[PREVIEW] QUYỂN 244: NĂM HI NINH THỨ 6 (QUÝ SỬU, 1073)

Bắt đầu từ tháng 4 năm Hi Ninh thứ 6 đời Vua Thần Tông đến hết tháng đó.

[1] Mùa hạ, tháng 4, ngày mùng một Giáp Tuất, Vua không ra thiết triều, các cơ quan giữ nguyên vị trí, trời âm u, không thấy mặt trời. Hoàng tử thứ ba sinh ra, mẹ là Tống Tài Nhân. Ngày hôm sau, Tể tướng Vương An Thạch và các quan chúc mừng rằng: “Bệ hạ kính cẩn tu sửa, ngày đêm không yên, lúc nhật thực, trời âm u không thấy, đó là do đức lớn của Bệ hạ cảm động đến trời.” Vua nói: “Đức mọn của Trẫm được trời ban điềm lành, càng phải gắng sức để đáp lại lòng trời.” Vương An Thạch và các quan lại chúc mừng việc hoàng tử ra đời, rồi dẫn trăm quan đến cửa cung dâng biểu xin Vua ra chính điện, khôi phục việc ăn uống bình thường. Vua xuống chiếu đồng ý. Hoàng tử thứ ba được ban tên là Tuấn, xem ngày 7 tháng 7. Tống Tài Nhân được phong lên làm Tiệp Dư vào ngày 27 tháng 4. Tuấn mất vào ngày 23 tháng 10 năm thứ 10.

[2] Xuống chiếu cho đường Hi Hà vận chuyển tiền và lụa để cấp cho quân lính và phu phen vất vả chịu đói rét, theo phép vận lương của Thiểm Tây, mỗi ngày cấp 2 thăng 5 hợp thóc, mỗi tháng tăng thêm 200 tiền, đợi khi việc biên giới yên ổn thì ngừng cấp.

[3] Ngày Ất Hợi, Hữu Chánh ngôn, Long Đồ các Đãi chế, Tập Hiền điện Tu soạn, Tri Hi Châu Vương Thiều được làm Lễ bộ Lang trung, Xu mật Trực học sĩ; Hoàn Khánh lộ Câu đương công sự, Nhập nội Đông đầu Cung phụng quan Lý Hiến làm Đông Nhiễm viện sứ, Dao quận Thứ sử, Câu đương Ngự dược viện; Tẩu mã Thừa thụ, Nhập nội Đông đầu Cung phụng quan Lý Nguyên Khải làm Lễ tân Phó sứ, đều được ghi công. Tri Đức Thuận quân, Như Kinh Phó sứ, kiêm Cáp môn Thông sự Xá nhân Cảnh Tư Lập làm Đông thượng Cáp môn sứ, Hà Châu Thứ sử. Vương Thiều và các người khác vì đã thu phục Hà Châu, Lý Nguyên Khải vì theo quân báo tin thắng trận. Vương An Thạch xin ban thêm tiền vàng cho Vương Thiều, nói: “Đối với tướng súy nên như vậy.” Bèn ban cho Vương Thiều 3000 tấm lụa.

[4] Kiềm hạt, Văn Tư sứ Hề Khởi được thăng làm Hoàng thành sứ, đợi 3 năm nữa sẽ bổ làm Dao quận Thứ sử, các quan võ khác từ Ngũ quan đến Nhất quan và giảm năm khảo xét có khác nhau, vì vừa thu phục Hà Châu, mà Hề Khởi và những người khác giữ thành Hương Tử giết và bắt giặc có công.

[5] Thái thường thừa, Tập hiền hiệu lý, Trực xá nhân viện Đặng Nhuận Phủ, Thường châu đoàn luyện suy quan, Quán các hiệu khám Lữ Thăng Khanh, đi sát phỏng các việc thường bình ở Kinh Đông lộ. Vương An Thạch biết Thăng Khanh không giỏi về kinh nghĩa, xin thử việc, bèn sai làm phó cho Nhuận Phủ đi sứ. Vua nghi Thăng Khanh là người được tuyển chọn, An Thạch nói: “Đã mang chức quán các, hoặc cho chuyển làm một chức kinh quan.” Vua nói: “Hãy tạm hoãn lại.” Việc Nhuận Phủ, Thăng Khanh đi sát phỏng, sách kỷ cũ chép đủ, sách kỷ mới không chép.

[6] Lý Hiến tâu: “Trước đây thu phục Hà châu, các bộ tây Thao còn có người chạy trốn vào núi rừng, xin chiêu hàng.” Chiếu cho Kinh lược ty Hi Hà lộ tỏ rõ ân tín, cho phép họ trở về làm ăn.

[7] Các bộ Long, La, Thạch ở tây nam, gồm 890 người, đến cống phương vật. Chiếu rằng vì đường xá xa xôi, đi lại vất vả, nếu họ muốn nộp vật cống ở vùng biên giới, thì lấy vật ban thưởng và giấy phép đi trạm ban cho khi triều kiến để cấp cho họ. Ngày 20 tháng 5, bộ Long đến cống.

[8] Dùng viện Triều tập làm trường Luật học, ban cấp 15.000 quan tiền, lấy lãi từ kho Kiểm hiệu thuộc phủ Khai Phong để hỗ trợ cấp dưỡng sinh viên. Đặt 4 chức Giáo thụ, lương bổng và người theo hầu ngang với chức Trực giảng ở Quốc tử giám. Quan chức và cử nhân đều được phép vào học, nếu thi đỗ thì được cấp lương thực. Mỗi tháng có 1 kỳ thi công và 3 kỳ thi tư. Thi công: Sinh viên học luật lệnh làm 3 bài nghĩa; sinh viên học xử án làm 1 bài án^[1], 5 đến 7 điều về hình danh. Thi tư: 3 bài nghĩa^[2], 1 bài án, 3 đến 5 điều về hình danh. Theo bản Mặc, ngày Quý Dậu tháng 8 năm Hi Ninh thứ 6, Quốc tử giám thừa Dương Hoàn tâu: Gần đây có chiếu cấp 10.000 quan tiền gửi vào kho Kiểm hiệu, mời người thế chấp để thu lãi cấp cho trường Luật học. Nay số sinh viên ngày càng đông, xin thêm 5.000 quan tiền vốn, được chấp thuận. Bản Chu bỏ đi, nói rằng đã ghi trong quyển 60. Có lẽ bản Mặc nhầm lẫn khi gộp 5.000 quan tiền vào lần cấp ban đầu.

[9] Ngày Bính Tý, Đại Lý tự thừa Đinh Chấp Lễ được bổ làm Thái tử trung doãn, quyền Giám sát ngự sử lý hành.

[10] Tần Phượng lộ Đề điểm hình ngục, Chức phương viên ngoại lang Trương Mục Chi được điều đến Vĩnh Hưng quân lộ; Vĩnh Hưng quân lộ Đề điểm hình ngục, Điện trung thừa Chu Lương Nhụ được điều đến Tần Phượng lộ. Ban đầu, Vương An Thạch tâu với Vua rằng Cao Tuân Dụ và Trương Mục Chi đều vì không được tham gia việc Hà Châu mà oán giận Vương Thiều, viết thư gửi Tiết Hướng, cực lực phỉ báng Thiều, nhưng tra xét đều không có thực. Hai người này e rằng khó có thể cùng Thiều làm việc chung, xin lại dùng Mục Chi làm Tam ty phán quan, nói: “Mục Chi là người Tiết Hướng yêu mến, để giúp Hướng là hợp lý.” Vua cho rằng Mục Chi là kẻ phản phúc, nếu về triều, ắt sẽ tạo ra lời lẽ mê hoặc người khác. Bèn hạ chiếu cho Mục Chi và Lương Nhụ đổi chỗ cho nhau. Lại bàn việc sai khiển của Tuân Dụ, Vua hồi lâu nói: “Việc này cần để Thiều tự chọn một người đồng lòng.” Sai An Thạch viết thư hỏi Thiều, sau đó việc sai khiển của Tuân Dụ vẫn giữ nguyên.

