[PREVIEW] QUYỂN 342: NĂM NGUYÊN PHONG THỨ 7 (GIÁP TÝ, 1084)

Từ tháng 11 năm Nguyên Phong thứ 6 đời Thần Tông đến hết tháng 12 năm này.

[1] Mùa xuân, tháng giêng, ngày Nhâm Dần, Kinh lược ty lộ Kinh Nguyên tâu xin cải tạo áo giáp sắt thần vệ thành loại áo giáp lệch. Vua đồng ý.

[2] Ngày Giáp Thìn, Vua ban chiếu cho Lý Hiến: “Nhận được tấu chương của khanh, nói rằng quân giặc vượt sông cướp phá châu này. Nếu đã có kế hoạch từ trước thì rất tốt, nhưng cần nghiêm khắc răn dạy tướng sĩ, cẩn trọng hơn nữa, không được khinh suất đối mặt với quân giặc, làm hỏng việc lớn của quốc gia. Hãy xử lý bằng nhiều phương cách, đồng thời rao truyền trong thành, khích lệ mọi người kiên quyết một lòng phòng thủ. Đợi khi quân giặc rút lui, sẽ có trọng thưởng. Các thành trại khác bị giặc cướp phá cũng theo lệ này mà thi hành, và ngày nào cũng phải báo cáo gấp về triều đình.”

(Bản chép tay thêm vào, bản in không có. Châu này là Lan Châu.)

[3] Văn Ngạn Bác tâu: “Thần trước khi rời kinh đô, đã từng tâu rằng sau khi về hưu, sẽ đến tận nơi từ biệt bệ hạ. Nay thần đã được chấp thuận, muốn đến kinh đô.” Vua hạ chiếu đồng ý.

[4] Ngày Ất Tỵ, Chính nghị đại phu Đằng Phủ được bổ nhiệm làm Tri châu Quân Châu. Phủ bị cách chức ở An Châu, vào triều, Vua ban chiếu: “Kẻ mưu phản Lý Phùng là thân thích gần của vợ Phủ, không nên để ở kinh đô, có thể cho một châu nhỏ ở phía đông nam.” Phủ dâng sớ tự biện, sau đó được đổi làm Tri châu Hồ Châu.

(Ngày Tân Dậu, 12 tháng 5, mới làm Tri châu Hồ Châu. Bài văn khắc trên bia mộ của Phủ chép: Sứ giả Tạ Nhân được lệnh mua vật phẩm ở An Châu, nhân đó làm điều gian ác, dân chúng bị hại. Phủ dâng mật sớ tố cáo hành vi gian ác của Nhân, Vua bèn cách chức Nhân. Từ An Châu vào triều, chưa được yết kiến, mà có người bên cạnh không vui, lại thêm lời đồn thổi, nên bị giáng làm Tri châu Quân Châu. Các sĩ đại phu lo sợ cho Phủ, có người cho rằng sẽ còn có mệnh lệnh sau, nhưng Phủ cười nói tự nhiên: “Trời biết ta ngay thẳng, Vua biết ta trung thành, có gì phải lo!” Rồi dâng sớ tự minh oan, Vua xem xong liền thông suốt, ngay lập tức bổ nhiệm làm Tri châu Hồ Châu.)

[5] Lại có chiếu cho Lý Hiến: “Tẩu mã thừa thụ Diêm Nhân Vũ tâu rằng, giặc ở Lan Châu có ngựa rất nhiều, số lượng không ít. Ngươi nên tìm nhiều cách để xử lý một cách vạn toàn, đừng để xảy ra sự việc đột ngột, gây hại cho Lan Châu.”

(Chu bản thêm vào.)

[6] Châu Nhữ tâu: “Dân huyện Lương là Trầm Tuyên mất mẹ, sau khi chôn cất, không đóng cửa mộ, ban ngày vác đất, ban đêm nằm bên quan tài^[1]. Ở như vậy 36 tháng, rồi mới đóng cửa mộ, xây mộ rộng trăm thước. Vợ là Cao thị cũng có hạnh hiếu.” Chiếu ban thóc, vải.

[7] Ngày Bính Ngọ, Hữu Long Vũ quân Đại tướng quân, châu Minh Phòng ngự sứ Thế Chuẩn được làm châu Kim Quan sát sứ, tước An Định quận vương. Hội Kê quận vương Thế Thanh đã mất, Tông chính tâu rằng Thế Chuẩn là người lớn tuổi nhất trong hàng con cháu Thái Tổ, Thái Tông, nên được tập phong. Vì thế có mệnh này.

(Tân bản bỏ phần từ “Hội Kê quận” trở xuống^[2]. Tân kỷ chép: Phong châu Minh Phòng ngự sứ Thế Chuẩn làm An Định quận vương. Cựu kỷ không chép.)

[8] Ngày Đinh Mùi, có chiếu tay cho Lý Hiến: “Giặc Tây vây Lan Châu đã lâu chưa rút, ngoài việc triều đình đã hạ lệnh cho các lộ xuất binh khiên chế, nên nhanh chóng cử người am hiểu sự việc và quen thuộc, mang hịch đến Đổng Chiên, A Lý Cốt yêu cầu họ xuất binh, đánh giặc từ hai phía. Lại nên tìm thêm các đường tắt, dò xét tình hình trong thành, và dụ các quan lại trong thành phải cảnh giác với gian tế, cho quân giữ thành thay phiên nghỉ ngơi, đừng để họ mệt mỏi. Xử lý một cách thận trọng, đừng để lỡ việc quan trọng.”

(Chu bản.)

[9] Phó sứ Thiểm Tây Chuyển vận Phạm Thuần Túy vào chầu ở điện Diên Hòa.

(Ngày mồng 7, Thuần Túy có mấy tờ tâu, nay chọn lấy một hai tờ phụ vào ngày này.)

