[PREVIEW] QUYỂN 214: NĂM HI NINH THỨ 3 (CANH TUẤT, 1070)

Từ tháng 8 năm Hi Ninh thứ 3 đời Thần Tông đến hết tháng đó.

[1] Tháng 8, ngày Mậu Ngọ (mùng 1), Tuyên Huy Nam Viện Sứ, Tĩnh Nan Quân Lưu Hậu, Phán Diên Châu Quách Quỳ được gia phong Kiểm Hiệu Thái Úy, Hùng Vũ Quân Lưu Hậu, lệnh cho tiếp tục tại nhiệm. Trước đó, quân Hạ dùng thân quân và kỵ binh hùng mạnh dọc sông xâm phạm các trại Thuận An, Tuy Bình, Hắc Thủy, các tướng xin đánh, Quỳ nói: “Giặc từ xa đến, lợi thế ở tốc chiến, sức mạnh của chúng chưa thể đối đầu.” Lệnh không được khinh suất xuất quân. Quân do thám báo: “Lương thực của giặc sắp hết.” Quỳ bèn xuất một ít quân ứng phó. Sau đó, thành Tuy Đức báo cấp: “Giặc tăng quân, đại quân đã đến núi Định Tiên, khói lửa ngập trời.” Quỳ nói: “Quân giặc sắp rút lui.” Các tướng đều nghi ngờ, Quỳ nói: “Chim ưng khi tấn công, ắt giấu kín hình dạng. Nếu quân giặc thực sự đến, sao lại phô trương số đông? Đây chỉ là hư thanh, chỉ có tướng kém mới nghi ngờ.” Cuối cùng không xuất đại quân. Giặc xâm phạm đất Hán, xây thành lũy, cướp bóc dữ dội. Quỳ nói: “Được rồi.” Bèn sai Lý An, Lý Ngung xuất quân từ Tuy Đức, Bành Đạt từ Thuận An, Yến Đạt từ Tuy Bình, Cổ Dực từ An Tắc, hịch đến châu Hựu và sai sứ dụ giặc rằng: “Nước Hạ vi phạm lời thề, xâm chiếm đất Hán, tội rất lớn. Nếu biết hối lỗi, ta sẽ cho các ngươi trở về. Nếu không nghe, sẽ giết không tha.” Sau đó, giặc bỏ Thuận An chạy, Quỳ cho đuổi theo; những kẻ chống cự quân triều, các tướng hợp lực đánh, chém hàng trăm thủ cấp, còn lại đều bỏ thành chạy trốn. Ngày 14 tháng 8, Tân Mùi, sự việc của Quách Quỳ cần tham khảo thêm. Án: Truyện Quách Quỳ ghi chép có chút khác biệt.

[2] Bấy giờ, Vua cùng các quan chấp chính bàn bạc, muốn cho Quách Quỳ tiếp tục giữ chức. Vương An Thạch nói: “Chỉ nên chuyển trấn.” Tăng Công Lượng nói: “Chuyển trấn ắt không vui, chi bằng thôi.” Vua nói: “Thái Đĩnh đã từng được thăng chức, Quỳ sao lại thôi?” Công Lượng nêu ví dụ về Trình Kham. An Thạch nói: “Chức Tiết độ sứ há có thể dễ dàng ban cho? Người ta biết bệ hạ tiếc danh khí, Quỳ cũng ắt tuyệt vọng, ví dụ về Trình Kham vốn khó áp dụng vào ngày nay.” Vua nói: “Chức Tiết độ sứ thật đáng tiếc.” Sau đó lại bàn với Xu mật viện, Văn Ngạn Bác ý kiến giống Tăng Công Lượng, Ngạn Bác nói: “Thời Đường, phiên trấn từ chức Thượng thư chuyển lên, sách Đường thư nói: ‘Trong quân chỉ nghe Thượng thư chuyển làm Bộc xạ.’ Võ thần khác với văn thần, văn thần không tính toán chức vụ, chỉ biết báo quốc, võ thần không tránh khỏi tính toán chức vụ.” An Thạch nói: “Phiên trấn thời Đường khác với tình thế ngày nay. Thái Tổ sai tướng soái bình định Giang Nam, cũng chỉ ban tiền. Nay Quỳ có công gì mà dám mong được Tiết việt.” Ngạn Bác nói: “Việc thời Thái Tổ lại khác với ngày nay.” Vua nói: “Quách Quỳ không đến mức như vậy. Nếu quả thật như vậy, càng nên hạn chế, không thể tùy tiện ban chức. Phiên trấn thời Đường khác với tình thế ngày nay, nay chuyển trấn tiếp tục giữ chức, ban thưởng hậu hĩ là được.”

[3] Binh bộ viên ngoại lang, trực Chiêu Văn quán Phó Nghiêu Dũ được quyền phát khiển chức Diêm thiết phó sứ. Trước đó, chức Tam ty phó sứ khuyết, các quan chấp chính định dùng Nghiêu Dũ, nhưng Vua nói: “Nghiêu Dũ cẩu thả.” Khi Nghiêu Dũ vào chầu, ông nói: “Các lộ chuyển vận sứ quá gấp, khiến châu huyện không được tự chủ, nên cho họ được khoan thứ một chút.” Tăng Công Lượng nói: “Gần đây nhiều người tiến cử ông ấy làm quan ngôn sự.” Vương An Thạch nói: “Nghiêu Dũ chính là người hợp với thói tục để nuôi danh tiếng, không nên cho làm quan ngôn sự. Nhưng hiện nay không có người nào đủ tư cách làm phó sứ ở bộ, nên tạm dùng ông ấy.” Công Lượng cho rằng Nghiêu Dũ nên được chính thức bổ nhiệm, nhưng An Thạch không muốn cho ông ấy quyền thiêm, mà cho rằng nên chính thức bổ nhiệm.^[1]

[4] Hôm đó, Hàn Chẩn được siêu thăng làm đãi chế, An Thạch vì thế không tranh luận thêm, lui về rồi bí mật tâu lên Vua, nói rằng Nghiêu Dũ chỉ nên quyền phát khiển, cũng không nên cho quyền. Vua nghe theo tấu của An Thạch, lệnh cho Nghiêu Dũ quyền phát khiển. Công Lượng cố tranh, Vua mới lệnh cho quyền. Sau đó, Vua phê vào trung thư rằng: “Trước đây từng bảo các khanh rằng Nghiêu Dũ tính chậm chạp, xu hướng theo thói cũ, nên chọn người khác. Sau vì trong ngoài khó tìm được nhân tài, nên không thể thay đổi. Nay xét lại, Nghiêu Dũ tư cách còn non, triều trước từ chức tri gián viện thăng làm ngự sử tri tạp, thực tế chưa từng nhận mệnh, rồi ra ngoài làm quan. Để tang xong, đến kinh chưa lâu. Nay vượt qua đồng liêu, thăng lên chức trọng, e rằng không thể khích lệ những người thực tế, mà kẻ theo thói cũ lại được may mắn. Nay đã lệnh rồi, e khó thu hồi, có thể tạm cho quyền phát khiển.” An Thạch ghét Nghiêu Dũ không theo mình, nên cố ý dùng tư cách để hạn chế ông. Lúc đó, sắc lệnh đã giao cho các môn, lại vội thay đổi mệnh lệnh.

[5] Quyền Đông lộ Tuần kiểm Khánh Châu, Nội điện Thừa chế Diêu Tứ được thăng bốn bậc; Bắc lộ Đô Tuần kiểm, Cung bị khố Phó sứ Lâm Quảng, Nhu Viễn trại Phiên bộ Tuần kiểm, Nội điện Sùng ban Triệu Dư Khánh, mỗi người được thăng ba bậc; Hoàn Khánh lộ Đô giám, Văn tư Phó sứ An Thành, Khánh Châu Đại Thuận thành giới Phiên bộ Tuần kiểm, Nội điện Sùng ban Triệu Dư Đức, mỗi người được thăng hai bậc; những người khác mỗi người được thăng một bậc. Diêu Tứ và những người khác do có công đánh bại giặc Tây Hạ xâm phạm nên được ban thưởng. Diêu Tứ là người Ngũ Nguyên. Lâm Quảng là người Lai Châu. Sách 《Cựu kỷ》 chép ngày Mậu Ngọ, quân Hạ vào cướp Khánh Châu, Tuần kiểm Diêu Tứ và những người khác đánh bại chúng. Sách 《Tân kỷ》 chép tháng này, Tuần kiểm Khánh Châu Diêu Tứ đánh bại quân Hạ ở Lệ Nguyên bảo, Kiềm hạt Quách Khánh và Đô giám Cao Mẫn tử trận. Việc của Quách Khánh và Cao Mẫn xảy ra vào ngày Tân Tỵ (24) tháng này.

[6] Trước đó, Đô giám Hoàn Khánh là Lý Tín đánh nhau với giặc ở phía bắc trại Lệ Nguyên, không được lợi. Lâm Quảng đem quân tiến sâu, phá bốn trại gồm Thập Nhị Bàn và Cung Châu Bảo^[2], đánh thành Bạch Báo và Kim Thang, đều là người lên trước. Đêm qua sông Lạc, có giặc đến đánh úp, Lâm Quảng lớn tiếng ra lệnh cho quân sĩ chọn vài trăm cung nỏ đứng bên bờ chờ giặc, nhưng thực ra thu quân áo giáp đi gấp. Giặc nghe thấy, nghi ngờ không dám vượt sông. Lâm Quảng đem quân hộ tống Trung sứ Tẩu mã thừa thụ đi tuần biên giới, đến trấn Hoài An rồi trở về, sắp đến Ô Kê Xuyên, bèn dẫn quân đi theo đường tắt dọc núi. Trên đường gặp người Khương thuộc hạ, họ báo đường hiểm trở xa xôi, nhưng Lâm Quảng không nghe. Quả nhiên giặc phục binh ở Ô Kê Xuyên, khi nghe tin Lâm Quảng đã đi đường khác trở về, bèn rút lui. Người Khương thuộc hạ đến báo tin kia thực ra là gián điệp của giặc. Giặc không bắt được Lâm Quảng, bèn tăng quân đánh Nhu Viễn.

Ban đầu, ngoại thành Nhu Viễn là nơi ở của người Khương thuộc hạ, giặc đánh gấp ngoại thành, Lâm Quảng đêm đón người già trẻ vào bảo vệ nội thành. Các tướng cho rằng người Khương thuộc hạ hay phản phúc, lo có biến cố khác, Lâm Quảng nói: “Người Khương thuộc hạ lâu nay là bức tường che chắn, lúc nguy cấp mà bỏ họ, sau này họ sẽ không còn dùng được nữa.” Khi giặc vây thành, Lâm Quảng đã dặn trước người giữ thành, nếu có biến cố thì không được khinh động. Sau đó lửa cháy giữa đống củi, người giữ thành vẫn im lặng, kế của giặc không thành. Hôm sau, giặc đóng quân ở Mã Bình Xuyên, mang nhiều công cụ đến đánh, mọi người sợ hãi, Lâm Quảng liền mặc áo giáp dẫn quân mở cổng khác, tỏ ra sẽ ra ngoài đoạt ngựa của giặc. Giặc bỏ thành đi cứu ngựa, Lâm Quảng lại vào thành, nhờ đó có thêm thời gian tu sửa phòng thủ. Lâm Quảng bèn chiêu mộ người Khương thuộc hạ dám chết đêm ra đánh úp doanh trại giặc, giặc nhiều lần không được lợi, bèn rút lui.

《Nhật lục》 của Vương An Thạch chép: Ngày 21 tháng 7, cùng với Viện Mật thẩm xét việc các quan ở Khánh châu chém được thủ cấp giặc, Vua sai định phần thưởng, rất tinh tế. Lại nói Lâm Quảng trước đã bày mưu kế, nên được thăng chức ưu đãi. 《Ngự tập》 chép: Ngày 5 tháng 8 năm thứ 3, hạ lệnh cho Kinh lược ty Hoàn Khánh tâu, Lâm Quảng trước đã bày mưu kế, hợp binh đánh lui giặc phương Tây. Vẽ bản đồ, một mặt ghi chỗ từng người đánh nhau với giặc để tâu lên. Vua phê: Đang tra xét Lý Tín, nên khẩn trương kết án. Các tướng quan có công trước đây là An Thành cùng các tướng hiệu, không biết mệnh lệnh ban ân đã ban xuống hay chưa. Xét theo 《Thực lục》, Lâm Quảng được thăng ba bậc, An Thành được thăng hai bậc, vào ngày 2 tháng 8, lời phê của Vua có lẽ là hỏi việc này. Lại nói Lâm Quảng trước đã bày mưu kế, không biết là gì, căn cứ theo bản truyện của Lâm Quảng ghi chép thêm, cần xem xét kỹ hơn. Ngày 11 tháng 6 năm thứ 4, Tuyên ty tâu: Giặc vây trại Nhu Viễn, Lâm Quảng cùng Lý Khắc Trung mở thành đón quân Phiên, hợp lực đánh giữ. Lâm Quảng được ban 300 lạng bạc.

[7] Thượng phê: “Theo tin tức từ các nơi như Kinh Nguyên, giặc phương Tây đang tập hợp, huy động toàn quốc người và ngựa từ 70 tuổi trở xuống, 15 tuổi trở lên, dự định vào giữa tháng 8 sẽ xâm lấn Tuy Châu và chia quân đánh Cam Cốc thành. Đã sai Hàn Chẩn làm Kinh lược sứ của bản lộ, có thể miễn việc tạ từ, lệnh lên điện xong lập tức đi nhậm chức. Vương An Thạch từng nói rằng các tướng lĩnh ở Thiểm Tây, khi nghe tin giặc phương Tây muốn gây sự, liền triệu tập binh mã hạ phiên, nên răn đừng để như vậy. Trong niên hiệu Khánh Lịch, việc phương Tây gây ra thiệt hại không quá mười vạn người, trong khi một năm thiên hạ đói kém, dịch bệnh, số người chết đâu chỉ mười vạn, nhưng thiên hạ không thấy tổn thất gì. Thiên hạ vì việc phương Tây mà lâm vào cảnh cùng khốn, là do lãng phí lương thảo, đây là điều cần phải cảnh giác nhất hiện nay.”

Do đó, Vương An Thạch tấu rằng: “Giặc phương Tây há không có kẻ thù lân bang, sao lại có thể đưa hết người từ 70 tuổi trở xuống, 15 tuổi trở lên mà không lo kẻ thù lân bang nhòm ngó chiếm nước họ? Nếu quả thật như vậy, thì giặc phương Tây không có mưu lược, cũng không đáng sợ. Phù Kiên đem toàn quốc nam phạt, nên bị Đông Tấn đánh bại. Đông Tấn không phải có thể đánh bại Phù Kiên, mà vì Phù Kiên ép buộc toàn quốc đi đánh, người dân không muốn đi, nên tự tan rã mà thua. Theo thần đoán, đây có thể là giặc phương Tây phô trương thanh thế hư ảo, khiến biên tướng của ta tập trung binh lính, hao tốn lương thảo, lương thảo hao tốn thì Thiểm Tây khốn đốn, Thiểm Tây khốn đốn thì không thể đối phó với giặc phương Tây, và khiến ta chịu thiệt hại thực sự.”

Thượng lại bàn về việc phương Tây, cho rằng nếu thành trại bị giặc phương Tây đại binh phá thì bất tiện, nên biên thần không thể không tập trung binh lính. Vương An Thạch nói: “Chưa có việc gì mà tập trung binh lính ngồi chờ hao tốn lương thực, đến khi có việc thì không thể đối phó với địch. Hơn nữa, Thiểm Tây khốn đốn là do lãng phí lương thảo. Nay không tập trung binh lính thì tiết kiệm được lương thảo. Giả sử giặc phương Tây đem đại binh đánh thành trại, ta củng cố thành lũy để đợi, chúng dốc sức đánh thành trại nhỏ, thành trại nhỏ bị phá, đối với chúng chưa chắc đã có lợi, còn đối với ta nếu có thể tiết kiệm được nhiều lương thảo, thì vẫn không phải là kế sách thất bại, huống chi thành trại chưa chắc đã bị phá? Binh pháp có câu: ‘Yêu dân thì có thể bị phiền nhiễu, trong sạch thì có thể bị nhục nhã^[3]‘. Nay tiếc phá thành trại nhỏ, thì là có thể bị nhục nhã; tiếc một thành trại nhỏ mà thường xuyên tập trung binh lính, hao tốn lương thảo, khiến Thiểm Tây khốn đốn, thì là có thể bị phiền nhiễu.” Thượng nghe vui lòng. Đoạn này được ghi vào ngày 15 tháng 7, bản Chu cũng kèm theo, nay theo đó.