[11] Lại hạ chiếu rằng Hi Hà lộ chỉ giữ lại Thái Diên Khánh lo việc quân nhu, còn các chuyển vận sứ phó, phán quan đều trở về bản lộ. Lúc đó, Thái Mông viết thư cho cha là Thái Đĩnh, nói rằng Vương Thiều sửa thành không cần thiết, lại giết nhiều người Khương, không có ích gì, cùng những việc khác của Thiều. Đĩnh đem việc này tâu lên Vua, Vương An Thạch nói: “Mông đều không ưa Thiều, Thiều đang làm việc lớn, e rằng bị mọi người dòm ngó, khó thành công.” Vương Khuê nhân đó nói Diên Khánh và Mông đều ở lại Hi Hà, e rằng không cần thiết. An Thạch xin cho Mông về, Vua đồng ý. Một hôm, Vua nói với An Thạch: “Lý Hiến nói ở Hi Hà, kẻ cản trở công lao hại người tài, đầy rẫy khắp nơi.” An Thạch nói: “Việc của Vương Thiều nhờ bệ hạ soi xét, mới có chút thành tựu. Nay tướng súy đối mặt với địch, thực không đáng sợ, chỉ có người trong ngoài liên kết với nhau để gièm pha, mới là điều đáng lo nhất của tướng súy, tướng súy sợ điều này còn hơn sợ địch.” 《Thái Diên Khánh truyện》 chép: Thái Mông tấu rằng Thái Diên Khánh không nên dùng công văn của Quân tu ty tự ý điều binh, nên bị điều đến lộ khác. Đây là người không biết sự thật, nay không chép.

[12] Điện trung thừa, Tri Tư nông tự thừa Thái Thiên Thân làm Hà Bắc lộ chuyển vận phán quan, Bí thư thừa, Hà Bắc lộ chuyển vận phán quan Trương Đoan kiêm Thẩm quan đông viện. Trước đó, Vua nhiều lần nói Trương Đoan không đắc lực, Vương An Thạch nhân đó nói Đoan tính tiểu nhân, làm việc hay do dự, xin dùng Thiên Thân thay thế, nên Đoan có mệnh này. Vua nói: “Giám ty đã không đắc lực, bãi chức, hơi hạ thấp để răn đe, cũng không sao.” An Thạch nói: “Đúng vậy.”

[13] Chiếu rằng: “Các huyện ven biên Hà Bắc, từ trước đến nay không sai phu xuân đến các châu quân gần đó làm việc. Từ nay sai phu, không được vượt khỏi địa giới châu quân mình.”

[14] Ông Cảo, Câu đương công sự Kinh lược ty Quảng Nam Tây lộ tâu: “Chiếu bổ Nùng Tông Đán, Nùng Trí Hội làm Tướng quân, nhưng người Di không biết chức này, xin ban cho một chức gần thượng ban hành hoặc phó sứ.” Chiếu cho Tông Đán, Trí Hội đều làm Cung bị khố phó sứ, Tông Đán làm Quế Châu đô giám, Trí Hội làm Tri Quy Hóa châu.

[15] Ngày Đinh Sửu, Long đồ các đãi chế, Quyền Ngự sử trung thừa, Trực học sĩ Lý Trung Sư, Long đồ các đãi chế, Quyền Ngự sử trung thừa Đặng Oản, cùng chú thích các quan đỗ Tiến sĩ, các khoa.

[16] Ngày Mậu Dần, ban tiền đặc chi có sai biệt cho binh lính làm việc đào kênh Triệu ở Đường Châu.

[17] Tân nhậm chức Tri châu Quế Châu là Trầm Khởi xin từ nay trong lộ có việc biên giới, theo lệ bốn lộ Thiểm Tây chỉ báo lên Kinh lược sứ để chuyên quyền xử lý và tâu lên, Vua nghe theo. Trầm Khởi lại xin sai người ra ngoài biên giới làm việc, Vua nhìn Vương An Thạch hỏi: “Nên chỉ đạo thế nào?” An Thạch xin theo lời xin, viết tờ chiếu cho Giám ty, Vua nói: “Được.”

(An Thạch trong sách riêng lại chép: “Vua sai Trầm Khởi bí mật kinh lý việc Giao Chỉ, các quan đều không được biết, mọi tấu xin đều được nghe theo.”

Trần Quán bàn rằng: An Thạch tâu Vua rằng: “Binh không lúc nào không dùng được.” Thần Tông nói: “Dùng binh sao có thể không có danh nghĩa?” An Thạch nói: “Bệ hạ nếu thực muốn dùng binh, lo gì không có danh nghĩa?” Từ đó bảy năm cầm quyền mà bốn lần gây việc biên giới, Thần Tông ngồi yên trông cậy, để mặc ông ta làm, việc thành thì quy công cho An Thạch, việc không thành thì nhận lỗi về mình. Hàn Giáng thua trận phía tây, Thần Tông hạ chiếu tự trách, chưa từng trách An Thạch. Hi Hà tâu công, thì cởi đai ngọc ban cho An Thạch rằng: “Không có khanh chủ mưu trong triều, sao thành được việc này.” Dùng binh ở Mai Sơn, Chương Đôn nhận chỉ của An Thạch, đến khi tâu công, thì Thần Tông thăng chức cho Đôn và dùng ngay. Việc Quảng Tây, Trầm Khởi cũng nhận chỉ của An Thạch, đến khi thất bại, Thần Tông che chở lỗi sinh sự của Trung thư, chiều theo An Thạch, tha chết cho Khởi, mà cũng chưa từng trách An Thạch. Thần Tông đối với An Thạch, có thể nói là hậu đãi, An Thạch báo đáp Vua, nên thế nào? )

Thần nay xem 《Nhật lục》, An Thạch ở Hi Hà, Mai Sơn trước chép Lý Nhược Ngu ngăn trở Vương Thiều, mà Thần Tông lại đề cao Nhược Ngu; lại trước chép kế hoạch kinh lược đã giao cho Chương Đôn, mà Thần Tông vì người khác nói, liền muốn đổi giao cho Thái Diệp, rồi sau mới nói ý Vương Thiều, Chương Đôn tất có thể dùng được, cho rằng biết được Vương Thiều là An Thạch, chứ không phải Thần Tông. Khoe công chủ mưu, phô trương rộng ra, đến mấy chục vạn lời, tự cho rằng từ khi có trời đất chưa từng có công lao như vậy. Đến khi Hàn Giáng thất bại, thì nói: “Bệ hạ lo lắng mọi việc nhỏ, riêng việc lớn lại sai lầm.” Lại nói: “Nếu bệ hạ suy nghĩ kỹ càng, thì tất không có việc gì phải hối hận.” An Thạch tự làm việc đáng hối hận, mà buông lời vu khống đổ lỗi, Thần Tông lòng yêu dân, được lòng thiên hạ, lời vu khống như vậy có thể làm tổn hại đức trời^[3], chỉ là lòng làm bề tôi không thể yên mà thôi.

