vượt cấp báo cáo, làm rối loạn chức trách, mất đi uy nghi, nên ban hành điều ước.”

[40] Ngày Bính Ngọ, ban chiếu cho Trung thư khảo sát các cơ quan trong và ngoài triều, lập sổ ghi chép công lao và lỗi lầm, đợi đến cuối năm và khi có việc thăng chức bất thường, sẽ kiểm tra so sánh rồi dâng lên, chọn những người có thành tích hoặc sai phạm nghiêm trọng nhất để thăng hoặc giáng chức. Sử cũ chép chiếu lệnh Trung thư ghi chép công lao và lỗi lầm của quan lại trong và ngoài triều, sử mới bỏ đi. Một ngày khác, Vua xem sổ ghi công lao và lỗi lầm, đọc đến phần bị chỉ thị xét xử không đúng, hỏi: “Những người không bị chỉ thị thì sao?” Vương An Thạch đáp: “Tấu trình việc không đúng sự thật cũng đủ để bao hàm.” Vua lại hỏi: “Học sĩ viện có việc gì?” Vương An Thạch đáp: “Những việc thần tấu trình không liên quan đến việc xét xử chính hoặc sai sót trong mệnh lệnh.” Vua nói: “Trong này không nói đến sai sót trong mệnh lệnh, tại sao vậy?” Vương An Thạch đáp: “Lời nói không đủ, nên sao chép và dâng lên theo loại là đủ^[21].” Vua lại hỏi: “Tại sao lại sao chép và dâng lên ở nơi túc trực?” Vương An Thạch đáp: “Như chức Đãi chế, Trực học sĩ, vốn không có cơ quan riêng, chỉ ở nhờ tại Tam quán.” Vua khen việc quy định này là tốt. Trong đó có một đoạn “tùy việc dâng lên để xin chỉ thị”, Vương An Thạch xin bỏ chữ “dâng lên”, Vua nói: “Chữ ‘xin chỉ thị’ cũng có thể bỏ, chỉ cần lệnh đến cuối năm trình bày công lao và lỗi lầm, như trong 《Chu Lễ》 chép Trủng tể cuối năm ‘tâu Vua việc bãi chức và bổ nhiệm’.” Đoạn này được thêm vào dựa theo phần Pháp lệnh trong 《Bảo Huấn》.

[41] Ngày Kỷ Dậu, ban chiếu cho phép ba lộ Chuyển vận ty tiến cử hai viên quan kinh triều có tư cách làm tri huyện để đảm nhiệm chức vụ trong cơ quan của mình, các lộ Kinh Đông, Kinh Tây, Hoài Nam, Lưỡng Chiết mỗi lộ một viên.

[42] Ngày Canh Tuất, ban chiếu cho các châu như Ân, Ký vì lũ lụt mà bãi bỏ huyện, đợi ba năm sau sẽ lập lại. Vì Chuyển vận ty tâu rằng sông tuy đã đổi dòng, nhưng dân lưu tán mới trở về làm ăn, chưa thể bắt đi phục dịch.

[43] Chiếu cho cơ quan biên soạn sắc lệnh, hiện đang biên soạn các sắc lệnh mới ban hành, chỉnh lý sắc lệnh biên soạn từ thời Gia Hựu, đợi khi biên soạn xong một quyển, trên mỗi điều khoản phải dán kèm ý kiến tăng giảm, trước tiên đệ trình lên Trung thư môn hạ xem xét, đợi khi sách hoàn thành sẽ cùng dâng lên. Việc này được ghi thêm vào ngày 21 tháng 7 năm thứ 3 theo sách 《Hội yếu》. Lúc đầu bàn việc thiết lập cơ quan này vào ngày 17 tháng 5 năm thứ 2.

[44] Ngày Quý Sửu, Phạm Dục, nguyên là huyện lệnh huyện Thiểm, được bổ nhiệm làm Quang lộc tự thừa, Hiệu thư ở Sùng Văn viện. Dục là con của Phạm Tường, từng được triệu vào đối đáp, dâng sách về việc khôi phục ruộng đất và lao dịch. Vua lại giao cho Dục xem xét 30 bản tấu chương chuyển đối, Dục đã dâng tấu từng điều được Vua khen ngợi.