[10] Trước đó, Thuần Túy tâu rằng: “Thần thấy biên cương chưa yên, việc dự trữ lương thảo đang gấp, mà chức vụ của bản ty, sau nhiều năm quân sự, trên dưới đều tham nhũng, đến mức tàn tệ. Sức lực đã kiệt quệ, không còn cách nào cứu vãn, lợi hại rối ren, không thể trình bày hết trong chương sớ. Thần ngu muội, đã lâu đảm nhiệm chức vụ ở quận lớn, dù gặp lúc khó khăn này, nếu chỉ tính toán như thường ngày, thì cố gắng xoay xở, tạm thời đối phó được. Nhưng nếu sau này biên sự lại xảy ra, quân đội không thể rút về lâu dài, thì kế hoạch dự trữ lớn lao, chắc chắn không có cách nào thực hiện. Nếu không tự mình đến triều đình, trình bày rõ ràng, nhận chỉ dụ của Thánh thượng, thay đổi cách làm, thì ngày sau ắt sẽ gây ra sai lầm. Việc biên phòng quan trọng, liên quan đến quốc thể, thần đâu dám chỉ tính toán trước mắt, im lặng tự xử? Thần mong Thánh thượng xét thấy ý thần vì chức vụ, đặc biệt cho phép thần gấp rút lên đường, tạm thời đến cửa khuyết, lên điện tâu trình. Để kế hoạch lớn của một lộ, tuân theo mệnh lệnh của triều đình, không gây ra sai lầm.” Triều đình đồng ý. (Ngày 3 tháng 12 năm thứ 6 tấu trình).

[11] Lúc đó, Thuần Túy tâu rằng: “Xét thấy bản ty trước đây được triều đình sai Vương Chấn hội định ngũ lộ niên kế tiền vật, mọi khoản chi tiêu hàng năm của các lộ đều được ghi chép rõ ràng, không thể không đầy đủ. Từ khi quân sự phát triển, số lượng cần dùng gấp mười lần ngày thường, mà giá cả lương thực cỏ khô ở khắp nơi đều tăng cao. Ví như lúc Vương Chấn hội định, giá lương thảo ước tính theo giá trung bình, một đấu gạo là sáu mươi lăm đồng tiền. Nay ở các lộ biên giới, nơi các tướng đóng quân, một đấu gạo không dưới một trăm sáu mươi đồng tiền, một bó cỏ không dưới sáu mươi đồng tiền, các nơi khác cũng tương tự, còn các thành trì ngoài biên giới thì giá cả còn cao hơn nữa, so với giá ước tính lúc hội định, chênh lệch lớn như vậy. Hơn nữa, xét thấy nguồn lợi của bản lộ chủ yếu dựa vào thuế rượu, mà những năm gần đây giá gạo và bột mì đều cao, vốn nhiều lợi ít; huống chi lúc hội định, ngoài số thực thu ứng phó thực chi trong năm, còn thiếu hơn bốn mươi bốn vạn quan không đủ cho niên kế, được thánh chỉ chỉ bảo bản ty phải tìm cách ứng phó.

Nay thu nhập hàng năm không tăng so với trước, mà chi tiêu hàng năm lại gấp nhiều lần, lại thêm giá mua vào đắt rẻ khác nhau như vậy, thì việc tính toán lớn về thặng dư hay thiếu hụt, có thể thấy rõ ở đây. Thần đã dốc hết tâm trí, tiếc rằng không có kế sách lâu dài để làm giàu, chỉ sợ làm trái ý dân, gây thêm oán hận, trăm phương ngàn kế tiết kiệm, mong có chút bổ ích. Nếu chỉ tính toán theo hiện tại, thì may ra có thể đối phó, nhưng lo rằng nơi biên giới có việc khẩn cấp, lại phải tăng thêm quân mã, hoặc trong năm, quân trọng chưa giải ngũ, thì sức lực sẽ cạn kiệt, không còn kế sách gì. Thần không tiếc trách nhiệm của bản thân, chỉ sợ lúc đó sẽ làm lỡ việc quốc gia, kính mong thánh thượng thương xót, đặc biệt từ triều đình bàn bạc phương lâu dài để cứu vãn, khiến thần có thể tuân theo.”

(Tấu nghị, ngày mồng 7 tháng này, là tờ tráp tâu lên điện.)

[12] Lại tâu: “Thần hôm qua tâu việc ở điện Diên Hòa, kính nghe lời dạy bảo, hỏi về tình hình lợi hại của các thành mới thu phục, tuy đã trình bày đầy đủ, nhưng kính mong được chỉ dụ viết thành văn bản dâng lên. Thần xét rằng phủ Súy Diên Châu, phía bắc cách đất sinh giới chưa đầy trăm dặm, là vùng đồng bằng rộng lớn, gọi là Trung Lộ, là nơi quân Hạ thường xuyên xâm nhập, và cũng là nơi Nguyên Hạo từng đánh vào trước đây. Địa thế nông cạn, không gì bằng. Gần đây nhờ tu sửa lại trại cũ Tắc Môn, mở rộng thêm được hơn bốn mươi dặm đường, tuy chưa thể ngăn chặn hoàn toàn mối họa xâm nhập sâu, nhưng cũng che chắn được phủ Súy, tăng thêm phần nghiêm ngặt, đây thực là lợi lớn của Phu Diên. Lại nữa, vùng phía bắc quân Thông Viễn đến khu vực Định Tây, vốn là đất của Hoa Ma, rể nước Hạ, cách Thông Viễn chưa đầy trăm dặm. Từ khi khai phá Hi Hà, con đường lớn phía tây gần kề với đất Khương, như răng chó cắn nhau, thường bị xâm lấn. Gần đây nhờ các lộ xuất quân, tộc Khương chạy xa, triều đình nhân thời cơ phát động chiến dịch Định Tây, nên địa thế Thông Viễn từ đó trở nên sâu kín, đây là lợi lớn của Hi Hà.