Trầm Khởi gây chuyện với man, khiến Giao Chỉ xâm phạm biên giới, vây hãm Ung Châu, Khâm, Liêm thất thủ, kẻ gây sự là Khởi, mọi người đều biết, kẻ chủ mưu là An Thạch, người ta không biết hết. Khi việc biên giới chưa xảy ra, Thần Tông có chiếu bãi chức Khởi, nói: “Dùng binh ở Hi Hà chưa có hồi kết, Trầm Khởi lại ở phương nam gây chuyện.” Muốn trị tội Khởi để yên trong ngoài, An Thạch không chịu phụng chiếu, năm sau quả nhiên có việc, dân ba châu chết như rạ, mấy lộ náo động, một người lo lắng. Lúc ấy lời chiếu nói rằng một lộ sinh linh bị giết hại, trách nhiệm gây giặc, tội đều ở Khởi. Nhưng Khởi sở dĩ không chết, thực là nhờ An Thạch bảo vệ, Thần Tông nể lời xin, không muốn làm quá mà thôi. An Thạch về viết sách, ghi chép lại việc ấy, thì nói Trầm Khởi kinh lý, đều là mưu kế bí mật của Vua, các quan đều không được biết, Khởi tâu xin gì, Vua đều cho phép. Than ôi! Bốn lần gây việc biên giới, hai thua hai thắng, hai thắng thì khoe khoang công mình, hai thua thì đổ lỗi cho Vua, lời Lã Hối, đã biện bạch từ sớm rồi.)

[18] Ngày Kỷ Mão, chúa nước Liêu sai Ninh Châu quan sát sứ Gia Luật Ninh, Hải Châu phòng ngự sứ Mã Vĩnh Xương, mẹ chúa Liêu sai Chương Thánh tiết độ sứ Gia Luật Xương, Thái thường thiếu khanh, Càn Văn các học sĩ Lương Dĩnh đến chúc mừng tiết Đồng Thiên. Bấy giờ, Gia Luật Ninh xin hợp sứ và phó thành một ban, theo lệ sứ Nam triều ở Bắc triều, rồi vào yết kiến. Mọi người đều cho rằng không nên đồng ý, nhưng Vương An Thạch khuyên Vua nên chấp thuận, và sai nội thị Lý Thuấn Cử truyền chỉ. Gia Luật Ninh rất vui mừng, lại nói rằng sứ giả Nam triều gần đây đều là quan nhỏ, xin theo lệ triều trước, cử quan cao cấp. Văn Ngạn Bác cho rằng ý địch không biết chán, không nên đồng ý, nhưng Vương An Thạch lại nói rằng việc đồng ý không có hại gì. Vua nói: “Từ nay sẽ cử quan từ học sĩ trở lên.” Văn Ngạn Bác nói: “Sứ Liêu về nước, ắt sẽ thêm lời để xin thưởng, từ nay mọi người sẽ tranh nhau đến gây chuyện.” Cuối cùng, Vua vẫn đồng ý.

[19] Ngày Canh Thìn, Hà Bắc lộ chuyển vận sứ, Lễ bộ lang trung Trương Vấn được phục chức Tập Hiền điện tu soạn, tri Từ Châu; Hình bộ lang trung Trần Nhữ Hi được phục chức Trực sử quán. Vua ban đầu muốn phục chức cho Trương Vấn, Vương An Thạch nói: “Thần đã nhiều lần bàn bạc, nhưng không phải do bổ nhiệm, cũng không phải do ân xá, nên không dám tiến cử. Bệ hạ đặc cách phục chức, rất tốt, nhưng Trần Nhữ Hi cũng cùng tội với Trương Vấn, đều không có lỗi lớn, e rằng nên phục chức cả hai.” Vua nghe theo.

[20] Cung bị khố sứ Cao Vĩnh Hanh được thăng một bậc, giảm hai năm khảo khóa; Cao Vĩnh Năng được thăng một bậc; Vương Kháng được thăng lương, tái nhiệm. Do Kinh lược ty Phu Diên lộ tâu rằng Cao Vĩnh Hanh có công trong việc đo đạc ruộng đất và chiêu mộ cung thủ.

[21] Xuống chiếu cho các lộ chuyển vận sứ phó, phán quan, đề điểm hình ngục không kiêm chức đề cử thường bình thương, đều kiêm chức đề cử.

[22] Xuống chiếu cho đề cử tại kinh thị dịch vụ và Khai Phong phủ ty lục ty cùng xem xét lợi hại của các ngành nghề rồi tâu lên.

[23] Ban đầu, kinh sư cung cấp các vật phẩm đều có các hàng buôn, tuy giống như các châu quân bên ngoài, nhưng các cơ quan quan lại trên dưới đều đòi hỏi, ít nhất cũng gấp mười lần trở lên. Các hàng buôn đều phải bồi thường nhiều, mà chi phí vận chuyển lại không tính vào đó. Đến cả những người buôn bán nhỏ, dân nghèo cũng vì thế mà mất việc. Hàng thịt là Từ Trung Chính đã trình bày việc này, xin được miễn tiền dịch vụ hàng buôn, không cung cấp thịt cho các nơi nữa, nên có chiếu chỉ này. Vua bèn nói với các quan chấp chính rằng: “Gần đây, phó sứ Tam ty có người vì mua da giày không tốt mà xử phạt người buôn hai mươi roi. Hiện nay hai phủ còn không bắt người buôn mua vật phẩm, mà các cơ quan tỉnh phủ lại làm phiền dân như vậy, thật không tiện.” Bản mực chỉ chép: Ban đầu, kinh sư có các hàng buôn cung cấp vật phẩm, các cơ quan quan lại đều đòi hỏi, đến cả dân nghèo, người buôn bán nhỏ đều phải bồi thường, nên sai quan tìm hiểu. Nay theo bản chu.

[24] Chiếu phạt Bộ quân Phó đô chỉ huy sứ Tống Thủ Ước ba mươi cân đồng, truy bãi chức Cáp môn Chỉ huy của con ông là Tống Cầu. Thủ Ước bị tội vì dùng lính tạp dịch của ty thị vệ để sai khiến Cầu, đáng xử tội lưu, nhưng được đặc ân nên có mệnh lệnh này^[4].

[25] Ngày Tân Tỵ, chiếu miễn cho các tiến sĩ, các khoa cập đệ và những người khác không phải dâng bạc khi vào tạ ơn. Theo lệ cũ, sau khi được ban đệ, phải đến Cáp môn tạ ơn, dâng một trăm lạng bạc^[5]. Đến nay bãi bỏ.

[26] Ngày Ất Dậu, chiếu ban thưởng cho các cung thủ Kinh Nguyên lộ đã trở về từ Hiệp ứng Hi Hà, mỗi người hai nghìn tiền, quân viên ba nghìn.

[27] Ty Tử Quỳ lộ Kiềm hạt tâu rằng, Kiềm hạt Trương Thừa Hữu cùng Tẩu mã thừa thụ Trương Tông Vọng, dẫn quân đến huyện Giang An hội hợp đánh giặc Di. Chiếu cho Kiềm hạt, Chuyển vận ty tiết chế, sớm khiến yên ổn, lại xét việc Tri châu Lô^[6] Lý Man, Thông phán Bạch Tự gây chuyện với giặc Di để tâu lên. Việc xét gây chuyện, từ ngày 11 tháng 5 chuyển vào đây.