[8] Thượng lại nói: “Hiện nay quân đội không có kỷ luật, nếu có kỷ luật thì đủ để thắng địch.” An Thạch nói: “Kỷ luật là để tự trị, toán số là để thắng địch, nên binh pháp nói: ‘Nhiều toán thắng, ít toán không thắng, huống chi là không có toán?’ Hiện nay không chỉ không có kỷ luật, mà còn lo không có toán số.” Do đó, Thượng khen ngợi Âu Dục, người điều khiển ngựa ở Phu Diên, là người hiểu việc, nói: “Muốn người Tây hòa, thì không cần phải tự khuất phục trước. Những việc làm trước đây, trước hết phải hỏi người Tây. Theo tin tức tình báo, chắc chắn là do các thủ lĩnh biên giới gây ra, nên những lời này phải đợi người Tây tự nói.” An Thạch nói: “Đúng là như vậy, nhưng hiện nay triều đình chưa thể làm được từ đầu đến cuối, nếu tỏ ra mạnh mẽ với người Tây mà họ không chịu nghe theo, thì triều đình sẽ xử lý thế nào? Nếu giao chiến, thì hiện nay thế lực chưa đủ; nếu không giao chiến, thì làm sao có thể kết thúc? Nếu tỏ ra mạnh trước rồi sau lại khuất phục, thì càng không tiện. Xét thời thế, nên tạm thời dùng cách mềm mỏng, dùng cách mềm mỏng không phải là kế sách sai lầm.” Thượng bàn về kế sách công thủ, mọi người cho rằng quân đội phải giao cho tướng soái, khó mà điều khiển từ trung ương. An Thạch nói: “Quân đội tuy không thể điều khiển từ trung ương, nhưng đại sự biên cương cũng phải do triều đình quyết định trước.” Đoạn này được ghi vào ngày 25 tháng 7, bản Chu cũng ghi kèm, nay theo đó.

[9] Bãi bỏ cơ quan xem xét văn tự của Ngân Đài ty. Được thành lập vào tháng 8 năm Hi Ninh thứ 2, nay bãi bỏ.

[10] Ngày Kỷ Mùi, Hầu Thúc Hiến, Thái thường bác sĩ kiêm chức Đồng tuần hạt đấu môn ở Kinh Tây, và Dương Cấp, Trứ tác tá lang, đều được tạm giữ chức Đô thủy giám thừa, chuyên trách việc đề cử đắp đê dọc sông Biện để tưới ruộng dân. Trước đó, có người nói rằng dân ở Tường Phù, Trung Mâu vì việc đắp đê mà bị lụt lội lớn. Vua hỏi Vương An Thạch, An Thạch nói rằng trước đây chưa nghe việc này. Vua bèn sai nội thị đi xem xét, khi trở về tâu rằng dân rất thuận lợi nhờ việc đắp đê, còn việc lụt lội thì không có, lại nói rằng Dương Cấp và các người khác đều hết sức làm việc. Vua lại nói với An Thạch, An Thạch nói: “Năm nay công việc chưa xong, là do Đô thủy không đồng lòng vậy.” Rồi bàn về phương hướng làm việc năm sau, nhân đó sai Dương Cấp và các người khác kiêm chức Đô thủy. Việc này căn cứ vào 《Tư Mã nhật ký》 và 《Vương An Thạch nhật lục》 mà thêm vào. Các ngày Mậu Thân tháng 11 nhuận năm thứ hai, Ất Dậu tháng 12, Tân Hợi và Bính Thìn tháng giêng năm thứ ba, có thể tham khảo. Lại có ngày Ất Mùi tháng 5 năm thứ tư.

《Hà cừ chí》 quyển thứ ba: Tháng 3 năm thứ ba, Vua nói với Vương An Thạch và Hàn Giáng: “Những người không hợp tác trong việc đắp đê, khanh biết nguyên nhân không?” An Thạch nói: “Không biết.” Vua nói: “Đô thủy làm hỏng việc là vì xâm phạm chức vụ của họ.” An Thạch nói: “Nếu Đô thủy không cố ý làm hỏng việc, thì không nên xâm phạm chức vụ của họ. Nếu muốn giao việc, nên lấy Dương Cấp làm Đô thủy giám. Nhưng Cấp chưa từng được thử nghiệm, bệ hạ có thể khiến đài gián không bàn luận không?” Vua nói: “Dùng phép mới để tạm xếp thứ tự có gì không được? Cấp há chẳng hơn Vương Tuân Long sao?” An Thạch nói: “Nếu dùng Cấp, cho làm thuộc hạ, cũng không thể một mình làm được. Vì mọi việc đều phải bẩm báo với Trầm Lập, Trương Củng, Cấp sao có thể làm xong? Nếu lập riêng một ty, thì sợ họ làm hỏng việc.” Tháng 7, Vua nói: “Có người nói việc đắp đê xâm phạm nhiều ruộng đất, mùa màng và nhà cửa của dân.” An Thạch nói: “Không nghe có việc này. Nếu có thì nên báo ngay.” Vua bèn sai Phùng Tông Đạo đi xem xét. Ngày hôm sau, Vua khen lời tâu của Tông Đạo, cho rằng người nói là sai. Tháng 8, lấy Hầu Thúc Hiến, Dương Cấp đều tạm giữ chức Đô thủy giám thừa, đề cử việc đắp đê dọc sông Biện.

[11] Duyệt xét việc cưỡi ngựa bắn cung của Đô ngu hậu Hoàn châu là Hồ Sĩ Nguyên và những người khác. Bổ nhiệm Sĩ Nguyên làm Tam ban tá chức, và lần lượt bổ nhiệm chín người khác làm Điện thị.

[12] Ngày Canh Thân, phân công các phụ thần cầu mưa.

[13] Tăng thêm một viên Thừa trong Ty Nông tự, cùng với Chủ bạ thành tổng cộng hai viên, theo yêu cầu của Đồng phán tự Lữ Huệ Khanh. Sau đó, chiếu chỉ rằng Thừa mỗi tháng được thêm 15.000 tiền, Chủ bạ là quan triều đình được 12.000 tiền, tuyển nhân được 10.000 tiền, những người không có nhà ở được cấp thêm 5.000 tiền mỗi tháng. Việc thêm tiền và cấp tiền nhà được thực hiện vào ngày Quý Mùi tháng 8, nay ghi chép lại đây.

[14] Trên có chỉ: “Thiểm Tây mùa thu hạn hán, lại có quân lính đóng ở biên giới cần lương thảo, nên sớm có kế hoạch.” Do đó, chiếu cho Chuyển vận sứ Thiểm Tây báo cáo số lượng lương thảo hiện có ở phía Tây và ước tính số ngày có thể chi dùng.

[15] Ngày Tân Dậu, Quang lộc khanh Miêu Chấn bị giáng làm Phục Châu đoàn luyện phó sứ, Tiền Minh Châu ty lý tham quân Tân Túc bị cách chức, Quốc tử bác sĩ Bùi Sĩ Nghiêu bị xử theo lệ của người bị thay thế. Chấn bị kết tội vì trước đây làm quan ở Minh Châu có hành vi phạm pháp và cố tình vu khống tội cho Sĩ Nghiêu, còn Túc vì a dua theo nên cũng bị liên lụy. Trước đây, Sĩ Nghiêu làm tri huyện Phụng Hóa, những việc phạm pháp của Chấn giao xuống huyện, Sĩ Nghiêu đều không thi hành, Chấn tức giận, bắt giam Sĩ Nghiêu vào ngục, lại còn vu khống tội tham ô, án tâu lên, Sĩ Nghiêu bị cách chức, dù đã được ân xá nhưng chưa được bổ dụng. Sau đó, Sĩ Nghiêu đánh trống Đăng Văn tự tố cáo. Đến lúc này, các tội nặng đều được minh oan, chỉ còn tội tư lợi từ việc buôn rượu bị phạt tội đồ một năm, và tội nhận hối lộ bị phạt đánh hai mươi roi. Gặp lúc đại xá, nên có mệnh lệnh này. Do đó, những người từng ký vào án của Sĩ Nghiêu, dù đã thôi chức, đều bị phạt hai mươi cân đồng. Thông phán Đinh Nhân bị giáng chức đi nhậm chức ở nơi xa xôi. Lại có mười tên lại dịch ở Minh Châu, cậy thế Chấn làm càn, xưng là “Thập đại khanh”, trong đó bảy người bị đặc biệt quản thúc. Ban đầu, Vua định chỉ giáng chức Đinh Nhân, nói: “Thông phán và tri châu ngang hàng, không thể cứu giúp và sửa chữa, nên phải trách phạt nặng.” Vương An Thạch nói: “Hiện nay những quan nhỏ phần lớn không chịu nhận trách nhiệm để cứu giúp và sửa chữa cấp trên. Nếu tỏ ra không đáng trách, họ sẽ càng không biết sợ.” Vì thế, cả hai đều bị phạt.

[16] Ngày Nhâm Tuất, Vua phê chuẩn giao cho Xu mật viện: “Phu Diên lộ tâu rằng, trước đây đánh dẹp các trại giặc phía tây gần Tuy Châu, các tướng hiệu có công nên sớm xử lý. Nay việc quân chưa yên, việc thưởng phạt quan lại biên giới nên nhanh chóng. Lại giao cho Trung thư, những ai cần cấp sắc cáo, hạn trong ngày phải cấp.”

[17] Ngày Quý Hợi, Trứ tác tá lang, đồng quản câu Hoài Nam thường bình sự Lâm Đán được bổ làm Thái tử trung doãn, quyền Giám sát ngự sử lý hành. Đán là em của Lâm Hi. Đán và Phạm Dục cùng được bổ nhiệm, Dục đã được nhắc đến vào ngày 25 tháng 7.

[18] Đồn điền lang trung, quyền Hoài Nam chuyển vận phó sứ Tôn Khuê, Thái thường bác sĩ, Tập hiền hiệu lý, quyền Khai Phong phủ phán quan Lưu Cấn, đổi chức cho nhau. Ban đầu, Tôn Khuê nhận mệnh tấu sự, Vua không cho là phải, nên dùng Lưu Cấn. Việc Tôn Khuê tấu là gì, cần xét lại. Nghi ngờ việc cử Lưu Cấn là do Vương An Thạch trước đây vì Lý Định mà sắp đặt, cần xét lại.

[19] Đồn điền viên ngoại lang, Đề cử Hà Bắc thường bình đẳng sự Vương Quảng Liêm kiêm quyền phát khiển bản lộ đồng đề điểm hình ngục.

[20] Chiếu cho Trực xá nhân viện Lã Đại Phòng giám sát các quan Ty thiên giám xem xét việc tháng 8 năm nay tiến hành sóc vọng có sai sót gì không. Trước đó, lịch Sùng Thiên lấy ngày Mậu Ngọ tháng 8 làm ngày sóc, mà ngày vọng là ngày 17. Quan chính Ty thiên là Chu Tông soạn lịch Minh Thiên, thì lấy ngày Kỷ Mùi làm ngày sóc, mà ngày vọng là ngày 16. Chu Tông nói: “Xưa nay chú lịch, chưa có ngày vọng nào là ngày 17.” Các quan lịch Sùng Thiên là Thư Dị Giản nói: “Lịch năm Càn Hưng nguyên niên chú ngày vọng tháng 7 là ngày 13, thì nay chú ngày vọng là ngày 17 không phải là sai.” Triều đình nghe theo lời của Thư Dị Giản, nhưng Chu Tông vẫn tranh cãi không thôi, nên sai Lã Đại Phòng xem xét. Sau đó, Lã Đại Phòng tâu: “Việc Thư Dị Giản chỉ ra lịch Càn Hưng chú ngày vọng là ngày 13, là do lỗi của lịch tư, đã tự nhận sai. Tuy nhiên, theo các nghị luận của các nhà làm lịch, dù có phép lấy ngày 17 làm ngày vọng, nhưng khi ban lịch thì không có chú ngày 17 là ngày vọng. Từ năm Thiên Thánh thứ 3 về sau, ba lần ngày vọng là ngày 17, đều chú ngày 16 là ngày vọng. Vì đến sáng ngày 17, độ số đã định trước, nên ngày vọng vẫn thuộc đêm ngày 16. Tháng 8 năm nay, ngày sóc theo lịch Sùng Thiên vốn không nên tiến, chỉ cần chú ngày vọng là ngày 16 là được.” Chiếu theo lời tâu của Lã Đại Phòng.

[21] Chiếu cho Giang Hoài phát vận^[4], Hồ Bắc vận ty xem xét việc Điện trung thừa, Trực sử quán Tô Thức sau khi mãn tang đi lại buôn bán, cùng lệnh cho Thiên Chương các đãi chế Lý Sư Trung cung cấp bằng chứng về việc Tô Thức mạo nhận sai khiến binh lính, để tâu lên, do Thị ngự sử tri tạp sự Tạ Cảnh Ôn hặc tấu. Cảnh Ôn có quan hệ thông gia với Vương An Thạch, An Thạch chính là người sai khiến việc này. Điều tra kỹ, cuối cùng không thu được gì. Thức không dám tự biện minh, lâu ngày, xin bổ nhiệm ngoại chức. Vua phê cho làm Tri châu, Trung thư không đồng ý, định cho làm Thông phán Dĩnh Châu, Vua lại phê đổi làm Thông phán Hàng Châu. Thức làm Thông phán Hàng Châu, không rõ thời gian cụ thể. 《Mộ chí》 chép rằng Tri tạp ngự sử vu cáo Thức có lỗi, Thức không hề tự biện minh một lời, xin ra ngoài tránh đi, làm Thông phán Hàng Châu. Nhưng từ đó Thức ở lại kinh sư gần một năm. Sang năm, cuối hạ đầu thu, mới rời kinh đô, từ Trần Châu đến Hàng Châu. Xét: Thức có thư gửi anh trai, nói rằng tháng 6 được bổ làm Thông phán Hàng Châu là việc năm sau. Nay nhân việc Tạ Cảnh Ôn hặc tấu nên ghi chép kèm ở đây. Việc Cảnh Ôn hặc tấu Thức, đã chú thích kèm ngày Đinh Dậu tháng 3. Thức theo lệ nên làm Tri châu, cũng xem chú thích kia. Xét 《Tô Thức bản truyền》, chép rằng Vương An Thạch ghét Thức vì bàn luận trái ý mình, nên cho làm Phán quan cáo viện, chính là việc này.

[22] Ngày Giáp Tý, Đại Lý tự thừa Đổng Kinh được làm Nội điện sùng ban. Hàn Kỳ tâu rằng Kinh từng làm Nam Cung huyện lệnh, bắt giặc có công, đến nay, nhân dịp khảo xét đặc cách đổi sang chức võ.

[23] Chiếu viết: “Hôm nay Cơ Uân dẫn trình đội ngũ binh sĩ được huấn luyện, xem thấy tiến thoái nhẹ nhàng, không sợ tên đá, thật là vũ khí lợi hại. Có thể lệnh cho Điện tiền, Mã quân ty chọn trong các quân bộ binh chỉ huy những người cầm giáo dũng mãnh một trăm người, theo phép của Uân mà huấn luyện, người nào tinh thông võ nghệ thì miễn sai dịch trong chỉ huy đó, lại lưu lại hai người trong đội Quảng Tiệp bài thủ làm giáo đầu.” Đoạn này có thể bỏ.

