[PREVIEW] QUYỂN 353: NĂM NGUYÊN PHONG THỨ 8 (ẤT SỬU, 1085)

Bắt đầu từ ngày Ất Mùi tháng 3 năm Nguyên Phong thứ 8 đời Thần Tông đến hết tháng đó.

[1] Tháng 3, ngày Ất Mùi, đại xá thiên hạ, phép xá dùng bậc thứ hai.

(Hai bộ sử đều chép việc đại xá thiên hạ.)

[2] Sai quan cầu đảo trời đất, tông miếu, xã tắc và các lăng tẩm.

(Sử mới chép việc sai quan cầu đảo trời đất, tông miếu, xã tắc và các lăng tẩm. Sử cũ không chép.)

[3] Ngày Đinh Dậu, Hoàng thái hậu sai câu đương Ngự dược viện là Lương Tòng Chính đến hỏi Vương Khuê và các quan rằng: “Muốn dùng thuốc trường sinh Long Thọ Đan do nhà sư Đạo Thân ở Ôn Châu dâng tiến năm trước để tiến lên Hoàng đế, các khanh nghĩ thế nào?” Vương Khuê và các quan tâu: “Nay bệnh tình đã như thế này, thầy thuốc đành bó tay không biết làm sao, chỉ mong thuốc này linh nghiệm, may ra có hiệu quả.” Bèn tiến lên Hoàng đế, nhưng cũng không kịp nữa.

[4] Ban đầu, vào mùa thu năm Nguyên Phong thứ năm, Vua không khỏe. Đạo Thân đến Thượng thư tỉnh, tự trình bày rằng năm trước ở vách núi Nhạn Đãng Sơn gặp một ông già từ trên cao xuống, nói chuyện với Đạo Thân, đưa một viên thuốc to bằng hòn bi, bảo: “Ngươi hãy mau vào kinh dâng lên hoàng đế. Thuốc này được nấu từ cao dây vạn tuế, có thể dùng chén vàng và chày ngọc nghiền ra. Mỗi ngày uống ba lần, ba ngày uống chín lần, có thể bảo đảm số cửu cửu. Thuốc tên là Long Thọ Đan.” Đạo Thân nhận được, mấy tháng chưa đi, lại gặp ông già trong núi rừng, ông giục đi. Khi đến kinh đô, đã nghe tin Vua không khỏe, theo lời ông già, không dám giấu giếm. Thượng thư tỉnh lấy làm lạ, không dám nhận tờ trình, sau nhân việc tâu lên mà nhắc đến. Vua sai Tòng Chính lấy tờ trình và thuốc, hỏi Đạo Thân muốn gì. Đạo Thân nói: Gặp ông già chỉ dặn dâng thuốc. Lại nói xin cứu giúp kẻ cô cùng, cấm thiên hạ không được bắt rùa. Lại xin vào các ngày Thái Tuế, Bản Mệnh và Tứ Lập tiết chế rượu và thuốc^[1], ngoài ra không cần gì khác. Vua sai Tòng Chính đến Nhạn Đãng Sơn, lấy cớ đốt hương để tìm kiếm^[2], không thấy gì. Hoàng Thái hậu sai người đến điện Duệ Tư tìm được^[3], thuốc và hai tờ trình của Đạo Thân, đều do tay Vua tự đóng dấu. Lời nói về cửu cửu, từ khi Vua lên ngôi đến nay là mười tám năm. Lại nói về việc tiết chế rượu và thuốc vào các ngày Tứ Lập, Vua bị bệnh vào ngày Lập Xuân.

[5] Hạ lệnh cho Lại bộ Thượng thư Tăng Hiếu Khoan làm Lễ nghi sứ lo việc sách lập Hoàng thái tử, Hàn lâm học sĩ Đặng Nhuận Phủ soạn văn sách, Hộ bộ Thượng thư Vương Tồn viết văn sách, Lễ bộ Thượng thư Hàn Trung Ngạn viết chữ bảo.