[28] Trước đó, bọn giặc Di ở Dục Tỉnh Giám, vài trăm người, từ Tam Lí Độn đột nhiên xuất hiện cướp đoạt tiền bạc trên thuyền khách và bắt giữ hơn ba mươi người. Tôn Trọng Đạt, Đô giám của Tử Quỳ Lộ, cùng các tướng khác hội quân đánh dẹp mười hai thôn Di ở Tam Hào Than, gặp giặc giết hại quân quan, vì thế Thừa Hữu và các tướng tiếp tục tiến quân. Việc này được ghi trong thực lục ngày Quý Sửu tháng 5, Trương Tông Vọng tâu, nay chép lại ở đây để không làm rối loạn thứ tự trước sau. Trương Tử Cẩn, Đô quan lang trung, Thông phán Tử Châu, tâu: “Dân Di ở sáu huyện thuộc Yến Châu, khoảng hai nghìn người, từ Tỉnh Khê đến đóng ở Tư, Yến và các nơi khác, sai La Cá Mộ người Di ở thôn Đẩu Thiết nói: ‘Mười châu năm độn trước đây nộp củi từ giếng muối để nấu muối, từ khi quan phủ bán giếng, chúng tôi mất nghề bán củi; lại bắt chúng tôi nộp gạo thay củi, vì thế tập hợp dân Di ở Thạch Cương Khái cướp thuyền người, cùng đánh nhau với quân quan ở Tam Hào, cả hai bên đều có người chết và bị thương, nay muốn cùng quan phủ lập lời thề.’ Lại nghe nói việc tập hợp ngày càng mạnh, dù nghe nói quân quan các quận hội hợp, nhưng chưa thấy thắng lợi. Đầu niên hiệu Hoàng Hựu, giặc Di ở Dục Tỉnh Giám cướp bóc khách đi đường, bèn bàn việc đánh dẹp, công tư đều khốn đốn, đến đầu niên hiệu Gia Hựu mới yên. Hoặc dùng cách cũ thời Hoàng Hựu để đánh dẹp, đó là không có kế sách. Xin tha tội cho chúng, cho phép chiêu an và lập lời thề, dần dần giải tán quân lớn, để tránh nạn dịch bệnh mùa hè thu.”

Cựu lục chép việc này vào ngày Bính Tuất tháng 4, Chu sử bỏ đi, cho rằng triều đình không có hành động gì, chỉ là Hoàng Đình Kiên viết, cho chép vào tờ tâu này. Tân lục vẫn giữ lại, nay chép vào ngày Ất Dậu tháng 12, cần kiểm tra lại để tu sửa, cho rõ ràng sự việc. Chiếu cho Lý Man phân tích việc củi, vào ngày 15 tháng 5. Việc bán giếng, nhật lục ngày 2 tháng 8 có ghi chép sơ lược, cần xem xét kỹ. Nhật lục ngày 2 tháng 8 chép: Viện Mật trình tấu chương của Trương Sung Tông, nói nhiều về việc do Tiên Vu Chi Thiệu. Tôi tâu với Vua: “Chi Thiệu tháng 11 tâu lên Trung thư nói là không tiện, giếng đến tháng 12 mới bán cho Bạch Văn Hiến.” Vua nói: “E rằng việc triệu bán đã có trước.” Tôi nói: “Đợi kiểm tra văn tự rồi sẽ trình lại.”

[29] Kinh lược ty lộ Hi Hà tâu lên về 3.527 tướng sĩ lập công ở châu Hà, chiếu ban rằng mỗi người chém được một thủ cấp thì thưởng 5 tấm lụa. Vương An Thạch bèn tâu lên Vua rằng: “Khí thế quân sĩ từ đây càng thêm hăng hái, cần phải nuôi dưỡng chứ đừng làm tổn thương.” Văn Ngạn Bác nói: “Khiến họ càng thêm chăm chỉ, thì việc nam chinh bắc phạt sẽ không gì không thể.” Vua nói: “Người xưa nói rằng làm việc thì tài năng tự nhiên được rèn luyện, lời này đúng vậy.” An Thạch nói: “Làm việc thì người tài xuất hiện, kẻ bất tài bị khốn đốn, đó là lý do kẻ bất tài không thích làm việc.”

[30] Phủ Khai Phong điều tra vụ việc lệnh sử Viện Xu mật là Nhậm Viễn tố cáo đô thừa chỉ Lý Bình không dùng điều lệ mới để chuyển bổ lệnh sử, chiếu giáng chức bổng của Nhậm Viễn, điều đi làm việc khác. Việc này căn cứ theo 《Mật ký》 ngày 12 tháng 4, việc Văn Ngạn Bác từ chức có thể liên quan đến chuyện này, cần xem xét thêm. Ngày 22 tháng 12 năm thứ 5 có thể tham khảo.

[31] Ngày Đinh Hợi, Vương Thiều tâu rằng: “Châu Dân gần đây bị quân Khương ngăn cách, thế rất cô nguy, Tây Kinh tả tàng khố sứ Bao Thuận, nội điện thừa chế Bao Thành giữ thành chống địch, bảo toàn được châu.” Chiếu thăng mỗi người hai bậc, thưởng Thuận 300 tấm lụa, Thành 200 tấm, lại ban thêm đai vàng.

[32] Ngày Canh Dần, cầu phao sông Đào ở châu Hi thành, ban tên là Vĩnh Thông Kiều.

[33] Chiếu miễn thuế dịch và tiền chiết biến cho 5.000 hộ phu phen đào sông vận chuyển muối ở Sở châu, những hộ nộp ít thì cho nộp đủ vào năm sau.

[34] Trung Thái Nhất cung hoàn thành, lấy hữu nhai đô giám, chân tĩnh đại sư Trần Cảnh Nguyên làm cung chủ, cảnh linh cung bão nhất đại sư Cái Thiện Ngôn làm phó, còn lại các chức tri sự, tán chúng đạo sĩ, lệnh Cảnh Nguyên tuyển chọn những người có hạnh nghiệp thanh khiết, không quá 20 người, hàng năm ban ân điển theo lệ Đông Thái Nhất cung.

[35] Ngày Tân Mão, tri chế cáo Lữ Huệ Khanh tâu rằng, soạn kinh nghĩa Quốc Tử Giám, xin cho hai viên trực giảng mỗi tháng soạn hai quyển khẩu nghĩa bản kinh, Vua đồng ý.

[36] Lấy tân tri Quế châu, thiên chương các đãi chế Trầm Khởi kiêm chức đề cử lương thảo.

[37] Kinh Hồ lộ sát phỏng Chương Đôn tâu: “Giặc man Cửu Linh hơn nghìn người từ sông Kiềm thả thuyền xuống, quan bắt giặc chặn đánh, thu được đầu giặc cùng khí giới.” Chiếu cho Tây đầu cung phụng quan, Tuần kiểm đồng quản giới châu Thần là Tạ Quý Thành thăng một chức, giảm thời gian khảo khóa ba năm, còn lại ban ân có khác nhau. Lại tâu: “Dân hộ mới chiêu mộ ở châu Thiệu là Dương Xương Thấu xin hoãn ba năm nộp thuế thóc.” Theo lời tâu, sau lại cho hoãn thêm một năm, tổng cộng hơn ba trăm thạch thóc.

[38] Tướng tá có công ở lộ Hi Hà: Người so sánh với hạng nhất, theo hạng nhất mà thăng chức; so sánh với hạng nhì, thăng hai bậc; so sánh với hạng ba, thăng một bậc. Trước đây, Vương Thiều tâu rằng theo chỉ dụ, tướng tá có công ở ba hạng đều được ban ân, nay xét thấy so với người có công ở hạng chính thì ân thưởng nên giảm bớt, nên có chiếu này.

[39] Châu Tô tâu, xét lời dân chúng nói, việc Tư nông tự thừa Giáp Thiện xin khơi thông thủy lợi là không tiện. Chiếu giao cho Tư nông tự. Bản mực có việc này, bản son bỏ đi, nay lại ghi lại. Ngày 23 tháng 5, Giáp Thiện bị bãi chức.