[45] Trước đó, Vua hỏi các quan chấp chính: “Phạm Dục thế nào?” Vương An Thạch nói: “Dục bàn việc chế độ ruộng đất cũng không hoàn toàn là viển vông.” Vua nói: “Dục nói ‘phàm đối với một việc sắp xếp, một việc thì không được’. Lời này đúng. Lại nói ‘cần phải trị việc ruộng đất trước’, học thuyết của ông ta giống với Trương Tiễn.” An Thạch nói: “Thần thấy Trình Hạo nói: ‘Cần hạn chế ruộng đất của dân, khiến như chế độ tỉnh điền thời xưa.'” Vua nói: “Như thế là con đường dẫn đến loạn.” An Thạch nhân đó nói việc Vương Mãng đổi ruộng tư thành ruộng vương, Vua nói: “Chỉ cần đặt ra pháp luật dùng lợi hại để thúc đẩy dân, khiến họ biết nên theo hay tránh, là được. Nếu cướp ruộng đất đã có của dân để đặt ra chế độ hạn chế, thì không được.” An Thạch nói: “Hiện nay triều đình trị việc nông nghiệp chưa có pháp luật, lại không như thời xưa đặt ra các chức quan nông nghiệp, đắp đê điều lớn, gieo trồng thu hoạch, bổ sung chỗ thiếu, đợi người có thế lực thôn tính rồi mới hoàn thiện, rất nhiều, làm sao có thể vội cướp ruộng đất của họ để cấp cho dân nghèo? Tình thế này vốn không thể thực hiện, dù có thể thực hiện, cũng chưa chắc có lợi.”

Sau đó Vua khen: “Những điều Dục xem xét, đối đáp văn tự rất có kiến thức, hiện nay chức vụ trong quán còn thiếu, nên bổ nhiệm ông ta làm Hiệu thư.” Tăng Công Lượng muốn cho học sĩ viện thi sách luận, An Thạch cho rằng: “Có người không thể làm việc này nhưng có thể bàn việc đời, có tài thực dụng, hiện nay cần thay đổi tục lệ cũ chuộng văn chương hư ảo, nếu bệ hạ nghi ngờ họ nhờ người khác làm hộ hoặc hỏi mà biết được, thì triệu đến cấp bút giấy, lệnh nội thần giám sát thi cử, lại lấy mấy quyển đối đáp để xem xét, rất dễ thấy.” Vua nói: “Điều này chắc chắn không phải nhờ người khác làm hộ. Nếu có thể hỏi, tức là có thể phân biệt nghĩa lý đúng sai, cũng tự có kiến thức đáng lấy.” Liền có lệnh đó. Mấy ngày sau, lại bổ nhiệm làm Thái tử Trung doãn, quyền Giám sát Ngự sử lý hành. Nên khảo xét Dục là do ai tiến cử được triệu đối. Và trong tập của Dục xem xét luận về chế độ ruộng đất, tóm tắt thấy ở đây. Dục được bổ nhiệm làm lý hành vào ngày 6 tháng 8, cùng với Lâm Đán được bổ nhiệm cùng lúc, nay ghi chép kèm. Án: Theo đây thì Dục trước được bổ nhiệm làm Hiệu thư, sau lại quyền Ngự sử lý hành. 《Tống sử》 chép là được triệu kiến, bổ nhiệm làm Sùng Văn Hiệu thư, Giám sát Ngự sử lý hành, cũng sai.

[46] Chiếu cho các lộ đề cử thường bình quan đến cửa khuyết, đều cho từ kiến, nếu có việc hợp lệ tấu trình xin lên điện, thì theo nghi chế của đề điểm hình ngục mà thi hành. Việc này căn cứ theo 《Ngự tập》, vào ngày 25. 《Thực lục》 cũng chép giống.

[47] Tây thượng các môn sứ, Đạt Châu thứ sử, Tri Hùng Châu Trương Lợi Nhất được lĩnh chức Gia Châu đoàn luyện sứ, tái nhiệm. Lợi Nhất được triệu đối, trình bày việc biên cương hợp ý chỉ, nên có mệnh lệnh này.

[48] Ninh Vũ quân lưu hậu, Toại Quốc công Tông Lập được phong làm Ngụy Quốc công. Tông Lập là con thứ hai của Doãn Ngôn. Tả Vũ vệ đại tướng quân, Dĩnh Châu phòng ngự sứ, Thân Quốc công Thế Thanh được phong làm Việt Quốc công. Thế Thanh là con trưởng của Triệu Quốc công Thủ Tốn, đã được chép vào ngày Tân Hợi tháng 6 năm Hi Ninh thứ 2. Trước đây, vì tranh chấp việc tập phong không đúng, bị giáng từ Mậu phòng xuống làm Tả Vũ vệ đại tướng quân, Dĩnh Châu phòng ngự sứ.