(Theo 《Vương Tính Chi Mặc Ký》: Thần Tông mới lên ngôi, đã có chí lớn muốn thu phục vùng Sơn Hậu, Đằng Chương Mẫn được trọng dụng đầu tiên. Vì thế, Tô Đông Pha có thơ rằng: “Tiên đế biết tài ông sớm, hư tâm đặt ông làm người thứ nhất.” Ý muốn giao phó việc thiên hạ cho Đằng công. Một hôm, bàn về việc Liêu, Vua nói: “Thái Tông từ dưới thành Yên Kinh, quân tan vỡ, quân Liêu đuổi theo, may mà thoát được. Tất cả đồ dùng, bảo khí của hành tại^[4] đều bị cướp mất, cung nhân theo hầu đều bị bắt. Vua bị hai mũi tên bắn vào đùi, năm nào cũng tái phát, cuối cùng băng hà cũng vì vết thương do tên. Người Liêu là kẻ thù không đội trời chung, thế mà lại phải dâng vàng lụa hàng chục vạn, lại còn xưng là chú. Làm con cháu, có nên như thế không?” Nói xong, Vua khóc lâu, rõ ràng đã có chí lớn muốn đánh Liêu. Sau này, vì thất bại ở Vĩnh Lạc, Linh Châu, Vua càng buồn bã, đau lòng vì chí lớn không thành. Đằng Chương Mẫn kể lại với cha tôi.)

[6] Ngày Mậu Tuất, Vua băng hà ở điện Phúc Ninh, Tể thần Vương Khuê đọc di chiếu. Triết Tông lên ngôi hoàng đế. Tôn Hoàng thái hậu làm Thái hoàng thái hậu, Hoàng hậu làm Hoàng thái hậu, Đức phi Chu thị làm Hoàng thái phi. Các việc quân quốc đều do Thái hoàng thái hậu tạm quyết định cùng xử lý, theo lệ của Chương Hiến Minh Túc Hoàng hậu trước đây. Nếu các điển lễ trước đây có thiếu sót, lệnh cho các cơ quan bàn thảo thêm.

[7] Sử thần viết: “Bệ hạ thông minh anh tuấn, tính trời hiếu thảo, hết lòng phụng sự hai cung, thiên hạ đều khen là hiếu. Khi Từ Thánh Quang Hiến thái hậu băng hà, Thượng đau buồn quá mức, dù đã hết tang vẫn không nguôi nhớ thương, mỗi khi đến cúng tế, hễ tới điện Kế Nhân là khóc, nỗi đau khiến quần thần xúc động. Đối xử với hoàng hậu đúng lễ, cung đình nghiêm chỉnh. Yêu thương hai em, không có chút hiềm khích. Suốt đời Thượng, các em mới ra ở phủ riêng. Đối với các công chúa và tông thất, ân tình đậm đà. Học vấn cao xa, lời nói đều dựa vào kinh điển, thấu hiểu sâu sắc đạo đức, và tường tận về phép tắc. Mỗi khi bàn luận kinh sử, thường có ý kiến khác người. Hàng ngày đều ngự giảng ở Nhĩ Anh, dù mưa gió cũng không thay đổi. Trong cung đọc sách, có khi đến khuya.

Khi còn ở Đông cung đã nghe danh Vương An Thạch, đầu niên hiệu Hi Ninh đã cất nhắc làm phụ chính, hết lòng nghe theo. An Thạch thay đổi pháp lệnh, trong ngoài đều nói là bất tiện, Thượng cũng nghi ngờ, nhưng An Thạch kiên trì, không chịu thay đổi. Sau này thiên hạ đều cho là bất tiện, Thượng cũng không còn tin dùng riêng. An Thạch không được như ý, xin từ chức, rồi tám năm không được triệu lại, nhưng ân sủng vẫn không suy giảm. Tư Mã Quang, Lữ Công Dụ tuy bàn luận không hợp, nhưng vẫn hết lời khen ngợi. Chăm lo việc trị nước, như sợ không kịp, xem xét mọi việc, lớn nhỏ đều tự tay. Khi nghỉ ngơi, vẫn thỉnh thoảng ra điện xử lý việc, có khi đến chiều tối chưa kịp ăn, đến nỗi hai cung phải sai người thúc giục. Có người hầu cận khuyên can, Thượng nói: ‘Trẫm hưởng phúc của thiên hạ, không phải thích khổ ghét nhàn, chỉ muốn dùng sự chăm chỉ để báo đáp mà thôi.’ Khi định chế độ quan chế, một mình ở trong cung, nghiên cứu tìm hiểu, một năm sau mới xong, mọi người đều không biết. Dù trị nước nghiêm khắc, quyết đoán dũng cảm, nhưng lúc vội vàng vẫn giữ lòng nhân từ. Khi quần thần vào yết kiến, có người không trả lời được, Thượng sợ họ lúng túng, liền nói chuyện khác; có người trái ý, Thượng tuy không vui, nhưng vẫn giữ được toàn vẹn.