[24] Ngày Ất Sửu, Tư Mã Quang vào chầu ở điện Thùy Củng, xin được nhậm chức ở châu Hứa hoặc Tây Kinh Lưu ty Ngự sử đài, Quốc tử giám. Vua nói: “Khanh sao lại muốn ra ngoài? Trẫm muốn phục chức cũ cho khanh, khanh hãy nhận lấy.” Quang nói: “Chức cũ của thần còn không đảm đương nổi, huống chi là được thăng chức?” Vua hỏi: “Tại sao vậy?” Quang đáp: “Thần nhất định không dám ở lại.” Vua trầm ngâm hồi lâu, rồi nói: “Vương An Thạch vốn thân thiết với khanh, sao lại tự nghi ngờ?” Quang đáp: “Thần vốn thân thiết với An Thạch, nhưng từ khi ông ấy nắm quyền, đã có nhiều điều trái ngược. Nay những người trái ý An Thạch như Tô Thức đều bị hủy hoại thanh danh, bị áp dụng luật pháp nguy hiểm. Thần không dám tránh việc bị cách chức, chỉ muốn giữ gìn thanh danh. Thân thiết với An Thạch, thần đâu bằng Lữ Công Trước. An Thạch lúc đầu tiến cử Công Trước thế nào, sau lại hủy bỏ thế nào^[5], một người mà trước khen sau chê, ắt có điều không đáng tin.”

Vua nói: “An Thạch với Công Trước như keo với sơn, đến khi Công Trước có tội không dám che giấu, đó là sự công bằng tột bậc của An Thạch.” Vua lại nói: “Phép Thanh miêu đã có hiệu quả rõ rệt.” Quang đáp: “Việc này thiên hạ đều biết là không đúng, chỉ có đảng của An Thạch cho là đúng thôi.” Vua lại nói: “Tô Thức không phải người tốt, khanh đã nhầm khi biết ông ta. Tiên Vu Sân ở xa, Thức đem bản tấu truyền cho, Hàn Kỳ tặng 300 lạng bạc mà không nhận, lại đi buôn muối và gỗ tô, đồ gốm.” Quang nói: “Phàm trách người phải xét tình hình. Lợi từ việc buôn bán của Thức đâu thể so với số bạc được tặng? An Thạch vốn ghét Thức, bệ hạ há không biết? Lấy người thân là Tạ Cảnh Ôn làm tay sai, sai đi công kích, thần đâu dám tự bảo vệ, không thể không đi. Vả lại, Thức tuy không tốt, nhưng chẳng lẽ không hơn Lý Định không chịu tang mẹ, thua cả loài cầm thú, An Thạch lại thích, muốn dùng làm quan Ngự sử.” Tiên Vu Sân là người Lãng Trung, từng làm chức Thái Hà Bát phát, đầu niên hiệu Hi Ninh, ứng chiếu nói 16 việc, đều là những điều Vua tôi cần thận trọng lúc ban đầu. Vua yêu thích văn của ông, đưa cho Ngự sử trung thừa Đằng Phủ xem, nói: “Văn này không kém Vương Đào.”

[25] Ngày Bính Dần, vì hạn hán kéo dài, Vua ngự tại điện Sùng Chính, xét xử tù nhân, giảm tội cho những người phạm tội nhẹ từ tội chết trở xuống một bậc, những người bị phạt trượng hoặc đánh roi thì được tha.

[26] Chiếu rằng: “Nghe nói các châu Trường An, Đồng Hoa mùa thu hạn hán rất nặng, đã có dân lưu tán đến vùng Kinh Tây lộ để kiếm ăn. Hãy lệnh cho các chuyển vận sứ Thiểm Tây, Kinh Tây nhanh chóng điều tra cứu tế, đồng thời xuất thóc từ kho Thường Bình, giảm giá để giúp dân nghèo.” Lúc này, Vương An Thạch tâu rằng: “Năm đói kém thì di dân đến nơi có lúa. Nay nghe nói người Quan Tây vào Kinh Tây kiếm lúa, thật là lợi lớn.”

[27] Đại Lý tự tâu: “Tuần kiểm cơ mi châu Ngô Châu, Cung phụng quan Miêu Thừa Hữu không phát hiện được giặc Lão vào cướp bóc dân Hán, gặp đức ân, nên phạt 6 cân đồng.” Vua phê: “Chức trách là bắt cướp, để giặc hoành hành cướp bóc, không lập tức bắt giữ, lại vâng theo chỉ dụ triều đình, còn dám lười biếng không ra đánh giặc, có thể đặc cách cách chức.”

[28] Ngày Canh Ngọ, triệu tập các quan phụ chính đến xem lúa ở vườn sau.

[29] Long Đồ các trực học sĩ, Công bộ lang trung Trương Diễm được phong làm Hộ bộ thị lang về hưu. Ngự sử tri tạp sự Tạ Cảnh Ôn hặc tội Diễm già không chịu về hưu, nhân đó cảnh cáo Tăng Công Lượng.

[30] Vua phê: “Nghe nói châu Vệ hạn hán rất nặng, hãy lệnh cho chuyển vận sứ cứu tế, đồng thời miễn thuế.”

[31] Ngày Tân Mùi, chuyển vận sứ Lưỡng Chiết Thái thường tự thiếu khanh Giả Xương Hoành, đồng đề điểm hình ngục Nam tác phường sứ Lý Duy Bảo, tiền chuyển vận sứ Quang lộc khanh Hầu Cấn, đều bị giáng một chức. Xương Hoành bị giáng làm phó sứ, những người khác đều bị giáng một bậc chức vụ. Vì tội không hặc tội Tổ Vô Trạch, Miêu Chấn, lại xếp hạng khóa tích của Chấn vào loại trung bình.

[32] Trước đó, tháng 4, người Hạ sai 2 vạn quân^[6] xâm phạm thành Tuy Đức, xây 8 đồn, gần nhất cách 4 dặm. Quách Quỳ nói: “Khí thế địch đang hăng, không thể đánh, cũng không thể ngăn cản, chỉ nên để chúng làm, đợi khi chúng rút đi thì san bằng.” Quân địch sau khi xây xong đồn, mỗi nơi để lại 2, 3 trăm người phòng thủ. Tháng 5, Quỳ sai tướng là Yến Đạt đánh 2 đồn lớn, một ngày hạ được, quân ở các đồn còn lại đều bỏ chạy. Việc địch xây 8 đồn, cần tra cứu thêm sự kiện ngày Mậu Ngọ tháng 8.

Lúc đó, quân địch lại xây đồn ở phía bắc đồn Lệ Nguyên, châu Khánh, gọi là Náo Ngoa, cách biên giới hơn 20 dặm. Nghe tin đồn Diên Châu thất thủ, chúng cũng ngừng xây, sai người đến xin đình chiến nhưng quân vẫn đóng ở biên giới. Tuần kiểm bộ lạc là Lý Tông Lượng, đất gần đồn địch, bị chúng quấy nhiễu việc canh tác, bèn dẫn hơn 1.000 người đánh nhau với quân địch ở Náo Ngoa. Lý Phục Khuê sai Kiềm hạt là Lý Tín đến hỗ trợ, nhưng Tín đóng quân trong đồn không ra. Tông Lượng đánh không lợi, rút về đồn, Tín mở cửa cầm gươm ngăn lại nói: “Kinh lược có lệnh: Ai dám vào đồn sẽ chém!” Tông Lượng quay lại đánh và tử trận. Phục Khuê trách Tín do dự. Tín sợ hãi, ngày Đinh Mùi, dẫn 3.000 quân đến Thập Nhị Bàn đánh địch. Thập Nhị Bàn cũng ở ngoài biên giới, không phải đất Hán. Tín bắn tên trước, địch nói: “Ta có thù với Tông Lượng, không đánh với quân Tống.” Tín nói: “Tông Lượng cũng là dân thuộc hạ của ta.” Rồi lại bắn. Địch nói: “Ngươi thật sự muốn đánh sao^[7]?” Bèn cho quân hai cánh bao vây, lại ra lệnh: “Chỉ giết lính, không giết tướng.” Lại mở một góc vòng vây để Tín chạy thoát. Triều đình nghe tin, sai Phục Khuê đền bù. Phục Khuê sai tướng là Lương Tòng Cát đánh phá các trại Kim Thang, Bạch Báo, Lan Lãng, Manh Môn, Hòa Thị, ban chiếu khen ngợi.

Tháng 7, ngày Nhâm Dần, Phục Khuê lại sai tướng là Lý Khắc Trung tập kích Kim Thang, quân địch phục binh đánh úp, chém đứt làm hai, Khắc Trung chạy về Diên Châu, đem tàn quân trở về. Tháng đó, ngày Nhâm Thân, quân địch đem cả nước xâm lược. 《Lý Phục Khuê phụ truyện》 chép: Người Hạ 10 vạn xây đồn trong đất mình, không xâm phạm đất Hán. Phục Khuê muốn lập công biên giới, sai Kiềm hạt Lý Tín đem 3.000 quân từ đồn Lệ Nguyên đêm ra tập kích, không thắng, đổ tội chém Tín, người đời cho là oan. Lại đánh phá Kim Thang, Bạch Báo, Lan Lãng, Manh Môn, Hòa Thị. Bỉnh Thường đem cả nước xâm lược, đóng quân ở Du Lâm, cách thành 40 dặm, 9 ngày sau rút lui. Tri tạp Ngự sử Tạ Cảnh Ôn hặc Phục Khuê tự ý gây chiến dẫn đến xâm lược, giáng làm Bảo Tĩnh quân Tiết độ phó sứ. Đây là bản Nguyên Hựu. Lại chép: Người Hạ đem 10 vạn quân đóng ở biên giới xây đồn, Phục Khuê sai Kiềm hạt Lý Tín đem 3.000 quân từ đồn Lệ Nguyên hẹn giờ tập kích, Tín do dự, trái lệnh nên thua. Triều đình lập án ở châu Khánh xét Tín, chém đi. Lại sai Thiên tướng Lương Tòng Cát đánh phá các trại Kim Thang, Bạch Báo, Lan Lãng, Manh Môn, Hòa Thị, ban chiếu khen thưởng. Không lâu sau, Bỉnh Thường đem cả nước xâm lược, vây thành Đại Thuận, kỵ binh đóng ở Du Lâm, cách châu 40 dặm, Thiểm Hữu đại loạn. Chín ngày sau, quân địch giải vây rút lui. Tri tạp Ngự sử Tạ Cảnh Ôn hặc Phục Khuê tự ý gây chiến dẫn đến xâm lược, giáng làm Bảo Tĩnh quân Tiết độ phó sứ. Đây là bản Thiệu Thánh. Vương An Thạch bênh Phục Khuê, nên sử quan đời Thiệu Thánh sửa lại bản Nguyên Hựu. Tuy nhiên bản Nguyên Hựu cũng không đầy đủ. Nay dùng 《Nhật ký Tư Mã Quang》 sửa lại. Phạm Trấn viết minh văn mộ chí cho Phục Khuê cũng tô vẽ cho ông, nay không dùng.

Phục Khuê ở Hoàn Khánh thích gây sự, lúc đó đồn Lệ Nguyên, châu Khánh thu nhận người Hạ đầu hàng, lại xâm chiếm đất đai, người Hạ nhân đó đem đại quân đến. Tháng 5, ngày Đinh Mùi, tiến đến đồn Náo Ngoa xây thành, quân số lên đến 10 vạn, lại xây thành ở Thập Nhị Bàn. Quân bộ lạc đánh không thắng, Phục Khuê sai Kiềm hạt Lý Tín, Giám áp Chủng Vịnh, Đô tuần kiểm Lưu Phủ, Đô giám Quách Quý đem 3.000 quân ra đánh, đại bại chạy về. Lại sai Đô tuần kiểm Lâm Quảng chia quân vượt biên giới, phá thành trại địch, người Hạ oán hận. Đến tháng 8, đem cả nước đánh thành Đại Thuận. Mỗi lần Phục Khuê tâu xin xuất quân, triều đình đều răn nếu không phải địch xâm phạm biên giới hay xây đồn lấn đất Hán thì không được tiến sâu cầu lợi, nhưng Phục Khuê không tuân theo. Thành xây ở Thập Nhị Bàn thuộc đất địch, không phải đất Hán. Đây là chép theo bản Nguyên Hựu.

Ban đầu, Phục Khuê ở Hoàn Khánh, thích gây chuyện. Khi đó, thành Lệ Nguyên Bảo ở Khánh Châu chiêu nạp người Tây Hạ đầu hàng và xâm canh đất đai của họ, người Hạ nhân đó mà đại cử. Tháng 5, ngày Đinh Mùi, tiến đến thành Náo Ngoa Bảo xây thành, quân số lên đến mười vạn. Tuần kiểm Lý Tông Lượng^[8]dẫn quân đánh nhau nhưng không thắng. Lại xây thành ở Thập Nhị Bàn. Phục Khuê bèn sai Kiềm hạt Lý Tín, Giám áp Chủng Vịnh, Đô tuần kiểm Lưu Phủ, Đô giám Quách Quý đem ba nghìn quân ra đánh, đại bại rút chạy. Lại sai Đô tuần kiểm Lâm Quảng chia quân vượt biên giới, phá thành trại của giặc. Người Hạ oán giận, đến tháng 8, cả nước kéo đến đánh thành Đại Thuận, cả vùng đại loạn.

Khi đó, Hoàn Khánh biết được người Tây muốn tu sửa thành Náo Ngoa Bảo, triều đình chỉ lệnh Phục Khuê trước hết dùng lý lẽ ngăn chặn, nếu người Tây chống cự thì bắt giết, không được tham tranh tiểu lợi. Đến khi quân Náo Ngoa thua trận, Vua trách Phục Khuê xử sự khinh suất. Khi xuất quân đánh Thập Nhị Bàn, chiếu chỉ lại căn dặn rằng nếu không phải giặc xâm phạm biên giới và xây thành xâm chiếm đất Hán thì không được xuất quân, đợi đến khi công trình hoàn thành, quân Khương giải tán, sẽ nghe chỉ riêng. Nhưng thành Thập Nhị Bàn xây dựng không phải trên đất Hán, Phục Khuê không nghe lệnh, nên thất bại. Tuy nhiên, sách Thiệu Thánh ghi chép như vậy. Nay tham khảo và chỉnh sửa, chủ yếu dựa theo《Nhật ký》của Tư Mã Quang. Thực lục hai bản đều ghi Lâm Quảng phá thành trại giặc, 《Nhật ký》lại ghi con trai của Triệu Minh tập kích chợ hòa, nay theo Thiệu Thánh. Phụ truyền ghi tên Lương Tòng Cát, còn tên Lý Khắc Trung chỉ có trong《Nhật ký》, ngày 10 tháng 6 và ngày 28 tháng 7 năm thứ 4 cũng có việc của Khắc Trung. Xét《Tống sử bản kỷ》và truyện Lý Phục Khuê chép việc này đều dựa theo bản Nguyên Hựu, còn việc Lý Tín do dự dẫn đến thất bại thì lược qua không chép, có lẽ muốn đổ tội cho Phục Khuê vậy.《Tục cương mục》chép Phục Khuê chém Lý Tín rồi lại xuất quân đuổi người Hạ, giết hơn hai trăm người già trẻ. Chuyện này hơi khác, không rõ căn cứ vào đâu.

[33] Trước đây, Vua và Vương An Thạch đều cho rằng Vương Thiều là người không thể bỏ qua, có ý muốn lập công danh. An Thạch tâu với Vua: “Thiều thực sự là người không thể bỏ qua, muốn kết nối với các bộ tộc Khương mới nổi, lại có thể dám một mình vào trướng của Du Long Kha, có thể nói là người có trí dũng. Nay những kế hoạch ông ta đề ra, chắc chắn không có hậu họa, chỉ cần sớm ứng phó kịp thời.” Vua nói: “Hiện nay việc đã được xem xét kỹ lưỡng.”