Còn như các thành trại mới xây dựng ở những vùng đất mới khác, hoặc thần từng đến tận nơi, hoặc nghe lời người khác kể lại, về địa thế không có gì tăng thêm, mà chi phí hàng năm quá lớn, kế hoạch chi tiêu không đủ, dân chúng khổ sở vì cung nộp, các cơ quan mệt mỏi vì vận chuyển lương thực, huống chi ngày càng phiền đến sự bổ trợ của triều đình, biết bao giờ mới chấm dứt. Tuy thần ngu muội, không hiểu thời cơ, lời nói có phần ngông cuồng, nhưng triều đình tính toán nên nhìn xa trông rộng, đâu chỉ dựa vào hiện tại? Kính mong bệ hạ rộng hỏi ý kiến, xem xét các đề nghị, ngày sau nhân thời cơ gặp việc, lưu tâm đến kế sách bỏ hay giữ, thiên hạ may mắn biết bao!”

(Tâu ngày mồng 9 tháng giêng).

[13] Ngày Mậu Thân, Kinh lược sứ Hà Đông lộ là Vương Cư Khanh tâu: “Các châu có nhiều người lưu vong đến Tây Kinh, xin cứu tế hộ hạng dưới, và tạm ngừng việc mua lương thực của các ty, đợi năm được mùa sẽ tính toán lại.” Chiếu cho các ty Chuyển vận, Đề điểm hình ngục, Đề cử: “Trừ khi quân lương hiện đang thiếu, còn lại đều tạm ngừng mua lương thực. Đề cử ty giảm giá mua bán rộng rãi, hộ bảo giáp dù thuế chưa đủ bảy phần, nếu thiếu ăn cũng được cứu tế. Chuyển vận ty thúc giục thu thuế còn sót và nợ đọng, đều tạm hoãn.”

[14] Ngày Tân Hợi, ban chiếu tay cho Lý Hiến: “Thông tin từ Lan Châu đã mấy tuần không thông, hãy nhanh chóng dùng trọng thưởng chiêu mộ người đi đường tắt đến hỏi thăm, và hàng ngày báo cáo tình hình. Tất cả binh tướng hiện đang đóng quân ứng viện, nên lập kế hoạch chiến lược, thúc đẩy họ tiến lên đánh mạnh, đảm bảo thành công, không được để lỡ việc lớn.”

(Bản mới bỏ đoạn này so với bản cũ.)

[15] Con gái thứ bảy của Vua mất, mới năm tuổi, mẹ là Lâm Tiệp dư. Ngừng triều ba ngày, truy phong làm Thân Quốc công chúa, các quan y đều bị khiển trách.

[16] Hữu Vũ Lâm quân Đại tướng quân, Trình Châu Phòng ngự sử Lệnh Khuếch được tập phong làm Việt Quốc công.

[17] Chiếu cho Đề cử Kinh Tây Nam lộ^[3] Thường bình đẳng sự, Thừa nghị lang Diệp Khang Bật bị thay thế, vì Hộ bộ tâu rằng, năm thứ sáu kết thúc, sổ ghi công tội của các quan Đề cử, Khang Bật so với các lộ có nhiều lỗi nhất.

[18] Lặc đình nhân Thông trực lang Lưu Nghị được làm Tuyên nghị lang.

[19] Ngày Nhâm Tý, Kinh lược sứ Hà Đông là Lữ Huệ Khanh tâu, vùng đất mới khôi phục thiếu quan, xin cho phép tuyển chọn và tiến cử. Lại tâu, Hà Đông và Phu Diên mới xây dựng thành trại liền nhau, xin cho phép hai lộ cử quan họp bàn. Đều được chấp thuận.

[20] Ty Đề cử bảo giáp Hà Bắc tâu: “Bảo giáp bỏ trốn được miễn huấn luyện, xin ngoài việc ban thưởng bắt giữ, còn lập pháp truy thưởng đối với nhà nào chứa chấp, nhà chứa chấp dù vô tình dung túng^[4], cũng không được miễn tiền truy thưởng.” Chiếu rằng: “Nhà nào ở ba lộ biết rõ mà thuê mướn, chứa chấp bảo giáp bỏ trốn, giảm tội ba bậc so với bảo giáp. Cho phép người tố cáo^[5], đều xuất tiền thưởng, nếu bắt được hai lần phải đi đày, truy thu một nửa, còn lại lấy từ tiền phong trang của Ty Bảo giáp. Phủ Khai Phong cũng theo đó.”

[21] Phó Tổng quản Hoàn Khánh lộ Khúc Trân tâu: “Con là Biện chết vì việc quan, được ơn ban thăng sáu bậc, xin cho con rể và mời môn khách dạy các em cháu, đợi khi có thể nhậm chức, sẽ kê tên tâu xin.” Chiếu rằng hai con gái của Khúc Biện, đợi khi xuất giá, chồng được chức Tam ban tá, việc xin mời môn khách không được chấp thuận.

[22] Mẹ của Cảnh Tư Nghị là Thái quân huyện Đức An họ Đổng, mỗi tháng được cấp đặc biệt 20 ngàn tiền, đợi khi con của Tư Nghị có bổng lộc thì ngừng cấp.

[23] Phó sứ Chuyển vận Thiểm Tây Phạm Thuần Túy tâu: “Quân phiên các lộ biên giới bắt sống xin lương, nếu bỏ trốn hoặc gặp sự cố, người và ngựa đều không khai báo, giả mạo xét duyệt. Xin bắt tướng, phó theo lệ quân chính khai báo thu nhận, hai tháng kiểm tra một lần.” Theo đó.