Mỗi khi dùng binh, có khi thức suốt đêm, tấu chương từ biên giới dồn dập, tự tay viết thư, ra lệnh cho các tướng, dặn dò tỉ mỉ, giao kế hoạch đã định. Dù cách xa ngàn dặm, Thượng vẫn tự mình điều khiển, tinh thần sáng suốt, không gì có thể che giấu. Ân uy song hành, người ta không dám không hết sức. Như Lý Hiến, Trương Thành Nhất, tuy rất được tin dùng, nhưng không một ngày nào buông lỏng sự kiểm soát, không ai không sợ uy danh của Thượng, mà không dám lộng hành. Muốn trước lấy Linh, Hạ, diệt Tây Khương, rồi mới tính kế bắc phạt, tích trữ lương thực ở biên giới hàng ngàn vạn thạch, dự trữ nhiều vũ khí để chờ. Đến khi Vĩnh Lạc thất thủ, biết được sự khó khăn của việc dùng binh, từ đó cũng không còn ý định chinh phạt nữa. Ở ngôi mười chín năm, xây dựng nhiều việc, noi theo phép tắc của ba đời, từ Hán trở xuống, đều coi là thô lậu không dùng. Mà khiêm tốn nhường nhịn, bỏ xa hoa theo thực chất, suốt đời không nhận tôn hiệu, đó thật là đức lớn của bậc đế vương.”

Sử quan thời Thiệu Thánh dâng thiếp nói: Những ghi chép về thánh đức của các sử quan trước chưa đầy đủ, thần xin chọn những điều lớn lao ghi vào cuối quyển, còn những điều không theo thứ tự sẽ đợi khi tu chỉnh chính sử sẽ ghi chép tùy theo sự việc. Lại chuyển việc tu chỉnh chế độ quan chức vào phần Chức quan chí. Hiện nay chính sử phần Chức quan chí không còn. Việc côn trùng bay trong bản chép tay được ghi vào quyển 133, ngày 6 tháng 5 năm Nguyên Phong thứ 2. Việc không nghe lời Triệu Tiết, ghi vào phần bỏ châu Quảng Nguyên, ngày 13 tháng 10 năm Nguyên Phong thứ 3. Việc thả ngựa biên giới phía bắc, ghi vào phần Khiết Đan truyện, phụ lục ngày 5 tháng 12 năm Nguyên Phong thứ nhất. Nay phần Khiết Đan truyện trong chính sử cũng không còn. Những ghi chép ở cuối quyển này, nay vẫn còn cả hai, đúng sai không cần biện luận cũng rõ.

Bản Thiệu Thánh viết: Hoàng thượng thông minh nhân hiếu, từ khi còn ở phủ đệ, không có sở thích gì khác, chỉ chuyên tâm vào học vấn. Những ý nghĩa sâu xa, đều tự nhiên thấu hiểu, dù là bậc lão sư túc nho cũng không dám so sánh. Thường cho rằng dấu tích của tiên vương đã mất, các Vua chúa đời sau noi theo không bằng được thời Tam đại, việc làm thấp kém, không đáng noi theo. Từ khi lên ngôi, đã quyết tâm đem những điều học được lớn lao xa xôi để thi hành trong thiên hạ, thấy những tệ nạn nhiều đời, muốn thay đổi thông suốt. Lo lắng vì tục lệ che lấp, các quan đương chức không đủ để bàn bạc, vừa gặp Vương An Thạch liền biết có thể dùng được, bèn giao việc chính sự, không bị lời gièm pha làm lung lay. Lập chính sách, tạo lệnh lệ, đều noi theo tiên vương. Những điều ghi trong điển mô, những bài ca trong phong nhã, đều dùng để quyết định việc, dùng để nghiệm chứng sự vật. Những gì thiết lập, không phải là những gì thời cận đại thường thấy, nên đều nói là lệnh không tiện.