An Thạch nói: “Triều đình xử lý việc cần phải thận trọng, nhưng cũng cần nhanh chóng, mới không bỏ lỡ thời cơ. Như kế hoạch của Vương Thiều, nếu bản lộ sớm nghe theo, thì đã không xảy ra biến cố Thác Thạc và Đổng Dụ. Đến khi có biến, nếu sớm bắt được thủ phạm, thì cũng đã ổn định rồi. Hai việc này đều thất bại vì không nhanh chóng, nên đến nay vẫn chưa xong.”

Lại nói: “Thiều muốn đặt chợ buôn bán ở Cổ Vị, không chỉ có một lợi ích mà thôi. Khiến các bộ tộc phiên có thể giao dịch với quan phủ, không lo người biên giới trốn nợ, vừa đủ để thu phục các bộ tộc phiên, lại có thể thu lợi nhuận để hỗ trợ quân phí. Cổ Vị vốn nên tập trung binh lực, chỉ lo thiếu tiền lương, nếu thu được lợi nhuận từ chợ buôn bán, lại khai khẩn đất hoang, thì tương lai Cổ Vị chắc chắn có thể tập trung binh lực.” Vua nói: “Chợ buôn bán, cày cấy và chiêu nạp, đều là một việc.” An Thạch nói: “Đúng vậy. Thần nghe Cơ Uân nói, vùng Thao Hà bị Hạ quốc chiếm giữ, thì sẽ mất đường mua ngựa, việc này cũng không thể không chiêu dụ.” Vua nói: “Đúng là như vậy.”

An Thạch nói: “Tần Châu thường lo đất rộng khó quản lý, nếu Cổ Vị phồn thịnh, nên lập quân^[9] để cứu ứng các thành trại lân cận, chia sẻ trách nhiệm với Tần Châu, tiếp nhận các bộ tộc phiên vùng Thao Hà, là lợi ích lớn. Như Vương Thiều, cho ông ta lãnh đạo quân sự Cổ Vị, cũng không có hại. Thần nghe Cơ Uân nói bộ tộc Thanh Đường có bảy tám vạn người, dù không đủ bảy tám vạn, cũng phải có ba bốn vạn. Triều đình chiếm Tuy Châu, tốn kém rất nhiều, nhưng lợi ích không đáng kể. Nay nếu chiếm được Thanh Đường, lập thành quân, thủ lĩnh của họ nên phong một chức quan trong các ty, cho làm quân sứ, cũng không quá đáng. Vì sao? Tần Châu cần nắm được yếu điểm của Thanh Đường, lập thành quân, cho quan Hán hỗ trợ, lại lập Cổ Vị thành quân, thì thế lực của Tần Châu sẽ đủ mạnh để chống lại giặc phương Tây, một chức quan trong các ty ai mà không làm, sao lại tiếc? Việc này nếu không có sự chủ trương đặc biệt của bệ hạ, thì tướng biên cương đoán triều đình vốn không thể làm như vậy, ắt không dám đề xuất. Nếu để Xu mật viện cùng bàn, cũng sẽ lấy cớ chưa từng có tiền lệ mà ngăn cản, chỉ có bệ hạ đặc biệt chủ trương, thì việc này mới chắc chắn thành công.

Trước đây Vương Thiều tấu rằng một năm chỉ tốn hai ba ngàn quan tiền, đó là muốn triều đình nghe theo, nên không dám đề xuất lớn. Bệ hạ cần khích lệ ý chí của họ, để họ toàn tâm toàn ý lập kế hoạch, không bị ràng buộc bởi tiền lệ cũ. Hán Cao Tổ phong chức lệnh cho huyện Bái, khiến họ cưỡi xe ngựa đi khắp nơi, từ đó các thành đều hướng theo phong tục, mến lợi mà đầu hàng. Nay đối xử hậu với kẻ mới quy phụ, thì các bộ tộc Khương sẽ vui mừng, tranh nhau đến đầu Hán, sau đó có thể thu phục thủ lĩnh của họ, rõ ràng quy định, để sau này sử dụng. Nếu không, thì chỉ tốn tiền lương, không tránh khỏi việc họ giao thiệp với người phương Tây, lúc cần không dùng được, thực sự vô ích.”

(Đoạn này dựa theo《Nhật lục》ngày 13 tháng 8. Bản Chu đưa vào ngày Kỷ Mão tháng 10, là sai, nay sửa lại. Khoái Thông khuyên Vũ Tín Quân phong chức lệnh cho huyện Phạm Dương, không phải Hán Cao Tổ phong chức lệnh cho huyện Bái. An Thạch nhớ nhầm, nay tạm giữ nguyên.)

[34] Bấy giờ, Vua sai An Thạch viết thư dụ Thiều, và nói: “Việc cần trình lên Kinh lược ty, chỉ cần báo lên.” An Thạch bèn nói: “Hàn Chẩn tuy có chút tài khí, nhưng không phải người muốn lập công danh, bệ hạ ban cho chức Đãi chế đã là đủ. Trong thì bị các đại thần bàn luận áp lực, ngoài lại bị lời lẽ của mọi người làm khó, vốn cũng không có chí khí lập công danh, lại thấy những người Chẩn tiến cử đều sơ sài, e rằng không thể đáp ứng được sự tin dùng của bệ hạ, bệ hạ thường phải thúc giục khiến họ tiến lên mới được. Nay bệ hạ chủ trương Vương Thiều, người bàn luận ắt cho rằng vì thế mà khiến người ta càng thêm ghen ghét Thiều, chính là hại ông ta, điều này rất không đúng. Hán Cao Tổ sai Trần Bình giữ quân, Bình không có hành vi nhận hối lộ, các tướng không phục, Cao Tổ sai giữ hết các tướng, mới không dám nói. Bậc nhân chủ phải đàn áp được mọi người yên ổn, mới có thể lập sự nghiệp. Bệ hạ dùng chiếu chỉ răn dạy Chẩn và những người khác, nhưng không biết nghiêm khắc xử trí Lý Sư Trung để khiến họ biết sợ, thì bệ hạ không cần nói, mọi người tự sẽ chạy theo để tuân theo thánh chỉ; nếu không làm được, dù có chiếu chỉ cũng khó tránh bị hỏng việc. Ví như trời dùng dương khí làm vạn vật sinh sôi, không cần tưới từng thứ, chỉ cần một khí vận hành mà thôi. Bệ hạ có đức cương kiện vững vàng, thì thiên hạ không cần mệnh lệnh cũng tự theo; nếu bệ hạ không giữ được đức cương kiện, thì thói tục và bè đảng ngày càng mạnh, quyền thế của bệ hạ ngày càng suy. Lấy quyền thế ngày càng suy mà muốn thắng được bè đảng ngày càng mạnh, ắt không thể được.” Đoạn này thấy trong《Nhật lục》ngày 15, nay theo đó, phụ vào sau ngày 14 Tân Mùi.

[35] Ngày Nhâm Thân, Vương An Thạch vào chầu một mình. Vua bảo An Thạch rằng: “Tư Mã Quang rất oán khanh.” An Thạch hỏi: “Vì sao thế?” Vua đáp: “Quang hôm trước vào chầu xin ra ngoài, nói rằng Tạ Cảnh Ôn nói xấu Tô Thức, tất sẽ liên lụy đến người tiến cử. Nếu triều đình trách phạt Phạm Trấn, thì thần cũng không thể ở lại được. Tô Thức là người cương trực, còn Tạ Cảnh Ôn hoàn toàn là cánh tay đắc lực của khanh.” An Thạch nói: “Thần thường khen Cảnh Ôn là người công bằng ngay thẳng, chỉ vì thấy Hàn Kỳ nắm quyền trong triều, các sĩ đại phu có tiếng đều cố gắng kết thân với em vợ Kỳ là Thôi Công Nhụ. Công Nhụ chỉ là người thường mà mọi người đua nhau khen ngợi. Hàn Kỳ thấy những người có tiếng đều khen ngợi Công Nhụ, bèn cho rằng Công Nhụ là người có học thức đáng tin, nên các sĩ đại phu nhân đó nương tựa vào Công Nhụ để tiến thân. Duy chỉ có Cảnh Ôn không chịu khuất phục Công Nhụ, nên thần khen ngợi ông ta.”

Khi Ngô Sung làm Kinh Tây chuyển vận sứ, gặp Công Nhụ cũng chỉ đối xử như người thường, không thêm lễ độ. Vua nhân đó hỏi Ngô Sung có thể làm việc ở hai phủ không, An Thạch nói: “Sung là thân gia của thần.” Vua bảo: “Không cần tránh điều đó.” An Thạch nói: “Nếu xét về uy tín, thì Ngô Sung cũng xứng đáng làm việc ở hai phủ. Hiện nay trong hàng lưỡng chế, những người như Tôn Vĩnh, Hàn Duy là xứng đáng nhất, nhưng chí hướng của họ chưa từng muốn giúp đạt đến đạo lý tối cao.” Vua nói: “Sung so với những người như Duy thì hiểu rõ việc quan hơn.” Lại nói: “Hai phủ thiếu người, cần phải bổ sung thêm vài người nữa.” An Thạch nói: “Bệ hạ từng nói Thái Đĩnh cũng có thể dùng được. Chỉ có người có tài mà dám làm điều gian trá thì khó lường nhất. Bệ hạ chỉ cần xem xét kỹ đạo lý, sáng suốt dùng hình phạt, thì dù người có tài mà muốn làm điều gian cũng không dám nảy sinh ý gian, như Tư Mã Quang, lại làm sao mê hoặc được bệ hạ!”

[36] Ngày Quý Dậu, quyền Tam ty sứ Ngô Sung tâu: “Ba lộ đồn trữ binh mã, chi phí không nhỏ. Vùng biên giới Hà Bắc hàng năm ở ty Giác hóa cấp ba đến hai trăm vạn quan tiền^[10], để cung cấp tiện việc mua lương, những khoản ứng phó bất thường không tính vào số đó; Thiểm Tây những năm gần đây xuất kho Tả tàng và kho nội phủ tiền, bạc, lụa, lĩnh hàng trăm vạn; Hà Đông hàng năm chi tiêu ở kinh đô không ít. Khi không có việc gì, thường lo không đủ. Xin từ năm sau giảm hai trăm vạn thạch gạo vận tải từ Giang, Hoài, giao cho Phát vận sứ ở sáu lộ đông nam đổi thành hàng hóa nhẹ hai trăm vạn quan. Sau năm năm, gạo vận tải như cũ, số tiền thu được không dưới một ngàn vạn quan, chuyển về ba lộ phong tồn, kéo dài thời hạn, cùng dân đổi lấy tiền mặt, đồng thời cho phép thương nhân nộp thóc, ưu đãi cấp hàng hóa, giao cho ty Đề điểm hình ngục quản lý, vẫn lấy khoản tiền và thóc phong tồn bình giá mua lương dự phòng biên giới của Tam ty làm mục. Tam ty hàng năm cử hai ba viên quan, kiểm tra thúc giục.” Chiếu cho Tam ty xem xét có thể được không, Tam ty xin theo ý kiến của Sung, Vua theo. Vẫn chiếu chỉ chuyển về Hà Đông, Thiểm Tây các châu quân thuận tiện quản lý, theo phép Thường bình mới, căn cứ giá lúa đắt rẻ mà mua bán.

[37] Trước đó, tấu của Sung đến, Vương An Thạch cho rằng tiền nên giao cho Thường bình, phép Thường bình mới vốn dùng để điều tiết việc mua lương ở biên giới, phòng khi cấp bách. Tăng Công Lượng cho là không phải. Vua lệnh giao cho Thường bình theo ý kiến của An Thạch, Công Lượng nói: “Hai trăm vạn thạch e là quá nhiều, không bằng chỉ một trăm vạn thạch là được.” An Thạch nói: “Nay nếu muốn đổi hai trăm vạn thạch gạo, thì gạo chắc chắn sẽ rẻ đột ngột; nếu muốn dự trữ hai trăm vạn quan hàng hóa nhẹ, thì hàng hóa chắc chắn sẽ đắt đột ngột.” Vua nói: “Chỉ lệnh cho thuyền buôn chở gạo đến kinh đô, rồi bán gạo lấy tiền ở kinh đô là tiện.” An Thạch nói: “Thần vốn cũng nghĩ đến điều này, nhưng kinh đô một năm muốn bán hai trăm vạn thạch gạo, e rằng gạo lại rẻ. Thêm nữa số lượng quá nhiều, thì khó mua. E rằng cũng phải lệnh cho Phát vận ty xem xét các lộ có nơi gạo đắt đổi thành tiền hoặc đổi thành hàng hóa nhẹ mới tiện.”

[38] Ngày Giáp Tuất, Vua xuống chiếu cho Trang trạch phó sứ Trình Phưởng, vì có công tu sửa sông Ngự, được thăng một bậc, còn lại đều ban thưởng theo thứ bậc. Lại sai Đồng đề điểm Hình ngục Hà Bắc là Vương Quảng Liêm khảo sát các công trình thủy lợi như sông Chương rồi tâu lên. 《Nhật ký của Tư Mã Quang》 chép: Đái ngự khí giới Trình Phưởng được thăng bảy bậc, là để thưởng công khơi thông sông Ngự. Trước đây, sông Vĩnh Tế từ phía đông Vũ Thành chảy về phía quân Vĩnh Tĩnh, sau bị sông Hoàng Hà chặn lại, chảy về phía bắc đổ vào Trường Lô Bạc. Trước đó lại bị sông Hoàng Hà ngăn lại, gặp lúc động đất, cửa khẩu Lý Thôn vỡ, chảy về phía bắc đổ vào Ngũ Thiên Cừ. Đến lúc này, sông Hoàng Hà chảy về phía đông. Trình Phưởng lại khơi thông, sông lại theo dòng cũ của Hoàng Hà chảy về phía quân Vĩnh Tĩnh. 《Hà cừ chí》 chép: Sông Chương vốn là nước từ núi phía tây, từ các châu Từ, Minh chảy về phía nam vào trấn Tân Hà thuộc châu Ký, hợp lưu với sông Hồ Lô. Sau đó, dòng chảy thay đổi, đổ vào sông lớn. Tháng 8 năm Hi Ninh thứ 3, Vua xuống chiếu cho Trình Phưởng và Vương Quảng Liêm đi khảo sát. Tháng 2 năm thứ 4 bắt đầu thi công, huy động một vạn binh lính, dài 160 dặm. Năm thứ 5 thì hoàn thành. Các quan phụ trách là Trình Phưởng, Lý Nghi Chi, Tri châu Minh là Hoàng Bỉnh đều được ban ân có khác nhau.

Trước đó, Vua bàn về tài chính, Văn Ngạn Bác nói: “Đủ tài chính là ở chỗ yên dân, yên dân là ở chỗ giảm bớt sức lao dịch. Hơn nữa, sông lâu không khơi thông, không chảy về phía đông thì chảy về phía tây, lợi hại là như nhau. Nay huy động nhiều nhân công để khơi thông, chuyển dòng về phía đông hay phía tây, có lợi gì?” Vương An Thạch nói: “Nếu để sông Chương không chảy trong lòng đất, thì hoặc đông hoặc tây^[11], đều gây hại như nhau. Khơi thông để nó chảy trong lòng đất, thì có lợi mà không có hại. Nếu cứ để nó chảy hoặc đông hoặc tây, lợi hại như nhau, thì Vua Vũ làm gì? Khơi thông sông ngòi để làm gì? Dốc sức vào việc đào kênh rạch, là việc lao dịch mà các Vua trước coi trọng, nhưng dùng đạo nghỉ ngơi để sai khiến dân, tuy có vất vả cũng không thể không cố gắng.” Cuối cùng cũng khơi thông, dân cho là có lợi. Ngày 21 tháng 2 năm thứ 4, huy động một vạn binh lính, đã thêm vào các lời “Vua bàn về tài chính” v.v… Từ “trước đó” đến “không thể không cố gắng”, là ngày 11 tháng 5 năm thứ 4, Lưu Chí, Dương Hội nói v.v…

[39] Chiếu sai lính trạm dọc theo biên giới sông chuyển chở vật dụng công và tư nhân, sẽ bị xử tội vi phạm chế độ tư. Theo đề nghị của Tri châu Hùng Châu là Trương Lợi.