[49] Ban đầu, tông thất Khắc Kế (Khắc Kế là chắt của Đình Mỹ, cháu của Đức Cung, con thứ ba của Thừa Khánh) và Thừa Tuyển (Thừa Tuyển là cháu của Đình Mỹ, con thứ ba của Đức Văn) tâu rằng việc phong tước của Tần vương về đích thứ không đúng, chiếu cho hai chế định lại. Hàn lâm học sĩ thừa chỉ Vương Khuê, Phạm Trấn, Tư Mã Quang tâu rằng:

[50] Xét kỹ ý của thánh nhân khi chế định lễ, ắt phải để cho đích trưởng đời đời kế thừa, là để coi trọng chính thống và dứt tranh chấp. Xưa, chư hầu lập thế tử khi còn sống, chết thì tập tước, nên lệnh văn quy định rằng các vương, công, hầu, bá, tử, nam, đều do con cháu đích truyền tập. Nếu không có con đích hoặc có tội, bệnh, thì lập cháu đích; không có cháu đích^[22], thì lần lượt lập em cùng mẹ của con đích; không có em cùng mẹ, thì lập con thứ; không có con thứ, thì lập em cùng mẹ của cháu đích; không có em cùng mẹ, thì lập cháu thứ, từ tằng tôn trở xuống đều theo quy định này, đều là chỉ người kế thừa tước vị khi mới mất. Nếu không có người kế thừa thì nước bị bãi bỏ.

[51] Từ cuối đời Đường trở đi, các bậc Vương công trở xuống không còn được thế tập^[23]. Theo lệ cũ của triều ta, thường phong cho người lớn tuổi nhất trong cung làm Quốc công^[24], nhưng Bệ hạ cho rằng điều này không hợp với cổ lễ, nên đã ban chiếu cho con cháu của Tuyên Tổ, Thái Tổ, Thái Tông, đều chọn một người kế thừa làm tông chủ, lệnh cho đời đời được phong tước công. Lại ban chiếu cho con cháu của tổ tiên và Bộc Quốc công, đều lệnh truyền cho con trưởng để thế tập tước phong. Chúng thần xem kỹ chiếu chỉ, đều thấy ý muốn khôi phục cổ lễ và coi trọng chính thống.

[52] Nay Lễ viện định việc truyền tập cho cháu đích tôn của Việt vương Đức Chiêu là Thế Trình, cháu của Lỗ vương Nguyên Phần là Tông Túc, cháu của Hàn vương Nguyên Ốc là Tông Hối, cháu của Ngô vương Nguyên Nghiễm là Tông Ráng, đều theo đúng lễ lệnh. Nay Chiêu Thành Thái tử Nguyên Hi, Trần vương Nguyên Kiệt, Thái vương Nguyên Xưng đều không có con nối dõi, Tông Bảo, Trọng Cáp, Tông Đạt là người chi thứ được kế tập, đây là ân điển đặc biệt để lập người kế thừa, tiếp tục phong tước cho nước họ, tự nhiên hợp với lễ điển. Về dòng dõi của Tần vương Đình Mỹ, Trần Tiến muốn lập cháu đích tôn thứ là Khắc Kế, Hàn Trung Ngạn muốn lập cháu trưởng thứ là Thừa Lượng; về dòng dõi của Sở vương Đức Phương, Trần Tiến muốn lập cháu đích tôn thứ là Thế Dật, Hàn Trung Ngạn muốn lập cháu trưởng thứ là Tòng Thức; về dòng dõi của Ngụy vương Nguyên Tá, các quan Lễ đều muốn lập cháu thứ là Tông Huệ^[25]. Thần xem xét kỹ, ba vương vốn có dòng chính thống, mà Thừa Lượng, Tòng Thức, Tông Huệ đều là chi thứ, nếu ba người này được tập phong, thì con cháu đời đời sẽ thường giữ chức vệ, thế tập tước lộc, cùng với quốc gia vĩnh viễn. Còn con cháu chính thống ngoài việc được miễn tang phục, không được ban tên trao chức, vài đời sau sẽ trở thành dân thường. Như vậy, chi thứ sao lại may mắn được phong, còn chính thống có tội gì mà bị tuyệt tự? Không chỉ trái với ý của lễ lệnh, mà cũng không phải là ý của thánh chiếu muốn truyền ngôi cho dòng đích. Lý do là vì lễ lệnh dựa vào thời điểm mới mất để định người kế thừa. Nay sau vài đời, bàn việc lập người kế thừa, chỉ chấp vào văn lệnh, không xét đến ý nghĩa của lễ, nên mới khó thống nhất, ý kiến bất đồng.