[40] Ngày Nhâm Thìn, Đại lý tự thừa, Tri Tư nông tự thừa Miêu Thời Trung làm Thái tử trung xá, Quyền phát khiển Chuyển vận phán quan lộ Tử Châu, thay Thái thường bác sĩ Trần Sung. Lúc đó Trần Sung vì không đủ năng lực, bị giao cho Thẩm quan đông viện, Vua nói: “Nhân tài khó kiếm, như thủ lệnh thì chuyên trị dân, phán quan Tam ty chuyên quản tiền lương, suy phán quan phủ Khai Phong chuyên xử án, Chuyển vận ty thì quản tất cả, tìm trong triều đình, hiếm có người kiêm được.” Thời Trung người Phù Ly, sau đổi làm lộ Lợi Châu, đổi chức với Thái tử trung doãn Lã Khai. Việc dời đến lộ Lợi Châu là ngày 1 tháng 5.

[41] Quyền Thiệu Châu phòng ngự phán quan Quách Tường Chính được làm Thái tử Trung xá, cùng với Giang Đông lộ được sai khiển tiện lợi. Chương Đôn nói rằng Tường Chính có công trong việc phân phối ruộng đất Mai Sơn và tăng thuế. Ngụy Thái nói: Khi Vương Kinh công (Vương An Thạch) nắm quyền, có Quách Tường Chính làm Tri huyện Vũ Cương, Thiệu Châu, dâng thư kín xin nhà Vua để mọi việc trong thiên hạ đều do Vương An Thạch quyết định, những ai có ý kiến khác với An Thạch, dù là quan lớn cũng nên bãi chức. Lời lẽ trong biểu rất hùng hồn, Vua xem xong lấy làm lạ. Một hôm, Vua hỏi Kinh công: “Khanh có biết Quách Tường Chính không? Tài năng của hắn dường như có thể dùng được.” Kinh công đáp: “Thần trước đây ở Giang Đông từng biết hắn, tính cách hắn xảo quyệt nhưng đạo đức kém, không biết ai tiến cử mà thánh thượng lại biết đến?” Vua đưa tờ biểu cho Kinh công xem, Kinh công cảm thấy xấu hổ vì bị tiểu nhân tiến cử, bèn hết lời nói hắn không thể dùng, việc này bèn thôi. Lúc đó Tường Chính đang theo Chương Đôn, nhờ quân công được thăng làm Điện trung thừa, nghe được lời Kinh công nói với Vua, bèn xin từ quan về. Việc này cần xem xét thêm. An Thạch từng nói Quách Phùng Nguyên thông minh lanh lợi có thể dùng, sao riêng với Tường Chính lại như vậy? E rằng chưa chắc đã đúng.

[42] Tân khoa Tiến sĩ cập đệ Dư Trung được làm Đại Lý bình sự, Chu Phục làm Hoài Nam tiết độ suy quan, Thiệu Cương làm Tập Khánh quân tiết độ suy quan, Diệp Đường Ý làm Xử Châu quân sĩ suy quan, Diệp Đà làm Tú Châu Tư hộ tham quân, Luyện Hanh Phủ làm Mục Châu Tư pháp tham quân, đều sung chức Kiểm thảo ở Quốc tử giám tu soạn kinh nghĩa sở. Vua ban đầu nghi ngờ Đà chưa xứng chức, Vương An Thạch nói: “Hiện thiếu người kiểm thảo văn tự, nếu tu soạn thì giao cho Lữ Huệ Khanh đảm nhiệm.” Vua bèn đồng ý. Phục người Ô Trình, Cương người Thường Châu, Đường Ý người Nam Kiếm Châu, Đà và Hanh Phủ đều người Kiến Châu. Việc của Hanh Phủ, sách dã sử của Lâm Hi chép rõ, đã chú thích vào ngày Mậu Tuất tháng 8 năm thứ 5 khi Diệp Thích được ban Tiến sĩ.

[43] Tân Tri Quế Châu Trầm Khởi xin lấy 51 động đinh ở Khê Động, Ung Châu lập thành bảo giáp, cử quan ra dạy tập, Vua đồng ý, lại cấp thêm 300 độ điệp.

[44] Ngày Giáp Ngọ, sai Tri châu Thanh Châu, huyện Lâm Cù là Lưu Ôn Cung cùng 8 người đi đến các châu Tề, Từ, Hào, Tứ và 14 châu khác để sắp xếp định lại bảo giáp^[7].

[45] Kinh lược ty Hoàn Khánh lộ tâu rằng, tướng quan Lý Khắc Trung và những người khác vào tháng 7 năm thứ 3 có công phá thành Kim Thang nhưng chưa được thưởng, chiếu cho Khắc Trung bỏ lệnh “Kinh ân chưa được dùng”, Lâm Quảng được bổ làm Kiềm hạt bản lộ. Trước đó, Lý Phục Khuê xin thưởng công cho Khắc Trung, Xu mật viện bàn rằng Phục Khuê tấu sai, Vương An Thạch hết sức bênh vực Phục Khuê, bèn hạ lệnh cho Kinh lược ty xét hỏi. Trong trận này, Quảng từng chém được thủ cấp, Khắc Trung chỉ sai quân tiếp ứng, cũng được miễn tội. Việc “Kinh ân chưa được dùng” xảy ra vào ngày 28 tháng 7 năm thứ 4. Vua triệu Quảng vào chầu, bảo Quảng rằng: “Ở Kim Thang, Thạch Môn, công của khanh là nhiều.” Vua an ủi rất hậu, nhân đó bàn việc Hi Hà. Quảng từ chối vì không quen địa hình và tính dũng cảm hay nhút nhát của người ở đó, nếu có việc gì khác sai khiến, dù chết vạn lần cũng không dám từ chối. Vua bèn cho về bản lộ. Việc Lý Khắc Trung được bỏ tội, thực lục không chép rõ, nay lấy lời bàn tấu trong nhật lục trước sau mà sửa chép lại.

[46] Chiếu cho các quân, cung tiễn thủ, dũng cảm ở Hi Hà lộ đánh trại giặc chùa Tích Khánh ở thành Hương Tử châu Hà, những người chém được thủ cấp và bị thương nặng, ngoài việc đã được thăng cấp, lại được thăng thêm một cấp nữa, Chỉ huy sứ được thăng lên một quân, Chỉ huy sứ tựu lương được tăng lương 2000, những người khác dù không chém được thủ cấp cũng được thăng một cấp.

[47] Người bị biên quản là Chủng Ngạc, nguyên giữ chức Hoàng thành phó sứ, được miễn biên quản, ban chức Hoa Châu biệt giá. Đó là do có chỉ dụ của Vua rằng: “Ngạc từ khi đến nơi bị biếm, đã nhiều lần được ân xá, nên cho phép tự tiện.” Vương An Thạch trong sách tư ký chép rằng: Chỉ dụ ban đầu giao cho Trung thư và Mật viện, nhưng chỉ có Mật viện đưa lên trình. Khi lui ra, An Thạch hỏi tại sao chỉ có Mật viện trình, Văn Ngạn Bác giả vờ không biết. An Thạch nói: “Trên có chỉ thị gì không?” Ngạn Bác đáp: “Lệnh cùng Trung thư trình lên.” Đến khi trình lên, Ngạn Bác đã không tham dự, Trần Thăng Chi nói: “Ngạc muốn tạm thời được lượng di.” Khi trình lên lần nữa, Thăng Chi không nói gì thêm, nên có mệnh lệnh này, đồng thời miễn an trí. Việc này được thêm vào dựa theo 《Nhật lục》 của Vương An Thạch. Ngạc từ tháng 5 năm thứ 5 được dời từ Hạ Châu đến Đàm Châu, nay lại được miễn biên quản và an trí. 《Nhật lục》 chép rằng ban chức Hoa Châu biệt giá, 《Chu sử》 cũng có ghi, nhưng 《Tân kỷ》, 《Cựu kỷ》 và 《Nhật lục》 đều thiếu^[8]. Ngạn Bác bị cách chức vào ngày 26 tháng này.