[40] Quyền Giám mục sứ Hà Bắc là Chu Cách tâu: “Triều đình ta lập Lê Dương làm quân Thông Lợi, điều phối thuế má và lao dịch không khác xưa, nhưng số hộ khẩu so với xưa chỉ bằng một phần mười, dân chúng khổ sở vì lao dịch. Xin bãi bỏ quân này, trả lại thuộc về Vệ Châu.” Triều đình đồng ý. Sử cũ chép cuối tháng là bãi bỏ quân Thông Lợi, sử mới không chép. Lúc này, Vua nói với các quan chấp chính: “Hà Bắc đại để lập châu huyện quá nhiều.” Vương An Thạch bèn bàn về việc Tần dùng ấp nhỏ sáp nhập thành lớn rồi trở nên cường thịnh, cùng việc Đường xây ba thành Thụ Giáng, và nói: “Nay dân chợ, công nhân không muốn sáp nhập, sáp nhập thì nhiều người dâng trạng, triều đình phần nhiều nghe theo. Đã sáp nhập rồi lại tách ra không phải là ít. Kẻ tiểu nhân quen thấy như vậy, nên mỗi lần sáp nhập một huyện, liền nói là bất tiện; phàm những lời nói bất tiện, phần nhiều là do gần huyện có tài sản của hào tộc và công nhân mà thôi. Triều đình nếu thấu hiểu điều này, thì châu huyện Hà Bắc có thể sáp nhập rất nhiều.” Vua hỏi về châu huyện Hà Bắc thời Đường, An Thạch nói: “Thời Đường có lẽ là phiên trấn muốn phô trương hư danh, dù châu huyện thời Đường cũng không đáng bàn, chỉ nên tính đến lợi hại hiện nay thế nào mà thôi.” Luận khinh Bắc trọng Nam của Trần Quán nên phụ vào đây.

[41] Ngày Ất Hợi, chiếu cho Điện tiền, Mã bộ quân ty, tù nhân tội đại hình đều theo pháp của Khai Phong phủ gửi đến ty Củ sát để lục vấn.

[42] Vua phê: “Đô giám An phủ duyên biên Hà Bắc là Vương Quang Tổ tâu mặt rằng, trước đây tuần tra đến quân Quảng Tín, An Túc, nghe nói quan lại phát tiền Thanh Miêu phần nhiều không để dân tự kết bảo, mà bắt thượng hộ bảo lãnh hạ đẳng bần dân, cũng có người trực tiếp ước lượng số người trong một thôn để tự phân phát, có thể điều tra thêm rồi thi hành.” Bèn giao cho ty An phủ duyên biên Hà Bắc điều tra. Sau đó ty An phủ tâu: “Hai quân đều lấy ý nguyện của dân, kết thành bảo giáp ở ngoài đến huyện, chưa từng ép buộc, cũng không có việc tính số người trong thôn để phân phát.” Chiếu cho Quang Tổ trình bày rõ rồi tâu lên, sau đó đặc cách tha tội. Quang Tổ là con của Vương Khuê.

[43] Ngày Bính Tý, Tô Quyên, quan phụ trách việc thường bình đẳng ở Thiểm Tây, tâu rằng: “Bốn lộ Phu Diên, Tần Phượng, Kinh Nguyên, Hoàn Khánh và các châu quân ở biên giới thường thiếu lương thực, không thể không dời phú thuế của dân trong nội địa để cung cấp, dân chúng khổ cực vì vận chuyển đường bộ. Nay muốn từ sông Hoàng Hà và Lạc Thủy vận chuyển vào lộ Phu Diên đến Diên Châu, từ sông Vị Thủy vận chuyển vào lộ Tần Phượng đến Tần Châu, từ sông Kinh Thủy vận chuyển vào lộ Kinh Nguyên và Hoàn Khánh đến Vị Châu và Khánh Châu. Trong bốn lộ, thành Tuy Đức xa nhất, cũng có thể từ sông Hoàng Hà vào sông Vô Định để vận chuyển đến thành Tuy Đức.” Triều đình ra chiếu cho Ninh Lân, nguyên là tri huyện Hoa Âm, và Lương Trọng Kham, nguyên là huyện lệnh Phổ Nhuận thuộc Phủ Phượng Tường, đi ngựa trạm để khảo sát và tâu lên.

[44] Trước đó, Vua hỏi về kế hoạch lương thảo ở Thiểm Tây, Vương An Thạch tâu: “Thiểm Tây không có đường thủy để vận chuyển, chỉ có thể tăng giá để dân chúng cạnh tranh đưa lương thực vào để cung cấp cho quân đội.” Vua lại hỏi về việc khảo sát sông Hoàng Hà, sông Kinh và sông Vô Định để vận chuyển, Vương An Thạch nói: “Chưa thấy tấu chương đến.” Vua nói: “Cũng có thể làm được.” Vương An Thạch nói: “Trước đây Ninh Lân nói thấy thuyền đi trên sông núi ở Cù Châu, e rằng Thiểm Tây cũng có nơi tương tự. Thần nói những người quen thủy tính ở khe Cù Đường có thể dùng ở Thiểm Tây. Đã lệnh cho Ninh Lân khảo sát, nếu muốn lấy người quen thủy tính ở Cù Châu và khe Cù Đường, xin tâu lên.” Vua nói: “Sông Hoàng Hà không có đá ngầm, khác với sông núi, thế nào?” Vương An Thạch đáp: “Khi nước khe Cù Đường dâng cao, không còn lo đá ngầm, nhưng nước chảy xiết, khó lên xuống, phải người quen thủy tính mới đi được. E rằng thượng nguồn sông Hoàng Hà và sông Vô Định cũng như vậy.” Nhân đó tâu Vua thúc giục Ninh Lân khảo sát. Sau đó, Lương Trọng Kham tâu lên, Trung thư Hộ phòng nói: “Nơi đó núi sông hiểm trở, đá ngầm nguy hiểm, e khó thông thủy vận, xin bãi bỏ nghị định trước.” Vua đồng ý. Cuối cùng bãi bỏ thủy vận, theo bản Chu. Nay bản mới bỏ đi, e mất sự thật, nên ghi lại, nhưng dời đến sau khi thúc giục Ninh Lân khảo sát.

[45] Hôm đó, Vua lại hỏi về sức dân ở phương Đông Nam thế nào, Vương An Thạch tâu rằng dân chúng đang khốn khó, Vua cho rằng do dân số đông. Lại hỏi về tình hình khai khẩn đất hoang ở phương Đông Nam, Vương An Thạch tâu: “Ở Kinh Hồ, Hoài Nam vốn có đất chưa khai khẩn, thêm vào đó đê điều không được tu sửa, hoặc tu sửa không hoàn chỉnh, hoặc kênh rạch, đê đập bị hư hỏng, quan lại các châu huyện không chú trọng quản lý, đó là lý do địa lợi chưa được khai thác hết. Nuôi dân phải dựa vào lục phủ, lục phủ lấy thủy thổ làm gốc, việc trị thủy thổ thật sự không thể chậm trễ.”

[46] Vua ban chiếu cho Ngự sử đài xét việc Lý Định có nên truy phục tang mẹ đẻ hay không. Lý Định đã trình bày rõ, Vua bèn muốn bổ nhiệm chức quan cho Định, hỏi Tăng Công Lượng. Tăng Công Lượng nói: “Không được, Định chưa từng truy phục, nên để Lễ bộ xét định.” Vương An Thạch nói: “Lễ quan Trần Tiến hiện là trưởng quan, sao có thể để Lễ bộ xét định?” Bèn giao cho Ngự sử đài. Thực lục chép ngày Bính Tý tháng 8 mới giao cho Ngự sử đài xét định. Tư Mã Quang trong nhật ký chép vào ngày Kỷ Dậu tháng 7, e là nhầm.

[47] Hữu Gián nghị đại phu Yến Quỳ mất.

[48] Ngày Mậu Dần, Tư huân lang trung, quyền Hộ bộ phó sứ Trương Cảnh Hiến làm sứ sang chúc thọ Liêu chủ, Cung bị khố phó sứ Lưu Xương Tộ làm phó; Chủ khách lang trung, Hộ bộ phán quan Lý Lập Chi làm sứ sang chúc Tết, Nội điện thừa chế Lưu Trấn làm phó. Thiên Chương các đãi chế Tôn Vĩnh làm sứ sang chúc thọ Liêu Quốc mẫu, Cung bị khố sứ Dương Tông Lễ làm phó; Độ chi viên ngoại lang, Trực xá nhân viện Lã Đại Phòng làm sứ sang chúc Tết, Cung bị khố phó sứ Trương Thuật làm phó. Sau đó Lã Đại Phòng từ chối đi sứ, đổi mệnh cho Lễ bộ lang trung, Khai Phong phủ phán quan Triệu Chiêm. Ngày 4 tháng 12, Chiêm lại được bổ làm Tri Đặng Châu, chẳng lẽ Chiêm cũng từ chối đi sứ? Không biết lại cử ai thay Chiêm.

[49] Trung thư dâng lên năm điều về hình luật chưa ổn.

[50] Một là, mỗi năm xử tử hình gần hai nghìn người, so với các đời trước thì nhiều hơn hẳn. Từ xưa, kẻ giết người phải chết, dùng sát để ngăn sát, không nên giảm nhẹ pháp luật một cách tùy tiện, khiến kẻ ác nảy lòng may mắn. Từ trước đến nay, các trường hợp tâu xin tha tội chết, có nhiều điều chưa hợp lý, dẫn đến mất đi sự công bằng trong thiên hạ. Ví như kẻ cướp mạnh, đều có luật tử hình, nhưng trong đó tình tiết nặng nhẹ có sự khác biệt rất xa, nếu bắt tất cả đều phải chết, thật đáng thương. Nếu căn cứ vào người phạm tội theo mà tình tiết nhẹ, đặc biệt xét tha tội chết, lập ra hình phạt khác, như việc chặt ngón chân cái bên phải thời trước, đủ để ngăn chặn điều ác và trừ hại. Còn lại những kẻ hung ác, giết không tha. Quân cấm vệ không ở biên phòng mà bỏ trốn, cũng có thể nới rộng thời hạn đầu hàng, để cứu mạng người tráng sĩ, thu được hiệu quả từ sức mạnh của họ.

[51] Hai là, pháp luật về tội đồ, lưu và đánh trượng, lưới pháp luật ngày càng chặt chẽ. Dân lành vô tình phạm tội, liền bị đánh vào lưng, bị mọi người khinh bỉ, trở thành nỗi nhục suốt đời; còn kẻ ngu muội dù bị hình phạt này, vết thương chỉ vài chục ngày là lành, đã quên đau đớn, lại không có lòng hổ thẹn, như vậy không đủ để trừng trị cái ác. Nếu bảo tội đồ, lưu mà tình tiết không quá nghiêm trọng, khôi phục lại pháp luật cư tác thời xưa, nếu gặp ân xá, chỉ giảm bớt thời gian, khiến dân lành khỏi bị tổn thương da thịt, chỉ phải chịu khổ sai, hết năm thì được trở thành người bình thường, có thể hối cải tự làm mới; còn kẻ ngoan cố thì bị giam giữ tại nơi làm việc, trải qua năm tháng, không thể quấy nhiễu người lương thiện. Như vậy thì phong tục sẽ có thời kỳ biết hổ thẹn, quan lại có lợi từ việc sử dụng lao động.

[52] Ba, pháp lệnh về việc thích chữ và đày đi, đại để có hơn hai trăm điều, dân ngu ít biết sợ. Khiến cho người thân phải ly tán, mà người chết trên đường đi rất nhiều, quân lính hộ tống cũng vất vả tốn kém. Những trường hợp tình tiết nhẹ, cũng có thể khôi phục lại pháp lệnh xưa về việc đày đi hoặc di dời quê hương^[12], đợi khi họ tái phạm, sau đó mới quyết định thích chữ và sung quân. Các tội nhân bị đày đều giảm nhẹ và cho ở lại địa phương hoặc gần đó. Những kẻ hung ác cứng đầu vẫn theo pháp lệnh cũ. Những người bị biên quản cũng được đưa đến nơi khác^[13], ấn định thời hạn lao dịch, không được cạo đầu và đeo gông.

[53] Bốn, lệnh cho các châu huyện khảo sát sĩ dân^[14], ai có hiếu đễ và chăm chỉ làm ruộng được mọi người biết đến, giao cho các bậc kỳ lão trong làng cùng quan lại địa phương bảo đảm, châu cấp giấy chứng nhận, nếu gặp phải tội nhẹ có thể tha thứ, đặc biệt xem xét việc chuộc tội, nếu tái phạm, lại xử phạt.

[54] Năm, tấu trình xin chỉ thị, điều khoản quá nhiều, dẫn đến việc xử án bị chậm trễ, cũng nên rút gọn. Chiếu giao cho Biên sắc sở, xem xét kỹ lưỡng để lập pháp.

[55] Ban đầu, quan Biên sắc Tăng Bố dâng tấu về việc khôi phục hình phạt xưa, nói rằng:

[56] Thần nghe rằng hình phạt của các bậc tiên vương chế định, không gì là không xuất phát từ lòng nhân. Tuy nhiên, có những hình phạt như chặt tay chân, khắc lên da thịt cho đến giết chóc, đều là vì bất đắc dĩ. Bởi vì người có tội, dùng tiền chuộc không đủ để răn đe, nên bất đắc dĩ mới dùng hình phạt xăm mình; nếu xăm mình vẫn không đủ răn đe, thì đến hình phạt cắt mũi, chặt chân, thiến, và cuối cùng là tử hình. Nhưng vẫn cho là chưa đủ, nên có thêm hình phạt đánh roi, xem như nhẹ, hoặc tha bổng năm hình phạt, xem như nặng, từ đó mới có luật lưu đày. Đó là thứ tự chế định hình phạt của các bậc tiên vương.

[57] Từ thời Đường, Ngu, Tam Đại, trải qua hàng trăm nghìn năm, sự trị loạn, thịnh suy, có lúc nặng lúc nhẹ, nhưng chưa từng thay đổi. Đến thời Chiến Quốc và Tần, chú trọng hình phạt tàn khốc, từ đó có hình phạt giết cả họ, nấu sống, đục xương. Nhà Hán dấy lên, cho dân nghỉ ngơi, ước định ba chương luật, nhưng các hình phạt làm thương tổn người vẫn chưa bãi bỏ; đến thời Văn Đế, bỏ hình phạt xẻo thịt, định lệnh đánh roi, bề ngoài có tiếng là nhẹ hình phạt, nhưng người chết lại càng nhiều. Đời sau noi theo, định thành luật lệnh, sau tử hình là lưu đày, thay thế cho các hình phạt xăm mình, cắt mũi, chặt chân, thiến. Điều này không chỉ trái với ý lưu đày của tiên vương, mà còn làm mất sự phân biệt nặng nhẹ. Bởi lưu đày theo luật định so với năm hình lưu đày thời xưa, đã nhẹ hơn nhiều.

[58] Xưa kia, đất đai trong thiên hạ được chia theo chế độ tỉnh điền, người dân được cấp ruộng đất, nhà cửa, tông tộc, mồ mả, ruộng vườn cùng chung một tỉnh, cùng nhau canh giữ, giúp đỡ khi ốm đau, nên ai nấy đều có ý an cư lạc nghiệp, không muốn rời bỏ quê hương. Khi bị lưu đày đến nơi xa, họ không được cấp ruộng đất, không được cấp lương thực, phải chịu cảnh khổ nhục như nô lệ suốt đời, gần chút nữa là chết. Dân chúng thời nay rời bỏ quê hương, coi nhẹ gia đình, đi khắp bốn phương đông tây nam bắc, xem đó là chuyện thường, chỉ cần ở lại làm việc một năm là được nhập tịch. Như thế mà muốn trừng trị những kẻ phạm tội gần như đáng chết thì quả là quá khoan hồng. Huống chi nay lại thi hành phép chiết trượng, nên hình phạt lưu, đồ, trượng, si chỉ tương đương với hình phạt đánh roi thời xưa. Hình phạt tử hình thì nặng, hình phạt sinh hình thì nhẹ, nên kẻ phạm pháp nhiều mà roi vọt không ngăn được, bất hạnh thay đều bị xử tử, dùng hình phạt vì không nỡ mà không tránh khỏi giết người, đó là muốn nhẹ mà lại thành nặng.