[24] Ngày Quý Sửu, Vua ban chiếu chỉ cho Lý Hiến: “Nhận được tấu chương của khanh, báo rằng quân giặc ở trong địa phận Lan Châu đã rút lui. Giặc kéo cả nước đến, chi phí của chúng đã lớn, khi vào địa phận nước ta, dừng lại mười ngày, cuối cùng không thu được gì, đại quân bị thương vong mà rút về, ta đã thu được toàn thắng. Nên truyền lệnh cho các tướng, đừng lấy việc không thể đuổi theo chém giết nhiều làm hối tiếc.” Lại ban chiếu cho Hiến: “Giặc Khương hung ác kiên cường như vậy, nếu không phải quan lại, quân dân ai nấy đều mang lòng trung nghĩa, thì làm sao có thể bảo toàn vô sự? Ngoài việc đã ban thưởng cho quan lại hộp bạc, trà thuốc và bát bạc cho binh sĩ, còn căn cứ vào việc lên thành hay ở dưới thành, mức độ gắng sức nặng nhẹ mà cấp lụa, nên nhanh chóng sắp xếp mười vạn tấm lụa của các ty để khi sứ thần đến sẽ ban thưởng, đồng thời ghi rõ công trạng, khẩn cấp báo lên để Trẫm biết, sẽ ban thưởng hậu hĩnh. Trong thành Lan Châu nên đắp thêm tường trong, dưới rộng hai trượng, trên thu lại năm thước, thêm một tòa lầu năm gian ở giữa, và xây thêm đài pháo, nhanh chóng tâu lên.”

(Chu bản thêm vào, Tân bản đều bỏ đi. Cựu kỷ chép: Ngày Quý Sửu, người Hạ xâm phạm Lan Châu. Tân kỷ theo đó.)

[25] Sai Nội cung phụng quan Thạch Lân đi tuyên chỉ phủ dụ tướng hiệu giữ thành, và ban thưởng hộp bạc, trà thuốc cho quan lại người Phiên, cùng đặc chi cho các quân.

[26] Chiếu chỉ phạt Hộ bộ Thị lang Kiển Chu Phụ sáu cân đồng, Viên ngoại lang Trần Hướng tám cân. Vì tội vi pháp cắt chuyển bổng lộc của Môn hạ Thị lang Chương Đôn về Tương Châu thu hồi.

[27] Lại bộ tâu: “Theo chiếu chỉ định ra pháp lệnh về người hưởng lộc trong gia đình các thần liêu được vẽ chân dung^[6]. Xét thấy những người đã về hưu ngừng hưởng bổng, trên bảy mươi tuổi, bị cách chức không được phục chức, tàn tật không thể làm quan, không tính vào hạn tuyển chọn, xin đều không coi là người hưởng lộc.” Vua theo lời tâu.

[28] Chiếu rằng các quan chuyển vận sứ Quảng Nam Tây lộ là Trương Giáp, Trần Sai, phó sứ Miêu Thời Trung, Mã Mặc, Chu Sơ Bình, Ngô Tiềm, phán quan Chu Ngạn Bác, Tạ Trọng Quy, mỗi người phạt 20 cân đồng. Vì quan đề cử thường bình đẳng sự Lưu Nghị ở Quế Châu xây dựng nhà cửa, tiêu phí 1 vạn quan tiền, phán quan chuyển vận Hứa Ngạn Tiên tâu hặc, Giáp và những người khác không phát hiện.

[29] Lữ Công Trước từ Định Châu dời đến Dương Châu, xin vào chầu, được chấp thuận. Hôm đó vào chầu, nói rằng biên cảnh không có loạn, không nên gây chuyện, lại nhắc năm trước hoàng thượng từng bị bệnh, khuyên hoàng thượng vì tông xã nên tự cẩn trọng. Sau đó nói: “Quan lại Định Châu, vì phạm luật nhỏ đều bị cách chức. Như thần đã được ơn nhiều, nên không sao, nhưng các quan nhỏ khác đều bị xử phạt không đúng. Định Châu dùng quân cấm vệ bảo vệ người làm việc nặng, nhưng người xử án lại cho rằng phạm luật biên quản nên dùng pháp đệ phố, há chẳng phải là lạm dụng văn tự sao? Nếu pháp luật rõ ràng, thì quan xử án không nên dẫn luật không nên làm.” Hoàng thượng hiểu ra, dụ Công Trước rằng: “Triều đình chỉ muốn pháp luật được thi hành, nhưng pháp này thực sự chưa rõ, nên sửa đổi thêm.” Công Trước từ chối, chưa đi, liền được bổ làm Tư chính điện Đại học sĩ, (bổ làm Đại tư, ngày Nhâm Tuất, nay gộp vào đây.) và nói với chấp chính rằng: “Thị tòng của Nhân hoàng, còn lại không nhiều.” Than thở mãi. Sau đó lại được phục chức Quang lộc đại phu. Sau đó, quan lại Định Châu bị khiển trách, tự trình bày với triều đình, chiếu rằng Ngự sử đài xét định. Sau đó xác minh họ vô tội, đều được tha.

(Bổ chức, phục quan, tha quan lại Định Châu, nên ghi vào ngày tháng đó.)

[30] Ngày Giáp Dần, Hiền phi Chu thị được tiến phong làm Đức phi.

(Hai kỷ đều ghi việc này.)

[31] Chiếu rằng: “Hiền phi Hình thị ở bên cạnh Phụng Tiên Tư Phúc viện xây dựng chùa Phật, ban tên là Đa Khánh Thiền viện, mỗi năm cho hai người xuất gia^[7], một người được ban áo tía hoặc hiệu, lại cấp 10 khoảnh ruộng công.”

[32] Chiếu tay cho Lý Hiến: “Giặc phương Tây tuy đã bị thương tổn tan rã, nhưng bọn thủ lĩnh hung hãn nhiều người ngang ngạnh, khí thế ngang tàng, ta lo rằng chúng hổ thẹn vì bị thương tổn, không thỏa mãn ý muốn, phẫn nộ không nghĩ đến nguy hiểm, bất ngờ xông ra, như chó lợn, thừa cơ xông vào, không thể không lo. Nên đặt nhiều đồn canh, đốc thúc tướng giữ thành, không được lơ là phòng bị, lại ban cấp hơn một trăm vạn cung tên, hỏa pháo để phòng chống giặc.”

(Bản Chu thêm vào, bản mới đều bỏ đi.)

[33] Chiếu: “Ngựa giặc ở Lan Châu đã rút lui, quân lính kéo dài biên giới ở Hà Đông lộ không cần tiến lên nữa, nếu đã vào biên giới thì không cần gọi về.”

(Mật ký ngày 14.)

[34] Lại chiếu cho quân Kinh Nguyên không cần xuất quân nữa.