[53] Trung Ngạn và các quan cho rằng quy chế trong lệnh văn có chỗ khác biệt so với cổ lễ. Thần đây xét lệnh văn đều dựa theo cổ lễ mà đặt ra, sao có thể khác với cổ lễ được? Giả sử có khác, triều đình đang noi theo cổ lễ, cũng nên bỏ lệnh mà theo lễ, há lại bỏ lễ mà theo lệnh sao? Huống chi lệnh văn nói rằng con cháu thừa kế đích tôn thì được truyền tập, ý là đích tử đích tôn nối tiếp không dứt, dù trải qua trăm đời cũng nên truyền tập. Nếu không may mà dứt, thì có việc lập em cùng mẹ của đích tử trở xuống, chứ không phải là có đích tằng tôn mà bỏ không lập, lại lập em cùng mẹ của đích tử. Người Tấn là Dữu Thuần nói: “Người xưa coi trọng tông pháp, chư hầu truyền tước, sĩ đại phu truyền lộc, là để ngăn ngừa tranh giành, nên làm rõ tông pháp.” Ngô Thương nói: “Xét theo lễ, quý đích trọng chính là để tôn kính tổ tiên, kế thừa chính thống của đời sau. Người nhận trọng trách thì không thể dùng tang phục nhẹ, nên cháu và chắt, chút đều để tang ba năm, vì nhận trọng trách vậy.” Vương Xưởng nói: “Vua để tang tổ ba năm. Nếu đã làm Vua mà có tang cha tổ, là nói cha tổ đều có tật bệnh không thể nhận nước mà mình nhận ngôi từ tằng tổ.” Phạm Tuyên nói: “Đích tôn chết không có con, thì con thứ mới được truyền trọng.”

Xét như vậy, rõ ràng đích thống không dứt, thì chi thứ không có đạo kế tập. Như vậy lệnh văn nói con cháu thừa kế đích tôn thì được truyền tập, từ đích tằng tôn trở xuống đều bao gồm cả. Lại nói nếu không có đích tử và có tội tật thì lập đích tôn, là sợ người ta không có đích tử liền lập em cùng mẹ của đích tử, hoặc đích tử có tội tật thì bỏ cả đích tôn. Lại nói từ tằng tôn trở xuống đều theo như vậy, là nói nếu không có cháu thứ trở lên, thì lập em cùng mẹ của đích tằng tôn; không có em cùng mẹ, thì lập em thứ. Nếu ý lệnh văn chỉ lấy người bậc cao gần gũi làm người kế tự, thì không có đích tử liền nên lập em cùng mẹ của đích tử và con thứ, sao lại còn lập đích tôn? Nếu quả như Trung Ngạn nói, thì việc nước xưa nay lấy người lớn tuổi nhất trong cung phong làm công, đã là người bậc cao gần gũi, nên tuân theo, cần gì phải thay đổi?

Còn như chế độ tang phục trong Ngũ Phục Sắc, mỗi việc mỗi khác, sao có thể lấy cháu thứ trong tang phục để chứng minh cháu thứ trong truyền tập? Hơn nữa khi đặt lệnh, vương công trở xuống chết thì truyền tập, nên ít có việc lập tằng tôn, chắt. Nay các vương đã chết qua mấy đời, lại bàn việc lập người kế tự, thì không nên bỏ chính thống mà lấy chi thứ. Nay muốn hợp với cổ lễ mà thích hợp với hiện tại, thì không gì bằng từ đầu triều đại đến nay, khi người ấy chết, dùng lệnh văn định người kế tự, cho đến ngày nay, thì không sai lễ lệnh mà cũng không lìa chính thống.

[54] Xét rằng Tần vương Đình Mỹ mất vào năm Ung Hi thứ nhất, lúc đó con trưởng là Đức Cung đáng được kế vị; Đức Cung mất vào năm Cảnh Đức thứ ba^[26], con trưởng là Thừa Khánh đáng được kế vị; Thừa Khánh mất vào năm Bảo Nguyên thứ hai, không có con trai chính thất, có sáu người con trai thứ, con trưởng là Khắc Ngộ, đã mất trước, không có con, con thứ là Khắc Kế, đáng được kế vị. Sở vương Đức Phương mất vào năm Hưng Quốc thứ sáu, con trưởng là Duy Tự đáng được kế vị; Duy Tự mất vào năm Đại Trung Tường Phù thứ tư, con trai chính thất là Tòng Hú đáng được kế vị; Tòng Hú mất vào năm Khánh Lịch thứ năm, không có con trai chính thất, có một người con trai thứ là Thế Dật, đáng được kế vị. Ngụy vương Nguyên Tá mất vào năm Thiên Thánh thứ năm, không có con trai chính thất, có ba người con trai thứ, con trưởng là Doãn Thăng, đáng được kế vị, Doãn Thăng mất vào năm Cảnh Hữu nguyên niên, con trai chính thất là Tông Lễ đáng được kế vị; Tông Lễ mất vào năm Trị Bình thứ hai, con trưởng là Trọng Kiều đã mất trước, không có con, em cùng mẹ là Trọng Mao cũng đã mất trước, em cùng mẹ là Trọng Thương đáng được kế vị. Trọng Thương là con thứ ba của Tông Lễ. Xét theo điều này, người đáng được kế vị, há chẳng rõ ràng sao? Hậu duệ của Tần vương và Sở vương, nên theo như đề nghị. Hậu duệ của Ngụy vương, nên lấy Trọng Thương kế vị.