Dương Tử nói: “Hình phạt nhục hình cũng là hình phạt.” Chỉ cần xem xét thời thế mà tăng giảm, thì hình phạt nặng nhẹ sẽ có thứ tự, mà không mất đi ý nghĩa chế định hình phạt thời xưa. Thời thịnh trị hình phạt nặng, thời loạn lạc hình phạt nhẹ, nên năm hình phạt có đến ba nghìn điều, mà quan chức nhà Chu quy định hình phạt tử hình có năm trăm điều, đến thời Mục Vương xét thời thế mà chế định hình phạt, thì hình phạt tử hình chỉ còn hai trăm điều. Nay các điều khoản tử hình rất nhiều, nếu chọn lấy những trường hợp tình tiết có thể khoan hồng, xử bằng hình phạt cung, phí, thì số người được sống sẽ rất nhiều. Như quân nhân đào ngũ đáng chém, trộm cướp tang vật đủ đáng treo cổ, thì chặt chân; xâm phạm người lương thiện theo luật đáng chết, nhưng tình tiết nhẹ thì xử cung hình. Còn như hình phạt xăm mặt, thích chữ, thì phép thích phối cũng gần giống. Từ đó trở xuống, xử bằng hình phạt lưu, đồ, trượng, si, thì các bậc hình phạt cơ bản đã đủ.

[59] Trong các hình phạt, không có hình phạt nào nặng hơn hình cung hình. Nay hình phạt những đứa trẻ vô tội để làm chức vụ hầu hạ trong cung, chỉ vì chúng quen thuộc và nghe thấy nhiều, nên thiên hạ không ai cho là sai. Nếu thực sự lấy pháp luật mà xét, những người đáng chết bị hình phạt mà được sống, nếu cho là không thể, thì thật là mê muội và sai lầm.

Những người bàn luận trong thiên hạ chắc chắn sẽ nói rằng việc bãi bỏ nhục hình đã có từ lâu, nay giáo hóa chưa thực hiện, phong tục chưa hình thành, mà muốn khôi phục hình phạt thời cổ, đó là điều mà người nhân từ không làm. Điều này chắc chắn không đúng. Hình phạt nhằm mục đích không còn hình phạt, dùng hình phạt để ngăn chặn hình phạt, cách mà người xưa dùng để trị thế không có gì thay đổi được. Huống chi suy xét pháp luật của tiên vương, thuận theo sự biến đổi của thời đại, làm rõ thứ tự của hình phạt, mà dùng sự sống thay cho cái chết, dùng nặng thay cho nhẹ, đó chẳng phải là điều nhân từ nhất sao!

Đến khi giáo hóa được thực hiện, phong tục được hình thành, mà người ta vẫn còn phạm vào lễ nghĩa, vi phạm pháp luật, thì hình phạt sẽ không dừng lại ở đó. Thần cho rằng nên thêm hai hình phạt là chặt chân và cung hình dưới mức tử hình, để thay thế cho những tội nhẹ hơn tử hình; quy định lại pháp luật về thích chữ và lưu đày, để noi theo cách xử phạt thời cổ; tiếp theo là xử phạt lưu đày, như vậy là hợp lý.

Lúc đó, Vua hỏi các quan chấp chính rằng: “Những điều Tăng Bố nói về nhục hình, có thể thực hiện ngay được không?” Vương An Thạch nói: “Về lý mà nói, thực hiện ngay cũng không có hại, nhưng cần phải cân nhắc kỹ. Những người nên áp dụng nhục hình, như lính cấm vệ bỏ trốn chưa từng cấu kết làm việc xấu, lại không ở nơi chiến trận, những người đáng chém, có thể chặt chân.” Phùng Kinh cho rằng như vậy sẽ làm hỏng quân pháp, Vương An Thạch nói: “Quân pháp thời trước chỉ áp dụng trong thời chiến, nếu hết chiến tranh thì giải tán. Luật pháp trong quân đội và thời bình vốn khác nhau.” Vua nói: “Như đối với trộm cướp, có thể dùng nhục hình mà không cần nghi ngờ, chặt ngón chân cũng là pháp luật gần đây.” Phùng Kinh nói Đường Thái Tông cuối cùng cũng không dùng, Vương An Thạch nói: “Thái Tông tuy dùng lưu đày thay cho chặt ngón chân, nhưng lưu đày cuối cùng cũng không thể áp dụng riêng lẻ, nên thời Đường đã có luật đánh roi và lưu đày. Vì thời đó có sắc lệnh riêng để thực hiện, không chỉ dùng luật. Nếu chỉ dùng luật, thì ngoài tội chết chỉ dùng lưu đày, không thể ngăn chặn được kẻ gian, tuyệt đối không thể thực hiện được.”

Kiểm chính trung thư hộ phòng công sự Tăng Bố tâu: “Gần đây nói về tên gọi và ý nghĩa của hình phạt trong 《Hình thống》 có nhiều điều chưa ổn, xin được sửa đổi. Triều đình ra chỉ lệnh cho thần xem xét. Nay phân tích nghĩa lý trong 《Hình thống》^[15], dài dòng và tầm thường, cùng những điều hiện nay không áp dụng có thể bỏ đi, những điều bác bỏ trong nghĩa lý sai lầm và lộn xộn tổng cộng trăm việc, làm thành ba quyển dâng lên.”

Vua ra chiếu cho Tăng Bố xem xét 《Hình thống》, nếu có điều gì chưa tiện, tiếp tục trình bày phân tích để tâu lên. 《Nguyên Hựu thực lục》 ngày Canh Thân tháng 5 năm thứ 4 có ghi chép việc này, 《Chu sử》 đã bỏ đi. 《Vương An Thạch nhật lục》 ngày 5 tháng 2 năm thứ 4 có ghi việc Vua hỏi Tăng Bố về việc có thể thực hiện nhục hình không, 《Chu sử》 lại ghi chép vào ngày Mậu Dần tháng 8 năm thứ 3, không biết cái nào đúng, cần phải xem xét. Nay tạm theo 《Chu sử》, cùng với luận về nhục hình của Tăng Bố ghi vào đây, vẫn kèm theo việc bác bỏ những sai lầm trong luật pháp.

[60] Bố lúc đầu làm quan Biên sắc San định, liền nói: “Lập pháp tất phải dựa vào luật, nếu luật chưa ổn định mà không sửa đổi, chỉ muốn chỉnh đốn hiệu lệnh nhất thời, đó là bỏ gốc mà lo ngọn.” Bèn xin trước hết sửa chính luật văn. Chiếu cho Bố phân tích rõ ràng tâu lên. Bố nói rằng nghĩa lý trong Luật sơ quá dài dòng và thô tục, cùng những điều hiện nay không còn áp dụng có thể bỏ đi, tổng cộng chỉ ra được trăm điều sai lầm, soạn thành ba quyển dâng lên. Chiếu cho Bố nếu có điều gì chưa tiện, tiếp tục phân tích tâu lên. Tư Mã Quang nói rằng Bố vốn được Vương An Thạch yêu mến, sai sửa đổi luật văn. Không biết kết quả thế nào, cần xem xét thêm.

[61] Trung thư lại tâu: “Vâng theo chiếu chỉ, vì việc binh lính các nơi phải đón rước, tiễn đưa vất vả, muốn mở ra phép cho quan viên xa được chuyển đến nơi gần. Xét thấy các lộ như Xuyên, Quảng v.v…, quan viên xa đi lại thường mất nhiều năm, đường sá khó khăn, hành lý tốn kém, vì thế việc nhậm chức bị trì hoãn, hoặc tìm cách trốn tránh, khiến người đang tại chức quá hạn mà không được thay, hoặc lâu ngày thiếu quan chính, việc bổ nhiệm không thực hiện được, lại thêm binh dân các nơi xa phải đón rước vất vả, muốn áp dụng cho bảy lộ Xuyên Hạp, Quảng Nam, Phúc Kiến, trừ các chức tri châu do triều đình bổ nhiệm, ủy cho các lộ chuyển vận ty lập sổ ghi chép các chức vụ khuyết, ghi rõ ngày tháng các quan nhậm chức, người thay thế đủ ba năm, ba mươi tháng thay thế đủ một năm, ba năm thay thế đủ một năm rưỡi, thu làm thứ tự khuyết, theo lệ của Thẩm quan Đông viện, Lưu nội tuyển, mỗi tháng đầu tháng kiểm tra các chức vụ khuyết, gửi văn thư cho các châu quân thuộc quyền báo cáo về quan tại chỗ^[16].

Nếu quan đương chức còn dưới nửa năm nữa là hết hạn, hoặc đã có người thay thế, đều cho phép theo thứ tự bản thân chỉ định chức vụ khuyết, trong đó quan kinh triều giám đáng hợp vào dân, hợp thăng chức vụ, tuyển nhân hợp vào chức quan^[17], lệnh lục và thăng cấp đều được theo. Nay khi mãn nhiệm hợp vào thứ tự chỉ định chức vụ, hạn trong một năm sau khi kiểm tra, chuyển vận ty định rõ tên người được bổ nhiệm^[18], trình lên Thẩm quan Đông viện, Lưu nội tuyển, bảo đảm tâu lên, ban chiếu chỉ bổ nhiệm. Nếu nhiệm cũ chưa hết, hoặc người thay chưa đến, vẫn được ở lại nhiệm cũ chờ khuyết. Nếu nhiệm mới không phải là chức vụ khuyết thứ tự, thì lệnh đến nhiệm mới. Nếu chức vụ khuyết có hai người trở lên chỉ định, bổ nhiệm người thay thế trước; huyện lệnh thì ưu tiên bổ nhiệm người được tiến cử, nếu đều là người được tiến cử, cũng bổ nhiệm người thay thế trước. Nếu quan trong châu muốn nhận lại chức vụ trong châu, người quê ở bốn lộ Xuyên Hạp muốn nhận lại chức vụ trong lộ, đều được chấp thuận. Nếu chức vụ khuyết trong một năm không có người chỉ định, thì trình lên Thẩm quan Đông viện, Lưu nội tuyển bổ nhiệm quan, nếu chưa bổ nhiệm mà có quan trong lộ chỉ định, cũng được tâu lên thi hành. Nếu đã bổ nhiệm, thì hạn trong mười ngày gửi văn thư thông báo. Nếu sau này vì thế mà Thẩm quan Đông viện, Lưu nội tuyển khó có chức vụ khuyết cho người thuộc bảy lộ, cho phép tạm bổ nhiệm vào nơi xa thứ hai hoặc gần. Nên soạn thảo đầy đủ điều khoản, lệnh Thẩm quan Đông viện, Lưu nội tuyển và các lộ tâu lên, việc chức vụ các lộ, vẫn lệnh Tam ty ước định tâu lên. Thẩm quan Tây viện, Tam ban viện sứ thần lệnh Xu mật viện theo đó soạn thảo điều kiện chế độ tâu lên.”

Theo đó. Lại chiếu cho bảy lộ chuyển vận ty mỗi nơi tiến cử một quan viên quản lý văn thư.

[62] Ban đầu, Vua chỉ đạo các quan chấp chính chỉ huy các lộ Xuyên, Quảng xa xôi, cho phép họ được bổ nhiệm tại chỗ thông qua văn bản. Tăng Công Lượng muốn tạm thời giao cho các quan đề điểm hình ngục và chuyển vận sứ cùng tiến cử. Vương An Thạch nói: “Như vậy thì số người được tái nhiệm sẽ ít đi.” Khi soạn thảo, An Thạch muốn viết rằng ngoại trừ các chức do triều đình bổ nhiệm như tri châu, còn lại đều cho phép bổ nhiệm tại chỗ. Công Lượng và Hàn Giáng cho rằng chức tri châu phải do triều đình bổ nhiệm. Đến lúc này, Vua sửa lại theo bản thảo của An Thạch. Khi đọc đến phần về những người đang làm việc ở các cơ quan thẩm quan, thuyên chuyển người xa về gần, Vua nói: “Nên thêm vào là những người ở vùng thứ xa và gần.” Sau đó, Phùng Kinh nói: “Việc bổ nhiệm người địa phương làm tri châu ở Xuyên Hạp là không tiện.” Vua hỏi nguyên do, Kinh đáp: “Hiện nay, quan lại một nhiệm kỳ làm xa, một nhiệm kỳ làm gần, nhưng người bốn lộ lại được phép liên tục làm việc ở bốn lộ, như vậy họ thường được thuận tiện về nhà, thực là điều may mắn lớn.” An Thạch nói: “Lý do phân chia xa gần là để cân bằng nhọc nhằn và thuận lợi. Hiện nay, người vùng nội địa không muốn đến bốn lộ, còn người bốn lộ lại thích thuận tiện về nhà. Dùng pháp mới thì cả hai đều được như ý, sao phải bắt họ chịu thiệt cả hai bên? Hơn nữa, điều này không chỉ thuận tiện cho sĩ nhân mà còn tiết kiệm được công sức và chi phí đưa đón của lại tốt, thực là một pháp lệnh tốt.” Sau đó, Phùng Kinh còn nói thêm, sự việc được ghi trong《Nhật lục》vào ngày 25 tháng 3 năm thứ 4. Cả《Tân kỷ》và《Cựu kỷ》đều ghi chiếu rằng: “Bảy lộ Xuyên Hạp, Phúc Kiến, Quảng Nam, việc đưa đón quan lại khi nhậm chức và mãn nhiệm rất vất vả. Nay lệnh cho các chuyển vận sứ lập quy chế bổ nhiệm tại chỗ, miễn cho họ phải về kinh ứng tuyển. Lập thành lệnh.”

[63] Vua bàn về việc biên cương phía tây, Vương An Thạch nói: “Việc biên cương rất dễ giải quyết, chỉ là kỷ cương triều đình chưa được thiết lập, ý chí của mọi người chưa thống nhất, chưa thể bàn về việc biên cương. Nếu bàn về việc biên cương, không cần viện dẫn xa xôi đến các bậc tiên vương, hãy xem như Sài Thế Tông có một Trung Quốc yên ổn như thế này, đối mặt với mấy châu đất của Tây Hạ, đứa trẻ mồ côi mấy tuổi, không biết có thể dẹp sạch được không?” An Thạch nhân đó bàn nên khen thưởng công lao, thay đổi phong tục. Lại nói: “Càn, là đạo của Vua. Không cương kiện thuần túy thì không đủ để làm Càn.” Tăng Công Lượng nói: “Nên kết hợp dùng đạo đức.” Vua nói: “Đạo đức mà bọn người bây giờ nói đến, không phải là đạo đức.” An Thạch nói: “Hương nguyên giống đạo đức mà không phải là đạo đức.” Vua nói: “Trong đó cũng có người trí không đạt tới.” An Thạch nói: “Mọi việc đều tùy tiện theo thói tục, lấy phải làm trái, há chẳng phải đều là không thể sao?” An Thạch lại nói: “Trị thiên hạ giống như thầy thuốc dùng thuốc, phải biết hư thực hàn nhiệt. Khi hư hàn, dùng toàn ô đầu, phụ tử, không sợ quá nóng.” Lại nói: “Ở kinh thành và vùng phụ cận, cướp bóc nhiều, nay giảm tội không nên tha cho bọn cướp.” Vua đều cho là phải.