[48] Chiếu rằng: “Ruộng chức điền ở Kinh Nguyên, Hoàn Khánh lộ, theo lệ của Phu Diên lộ, chiêu mộ và bố trí cung tiễn thủ. Số thuế thu được, tính theo giá trung bình, cấp diêm sao cho quan lại ở bản lộ, đồng thời thúc giục Hà Đông, Tần Phượng hai lộ kiểm kê và báo cáo.” Tháng 6, ngày Quý Mùi có thể tra cứu.

[49] Lại có chiếu rằng pháp lệnh huấn luyện dũng cảm và hiệu dụng ở các lộ, theo lệ của Kinh Nguyên lộ, lập thành một pháp.

[50] Ngày Ất Mùi, Lý Phục Khuê, Binh bộ viên ngoại lang, được bổ nhiệm làm Tri Châu Châu. Sở Kiến Trung, Chu Lương Nhụ tâu rằng Phục Khuê chỉ huy trận đồ, sai Lý Tín xuất quân, việc ước thúc và khảo sát không hoàn toàn như trong chương của Thịnh Đào, nên bị khiển trách nhẹ. Việc của Đào chương xem ngày Kỷ Sửu tháng 12 năm thứ 5, 《Cựu lục》 chép trùng, 《Tân lục》 lại theo lỗi đó.

[51] Quyền tri Lô Châu Lý Man nói việc chiêu dụ Phủ Vọng Tuyết Thứ để đánh dẹp giặc Di ở Dục Tỉnh Giám. Chiếu rằng: “Man phải nghe theo sự chỉ huy của Giám ty, không được tùy tiện xử trí. Lại lệnh cho Phạm Bách Lộc, Đề điểm hình ngục lộ Lợi Châu, xem xét việc Man thay đổi việc biên giới, không bàn bạc với các quan liêu tá, tâu lên sự thật.” Năm Khánh Lịch thứ hai, con trai Vua Ô Man là Đắc Cái ở Diêu Châu, làm Thứ sử. Đắc Cái chết, con trai ông ta tự xưng là La Thị Quỷ Chủ. Quỷ Chủ chết, con trai là Bộc Dạ kế vị. Bộc Dạ không thể sai khiến được các man, trong bộ lạc có hai tù trưởng là Phủ Vọng Tuyết Thứ và Yến Tử là mạnh nhất. Khi quân quan đánh nhau với giặc Di ở Dục Tỉnh Giám thất bại, Man lại nhờ cậy Phủ Vọng Tuyết Thứ, người bàn luận chỉ trích Man xử trí sai lầm, nên có mệnh lệnh này. Ngày 2 tháng 5 năm thứ 7, Bộc Dạ và Phủ Vọng Tuyết Thứ nhận mệnh Vua.

[52] Vua nói với Vương An Thạch rằng: “Man muốn dẫn người mạnh ở ngoài man để sai khiến các man nhỏ gần biên giới, không phải là kế hay.” An Thạch nói: “Điều này thực sự không phải là kế hay. Thời Tam Đại, tước của man di không quá Tử, chính là để hạn chế phạm vi phong địa của họ nhỏ lại, thì có thể không có loạn xâm lấn Trung Quốc.” Vua nói: “Phải đợi họ yếu mới có thể chế ngự được.” An Thạch nói: “Thực sự phải đợi lúc họ yếu mới có thể chế ngự, sau khi chế định rồi, nếu không phải Trung Quốc mất chính hình, thì họ không có cách nào thôn tính để trở nên mạnh được.” An Thạch lại tâu với Vua: “Man đã được lệnh làm Tri châu, lại đang có việc biên giới, lại bảo phải nghe theo sự chỉ huy của Giám ty, không được tùy tiện xử trí, e rằng sẽ hại việc. Nếu đã thấy rõ Man không có tài, thì nên thay ngay; nếu chưa rõ lời người ta hư thực thế nào, thì nên giao trách nhiệm việc châu cho ông ta.” Vua lệnh ban chỉ huy khác, nhưng rốt cuộc không thay đổi mệnh lệnh. An Thạch lại tâu với Vua: “Việc Dục Tỉnh không đáng lo.” Vua nói: “Chỉ là người Thục dễ bị dao động thôi.” An Thạch lại nói: “Man chiêu dụ Phủ Vọng Tuyết Thứ, cũng e rằng không sai. Nay Giám ty đều ở Lô Châu, nếu Man xử trí không hợp lý, họ cũng sẽ không nghe, chỉ sợ vì việc mà mọi người cùng xúm vào chỉ trích Lý Man, không sợ người ta chống lại mà theo họ.”

[53] Lạc Uyển sứ, Anh Châu thứ sử Lưu Thiệu Năng làm Đô giám lộ Phu Diên, con là Vĩnh Niên bổ làm Tuần kiểm bản tộc, đều theo lệ quan Hán vào nha tạ. Thiệu Năng là quan phiên ở quân Bảo An, nhiều lần lập công chiến trận, được triệu vào triều đối đáp và thăng chức. Hữu thị cấm Lý Đức Bình được chuyển một bậc và kiêm chức Cáp môn chi hậu. Đức Bình đi theo Thiệu Năng vào triều, cũng là quan phiên.

[54] Chiếu cho Kinh lược ty lộ Phu Diên, từ nay không được dùng Đô giám lộ phân trở lên dẫn người Tây đến triều.

[55] Ngày Bính Thân, Hàn lâm học sĩ, Hữu chính ngôn Tăng Bố được thăng một bậc, vì đã hoàn thành việc định rõ sổ sách trong thiên hạ. Bố từ chối thăng quan, chỉ được ban 300 lượng bạc và lụa.

[56] Lục sự tham quân Giai Châu Mã Hữu Hiền bị sai thế. Trước đó, Tri châu Lưu Thuấn Thần ra lệnh cho ông đi duyệt nghĩa dũng, trong thời gian ở nhà công, thu tiền thuê nhập vào công sứ, Hữu Hiền không báo cáo. Khi có đức âm, Vua nói: “Hữu Hiền tuy tạm quyền Thông phán, nhưng cũng có thể xử lý, nên đặc cách sai thế để khuyến khích các quận.”

[57] Chiếu rằng: “Từ nay, các quan hình pháp chưa đủ hai kỳ khảo xét, đều được phép dự thi. Nếu thi đỗ hình pháp, tại tự cung chức đủ hai kỳ khảo xét, sẽ được ban ân.”

[58] Chiếu rằng từ nay các nhân lại ở ty Đô tổng quản các lộ không được dùng quân nhân, mà phải chọn từ châu quân sứ và châu viện trong lộ. (Theo 《Hội yếu》 ngày 23 tháng 4 năm thứ 6).

[59] Ngày Đinh Dậu, Tri Thái Châu, Long đồ các trực học sĩ Trần Tiến được cử làm Đề cử Sùng Phúc cung. Trước đó, lệnh Trương Hổ thay Tiến, muốn triệu Tiến về triều, Vua nói: “Tiến thấy Tôn Vĩnh làm Tri Khai Phong chắc không vui, chi bằng cho một quận.” Vương An Thạch nói: “Chưa có quận.” Tiến bèn xin nghỉ vì bệnh, được chấp thuận.

[60] Điện trung thừa, Tri Đô thủy giám chủ bạ Lưu Cáp kiêm chức Đồng đề cử việc đắp đê và tưới ruộng dân dọc sông Biện.