[55] Hạ tấu lên Trung thư, Trung thư tâu: “Việt vương Đức Chiêu không có con trai đích, cháu đích, không có em trai cùng mẹ với con trai đích, không có con trai thứ, nên lập cháu trai trưởng thứ là Tông làm người kế tự. Thế Trình, Tông Huệ không nên được phong tước. Các việc còn lại theo chiếu thư tháng sáu.” Do đó, các quan viên tham gia nghị định ban đầu là Phán Thái thường tự Trần Tiến, Lý Cập Chi, Chương Hoành, Chu Mạnh Dương, Tri Lễ viện Văn Đồng, Trương Công Dụ đều bị giáng một chức. Trần Mục, Hàn Trung Ngạn đều bị phạt 30 cân đồng, còn Trung Ngạn và Tô Tụng đều vì đã thôi chức nên được miễn. Các quan viên tham gia nghị định lại là Vương Khuê, Phạm Trấn, Tư Mã Quang, Hàn Duy, Ngô Sung, Vương Ích Nhu, Thái Diên Khánh, Lã Đại Phòng đều bị phạt 30 cân đồng. Tiến lúc đó cũng đã thôi chức, Thẩm hình viện định không xét, nhưng Vua phê: “Pháp luật tuy đã thôi chức, nhưng Tiến thực là người đứng đầu nghị định, không thể tha.” Nên Cập Chi cũng bị liên đới.

[56] Ban đầu, Vua đưa ra tình trạng của Khắc Kế, bàn về việc Thế Trình là cháu trai trưởng thứ. Vua nói: “Thế Trình không phải là trưởng.” Vương An Thạch nhân đó bàn về việc các quan Lễ viện nghị định Ngụy vương không có con trai đích, nên lấy con trai đích của con trai thứ làm cháu đích. Vua cười nói: “Không có con trai đích, sao lại có cháu đích?” Đến lúc này, Vua ra lệnh cách chức và phạt các quan Lễ viện, nhưng Trần Mục và Hàn Trung Ngạn vì đã từng nghị định chính thức về việc Thừa Lượng nên chỉ bị phạt tiền, còn Trung Ngạn lại vì đã thôi chức nên được miễn. Vua nói: “Muốn thi hành đúng lý, Trung thư cũng có sơ suất.” Mọi người cho rằng đợi khi chiếu chỉ ban xuống, sẽ tự nhận tội. Sau đó, Tể tướng Tăng Công Lượng và các quan dâng biểu chờ tội, Vua ra chiếu tha. Các nước được phong của các vương thay đổi không nhất định, người đọc khó nhớ. Nay lấy tên các vương thêm vào, để dễ thấy, nguyên bản vốn không có. Sách cũ chép chiếu phong hậu duệ của Ngụy vương Nguyên Tá, Việt vương Đức Chiêu làm công. Sách mới gộp vào ngày Đinh Sửu tháng sáu.

[57] Long Đồ các học sĩ, Hữu gián nghị đại phu Tổ Vô Trạch bị giáng chức làm Kiểm hiệu Công bộ thượng thư, Trung Chính quân tiết độ phó sứ, không được ký tên vào công văn của bản châu. Người đang chịu tang là Đồn điền lang trung Nhậm Tạo bị tước một chức quan, bị cách chức, dù đã được ân xá nhưng chưa được bổ nhiệm lại. Quốc tử bác sĩ đã về hưu là Tiền Cao Dương bị tước ba chức quan, bị đày đi Cù Châu. Điện trung thừa đã về hưu là Vương Cảnh bị tước một chức quan, bị cách chức. Tham quân Tứ Châu là Trương Ứng Nham bị tước chức tham quân, bị đày đi Minh Châu. Giám quân tư khố Hàng Châu, Tư pháp tham quân là Tôn Phụ bị đặc cách thay thế. Vô Trạch bị kết tội vì khi làm tri châu Hàng Châu đã vay tiền công, mượn rượu công sứ, đi thuyền vượt quy định, ngồi cùng với dân trong châu, và nghe theo lời xin xỏ trái pháp luật của Tạo, Cảnh, Cao Dương, Ứng Nham. Phụ bị kết tội vì chủ trì việc công sứ, thiên vị Vô Trạch. Pháp tự tâu rằng đã xét theo đức ân tháng 11 năm ngoái, trong đó Vô Trạch, Cao Dương, Ứng Nham đều bị xử đặc biệt, còn lại theo như lời tâu của Pháp tự.