[64] Ngày Kỷ Mão, Nguyên Nhân Chính, Xu mật đô thừa chỉ, Tả giám môn vệ tướng quân, được làm Tả tàng khố sứ, Vinh châu đoàn luyện sứ, được bổ nhiệm làm quan coi cung quán; Lý Bình, Đông thượng các môn sứ, được làm Xu mật đô thừa chỉ. Chức đô thừa chỉ trước đây dùng các môn sứ trở lên hoặc đại tướng quân, sau này chuyên dùng lại viên của Xu mật viện, đến nay lại dùng sĩ nhân bắt đầu từ Lý Bình. Ban đầu, Vua muốn bổ nhiệm Lý Bình, hỏi về lệ cũ thế nào, Vương An Thạch nói: “Việc nếu đúng, không cần hỏi lệ cũ. Bị vật chi phối, là đạo của bề tôi; chi phối vật, là đạo của Vua. Bệ hạ nếu hỏi lệ cũ có hay không, tức là bị vật chi phối.” Vua cho là phải, nên có mệnh lệnh này. Tháng 8 ngày Bính Tuất, tháng 9 ngày Ất Mùi, Kỷ Dậu.

[65] Chém Lý Tín, Kiềm hạt lộ Hoàn Khánh, và Lưu Phủ, Đô tuần kiểm phía đông Khánh Châu. Ban đầu, người Hạ đem mười vạn quân đắp lũy trong lãnh thổ của họ. Lý Phục Khuê đưa bản đồ trận địa và phương lược giao cho Lý Tín, Lưu Phủ và Giám áp Chủng Vịnh, sai họ từ Lệ Nguyên Bảo ước ngày giờ để tập kích. Lý Tín và những người khác làm theo lệnh, chưa đến doanh trại giặc, quân giặc đã kéo đến rất đông. Lý Tín và những người khác chỉ có ba ngàn quân, giao chiến không lợi, bị tổn thất nhiều, phải rút về Lệ Nguyên Bảo. Lý Phục Khuê vội thu lại bản đồ trận địa và phương lược đã giao trước đó, bắt Lý Tín và những người khác giao cho Ninh Châu, lệnh cho quan châu là Lý Chiêu Dụng xét tội họ vi phạm quân lệnh, còn Chủng Vịnh thì chết trong ngục. Vụ án xong, Lý Tín và những người khác bị xử tử. Quách Quý, Đô giám Lệ Nguyên Bảo, vì tội không ứng cứu bị cách chức, miễn tội xăm mặt, phạt đánh và đày đi Lao thành Quảng Nam.

Lúc đó, Vương An Thạch tâu với Vua rằng: “Lý Phục Khuê chém Lý Tín là rất đúng.” Vua nói: “Văn Ngạn Bác và Phùng Kinh đều không cho là phải. Trẫm bảo Ngạn Bác rằng: Khanh hãy tạm gác chức vụ sang một bên, thử xem xét việc này bằng mạng người. Lý Tín làm chết đến tám trăm người, sao lại không đáng chết?” Thực ra, ban đầu người Hạ không xâm phạm đất Hán, Lý Phục Khuê cầu may lập công nơi biên giới, khiến Lý Tín và những người khác bị thua và bị giết, mọi người đều thấy oan cho họ. Sau đó, Văn Ngạn Bác và những người khác muốn gửi thư cho người Hạ về việc Lý Phục Khuê tự ý vượt biên giới, và xin ban chiếu chỉ. Vương An Thạch nói: “Người Hạ chỉ thấy Lý Phục Khuê nhiều lần đem quân xâm phạm, không biết nguyên do, có lẽ sẽ hơi sợ hãi. Nếu gửi thư báo cho họ biết sự thật, họ sẽ càng cứng rắn chống lại.” Vua nói: “Phải.” Rồi không gửi thư nữa.

(Thực lục chép rằng người Hạ xâm phạm Đại Thuận Thành, Lý Phục Khuê lệnh cho Lý Tín và những người khác xuất chiến. Xét: Nơi Lý Tín và những người khác thua trận là phía bắc Lệ Nguyên Bảo, không phải Đại Thuận Thành. Việc phía bắc Lệ Nguyên Bảo xảy ra vào tháng năm, còn việc xâm phạm Đại Thuận Thành xảy ra vào tháng tám. Khi giặc xâm phạm Đại Thuận Thành, Lý Tín và những người khác đã bị bắt giam từ lâu, và sắp bị xử tử rồi. Bản Chu vì Vương An Thạch nên nhiều chỗ che giấu cho Lý Phục Khuê, tự ý sửa bản Mặc, nói rằng Lý Tín và những người khác vi phạm lệnh của Lý Phục Khuê nên bị thua. Phụ truyện lại chép rằng Lý Tín và những người khác trì hoãn vi phạm thời hạn quân lệnh. Đều không đúng sự thật. Bài minh trên mộ Lý Phục Khuê của Phạm Trấn cũng nói Lý Tín bị chém vì vi phạm quân lệnh, đó là lời che đậy. Nay theo bản Mặc năm Nguyên Hựu và 《Nhật ký》 của Tư Mã Quang mà sửa lại. Việc Văn Ngạn Bác muốn gửi thư và xin ban chiếu chỉ, căn cứ vào 《Nhật lục》 là ngày 26, nay chép chung vào. 《Tân kỷ》 chép: Ngày Kỷ Mão, Lý Tín, Kiềm hạt lộ Hoàn Khánh, và Lưu Phủ, Tuần kiểm, vì tội đánh nhau với người Hạ bị thua nên bị xử tử. 《Cựu kỷ》 vào ngày Bính Tý tháng mười mới chép việc hai người bị xử tử. Xét 《Tống sử》 cũng cho rằng việc chém Lý Tín và Lưu Phủ xảy ra khi người Hạ xâm phạm Đại Thuận Thành, còn việc thua trận phía bắc Lệ Nguyên Bảo thì bỏ sót không chép, đều là sai.)

[66] Đề cử Hà Bắc lộ thường bình đẳng sự Vương Quảng Liêm tâu: “Việc một huyện, dù nhiều hay ít, chỉ có hai viên là lệnh và tá, còn chủ bạ và huyện úy đảm nhiệm các việc khác nhau. Nếu có việc sai sót mà không thuộc phận sự của mình, dù thấy việc hỏng cũng không thể cứu chữa. Xin cho chủ bạ chuyên quản việc kiểm tra sổ sách, huyện úy chuyên quản việc bắt trộm cướp như cũ, còn các việc khác trong huyện đều cho thông quản.” Theo lời tâu.

[67] Chiếu cho Trung thư, các quan từ Đại khanh, Giám trở xuống xin ân trạch, đều phải kiểm tra điều lệ rồi mới tiến trình, không cần phải tâu mặt.

[68] Ngày Canh Thìn, bãi bỏ Thanh Bình quân, đổi thành huyện Chương Khâu; Tuyên Hóa quân đổi thành huyện Cao Uyển. Trước đây, năm Cảnh Đức thứ 3, đặt hai huyện này làm quân, chia quân đồn thú. Đến nay, Giám ty Kinh Đông lộ cho là vô dụng, bãi bỏ quân ngạch, trở lại làm huyện như cũ, và đưa quân đồn thú về hai châu Tề và Truy. Sử cũ chép việc bãi bỏ hai quân này vào cuối tháng, sử mới không chép.

[69] Trứ tác tá lang, san định biên sắc Tăng Bố biên tu Trung thư điều lệ. Ngày 5 tháng 4 biên sắc, ngày 6 tháng 9 làm Trung doãn, Thuyết thư, ngày 14 tập hiệu, ngày 25 kiểm tra Hộ bộ.

[70] Người Hạ từ ngày Nhâm Thân đem cả nước vào cướp, vây đánh thành Đại Thuận, trại Nhu Viễn, bảo Lệ Nguyên, trấn Hoài An, trại Đông Cốc, trại Tây Cốc, trấn Nghiệp Lạc, quân nhiều thì hiệu 30 vạn, ít thì 20 vạn^[19], vây đánh hoặc 6, 7 ngày, hoặc 1, 2 ngày.

[71] Ngày Tân Tỵ, Cao Mẫn, Đô giám lộ Hoàn Khánh, Đông đầu cung phụng quan, Cáp môn chi hậu; Quách Khánh, Kiềm hạt, Hoàng thành sứ; Ngụy Khánh Tông, Chỉ sử ty Kinh lược, Tam ban tá chức; Tần Bột, đều bị giặc giết. Ban đầu, giặc nghe đồn mang lương thực đủ trăm ngày tiến đánh Phu Diên, Cao Mẫn nhiều lần báo với Lý Phục Khuê rằng: “Nhà binh thường dùng kế đánh lạc hướng, hơn nữa Hoàn Khánh từng phá các trại Kim Thang, Bạch Báo, mối thù đã sâu, không thể không phòng bị.” Sau đó, Bính Thường quả nhiên đem ba mươi vạn quân tiến đánh Hoàn Khánh. Phó đô tổng quản Dương Toại đóng quân ở trại Đại Nghĩa, lệnh cho Cao Mẫn làm tướng tiên phong. Giặc chiếm thủy trại thành Đại Thuận, vây đánh càng gấp, Cao Mẫn ra sức chiến đấu mở đường, từ giờ Dần đến giờ Ngọ, vừa đánh vừa tiến, chém giết rất nhiều, đến Du Lâm, viện binh không đến, trúng tên mà chết. Giặc đóng quân ở Du Lâm, cách Khánh Châu bốn mươi dặm, kỵ binh tuần tiễu đến dưới thành, vùng Thiểm Hữu chấn động, chín ngày sau giặc mới rút lui. Cao Mẫn đánh bại, từ ngày Bính Dần tháng 10 chuyển đến đây giặc đóng quân ở Du Lâm^[20], kỵ binh tuần tiễu đến dưới thành Khánh Châu, chín ngày sau mới giải vây rút lui, đều căn cứ theo phụ truyền của Lý Phục Khuê và 《Nhật ký》 của Tư Mã Quang. 《Tân kỷ》 chép như vậy, đã chú ở ngày Mậu Ngọ.

[72] Vương Quảng Uyên, Chuyển vận sứ Hà Đông, Công bộ lang trung, Trực Long đồ các, được làm Bảo văn các đãi chế, Tri Khánh châu. Tri tạp ngự sử Tạ Cảnh Ôn hặc tội Lý Phục Khuê tự ý khởi binh gây họa, nên lấy Quảng Uyên thay thế. Ban đầu, định bổ nhiệm Quảng Uyên làm Tu soạn, Vương An Thạch nói: “Hàn Chẩn làm Tri Tần châu, đã được chức Đãi chế, hơn nữa Quảng Uyên mấy năm trước từng làm Thị độc, nên cho chức Đãi chế.” Vua nói: “Như Quảng Uyên, cũng cần xem xét, sợ rằng no đủ sẽ bay đi.” Nhưng cuối cùng nghe theo lời An Thạch. Sau đó, Ngự sử Phạm Dục tâu: “Quảng Uyên bề ngoài tuy nhanh nhẹn, nhưng trong lòng đầy mưu mẹo, không nên ở hàng thị tùng. Huống chi Tây Nhung chưa quy phục, việc chọn tướng rất quan trọng. Xin chọn người văn võ song toàn, mưu lược dũng cảm, để thống lĩnh một đạo, thì biên cương sẽ yên, trong ngoài đều được lợi.” Vua không nghe.

[73] Hữu Vũ Lâm quân Đại tướng quân, Thiệu Châu Đoàn luyện sứ Lệnh Yến được bổ làm Tả Kỳ Kỵ sứ, vẫn kiêm chức Đoàn luyện sứ, làm Đô giám ở Hứa Châu. Trước đó, có chiếu cho phép những người thân thuộc (đã hết tang) từ chức Tướng quân trở xuống được bổ nhiệm làm quan ngoài triều. Lệnh Yến tuy là Đại tướng quân, nhưng là người đầu tiên ứng chiếu. Tông Chính ty cùng các quan học chính bảo đảm rằng ông có thể đảm nhiệm, nên đặc mệnh bổ nhiệm. Việc Lệnh Yến làm Đô giám ở Hứa Châu vào tháng 9 ngày Kỷ Sửu, nay ghi chép lại.

[74] Hàn lâm học sĩ Tư Mã Quang tâu: “Thần phụng chức khảo thí võ cử nhân, theo quy định trước hết phải thí cung mã, nếu đạt thì mới được thí sách. Việc thí cung mã là cách tuyển chọn binh sĩ, không phải để tìm tướng soái. Nếu không may có người không thể kéo nặng, phi ngựa nhanh, dù có tài năng mưu lược của tướng soái cũng không được dự thi, e rằng không phù hợp với ý của triều đình khi lập khoa võ cử. Hơn nữa, phép thí cung mã yêu cầu kéo cung và nắm cung phải đều, nhưng vẫn không đạt chuẩn. Từ nay xin cho phép những người có bài sách xuất sắc và kéo cung, nắm cung đều được dự thi.” Trung thư xin theo chế độ cũ, Vua phê: “Xem xét lại.” Cuối cùng theo tấu của Trung thư. Bản Chu cho rằng việc này chưa được thi hành nên đã bỏ đi. Nay theo bản mới khôi phục lại. Nếu cho rằng chưa thi hành mà bỏ đi, thì những việc đáng bỏ còn nhiều hơn thế nữa.”

[75] Chiếu rằng tiền của Phụ Dân giám ở Huệ Châu dành riêng cấp cho Thiều Châu; nếu chi phí mua đồng ở Sầm Thủy trường còn dư thì giao cho Chuyển vận ty sử dụng. Ban đầu, Tam ty phán quan Trương Giáp xin bãi bỏ việc đúc tiền ở giám này, nhưng bản lộ cho rằng mỗi năm thu được 20 vạn quan tiền, sau khi trừ chi phí vốn còn lãi 13 vạn quan, bãi bỏ thì đáng tiếc.

[76] Lại có chiếu rằng: “Hai châu Gia, Thục vi phạm chỉ dụ triều đình, không báo cáo văn thư của Ty đề cử thường bình thương, giao cho Tri phủ Thành Đô là Lục Sân xét tội tâu lên.” Sân chẳng bao lâu thì mất, nên việc xét tội không thành. Sân mất vào tháng 8 ngày Ất Dậu^[21], nay ghi chung lại.

Ban đầu, triều đình cử sứ giả đề cử thường bình thương cho vay tiền thanh miêu, Sân tâu rằng: “Bốn lộ Xuyên Hạp^[22] khác với nội địa, dân cày cấy bằng dao, đốt nương làm rẫy^[23], lương thực thường không đủ, đến nỗi phải trồng khoai để chống đói. Nay thuế khoá của bản lộ đã nặng, dân Thục tính khinh bạc không biết tích trữ, nếu gặp năm mất mùa không thể trả nợ quan, sẽ đẩy dân vào chỗ chết, thật đáng thương. Xin bãi bỏ sứ giả bốn lộ, để mọi việc trở lại như cũ.” Lại tâu việc sai dịch và thuỷ lợi đều không nên thay đổi. Sau đó triều đình bãi bỏ sứ giả ba lộ, chỉ đặt một viên đề cử quan ở lộ Thành Đô phủ. Bản Chu chú thích rằng sau này không thấy có văn thư xét tội của Lục Sân, nên đã xoá đi. Nay theo bản mới khôi phục lại. Tấu sớ của Sân, theo 《Nhật ký》 của Tư Mã Quang là vào ngày 18 tháng 3. Bản Mực chép rằng tấu sớ dâng lên, liền bãi bỏ sứ giả ba lộ. Bản Chu sửa chữ “liền” thành “triều đình vì thế bãi bỏ sứ giả ba lộ”.