Hoàng thượng lấy thành tựu từ tâm lý, không còn do dự, bỏ kẻ gian mà quốc sự định^[5], sửa chính sự mà tài chính được quản lý, bớt tư cách để dùng người hiền tài, xét danh thực để khen thiện trừ ác. Thiên hạ thay đổi lớn lao. Lúc bấy giờ, Hàn Kỳ, Phú Bật, Tăng Công Lượng, Âu Dương Tu, Lữ Công Trước, Tư Mã Quang, Lã Hối cùng Tô Thức, Tô Triệt đều nổi lên phản đối, cho rằng lấy lãi để cứu tế là trục lợi, lấy tiền để cấp lương cho người làm quan là thuế má nặng nề, sửa chính sách tuyền phủ là xâm phạm thương nhân, sai sứ truyền ý chủ là quấy nhiễu dân, tìm tệ đổi pháp là thay đổi thường lệ, Vua tôi cùng nhau là mất quyền uy. Hoàng thượng bỏ ý mình theo ý chúng, lấy lý lẽ khuyên bảo Hàn Kỳ, nhưng Tư Mã Quang, Lã Hối, Tô Thức, Tô Triệt vẫn mê muội không tỉnh ngộ, bèn xa lánh không dùng. Nhưng nghe được điều thiện, thì khoan dung tiếp nhận, người nói dù có ngông cuồng ngang ngược, cũng không cho là tội. Thu nhận rộng rãi, nghe nhiều, chỉ sợ không kịp. Vì thế đã đề bạt Vương Thiều từ một lời nói. Thu phục toàn bộ đất cũ Hà Hoàng. Trong mấy năm, trăm việc được sửa sang, quan lại quen thuộc, dân chúng yên ổn.

Bèn tổ chức trai tráng thành đội ngũ, dạy võ nghệ, noi theo chế độ lý tộc đảng thời xưa; mở trường học, dạy kinh thuật, khôi phục phép tuyển cử trong làng. Dần dần hướng tới sự thịnh trị thời Tam đại. Tiếc thay chí hướng chưa thành thì đã băng hà. Ví như vận hành bốn mùa, vừa thấy xuân hạ tươi tốt, chưa kịp thấy thu đông kết quả. Việc phụng dưỡng hai cung, hết lòng thành kính, có những điều kẻ thường dân không làm nổi; yêu thương hai em, vui vẻ như trong gia đình, nhiều lần xin ra ở ngoài, nhưng không cho phép. Như thế là chính tâm thành ý, tu thân tề gia, văn đủ để kinh luân, võ đủ để chấn phục. Khoan dung với dân chúng, siêng năng trong chính sự, nắm thế lợi mà khống chế từ xa. Các Vua đời trước có được một điều trong đó đã là đức lớn, mà Hoàng thượng đều có cả. Ôi, thật là thánh vậy!

Sách 《Ngọc chiếu tân chí》 của Vương Minh Thanh viết: Thánh ý của Thần Tông quyết tâm trị nước, chính sách Hi Ninh đã thay đổi toàn bộ pháp độ, bàn luận mở mang biên cương bèn nổi lên. Thành công ở Thao Hà, mở mang đất Mai Sơn, rồi sau đó quản lý vùng tây nam tiểu khương. Hàn Tồn Bảo vì thất bại bị giết, tiếp đó là thất bại lớn ở Vĩnh Lạc, Từ Hi chết trận, từ đó lấy làm xấu hổ về việc dùng binh, Hoàng thượng cũng u uất thành bệnh. Đầu niên hiệu Nguyên Hựu, các quan trong triều bàn bạc bỏ những vùng đất đã chiếm. Thuyết Thiệu Thuật thời Thiệu Thánh, Sùng Ninh nổi lên, đày những quan bỏ đất, chiếm Thanh Đường, xây dựng Hoàng, Thiện, Ngân, Hạ. Đến thời Đồng Quán, Thái Du, bèn mở ra chiến dịch Yên Vân. Dẫn đến họa Tĩnh Khang, đều bắt nguồn từ hai chữ “Thiệu Thuật”, nghĩ đến khiến người ta đau lòng.)