[58] Trong niên hiệu Gia Hựu, Tổ Vô Trạch cùng Vương An Thạch cùng làm chức Tri chế cáo. Lúc đó, các quan viên phụ trách soạn thảo văn thư được phép nhận quà biếu, nhưng Vương An Thạch từ chối một món quà mà không được, bèn không nhận, đem vật phẩm đó treo lên xà nhà của Viện Xá nhân. Sau đó, Vương An Thạch vì tang mẹ mà rời chức, Tổ Vô Trạch lấy vật phẩm đó làm của công trong viện. Vương An Thạch nghe tin thì chê trách, cho rằng Tổ Vô Trạch không liêm chính. Khi Vương An Thạch nắm quyền, Tổ Vô Trạch bị kết tội. Sách 《Cựu kỷ》 chép: Long Đồ các Học sĩ Tổ Vô Trạch vì tội vay tiền công bị giáng làm Tiết độ phó sứ Trung Chính quân. Sách 《Tân kỷ》 không chép việc này.

Sách 《Nam song tạp sao》 của Hàn Câu chép: Tổ Vô Trạch làm Tri châu Hàng Châu, vì vi phạm pháp luật bị điều tra, Trịnh Giải được cử đến thay thế. Trịnh Giải từ Khai Phong phủ chuyển đến nhậm chức, dâng sớ nói: “Thần đi qua Tú Châu, thấy đất đai khô cằn, châu chấu bay đầy trời, lấy làm lạ. Sau đó thấy người bị bắt giải đi liên tục, đường xá không dứt. Hỏi ra mới biết đều là người liên quan đến vụ án của Tổ Vô Trạch. Tổ Vô Trạch, quan chức Gián nghị đại phu, chức vụ Long Đồ các Học sĩ, mà bị bắt vì vi phạm pháp luật, thần không tiếc cho Tổ Vô Trạch mà tiếc cho triều đình. Xét ra, Tổ Vô Trạch thông dâm với kỹ nữ quan phương là Tiết Hi Đào, nhưng nghe nói Hi Đào bị đánh đến chết, việc này cuối cùng không có bằng chứng. Còn việc cấp sổ ghi chép rượu giấm cho quan về hưu là Trương Tiên và xây dựng đình tạ mà không trả tiền gỗ ngói, thì đều là việc thường của châu quận. Huống chi, nay Tham chính Vương An Thạch trước làm Tri châu Giang Ninh, Thái Tương trước làm Tri châu Phúc Châu, đều từng tu sửa công trình, lẽ nào đều xuất phát từ tiền riêng? Nếu tội của Tổ Vô Trạch chỉ có thế, xin triều đình khoan hồng; nếu còn tội khác, thần xin chịu tội cùng.” Triều đình bèn hạ chiếu giáng Tổ Vô Trạch một chức, cách chức. Hàn Câu nói Trịnh Giải từ Khai Phong chuyển đến Hàng Châu là sai. Trịnh Giải từ Hàn Lâm ra làm Tri châu, vào tháng 5 năm thứ 2 ngày Quý Mùi. Lại nói Tổ Vô Trạch bị giáng một chức, cách chức, đều không đúng sự thật, tạm ghi chú ở đây.

[59] Đặt hai chức Chủ bạ ở Tam Ban viện. Sách 《Nhật ký》 của Tư Mã Quang chép: Đông, Tây Thẩm quan viện, Lưu nội tuyển, Tam Ban viện, mỗi nơi đặt một Chủ bạ. Việc Thẩm quan viện xem ngày 18 tháng 6, Lưu nội tuyển xem cuối tháng 6, còn lại cần tra cứu thêm.

[60] Giảm một viên Đô giám trú bạc ở Vệ Châu, theo đề nghị của Giám mục sứ Chu Cách.

[61] Chiếu xử tử Nội điện Sùng ban Bàn Tri Lượng bằng hình lăng trì, năm người đồng đảng bị chém, một người bị đánh chết, năm người bị đày đến các lao thành, vợ con của Tri Lượng bị gả cho quân sĩ không có gia đình. Tri Lượng vốn là dân ở Quế Dương Giám, đầu niên hiệu Khánh Lịch bị người Man bắt, sau đó nhiều lần ra cướp biên giới. Triều đình chiêu hàng, bổ làm Tam ban Phụng chức, dần thăng đến Nội điện Sùng ban. Bị bãi chức Giám thuế ở Tuyền Châu, định cư ở Phủ Châu. Một hôm, cùng con trai và bọn trộm giả làm Ngô Tân đến cưới, cướp tài sản của dân huyện Long Tuyền, châu Cát là Quách Viễn trị giá 2400 quan tiền, chạy về Quế Dương Giám, bị Giám thuế trấn Đông Quan, châu Hòa, Tam ban Phụng chức Ngô Thực bắt được, đặc cách xử ngoài pháp luật. Thăng cho Thực một cấp, còn quan bắt trộm hai châu Phủ, Cát vì không xét kỹ việc bắt trộm nên bị xử tội khác nhau.