[61] Chuyển vận phán quan Quỳ Châu lộ là Tằng Phụ tâu: “Huyện Long Hóa, châu Du có các hộ mới phụ thuộc đã tổ chức thành bảo giáp, mỗi năm đều duyệt thí. Nếu có người võ nghệ xuất chúng, xin được giảm một nửa thuế ruộng.” Vua nói: “Dân nhận ruộng nhiều ít khác nhau, thuế ruộng cũng khác, nếu đều giảm một nửa, ắt sẽ dẫn đến bất công, việc này quyết không thể thi hành.” Vương An Thạch nói: “Nay một người võ nghệ tinh thông, liền muốn miễn thuế, nếu sau này suy thoái, sẽ làm thế nào?” Viện Khu mật muốn mỗi năm xét miễn, Vua nói: “Dù như vậy, cũng không hợp pháp. Bởi vì thuế ruộng của các hộ nhiều ít không đều, ắt sẽ dẫn đến bất công, chi bằng chỉ theo pháp lệnh bảo giáp ở phủ giới mà thi hành.” Sách 《Tân lục》 và 《Cựu lục》 đều chép là huyện Long Hóa, quân Nam Bình. Xét: Tháng 11 năm thứ 8, lấy đất Bãi Đồng Phật, huyện Nam Xuyên, châu Du lập thành quân Nam Bình, lúc này chưa có hiệu Nam Bình, nên phải chép là huyện Long Hóa, châu Du, sách thực lục chép sai vậy.

[62] Kinh lược ty Hà Đông tâu rằng có hai người lính bị bắt giữ ở phương Bắc trốn về, nói: “Người Hạ sợ quân ta kéo đến, đang xây dựng phòng thủ ở Lương châu, mà thủ lĩnh Lương châu là con của Vương mỗ, cung phụng ở trại Thuận Ninh của ta, thường nói rằng ta có gia quyến ở đây, sao không sớm tính kế về phương Nam.” Triều đình hạ chiếu thăng mỗi người lính một bậc, điều họ đến Hi Hà lộ, và ghi lại lời nói của họ giao cho Kinh lược ty bản lộ. Vua bảo các quan chấp chính rằng: “Trước đây vì năm lộ xuất binh, người Tây lén xây thành ấp làm nơi ẩn náu. Nay Lương châu cách Hà châu không xa, nếu các tướng lĩnh các lộ có tài, trong ngoài phối hợp, thì người Tây từ đây sẽ có nhiều kẻ bỏ trốn về.” Vua lại nghi ngờ thủ lĩnh bên kia chưa thể biết rõ, Vương An Thạch nói: “Bệ hạ muốn biết rõ thì phải dùng gián điệp, nhưng tình hình lớn thì không cần gián điệp cũng có thể biết. Nước Hạ nhỏ bé kia, nếu thực sự có minh chủ tài giỏi, dùng hết nhân tài trong nước, để người tài lớn ở trên, người tài nhỏ ở dưới, thì sẽ trở thành nước không thể địch nổi. Nay Vua của họ còn nhỏ, đàn bà cầm quyền, những người giữ chức vụ quan trọng đều là thân tín, dù có người tài cũng không thể tiến thân, nên tình hình lớn đã có thể biết rồi.”

Vua nói: “Việc cần làm kịp thời, chỉ lo khó tìm được tướng tài và Thiểm Tây thiếu tiền của mà thôi.” An Thạch nói: “Tướng tài có thể tìm kiếm tùy thời, cũng không thiếu người. Kinh phí chuẩn bị cho việc phương Tây không nhất thiết phải dựa vào Thiểm Tây. Nay tiền của trong thiên hạ đủ, chuyển cấp cho Thiểm Tây không khó, chỉ có lương thực khó vận chuyển, nên chỉ muốn lo việc nông nghiệp ở Thiểm Tây mà thôi.” Vua lại nói: “Tiền của cũng cần tính toán từ trước.” An Thạch nói: “Khi trời chưa mưa, hãy sửa sang nhà cửa, việc chuẩn bị trước thì sẽ thành công, không nên để đến lúc gấp mới lo.” Vua nói: “Làm việc vốn có thứ tự, nay nên dồn sức lo việc phương Tây.”

[63] Ngày Mậu Tuất, ban chiếu định lại việc cấp lương cho các lại viên tại các cơ quan ở kinh thành. Trước đây, lương của lại viên đều có quy định cụ thể, sau này do kiêm nhiệm thêm công việc, nên tăng thêm tiền trà thang, giấy bút, dần dần thành thói quen, không còn giới hạn. Xu mật viện có tâu lên, nên ban chiếu này. Sau đó, Vương An Thạch tâu với Vua rằng: “Như lại viên Mã Tương được sai đi Tây Xuyên, Thiểm Tây, rồi lại đi Hồ Nam, Bắc hai lộ khê động. Lại như lại viên kiểm chính ở Trung thư, đều một người kiêm nhiệm công việc của hai người. Nếu không cho họ kiêm lương, thì ai chịu nhận trách nhiệm nặng nhọc? Đã là quan có hai chức vụ, nếu không cho kiêm lương, chính là chiếm dụng thêm lại viên, càng làm cản trở công việc của bản ty, lại khiến họ không đủ ăn hàng ngày.” Vua hỏi: “Một người kiêm năm bảy chỗ thì sao?” An Thạch đáp: “Phàm lại viên kiêm nhiệm, nếu không dưới quyền một viên quan, thì cũng không thể kiêm được. Đã không có viên quan nào kiêm năm sáu chức vụ, thì làm sao có lại viên kiêm năm bảy chỗ?” Vua bèn thu hồi chiếu trước. Việc thu hồi chiếu trước, sử quan chú thích rằng, lại lấy văn bản từ Trung thư tỉnh, giống với 《Nhật lục》, nay theo đó. Bản mới bèn bỏ đi.

[64] Lại ban chiếu phong cho vợ của Hướng Tử Tiềm, nguyên là Huyện úy huyện Tam Thủy, châu Bân, là Lý thị làm Quân huyện Tinh Đức. Trước đây, khi quân ở châu Khánh làm loạn, Tử Tiềm đã dẫn bộ hạ cung thủ chiến đấu đến chết.

[65] Vua phê: “Nghe nói các quận ở Hà Bắc có nạn châu chấu, nên lệnh cho Giám ty đốc thúc quan lại tiêu diệt.” Cuối đông năm ngoái, 《Cựu kỷ》 chép Hà Bắc có nạn châu chấu lớn, 《Tân kỷ》 vào cuối tháng tư năm nay chép rằng tháng này Hà Bắc có châu chấu, cần xem xét thêm.

[66] Trước đó, Văn Ngạn Bác tâu: “Những người bàn luận phần nhiều muốn cấp đất chăn nuôi cho dân và thu thuế, phân tán ngựa quốc gia cho các hộ dân và bắt họ chịu trách nhiệm sinh sôi. Xin triều đình xem xét quyết định.” Sau đó, Thái Đĩnh cũng cho rằng việc thu hồi đất chăn nuôi để cấp cho dân là tiện lợi, đồng thời xin loại bỏ những con ngựa không đủ tiêu chuẩn để phối giống trong các trại ngựa, chỉ giữ lại một số lượng vừa đủ để bổ sung cho các trạm ngựa và quân sương, còn lại đều phát đi các châu quân ở các lộ như Hà Bắc để định giá bán. Chiếu chỉ cho Nguyên Ráng, Ngô Thẩm Lễ, Thái Xác^[9] xem xét kỹ và tâu lên. Ngày 28 tháng 4 năm thứ 8.