(Theo Ngự tập.)

[35] Vua phê: “Đồng đề cử Bảo giáp Hà Bắc Đông lộ, Hiệu lý Bí các Lưu Định xin ân ấm cho con, vì làm việc chăm chỉ, đặc cách cho theo quy chế cũ của chức quán; Đồng đề cử Bảo giáp Hà Đông, Hiệu lý Bí các Hoàng Liêm cùng công lao, cũng cho tiến cử, nhưng không được lấy làm lệ.”

[36] Phạm Thuần Túy tấu: “Phu Diên mới thêm quân Đông, đóng ở Diên Châu và các trại biên giới xa. Thần nghĩ rằng trong một năm, việc biên giới cần phòng bị nhiều nhất chỉ khoảng nửa năm, như tháng nóng nực, tháng lạnh giá, đều không phải là thời điểm giặc xuất quân. Dù vào mùa xuân ấm áp, bên kia người đói ngựa gầy, nếu có ra vào cũng chỉ quấy rối việc cày cấy, hoặc cướp bóc nhỏ mà thôi. Chỉ nên dùng bản bộ quân Thổ Hán, còn quân Đông có thể điều về nội địa để ăn.” Chiếu lệnh Kinh lược Đô tổng quản ty xem xét tâu lên.

(Mật ký ngày 14.)

[37] Ngày Ất Mão, ban chiếu chỉ cho Lý Hiến: “Người Hạ từ sau những năm liên tiếp không đúng lúc điểm tập, dân chúng đã chịu nhiều thiệt hại, lại còn vây đánh Lan Châu, sau khi đại quân bị thương vong, sĩ khí suy sụp, tình hình có thể biết được. Thêm vào đó, tù trưởng hung ác là (Khẩu Lăng) Đinh tàn nhẫn, ngược đãi dân chúng, nay không thể đạt được ý muốn, trên thì chắc chắn sẽ bị trị tội trong nước, dưới thì phải thỏa mãn lòng nóng nảy. Và trong số người Khương, chắc chắn có những người không yên lòng, có thể nhân cơ hội này dùng lợi lớn để dụ dỗ, khiến họ có lòng hướng về nội địa, mở rộng chiêu mộ, làm suy yếu thế lực của giặc, đồng thời thường xuyên đưa quân tinh nhuệ ra ngoài biên giới, phá hoại việc cày cấy mùa xuân của chúng. Đây là kế sách tốt nhất để làm khốn đốn giặc, ngươi nên suy nghĩ kỹ.” Lại ban thêm một triệu quan tiền và năm mươi vạn tấm lụa để chi dùng cho việc tu sửa, phòng thủ và ban thưởng.

(Chu bản thêm vào, Tân bản đều bỏ đi. Lại xét: Ngày Đinh Tỵ, sách Mặc bản chép: Ban một triệu quan tiền cho Kinh lược ty Hi Hà Lan Hội. Chắc chắn là điều được nói trong chiếu chỉ này.)

[38] Lại ban chiếu cho Lý Hiến: “Giặc Tây từ sau khi bị thương vong và thất bại ở Lan Châu, nghe nói trong số chúng có nhiều người muốn quy phụ, nhưng chưa biết hư thực thế nào. Có thể giao cho các tướng giữ thành đa phương chiêu dụ, hoặc cử một hai viên quan cơ trí gần gũi như Khang Thức đứng ra chủ trì việc này. Điều này đối với kế sách biên giới hiện nay không phải là nhỏ, lại liên quan đến sự mạnh yếu của giặc, việc này không nhỏ.”

(Chu bản thêm vào, Tân bản đều bỏ đi.)

[39] Ngày Đinh Tỵ, ban chiếu cho Hộ bộ chi một triệu quan tiền dư, giao cho Kinh lược an phủ ty Hi Hà Lan Hội, để ở vùng đất mới chuẩn bị lương thảo, sửa chữa đồ phòng thủ.

(Nghi ngờ rằng một triệu quan tiền này chính là điều được nói trong chiếu chỉ ngày Ất Mão, nhưng Chu bản đã thêm vào chiếu chỉ, lại không bỏ đi đoạn này trong Mặc bản, nên giữ lại một và bỏ đi một.)

[40] Ban chiếu rằng: Nếu bảo giáp phạm tội, tình tiết hung ác, phải nhanh chóng tâu lên để xử lý.

(Việc này chắc chắn có nguyên do, cần xét lại.)

[41] Ngày Mậu Ngọ, Hữu thị cấm, Cáp môn chi hậu Chu Bá Tài được thăng làm Cáp môn thông sự xá nhân, do Đức phi được tiến phong.

[42] Tri Khai Phong phủ Vương Tồn tâu rằng, Ty lục ty, Tả Hữu quân Tuần viện ngục không, xin giao cho Sử quán. Chiếu cho Vương Tồn thăng một chức, các quan còn lại lần lượt thưởng công.

(Sách 《Cựu kỷ》 chép: Ngày Mậu Ngọ, Khai Phong phủ ngục không. Sách 《Tân kỷ》 không chép.)

[43] Chiếu cho các lộ Kinh lược ty Hà Đông, Phu Diên, Hoàn Khánh, Kinh Nguyên: “Nếu không có giặc lớn tụ tập, có thể điều quân biên giới chia nhau đóng đồn, tránh lãng phí lương thảo đắt đỏ.”

[44] Ngày Kỷ Mùi, Thiểm Tây Chuyển vận phó sứ Phạm Thuần Túy tâu: “Thành Tuy Đức nằm ở nơi xung yếu của giặc Hạ, xin lập quân ngạch, lấy sáu thành trại Mễ Chi, Nghĩa Hợp, Phù Đồ, Hoài Ninh, Thuận An, Tuy Bình thuộc về đó.” Lại tâu: “Trước đây Vương Chấn hội định tiền vật năm lộ, giao giấy mua lương thảo dọc biên giới cho các lộ Kinh lược ty quản lý việc mua và chi tiêu. Trước đây vì việc quân, Kinh lược ty chuyên lo việc binh, nên lại giao cho Chuyển vận ty quản lý, đến nay chưa bãi bỏ. Xin việc lương thảo dọc biên giới vẫn theo chiếu chỉ hội định trước đây.” Chiếu tay viết: “Binh và lương là hai việc liên quan chặt chẽ. Huống chi Hi Hà lộ đã do Lý Hiến quản lý, nên đầu đuôi liên kết, chi tiêu tiết kiệm, thì các lộ không có lý do không kiêm quản. Từ nay kinh phí quân sự Thiểm Tây, Kinh lược ty và Chuyển vận ty cùng quản lý, các việc khác không được xâm phạm.”