[8] Điện tiền phó đô chỉ huy sứ Yến Đạt xin được trực đêm ở ngoài cửa Đông Nội, được chấp thuận.

(Các cửa tăng thêm quân phòng thủ, giống hệt như khi Thần Tông lên ngôi. Chỉ có việc Yến Đạt xin trực đêm ngoài cửa Đông Nội là trước đây chưa từng có. Truyện Yến Đạt trong 《Cựu lục》 chép rằng khi bệnh Thần Tông ngày càng nặng, mẹ Thái Xác vào cung, Hoàng hậu sai người bảo Thái Xác bên ngoài nhờ quan chủ binh Yến Đạt phò lập Hoàng thái tử. Đến khi Thần Tông băng hà, Yến Đạt trực đêm ở cửa Đông Nội. Các quan vào chầu buổi sáng và chiều từ điện Thùy Củng, còn hoàng tộc và thân vương từ cửa Đông Nội. Yến Đạt nói với mọi người: “Thiên tử mới lên ngôi, ta ngồi giáp ở đây để phòng bất trắc, nếu có kẻ gian theo hoàng tộc vào thì sự việc sẽ khó lường, làm sao phân biệt được từng người.” Định vào tâu, có người can rằng: “Việc hoàng tộc không nên nói, nói ra sợ bị tội.” Yến Đạt đáp: “Ta được Tiên đế đại ân, luôn được đề bạt trước mọi người, nếu nói đúng thì chết cũng không sao!” Bèn tâu lên. Các đại thần khen ngợi. Sử quan thời Thiệu Hưng biện bạch rằng: Việc Thái Xác vu cáo đã được triều đình xử tội. Việc nhờ Yến Đạt phò lập thái tử nên xóa bỏ. 《Mật ký》 chép ngày 5 tháng 3 Yến Đạt tâu, sai 60 người Điện tiền chỉ huy sứ đến cửa Đông Nội trực đêm, được phê chuẩn. Đây hẳn là Yến Đạt có đề nghị mới, không phải lệ cũ.)

[9] Lại sai Cáp môn thông sự xá nhân Chu Bá Tài dẫn 50 quân cấm vệ tuần tra trước kho quân khí.

(Tăng quân phòng thủ đến khi hết tang thì thôi, đây là lệ cũ. Chỉ có việc Yến Đạt trực đêm ngoài cửa Đông Nội và Chu Bá Tài tuần tra trước kho quân khí là lệ cũ không có, đây hẳn là mưu đồ xấu xa của Thái Xác, Hình Thứ, giống như việc Thái Kinh dẫn đao phủ mang kiếm vào nội đình. Cần xem xét thêm. Việc Chu Bá Tài tuần tra, 《Mật ký》 cũng chép rõ.)

[10] Trần Quốc Trưởng công chúa mất, cận thần không kịp báo, trước hết xin tìm thầy thuốc, Thái hoàng thái hậu nói: “Đừng lừa ta, đêm qua ta mơ thấy Từ Thánh Quang Hiến hoàng hậu, Đại Hành hoàng đế cùng công chúa dự tiệc ở điện lớn, nên ta đã nghi ngờ đây là điềm chẳng lành.” Truy phong làm Yên Quốc Đại Trưởng công chúa, thụy là Huệ Hòa.

[11] Ngày Kỷ Hợi, đại xá thiên hạ. Theo lệ cũ, các quan lại ở biên giới phải nghiêm cấm quân dân, không được để họ xâm phạm ngoại giới, phải hết sức giữ gìn biên cương.

[12] Lệnh cho Cáp môn thông sự xá nhân Tống Cầu sang Liêu báo tang, tạm đổi tên là Uyên.

[13] Ngày Canh Tý, lấy Tể thần Vương Khuê làm Sơn lăng sứ. Tôn hoàng thái hậu làm Thái hoàng thái hậu, hoàng hậu làm Hoàng thái hậu, Đức phi Chu thị làm Hoàng thái phi.

(Việc tôn Thái hoàng thái hậu, ngày thứ năm theo di chiếu, đến ngày thứ bảy mới thi hành, nên ghi cả hai.)