[67] Ngày Kỷ Hợi, Xu mật sứ, Kiếm Nam Tây Xuyên tiết độ sứ, Thủ Tư không kiêm Thị trung Văn Ngạn Bác bị miễn chức, được phong làm Thủ Tư đồ kiêm Thị trung, Hà Nam tiết độ sứ, phán quản Hà Dương, theo lời xin của ông, đồng thời chiếu chỉ rằng trong các chiếu thư lớn, tên ông sẽ được xếp trên Tào Dật, khi ra vào triều đình sẽ theo nghi thức của nhị phủ. Việc Văn Ngạn Bác xin từ chức, 《Thực lục》 và 《Chính sử》 đều không ghi chép rõ ràng. Ngày 21 đã không vào triều, có lẽ là do bất đồng ý kiến với Vương An Thạch, khi Vương An Thạch đã hoàn thành công lao ở Hi Hà, Văn Ngạn Bác liền cố xin từ chức. Ngày 12 Ất Dậu, việc của Nhậm Viễn, cần xem xét kỹ hơn.

[68] Chiếu chỉ: “Gần đây cho phép những người ứng thi khoa Minh Pháp, nếu chỉ muốn thi theo điều luật của quan pháp về xử án và đại nghĩa thì được chấp nhận, nếu đỗ, sẽ được xếp trên những người cùng hạng, lệnh định rõ thứ tự trường thi và cách thức khảo thí, đồng thời đổi lệnh trước đây về khoa Minh Pháp thành các khoa khác. Nếu dám mạo danh ứng thi các khoa khác để thi pháp luật, cho phép người khác tố cáo, thưởng 100 ngàn tiền, người cùng bảo lãnh sẽ vĩnh viễn không được ứng thi.” Ngày 24 tháng 3 có thể kết hợp với điều này.

[69] Điện trung thừa Vương Kỳ bị cách chức, đưa đến Hoàng Châu quản thúc, vì mẹ kế là Lý thị muốn nhận lễ vật hỏi cưới cho con gái, bắt Vương Kỳ phải trả tiền cưới, nhưng Vương Kỳ không chịu trả.

[70] Vương Thiều từ Hi Châu trở về, lại phái tướng vượt sông Thao, chiếm đất Nam Sơn, chém được bảy trăm thủ cấp, xây thành Khang Lạc cùng hai đồn Lưu Gia Xuyên và Kết Hà để thông đường vận lương, rồi tự mình dẫn quân phá thành Đạp Bạch, chém được ba nghìn thủ cấp, nhân đó xây thành. Khi xây thành Hương Tử, người Khương định phục binh ở Nam Sơn, chờ quân triều đình vượt sông Thao thì chặn đường về, nếu không thì giữ thành Ma Tông. Thành Ma Tông là nơi hiểm yếu khó tiếp cận, được gọi là “Thiết Thành Tử”. Vương Thiều biết được âm mưu này, liền dẫn quân vượt sông Thao, phái tướng khác đánh bại quân phục kích, rồi chiếm được thành. Việc này căn cứ theo truyện Vương Thiều. Trong 《Ngự Tập》 có tờ chiếu tay ngày mồng 8 tháng 5, đổi tên An Hà thành Định Khương Thành, ghi lại tấu chương của Vương Thiều: đã dẫn đại quân tiến chiếm Kết Hà Xuyên. Thành An Hà và Hương Tử đã xây xong, nhưng vùng phía tây sông Thao rộng lớn, nay bàn bạc ra văn bản, lệnh cho các quan tạm quản lý, xin ban mệnh lệnh. Như vậy việc xây thành Hương Tử chắc chắn là vào cuối tháng 4. Trong 《Lũng Hữu Lục》 của Cao Vĩnh Niên có biểu của Vương Thiều, tự ghi ngày tháng phá thành trại, khác với 《Nhật Lục》 và bản truyện, cần xem xét thêm.

[71] Hôm đó, tâu lên tin thắng trận ở thành Đạp Bạch, Phùng Kinh nói: “Người Khương ngu muội, đáng tiếc bị giết oan quá nhiều.” Vua nói: “Chúng chống cự như vậy, há lại không giết?” Vương An Thạch nói: “Mê muội không kính thuận, chính là điều mà hình phạt của vương triều nên áp dụng. Quân ở Đào Hà, chính là cái gọi là một tháng ba trận thắng.” Vua nói: “Người Kinh Nguyên tinh nhuệ dũng cảm, nên dù tướng Vương Ninh tầm thường cũng có thể thắng được.” An Thạch nói: “Người ta không có dũng cảm hay nhút nhát, mà là do cách sắp xếp. Đào, Lũng là nơi có quân mạnh, nay người Khương lại yếu đuối như vậy. Lý Bão Chân dạy quân Lộ chỉ có hai vạn người, dạy không hết được phép tắc, nhưng đã có thể hùng mạnh ở Sơn Đông. Tôn Vũ cho rằng: ‘Trị loạn là do số mệnh; mạnh yếu là do hình thế; dũng cảm hay nhút nhát là do thế lực.’ Trị quân có phương pháp, thì số mệnh không gì không thể trị, hình thế không gì không thể mạnh, thế lực không gì không thể dũng cảm.” Vua nói: “Quân sĩ chỉ cần có kỹ năng thì sẽ dũng cảm.” An Thạch nói: “Bị thế lực kích động, thì dù người không có kỹ năng cũng có thể trở nên dũng cảm. Nhưng cái gọi là quân của bậc vương giả, thì có thể hiểu hết nghĩa lý của binh pháp, nên vô địch thiên hạ.” Điều này theo《Nhật lục》là ngày 16 tháng 2, cần xem xét thêm.

[72] Ban đầu, Trương Thủ Ước từ Thông Viễn dẫn quân đến Hi Châu, nhưng Vương Thiều đã theo đường tắt trở về. Lúc đó, hơn ba vạn người Khương vẫn đóng quân ở thành Đôn Ba, tuyên bố muốn khôi phục đất cũ. Thủ Ước vượt sông Đào, chỉnh đốn quân ngũ, đặt mai phục hai bên, chờ chúng lơ là thì tấn công, chém được sáu trăm đầu, lấy kho lương giúp quân lính, dùng gỗ từ trại của chúng xây thành Khang Lạc, chiếm được đất, chiêu mộ được một nghìn năm trăm dân bắn cung. Ngày 21 tháng 5, ban thưởng công lao ở Khang Lạc.

[73] Ngày Canh Tý, phong Tài nhân họ Tống làm Tiệp dư. Tháng 11 năm thứ hai phong làm Tài nhân, ngày 1 tháng 4 năm nay sinh hoàng tử.

[74] Xu mật viện tâu: “Các quan võ từ chức Phó đô tổng quản trở xuống ở các lộ Hà Bắc, trên danh hiệu có hai chữ ‘Trú bạc’, lý lẽ không hợp, lại liệt kê đầy đủ tên các châu quân trong lộ, càng thêm dài dòng. Xin cho những người tại nơi trị sở của các ty An phủ, Kinh lược, Kiềm hạt không dùng chữ ‘Trú bạc’, còn địa phận và chức vụ thống lĩnh vẫn giữ như cũ.” Vua theo lời tâu.

[75] Xuống chiếu cho các ty Kinh lược ở các lộ, những quan phiên và người Khương từng lập chiến công, dẫn theo người hầu vào chầu.

[76] Lại xuống chiếu cho lộ Hi Hà, miễn cho các nghĩa dũng đang phục dịch một lần thượng phiên, ngoài ra còn miễn cho mỗi hộ ba thạch vật chiết biến, nếu trong hộ số vật chiết biến ít thì bù đủ vào năm sau.

[77] Xuống chiếu ban sắc thư khen ngợi Quyền Kiềm hạt lộ Kinh Nguyên Hoàng Tông, Phó sứ An phủ duyên biên Hà Bắc Lưu Thăng Khanh^[10], vì từng tiến cử Miêu Thụ có thể làm chủ binh quan, mà Thụ đã dẫn quân tiên phong hạ thành Hà Châu và cứu thành Hương Tử, chém được hơn bốn nghìn thủ cấp. Ngày mùng 4 tháng 3 có thể tra cứu.