(Ngày 27 tháng 2 sửa đổi điều này, ngày 27 tháng 6 cần xem xét.)

[45] Chiếu cho Phụng Thần khố chọn ngọc làm khánh, theo lời xin của Hiệp luật lang Vinh Tư Đạo. Sau đó Lễ bộ xin cử Thái thường bác sĩ Dương Kiệt thẩm định âm luật ngọc khánh, đề hạt quản câu. Được chấp thuận.

[46] Ngày Tân Dậu, Tả Hữu ty tâu: “Cấp lương bổng và ruộng chức dư cho quan lại Thiểm Tây, Hà Đông, chi 258.526 quan tiền diêm sao, không có phép thu hồi.” Chiếu cho số tiền đã chi, lệnh Hộ bộ trong vòng 5 năm hoàn trả. Hộ bộ tâu: “Xin lệnh cho Đề cử ty Hà Bắc lộ dùng tiền dư hàng năm cho mượn để sắp xếp việc mua bán, hai lộ không quá một triệu quan.” Được chấp thuận.

(Sách 《Bản chí》 có việc này, nhưng không ghi ngày tháng.)

[47] Tô Thức, chức Trách thụ Hoàng Châu đoàn luyện phó sứ, tâu rằng ở Nhữ Châu không có ruộng đất, xin được ở lại Thường Châu. Triều đình đồng ý.

[48] Năm Nguyên Phong, Tô Thức bị giam trong ngục Ngự sử, nhưng Hoàng đế vốn không có ý định trừng phạt nặng. Tể tướng Vương Khuê khi vào chầu, đột nhiên nói rằng Tô Thức có ý bất trung với Hoàng đế. Hoàng đế đổi sắc mặt nói: “Tô Thức tuy có tội, nhưng đối với Trẫm không đến mức như vậy, khanh làm sao biết được?” Vương Khuê bèn dẫn hai câu thơ của Tô Thức: “Rễ đến chín suối không chỗ cong, chỉ có rồng ngầm dưới đất biết”, rồi đáp: “Rồng bay trên trời, Tô Thức cho rằng không hiểu mình, nên tìm đến rồng ngầm dưới đất, chẳng phải là bất trung thì là gì?” Hoàng đế nói: “Thơ của nhà thơ, sao có thể luận như vậy? Ông ấy tự ngâm về cây bách, có liên quan gì đến Trẫm!” Vương Khuê không biết nói gì. Chương Đôn cũng từ bên cạnh giải thích: “Rồng không chỉ dành cho Vua, bề tôi cũng có thể nói đến rồng.” Hoàng đế nói: “Từ xưa đến nay, người được gọi là rồng nhiều lắm, như tám con rồng họ Tuân, Khổng Minh là rồng nằm, há phải là Vua sao?” Bèn giảm nhẹ tội của Tô Thức, cho làm Phó sứ Đoàn luyện châu Hoàng. Tuy nhiên, Hoàng đế vẫn thường nhớ và thương xót ông^[8].

Một hôm, Hoàng đế nói với các quan chấp chính: “Việc lớn của quốc sử, Trẫm muốn giao cho Tô Thức làm.” Các quan chấp chính tỏ vẻ khó xử, Hoàng đế nói: “Nếu không dùng Tô Thức thì dùng Tăng Củng.” Sau đó, Tăng Củng cũng không làm vừa ý Hoàng đế. Hoàng đế lại có chỉ khởi dụng Tô Thức, cho giữ chức Tri châu Giang với nguyên quan, Trung thư Thái Xác, Trương Tảo nhận mệnh, Vương Chấn soạn chiếu. Hôm sau, đổi làm Thừa nghị lang, Giang châu Thái Bình quán. Lại hôm sau, mệnh lệnh bị giữ lại, cuối cùng Hoàng đế tự tay viết chiếu, đổi Tô Thức đến châu Nhữ, có câu: “Tô Thức bị giáng chức, tự xét lỗi lầm, qua năm tháng càng thấm thía, nhân tài thực khó kiếm, không nỡ bỏ rơi mãi.” Tô Thức liền dâng biểu tạ ơn. Trước đó, ở kinh thành đồn rằng Tô Thức đã thành tiên bay lên trời, Hoàng đế đối với Tả thừa Bồ Tông Mạnh than thở mãi, nên trong biểu của Tô Thức có câu: “Bệnh tật liên miên, người đều đồn đã chết; đói rét cùng cực, thần cũng chán sống thừa.”