[14] Chiếu rằng các binh sĩ canh giữ trong cung và các binh sĩ mới được bổ sung để tuần tra, canh giữ cửa thành sẽ được giải ngũ vào ngày 13 tháng này. Lại chiếu rằng các binh sĩ canh giữ ở Nội Đông môn ty, các sứ thần của Nội thị tỉnh, các nhân viên của Điện tiền chỉ huy sứ cùng các binh sĩ mới được bổ sung để tuần tra, canh giữ cửa thành, các quan Thân tòng, Thân sự đều được ban thưởng tiền trà rượu khác nhau.

(Đây là việc ghi trong《Thời chính ký》của Xu mật viện ngày mồng 7, nay chép lại để phụ vào ngày này, cần xem xét nguyên nhân bổ sung.)

[15] Ngày Tân Sửu, quần thần đến Cáp môn dâng biểu xin hoàng đế nghe chính sự, lại đến Nội Đông môn xin Thái hoàng thái hậu nghe chính sự, đều được phê đáp không chấp thuận. Từ đó, dâng biểu ba lần. Cuối cùng được chấp thuận.

[16] Chiếu rằng những người tham gia đào hào kinh thành và thợ chế tạo vũ khí đã đủ 3.000 người thì cho về các châu quê quán, lại ban thưởng tiền khác nhau.

[17] Nội thị áp ban Lương Tòng Cát, Lưu Hữu Phương được làm Nhập nội áp ban đái ngự khí giới, Triệu Thế Lương làm Nội thị áp ban Tả ban điện trực, Lý Trân làm Nội điện sùng ban, để thưởng công chiến đấu.

[18] Ngày Nhâm Dần, Lý Hiến, Cảnh Phúc điện sứ, Tuyên Châu quan sát sứ, lại được lĩnh chức Vũ Tín quân lưu hậu. Vương Văn Uất, Tứ phương quán sứ, Vinh Châu đoàn luyện sứ, được làm Dẫn tiến sứ, Vinh Châu đoàn luyện sứ. Khang Thức, Đông thượng các môn sứ, Gia Châu thứ sử, lĩnh chức Vinh Châu đoàn luyện sứ. Tống An Đạo, Đông đầu cung phụng quan, được làm Nội điện sùng ban. Lô Lăng, phiên quan Hoàng thành sứ, Trung Châu thứ sử, lĩnh chức Khang Châu đoàn luyện sứ. Tào Lệnh Lăng, Hoàng thành sứ, lĩnh chức Gia Châu thứ sử. A Khắc Mật, Hoàng thành sứ, lĩnh chức Xương Châu thứ sử. Trước đây, Lý Hiến dẫn quân vượt sông đánh Tây Hạ, từ Thủy Ba, Khắc Luân Tỉnh, La Biện Long Tỉnh, Cát Nhĩ chuyển chiến, chém được hơn 4.700 thủ cấp, thu được trâu, dê, lạc đà, ngựa, khí giới, giáp trụ tổng cộng hơn 80.000. Đến nay được ban thưởng.

(Cựu truyện chép: Giặc hai lần xuất quân không thắng, các tướng cho rằng không còn việc gì nữa. Lý Hiến nói: “Giặc không đạt được mục đích với ta, khi trở về không có gì để báo cáo, sẽ rình lúc ta lơ là, dùng kỵ binh nhẹ đánh úp bất ngờ.” Không lâu sau, có tin báo giặc tập hợp quân, Lý Hiến chọn 10.000 kỵ binh tinh nhuệ, sai con mình cùng các tướng vượt sông lớn, đi 500 dặm gặp giặc, một trận đánh bại chúng. Chém hơn 4.000 thủ cấp, thu được trâu, ngựa, khí giới kể hàng vạn. Mạc phủ dâng công, các tướng tá được thăng chức ba bậc. Lý Hiến không được liệt kê công trạng, gặp lúc đài quan hặc tội vụ án Hoàng Phủ Đán, bị khiển trách. Tân truyện chép: Có tin báo giặc tập hợp quân, chọn kỵ binh tinh nhuệ vượt sông, gặp giặc, đánh bại chúng. Mạc phủ dâng công, các tướng tá được thăng chức ba bậc. Không chép lời Lý Hiến, có lẽ là không đáng chép. Tân truyện còn chép việc vụ án Hoàng Phủ Đán khác với cựu truyện, đã ghi rõ ngày mùng một tháng 3. Xét Lý Hiến ngày mùng một tháng 3 bị tước chức Vũ Tín lưu hậu, ngày mồng 9 tháng này lại được phục chức Vũ Tín lưu hậu, mà cả tân truyện và cựu truyện đều không chép, có thể nói là sơ lược vậy. Cựu truyện nói Lý Hiến không được liệt kê công trạng, lời này sai vậy.)