[62] Ngày Ất Mão, chiếu phạt Trung thư Đường hậu quan kiêm Ngũ phương Đề điểm Ngụy Hiếu Tiên 30 cân đồng, Đường hậu quan Lưu Ứng Cơ, Chủ sự Thời Sĩ Lương đều giáng một cấp, giữ chức Giám đương, vì có chỉ phê: “Tả Vũ vệ Đại tướng quân, Dĩnh Châu Phòng ngự sứ Thế Thanh trước vì tội bị giáng, gần đây chỉ cho phép vào triều. Nay trong sắc cáo lại khôi phục chức cũ, không rõ nguyên do.” Trung thư tâu rằng do Hiếu Tiên xét hội sai sót. Trước đó, Vua cho rằng Hiếu Tiên là lỗi vô ý, Vương An Thạch nói: “Việc của lại viên là chuyên xét duyệt, không thể khoan dung.” Nên có lệnh này. Vua nói: “Số lại viên hình như ít.” An Thạch đáp: “Người không ít, chỉ muốn giảm việc ở Trung thư, tu sửa pháp tuyển bổ lại viên mà thôi.”

[63] Chiếu: “Các chức Đề cử, Quản câu ở Tam kinh Lưu đài, Quốc tử giám và các cung quan, nhạc miếu ở các châu được thêm lương, người có thứ tự tư cách Đại lưỡng tỉnh, Đại khanh giám và Chức ty được coi như Tri châu nhỏ, người có thứ tự tư cách Tri châu được coi như Thông phán châu nhỏ, vẫn theo chức hiện tại. Võ thần cũng theo đó. Người Dao quận trở lên bãi chính nhiệm và Dao quận đổi làm Nam ban quan, nguyên là văn chức đổi lại thì được đổi lại văn chức, người có công tích đặc biệt thì xin chỉ riêng.”

[64] Chiếu cho các châu quân có lương thảo ở Kinh Tây lộ chiêu mộ ba vạn quân Sương. Việc này theo lời thỉnh cầu của Chuyển vận ty.

[65] Ngày Bính Thìn, Phó sứ Diêm thiết, Lang trung Binh bộ Hàn Chẩn được bổ nhiệm làm Đãi chế Thiên Chương các, Tri châu Tần. Trước đó, hai tăng nhân người Thổ Phồn là Kết Ngô Sất Lạp và Khang Tàng Tinh La Kết đã bí mật đón Đổng Dụ đến Vũ Thắng quân, lập ra văn pháp, mưu kết thông gia với nước Hạ, có ý đồ thôn tính các bộ tộc Khương.

Đậu Thuấn Khanh tâu: “Vương Thiều chiêu dụ người dưới quyền Đổng Dụ không đúng cách, nên mới khiến Kết Ngô Sất Lạp gây ra sự việc.” Lại tâu: “Nên dụ bảo Đổng Chiên, bảo ông ta kiềm chế Đổng Dụ.” Vua nói: “Đổng Chiên tự thân còn không kiểm soát được Đổng Dụ.” Vương An Thạch nói: “Thuấn Khanh cùng Lý Nhược Ngu và những người khác kết bè đảng, muốn hãm hại Vương Thiều, trong tấu chương nói về việc Thác Thạc gây loạn rất sơ sài, lại chuyên chú vào việc người dưới quyền Đổng Dụ gây loạn, ý đồ rõ ràng. Hơn nữa, triều đình không làm gì được Đổng Dụ, lại đi cáo giác với Đổng Chiên, điều này chỉ khiến Đổng Chiên coi thường, khiến ông ta càng kiêu ngạo, đối với việc kiềm chế Đổng Dụ thì đây không phải là kế sách hay. Hiện nay chỉ nên dùng uy vũ quân sự uy hiếp, đặt ra phần thưởng lớn để bắt Tinh La Kết và Kết Ngô Sất Lạp, chiêu an những người còn lại.”

Văn Ngạn Bác nói: “Tinh La Kết cần phải bắt ngay. Còn Kết Ngô Sất Lạp là dân sinh hộ, không nên truy cứu.” An Thạch nói: “Sinh hộ xâm phạm biên giới nhà Hán, sao có thể bỏ qua?” Ngạn Bác lại nói việc treo thưởng vô ích, thời Nguyên Hạo cũng từng treo thưởng. Phùng Kinh cho rằng lời Ngạn Bác là đúng. An Thạch nói: “Kết Ngô Sất Lạp không thể so với Nguyên Hạo, bộ tộc của hắn không có quân thần phân định rõ ràng, nghe nói tự có kẻ dám khinh nhờn hắn, dùng uy vũ quân sự uy hiếp, treo thưởng lớn để bắt, chắc chắn sẽ bắt được.” Vua nói: “Nguyên Hạo uy danh lừng lẫy trong nước, ai dám phạm vào, việc treo thưởng bắt người quả thật không thể được. Nay việc Kết Ngô Sất Lạp không giống vậy.” An Thạch nói: “Nếu quân thần phân định rõ ràng, trong ngoài phối hợp, dù không có uy lược như Nguyên Hạo cũng không thể bắt được. Nay Bỉnh Thường cũng không thể bắt được bằng cách treo thưởng.”