(Theo 《Lý Bính Đinh Vị lục》 bổ sung, không rõ Lý Bính trích từ sách nào. Ngày 6 tháng 5 năm thứ 8, được khởi dụng làm Tri châu Đăng. 《Tú Thủy Nhàn Cư Lục》 của Chu Thắng Phi chép: Tô Thức sau khi bị giáng chức ở Hoàng châu, Thần Tông thường nhớ thương. Một hôm, tuyên dụ: “Việc lớn của quốc sử, Trẫm muốn dùng Tô Thức làm.” Các quan chấp chính tỏ vẻ khó xử, Hoàng đế nói: “Nếu không dùng Tô Thức thì dùng Tăng Củng.” Tăng Củng cũng không làm vừa ý Hoàng đế. Lại có chỉ, cho Tô Thức giữ chức Tri châu Giang với nguyên quan, Thái Trì Chính, Trương Tuý Minh đều nhận mệnh, Vũ Ngọc cho là không được. Lại lệnh cho làm Giang châu Thái Bình quán, Vũ Ngọc cũng cho là không được. Sau đó, Vũ Ngọc làm tướng, Hoàng đế nhắc đến Tô Thức, lại muốn dùng, Vũ Ngọc nói: “Tô Thức có câu thơ ‘Lòng này chỉ có rồng ngầm biết’, lúc bệ hạ là rồng bay trên trời mà không biết kính, lại tìm rồng ngầm sao?” Chương Tử Hậu nói: “Từ xưa nói đến rồng, không chỉ dành cho Vua, bề tôi cũng có thể gọi là rồng.” Hoàng đế nói: “Đúng vậy. Như tám con rồng họ Tuân, Khổng Minh là rồng nằm chính là vậy.” Lui ra, Chương Tử Hậu nói với Vũ Ngọc: “Tướng công muốn hại cả nhà người ta sao?” Vũ Ngọc nói: “Đó là lời của Thư Thiện thôi.” Chương Tử Hậu nói: “Nước bọt của Thiện cũng ăn được sao?” Sách của Chu Thắng Phi so với Lý Bính có chỗ khác, như Vương Khuê một mình phản đối, việc Giang châu và Thái Bình quán hai lần ra lệnh cùng lời mắng của Chương Đôn với Vương Khuê, cần xem xét thêm. 《Văn Kiến Cận Lục》 của Vương Củng chép đầy đủ việc muốn cho tu sử, cùng việc Giang châu và Thái Bình quán. Lại chép việc Vương Khuê dẫn câu thơ “rồng ngầm”, nhưng cho rằng lúc đó Tô Thức đã ở Hoàng châu, không phải lúc mới bị giam, cần xem xét thêm. Sách của Chu Thắng Phi có lẽ toàn dùng sách cũ của Vương Củng.)

[49] An phủ ty vùng biên giới Lan Hội lộ tâu: “Được ban cho hai mươi lăm vạn mũi tên tẩm thuốc độc, nếu giặc Tây vây thành, bắn tên ra ngoài, sợ giặc bắn ngược lại vào thành, xin ban cho thuốc giải.” Chiếu ban cho năm mươi cân thuốc từ kho thuốc cửa Đông hậu uyển.

[50] Thượng phê: “Gần đây chỉ huy việc triều đình sẽ kiểm tra bảo giáp, lệnh cho các lộ đề cử ty chọn những người đã thành thạo nghề trước để kiểm tra. Nghe nói đề cử ty lại muốn tùy ý ban thưởng và nơi tuần kiểm đã thành tựu^[9], chọn khắp các bảo phân sẽ kiểm tra^[10], không đúng lúc dạy tập, rất mất ý khuyến khích của triều đình^[11]. Có thể lệnh cho đề cử ty không được định trước các bảo phân sẽ kiểm tra.”

[51] Chiếu tay cho Lý Hiến: “Giặc ở Lan châu rút lui đã lâu, những người có công giữ thành, đến nay chưa thấy xếp hạng công lao tâu lên, có thể nhanh chóng soạn thảo gửi nhanh để báo. Địa hình bản lộ nằm ở thượng du của giặc, lòng gian của người Hạ ngày càng có ý dòm ngó, cần phải phòng thủ các đình chướng đầy đủ mọi thứ. Có thể lệnh cho binh lính dốc sức tu sửa Hi châu thật kiên cố, ngoài ra các trại bảo khác cũng đều tăng cường tu sửa, cần làm cho cả lộ trong ngoài đều có thành kiên cố để dựa. Các loại khí giới phòng thủ, nếu bản lộ không thể chuẩn bị được, hãy liệt kê từng thứ tâu lên, sẽ từ kinh sư gửi đi.”

(Chu bản thêm vào, tân bản đều bỏ đi.)

[52] Nhập nội cung phụng quan, câu đương Long đồ Thiên chương Bảo văn các, ký nội điện sùng ban Phùng Cảnh Nguyên được thăng một chức, vẫn giữ nguyên tư cách, vì thượng phê “Lan châu giữ vững không lo, do Cảnh Nguyên ban đầu đề nghị tu sửa.”

(Theo 《Ngự tập》.)

[53] Ngày Nhâm Tuất, Giám sát ngự sử Trương Nhữ Hiền làm Thị ngự sử tri tạp sự. Nhữ Hiền là người Cát châu.

[54] Chiếu ban thưởng công cho Phu Diên lộ sáu vạn tấm lụa từ kho Tả tàng và bốn vạn từ kho Nguyên Phong.

[55] Tả Hữu ty tâu: “Ngự sử phòng lập sổ sách, ghi chép việc các quan Ngự sử Lục tào hặc tội nhiều hay ít, đúng hay sai để xếp hạng^[12], cuối năm xin chỉ thăng giáng. Ngự sử phòng phát hiện việc các sát quan xử lý không đúng và sơ suất không xét hết, cuối năm cũng xin so sánh đánh giá.” Đều chấp thuận.

[56] Ngày Giáp Tý, Tri châu Vị châu Lô Bỉnh và Tri châu Diên châu Lưu Xương Tộ đều bị phạt 20 cân đồng^[13]. Vì tội nhận được tin báo Lan châu bị vây mà không lập tức xuất binh khống chế.

[57] Ngày Ất Sửu, Hộ bộ tâu: “Thiểm Tây chuyển vận phó sứ Phạm Thuần Túy tâu: ‘Đồng tiền ba giám dùng đồng và thiếc, xin cấp thêm; theo lệ phong chứa tiền vốn và tiền lãi, xin ở những nơi trong lộ khó kiếm tiền dùng công cứ, và giảm giá trừu quyên để đổi tiền, như các lộ vùng biên thiếu tiền cũng theo đó. Lại xin việc bán muối giải ở vùng biên^[14], đều cho chuyển vận ty tự mang sao đến trì muối giải xin muối, hoặc gọi thương nhân nộp tiền, ứng phó nhu cầu biên giới. Tờ tấu của Lý Tắc trước đây xin không thi hành nữa.'” Đều chấp thuận.