(Cần khảo cứu thời gian thực tế bãi bỏ sứ giả ba lộ, tạm ghi như vậy. Tri châu Gia là Lang trung Ty môn Vương Tiếp nhậm chức vào tháng 4 năm thứ 2. Tri châu Thục là Lang trung Giá bộ Cao Lương Tá nhậm chức vào tháng 4 năm thứ 2, tháng giêng năm thứ 3 thay chức, Lang trung Tỉ bộ Yến Giới nhậm chức vào tháng 11 năm thứ 3. 《Nhật ký》 ngày 25 Nhâm Ngọ lại chép Ty Nông tâu rằng Chuyển vận ty Thành Đô xử tội công nhân châu Lăng vì dùng tiền thuế làm tiền thanh miêu, lệnh phân tích, e rằng Phạm Thuần Nhân bị tội có lẽ do việc này, cần khảo cứu. Ngày 25 tháng 3, Lý Nam Công kiêm chức Thường bình, có thể khảo cứu.)

[77] Ngày Quý Mùi, Vua phê rằng: “Nghe nói các quân ở kinh sư và các quân đội xin lương tháng, thường không đủ số đấu, nhất là quân nhân xuất trận thì gia đình bị thiếu hụt nhiều hơn. Khi xin lương, các viên coi kho và người giữ cổng thường đòi hỏi, chiếm đoạt, điều này trái với ý ta muốn yêu thương nuôi dưỡng tướng sĩ. Từ nay, mỗi thạch phải chi thực 10 đấu. Các khoản hao hụt trong kho, thời hạn phát lương, bổng lộc của viên coi kho, việc tố cáo và phòng ngừa, cùng các điều lệ về việc đòi hỏi, ba ty hãy nhanh chóng xem xét định đoạt rồi tâu lên.”

Trước đây, các viên coi kho và lính thường lừa đảo, cướp bóc, chiếm đoạt từ 3 đến 4 phần 10 lương thực của quân đội. Vua biết việc này nên hạ chiếu, và ra lệnh cho ba ty định ra điều lệ. Do đó, ba ty tâu rằng: “Những người coi kho, mỗi năm tăng lương thêm 14.000 quan tiền. Nếu đòi hỏi dù chỉ một đồng, sẽ bị xử theo tội vi chế, và thưởng 50.000 đồng cho người tố cáo, dù có ân xá cũng không được tha.” Trung thư cho rằng: “Việc đòi hỏi có ít nhiều, tội nặng nhẹ cũng khác. Nay chỉ một đồng trở lên đều xử như nhau, e là không hợp lý. Hơn nữa, lương tăng không nhiều, không thể bắt họ liêm chính được, nên tăng lương mỗi năm lên 18.900 quan. Ở kinh, những người liên quan đến kho nếu nhận tiền của người xin lương hoặc các quan chức khác nhận tiền của người liên quan đến kho, sẽ bị xử tội theo mức độ: dưới 100 đồng thì phạt đi đày một năm, cứ thêm 100 đồng thì tăng thêm một bậc; 1.000 đồng thì lưu đày 2.000 dặm^[24], cứ thêm 1.000 đồng thì tăng thêm một bậc, tối đa là lưu đày 3.000 dặm. Những người đồng phạm sẽ giảm tội hai bậc so với người chủ mưu. Tội đi đày sẽ phải đi lao dịch ngoài 500 dặm, tội lưu đày phải đi ngoài 1.000 dặm, nếu nhận hối lộ trên 10.000 đồng thì người chủ mưu sẽ bị đày ra đảo Sa Môn. Nếu chỉ hứa hối lộ mà chưa nhận, thì người nhận và người đồng phạm sẽ giảm tội một bậc. Người chủ mưu theo điều trên mà phải đày ra đảo Sa Môn thì sẽ đày đến lao thành Quảng Nam. Vẫn cho phép người tố cáo, nếu phạm nhân bị tội đi đày thì thưởng 100.000 đồng^[25], tội lưu đày thưởng 200.000 đồng, đày ra đảo Sa Môn thưởng 300.000 đồng. Nếu là quan chức, ngoài tiền thưởng còn được thăng một bậc. Những người trên, vẫn cho phép tự thú để được miễn tội và nhận thưởng.” Vua đồng ý.

(《Hội yếu》: Đề cử Tam ty Trướng ty Tăng Bố nói vào ngày 25 tháng 9 năm Hi Ninh thứ 3, ban hành quy định về kho lương ở Hà. Xét ra, đây là ngày 27 tháng 8 lập ra pháp lệnh về kho. 《Cựu kỷ》 chép: “Ngày Quý Mùi, chiếu rằng: các kho cấp phát lương thực, thường lợi dụng việc cân đong để làm bậy, chiếm đoạt từ 3 đến 4 phần 10 lương quân^[26]. Tăng lương cho người coi kho, lập ra pháp lệnh nghiêm khắc về việc thu hồi. Nhờ đó, giảm được hơn 500 lính vận lương phạm tội, trộm cắp không còn hoành hành. Sau này áp dụng rộng rãi cho quan lại trong ngoài, quan lại bắt đầu coi trọng pháp lệnh^[27].” 《Tân kỷ》 bỏ đi. Bỏ đi lời khen tâng thì được, nhưng việc lập ra pháp lệnh về kho sao có thể không chép?)

[78] Ban đầu, Vua nói: “Các phó sứ Tam ty không có tài năng, làm sao có thể chọn người khác?” Vương An Thạch cho rằng tài năng khó kiếm nên cần phải xem xét thành tích. Vua nói: “Lưu Yến ở Giang, Hoài, dùng nhiều người trẻ tuổi tài năng, nay như Vinh Nhân đều lười biếng không hiểu việc, dùng họ để làm gì?” Tăng Công Lượng nói: “Hãy để Ngô Sung tâu xin thay người cũng được.” Sau đó bãi chức Vinh Nhân, Trương Sô, đều cho bổ nhiệm ra ngoài. Vua lại bàn rằng các phán quan phần nhiều không có tài năng, kiêm Tam ty thường lấn quyền của các ty khác, việc không đúng chức trách. An Thạch nói: “Tam ty làm việc phần nhiều sinh sự để kiếm lợi nuôi lại nhân, nếu không thì sao Tam ty lại có nhiều việc đến thế? Chỉ như việc vận chuyển hàng hóa đến kinh, bắt buộc phải báo Tam ty rồi kho mới dám nhận, điều này chỉ là lại nhân đòi vài trăm tiền, nhưng vì thế mà hàng hóa bị đình trệ, người vận chuyển tốn kém không chỉ vài trăm tiền. Hơn nữa, việc Tam ty làm, gần thì quá chi tiết, xa thì quá sơ lược, chi tiết là để lại nhân dễ kiếm lợi. Nếu muốn giảm bớt việc này, trước hết phải sắp xếp lại lại nhân, khiến lương bổng hậu hĩnh mà số người không quá nhiều, sau đó mới làm được. Người trị vì quản lý tài chính, nên coi công và tư là một, nay tiếc hậu lộc không cho lại nhân, mà bắt họ nhận hối lộ, cũng là từ tài sản của thiên hạ. Đã dùng tài sản thiên hạ, chi bằng dùng pháp luật để cấp, như vậy cả công và tư đều có lợi.” Đoạn trên thấy trong 《Nhật lục》 ngày 14 tháng 8 năm thứ 2, nay theo bản Chu mà chép vào đây.

Sau đó, Vua lại nói với các chấp chính: “Lại nhân và các quan trường vụ, kho tàng, nên cấp lương cho mỗi người. Nay không cấp lương mà bắt họ nhận hối lộ, họ vẫn phải dùng của công tư để sống, vì nhận hối lộ mà sinh sự phá pháp, tốn kém rất nhiều. Nếu cấp lương, cũng chỉ là thu lại của công tư để nuôi họ mà thôi.” Vì thế có chiếu này. Chiếu này giống với chiếu ngày 26 tháng 5 năm thứ 5^[28], nhưng có chỗ khác, nên vẫn giữ lại. 《Bản chí》 dựa vào 《Nhật lục》 mà chép liền thành một đoạn. 《Hình pháp chí》 dựa vào 《Nhật lục》 chép liền thành một đoạn, tóm tắt rằng: Trung thư xin sửa đổi 10 điều ước thúc, thi hành. Sau đó, trong triều thì triều đình, ngoài thì giám ty, đều bắt chước theo pháp này. Việc đặt ra thưởng phạt, trong ngoài tăng lương lại nhân đến hơn một triệu quan, đều lấy từ phường trường, bến đò, thị lệ, miễn dịch, tiền lãi, không hao tổn của quan, cũng không tăng thuế dân, mà lương lại nhân được cấp đủ. Lại 《Thực hóa chí》 chép: Kinh sư tăng lương lại nhân 413.400 quan, giám ty và các châu 689.800 quan, nhưng đều lấy từ phường trường, bến đò, thị lệ, miễn dịch, tiền lãi, mà của quan không bị hao tổn. Cần xem xét thêm.

[79] Lại có chiếu rằng các việc đắp đê, đập, cửa cống ở sông Thái Hà đều thuộc quyền quản lý của Ty Đô đại chế trí phát vận.

[80] Ngày Giáp Thân, ban sắc thư, khí tệ, áo mặc, đai bạc cho thủ lĩnh tối cao của bộ tộc Bách Man ở vùng núi trước và sau sông Cung Bộ Xuyên phía nam sông Đại Độ, là Tư Khắc, để chúc mừng việc lên ngôi và cống nạp ngựa.

[81] Cao Phú, Quang lộc khanh, Tri châu Đường, được bổ nhiệm làm Đề điểm hình ngục lộ Thiểm Tây. Vua phê rằng: “Gần đây đã lệnh cho Ty Nông tự chuyên quản các việc về kho Thường bình Quảng huệ, ruộng đất, thủy lợi, sai dịch trong thiên hạ. Từ nay về sau, mỗi cuối năm, phải tâu lên các việc sau đây, nếu có điều gì chưa rõ thì thêm bớt chỉ thị: Số tiền và thóc hiện có trong kho Thường bình, Quảng huệ trong thiên hạ; số tiền Thanh miêu đã phát ra trong mùa hạ, thu; số thóc phải thu, đã thu, chưa thu, hoãn thu; số thóc đã mua, giá mỗi thùng; số thóc đã bán ra; tổng số tiền lãi thu được; số tiền đã cứu tế; số công trình thủy lợi đã xây dựng trong thiên hạ; số nhân công, binh lính, dân đinh đã huy động; số mẫu ruộng được tưới tiêu; số thuế tăng thêm; số đất hoang khai khẩn được; số thuế tăng thêm; số việc sai dịch đã thay đổi trong thiên hạ; số dân lực được giảm nhẹ.” Đây là căn cứ vào 《Hội yếu》 và 《Thực lục》 mà sửa chép lại, nói rằng Vua phê cho Ty Nông tự chuyên quản các việc về kho Thường bình Quảng huệ, ruộng đất, thủy lợi, sai dịch trong thiên hạ, từ nay cuối năm, phải tâu lên số tiền thóc hiện có trong kho Thường bình, Quảng huệ, việc thu phát tiền Thanh miêu mùa hạ, thu, nợ đọng, hoãn thu, mua bán thóc, vốn lãi, cứu tế, số binh dân huy động xây dựng thủy lợi, số mẫu ruộng được tưới tiêu và đất hoang khai khẩn làm tăng thuế, số việc sai dịch đã thay đổi.

[82] Phát vận sứ Tiết Hướng và các quan khác tâu rằng: “Gần đây đã tâu cử chức Phương viên ngoại lang Trương Mục Chi, Ngu bộ viên ngoại lang Lý Văn Khanh, Khai Phong phủ Binh tào tham quân Trương Hoán tạm quản lý công việc của bản ty và chuẩn bị sai phái. Nay việc thu nhận và phát chuyển đã thành nề nếp. Xin cho các vị ấy đều được sai phái làm việc ở bản ty, riêng Trương Mục Chi xin được tính vào thứ tự của vận phán.” Chiếu theo lời tâu, Trương Mục Chi đợi một năm, nếu làm việc tốt thì sẽ bảo đảm tâu lên. Việc này ghi trong 《Hội yếu》 ngày 27 tháng 8, nay phụ chép vào đây.

[83] Xem xét lời tâu của các quan biên tu điều lệ Trung thư, xem xét 22 việc nên giao về các ty: Xin cho các thần liêu cử tuyển nhân chuyển quan tuần tự, lệnh Ngân đài ty gửi thẳng đến ty tuyển; Khi quan viên qua đời, chỉ cần báo lên Thẩm quan viện; Việc bổ nhiệm quan chức trong ngoài và các quan hai chế cùng gia đình các quan đã mất xin bổ nhiệm thân thích, xin chỉ do Trung thư phê duyệt gửi về các ty thi hành; Xin từ nay về sau khi bổ nhiệm quan viên có chiếu cấp, thì gửi trát xuống Tam ty theo quy định, chiếu cấp cho tông thất cũng theo cách này; Các quan đương nhiệm từ Thiếu khanh giám trở lên và các quan đã về hưu, tông thất từ Tiểu tướng quân trở lên khi qua đời được hiếu tặng, đều gửi trát xuống Nội thị tỉnh chiếu cấp, xin ở kinh thành giao cho Tam ty, ở ngoài giao cho các châu quân chi cấp; Xin bãi bỏ việc nộp gia trạng khi bổ nhiệm tuyển nhân; Các gia đình quan viên mới được bổ nhiệm làm kinh quan trong ba đời, xin được kết hôn trong thời gian để tang, xin lập điều lệ; Khi phong vương và Tiết độ sứ mới được bổ nhiệm hoặc dời trấn, cần ban bố chính lệnh trong khu vực quản hạt, chỉ lệnh Học sĩ viện kiểm tra. Đều theo lời tâu; Lệnh các thần liêu chiếu cấp và hiếu tặng, đợi khi soạn xong quy định thì gửi vào Nội thị tỉnh, vẫn theo lệ cũ mà chiếu cấp. Trước đó, Vua thấy việc ở Trung thư nhiều việc bị trì hoãn, Vương An Thạch tâu: “Thần đã nhiều lần tâu rằng việc ở Trung thư quá nhiều, nên giảm bớt và giao về các ty, muốn dụ các quan biên tu điều lệ trước hết liệt kê các việc cần giảm bớt rồi dần dần tâu lên.” Vua đồng ý.

[84] Ngày Ất Dậu, sai đề cử Vương Khuê và Lý Thọ Bằng, đều là quan tại các ty khố vụ ở kinh, cùng với tam ty sứ và phó sứ phụ trách biên soạn các quy chế của tam ty. Khi hoàn thành, mỗi người được ban một bản, lệnh cho tam ty cùng tuân thủ thi hành.

[85] Ngày Bính Tuất, duyệt binh 956 người thuộc các chỉ huy vũ vệ ở Tế Châu, xem xét việc bày binh trận. Sai Lưu Thuấn Khanh, phó sứ tả tàng khố, đang làm đề cử giáo duyệt, làm chức cáp môn thông sự xá nhân, chỉ sử Lương Bảo cùng hai người khác được giảm năm khảo khóa, ban tơ lụa; mười người lính bày trận, hai giáo đầu, mười người lính đánh nhau bằng thương đao đều được thăng một cấp, những người còn lại được ban lụa theo thứ bậc.

[86] Chiếu lệnh cho tam ty, từ nay về sau, các quan không giữ chức vụ mà được bổ nhiệm vào viện xá nhân hoặc tạm quyền lĩnh các chức vụ của lưỡng chế, đều được cấp tiền mặt.

[87] Trương Trĩ Khuê, tri đại tông chính thừa, tâu rằng: “Nay xét thấy các loại khoán lịch xin cấp cho tông thất, chia ra thành 419 đạo, xin giao cho tam ty quản lý, mỗi tháng chỉ theo lương tiền mà xét cấp, thật sự là đơn giản và tiện lợi.” Vua nghe theo. ^[29]

[88] Chiếu rằng: “Gần đây bổ nhiệm Lý Bình, đông thượng cáp môn sứ, sung chức xu mật đô thừa chỉ, lo rằng các sĩ nhân giữ chức ở viện này, thể thức đãi ngộ khác với lại nhân, nên xét lại thể lệ khi Hạ Thủ Bân và Dương Sùng Huân giữ chức trước đây mà thi hành.”

[89] Lục Sân, long đồ các trực học sĩ, tri phủ Thành Đô, mất. ^[30]