Vua ra lệnh làm theo ý kiến của An Thạch, An Thạch nói: “Nay muốn bắt được, cần biên tướng phải hết lòng thực hiện ý chỉ của triều đình. Nếu không, dù có treo bảng thưởng mà không tỏ rõ ý thực thi, dù có xuất binh uy hiếp mà không tỏ rõ ý định tấn công, không chiếm giữ vị trí then chốt, thì dù có danh nghĩa uy hiếp treo thưởng cũng chắc chắn không thành công.” Vua muốn lệnh cho Trầm Khởi chuyên trách Vương Thiều và Cao Tuân Dụ xử lý việc này, An Thạch nói: “Muốn xuất binh uy hiếp, hai người này không thể đảm đương được.” Lại nói: “Đậu Thuấn Khanh không nên đặt ở Tần châu. Triều đình giao việc cho Thuấn Khanh, tấu chương lại sai lệch như vậy, dù có cách chức cũng là hợp lý.” Vua muốn dùng Hàn Chẩn thay Thuấn Khanh, An Thạch cho rằng anh trai của Chẩn là Hàn Giáng đang dùng binh ở phương này, sợ rằng trong Trung thư bàn luận sẽ có nhiều điều đáng ngờ, khó quyết định đúng sai. Ngạn Bác cũng cho rằng nên dùng Chẩn, An Thạch nói: “Bệ hạ muốn bỏ qua những nghi ngờ hình tích, thì dùng Chẩn có hại gì?” Vì vậy dùng Chẩn. Chẩn từ Chuyển vận sứ Hà Đông vào tri Thẩm quan Tây viện, trong hai tháng đã thay đổi năm lần chức vụ và thăng chức.

Ban đầu, bàn việc treo thưởng bắt Kết Ngô Sất Lạp, Ngạn Bác nói: “Đợi hắn gây loạn lần nữa, rồi mới bàn việc trừ khử.” An Thạch nói: “Hiện nay còn chưa trừ khử được, nếu bây giờ không trừng phạt, thì khí thế của hắn càng mạnh; cho rằng xâm phạm nhà Hán mà không bị trừng trị, thì bè đảng càng đông; quen thói cũ lại đến xâm phạm nhà Hán, thì dù muốn trừ khử cũng tốn nhiều sức hơn. Người xưa làm việc lớn từ việc nhỏ, giải quyết việc khó từ việc dễ. Nay chính là lúc việc nhỏ dễ, nên lập kế hoạch, không thể không làm sớm.” Đoạn này được rút gọn từ bản ghi chép ngày 27 tháng 7 của Vương An Thạch. Hai người đều là tăng nhân người Thổ Phồn, theo bản truyện của Vương Thiều. Văn Ngạn Bác nói Kết Ngô Sất Lạp là sinh hộ, thì Tinh La Kết cũng là sinh hộ. Xét: Đổng Dụ là người so sánh với Thác Thạc, thì Kết Ngô Sất Lạp có lẽ là bộ tộc của Thác Thạc, Tinh La Kết có lẽ là bộ tộc của Đổng Dụ, cần xem xét thêm. Bản truyện của Thiều chép: Tăng nhân người Thổ Phồn Kết Ngô Sất Lạp, Khang Tàng Tinh La Kết bí mật đón Đổng Dụ đến Vũ Thắng quân, lập ra văn pháp, mưu kết thông gia với nước Hạ, có ý đồ thôn tính các bộ tộc Khương. Chiếu sứ dụ bảo họa phúc, chiêu dụ hào trưởng Khúc Tát Hồ đầu hàng. Kết Ngô Sất Lạp và những người khác hứa giải trừ pháp thuật, bỏ hôn ước, việc bàn luận cũng ngừng lại. Không lâu sau, Khang Tàng Tinh La Kết bị bắt, từ đó, nhiều bộ tộc Khương quy phụ. Cần tra cứu ngày tháng bắt được hai tăng nhân người Thổ Phồn.

[66] Chiếu lấy số lụa và lĩnh dự trữ ở Kinh Đông, cùng với số tiền lãi thu được là năm mươi vạn quan, ban cho Ty Thường bình.

[67] Trứ tác tá lang Dương Hoàn làm Chủ bạ Lưu nội tuyển, biên soạn điều lệ. Hoàn là người Hàng Châu. Việc này theo lời thỉnh cầu của Ty Thuyên.