(Tờ tấu của Lý Tắc.)

[58] Hữu gián nghị đại phu Triệu Ngạn Nhược tâu: “Thần thấy ở sảnh đường Thượng thư tỉnh có viết bài thiên Chu quan, đây là cơ sở của triều đình noi theo cổ nhân để bổ nhiệm quan chức. Đại ý của Chu quan là ở chỗ được người tài, nên nói ‘Không chỉ xem chức vụ, mà xem người’, lại nói ‘Chức vụ không cần đủ, chỉ cần người tài’. Nay Môn hạ thị lang Chương Đôn, Thượng thư tả thừa Vương An Lễ đều không có phẩm hạnh, không phải là người mà Chu quan nói ‘Duy kỳ nhân’. Từ khi giữ chức chấp chính, chưa nghe có đóng góp gì, mà phe đảng lại thêm một, người ta sợ uy thế của họ, thuộc hạ ngồi nhìn, dù bị giáng chức cũng không hối cải. Quyền thế đến mức này, không nên ở lại vị trí, xin đều điều ra ngoài, để nghiêm chỉnh bề tôi.” Bốn ngày sau, có chiếu chỉ: “Triều đình từ khi sửa đổi chính sách quan chức, các cơ quan lớn nhỏ đều có chức trách. Sau khi giáng chức các chức Thừa, Bạ ở các tự, giám, trên dưới đều biết cẩn thận, ít có sự lộng quyền. Gần đây Ngạn Nhược lại vượt quyền can thiệp vào việc luận tội của Ngự sử, không thể không trừng phạt.” Bèn giáng một chức, thử làm Bí thư giám.

(Ngày Mậu Thìn 28 mới giáng trách, nay ghi chung. Chữ “dị đảng phục nhất” chắc có sai, bản mới cũng vậy, cần xem lại. Bản Chu có dán giấy nói: “Không có căn cứ.” Bèn bỏ đi. Trương Thuấn Dân viết mộ chí cho Ngạn Nhược, cũng không ghi lời tấu hôm đó. Cựu kỷ chép: Ngày Mậu Thìn, Triệu Ngạn Nhược bàn việc không tuân thủ chức phận, bãi chức Hữu gián nghị đại phu, giáng làm Bí thư giám. Tân kỷ không chép.)

[59] Thành Đô phủ, Lợi Châu lộ Kiềm hạt ty tâu: “Xem xét lời tâu của thần liêu, xin dời trạm dịch người phiên đến Ngọc Lũy quan, và tăng thêm quân cấm để giao dịch với người Hán và người phiên. Bản ty nay xem xét, muốn xin dời Ngưu Khê quan của Vĩnh Khang quân về lại Tàm Nhai quan để đặt thành trại, không cần dời trạm dịch người phiên.” Chiếu chỉ rằng việc tăng thêm quân cấm không thi hành, còn việc xin dời Ngưu Khê quan về Tàm Nhai quan, giao cho Thượng thư tỉnh, theo đó.

[60] Ngày Bính Dần, Vua ban chiếu cho Lý Hiến: “Trước đây, giặc Tây tấn công Lan Châu, thành lũy và phòng bị quân sự chưa đủ vững chắc, nên lòng người hoang mang, không thể không lo lắng. Nay giặc đã rút lui, nhưng nỗi lo sợ và cảnh giác trước đây không dễ quên. Ngoài việc phòng bị quân sự liên quan đến ngân sách nhà nước chưa thể tăng thêm, các công cụ phòng thủ thành trì và việc tu sửa thành lũy cần được khẩn trương thực hiện. Trừ Hi Châu là nơi trọng yếu đã được tu sửa trước, rất tốt, những nơi quan trọng khác cũng cần nhanh chóng báo cáo. Không thể chậm trễ, kẻo lỡ việc lớn.”

(Chu bản thêm vào, Tân bản đã bỏ đi.)

[61] Trung thư tỉnh tâu: “Theo tờ trình của Thượng thư đô tỉnh: Hình bộ có tờ trình về việc một người bán thịt tự ý vào cửa Bộ (nguyên văn là “nội“, sửa theo 《Tống hội yếu》 chức quan 3-9), đã giao cho Khai Phong phủ xử lý. Cửa tỉnh nhận việc mà không báo cáo lên đô tỉnh, sứ thần muốn ghi vào sổ.” Vua phê: “Vốn sai nội thị giữ cửa là để tránh giao thiệp với quan lại bên ngoài, có thể kiểm soát nghiêm ngặt việc ra vào. Nếu phải báo cáo lên đô tỉnh vì một kẻ tiểu nhân, thì sẽ sinh ra e ngại, việc gì cũng bị trì trệ. Từ nay, nếu có vi phạm lệnh ra vào, quan chức thì tâu lên, lại sử trở xuống giao cho cơ quan chủ quản.”

[62] Ban cho Thiểm Tây chuyển vận ty 200 độ điệp để tu sửa thành Diên Châu và các công sở.

[63] Ngày Đinh Mão, chiếu rằng: “Trại Gia Lô nằm trên núi, địa thế hiểm trở, không thuận lợi để xuất binh. Dù giặc đến đông, cũng chỉ cần phòng thủ trong thành. Thêm nữa, thành trại này chu vi chỉ hơn nghìn bước, mỗi bước đặt một người, chỉ cần hơn nghìn người, tính gấp đôi cũng chỉ hai nghìn người là đủ. Nay Kinh lược ty không tiếc tiền của biên giới, coi nhẹ ngân sách triều đình như bùn đất, vô cớ đóng trọng binh, tình không thể tha thứ. Vương Cư Khanh tuy đã rời chức, nhưng vẫn lệnh cho Đề điểm hình ngục ty truy xét tội trạng và báo cáo.”

[64] Ngày Mậu Thìn, chiếu cho Tri Khai Phong phủ Vương Tồn dựa theo 《Lục điển》, Kinh phủ và các việc của Lục tào Thượng thư tỉnh, tham khảo định ra thể thức phân án và tâu lên.