[19] Ngày Quý Mão, xuống chiếu ban thưởng tiền cho các ban nội trực trưởng thượng theo thứ bậc.

[20] Ngày Ất Tỵ, Xu mật viện tâu: “Hoàng thành sứ, Đăng Châu phòng ngự sứ, Trần Châu kiềm hạt Lệnh Yến^[6] cùng 18 viên khác đều là tông thất được đổi bổ nhiệm làm quan ngoại, theo lệ năm Gia Hựu và Trị Bình không có ban thưởng gì thêm.” Chiếu chỉ cho y theo thứ tự quan tước của tông thất mà ban thưởng.

[21] Thái thường tự tâu: “Theo lệ năm Trị Bình thứ 4, trước khi sơn lăng, tông miếu ngừng tế tự, gặp ngày sóc vọng thì sai nội thần làm lễ dâng cúng, đợi đến khi phụ táng vào miếu xong mới khôi phục như cũ. Nay điện thần ngự ở Cảnh Linh cung đã làm lễ dâng cúng, việc dâng cúng vào ngày sóc vọng ở Thái miếu nên ngừng lại.” Theo lời tâu.

[22] Ngày Bính Ngọ, chia sai 21 sứ thần mang chiếu chỉ đi cáo dụ các đạo.

[23] Chiếu chỉ cho Tam tỉnh và Xu mật viện đều trở về xử lý công việc, không cần ở lại trực nữa.

(Ngự tập ngày 12, chiếu từ ngày 13 trở đi, không cần ở lại trực nữa.)

[24] Ngày Đinh Mùi, chiếu chỉ cho Thượng thư tỉnh tạm thời xử lý công việc ở Môn hạ tỉnh và Trung thư tỉnh.

[25] Ngày Kỷ Dậu, vì hoàng đế lên ngôi, chia sai quan Tam tỉnh đi tấu cáo trời đất, xã tắc, tông miếu; nội thần chia nhau đến các đền thần^[7].

[26] Ngày Nhâm Tý, chiếu chỉ rằng các quan viên phạm tội tự đạo tang trở lên và cường đạo hung ác, trừ những kẻ phạm tội lớn, đều phải trình bày án tình lên triều đình.

[27] Lễ bộ tâu: “Sơn lăng của Đại hành hoàng đế nên theo lệ năm Trị Bình thứ 4, những nơi linh giá đi qua và trong thành Tây Kinh, đợi đến ngày thần chủ về kinh mới cho phép mở nhạc.” Theo lời tâu.

[28] Ngày Giáp Dần, Vua ngự ở cửa Nghênh Dương nghe chính sự, tiếp kiến bá quan, chiêm ngưỡng tượng Đại hành hoàng đế ở điện Tập Anh. Tể thần cùng các quan văn ngự sử, quan võ hoành hành trở lên, lần lượt lên điện làm lễ khóc, khóc xong rồi lui.

[29] Ngày Ất Mão, Tam tỉnh và Xu mật viện tâu: “Theo nghi thức: Trước khi hết tang, gặp ngày lẻ, Hoàng đế ngự ở cửa Nghênh Dương, các quan ngày tham triều đều đến chầu, theo lệ tâu việc. Cứ năm ngày, gặp ngày lẻ thì ở cửa Nghênh Dương treo rèm, Hoàng đế ngồi ở phía bắc trong rèm, Tể tướng và các quan chấp chính lên điện tâu việc, tạm thời bỏ hết tả hữu thị vệ. Có việc công khẩn cấp, đều cho phép xin đối đáp và triệu kiến bất thường. Lễ bộ, Ngự sử đài và Cáp môn tâu xin thảo luận cổ lệ, định rõ nghi thức ngự điện và treo rèm. Mỗi ngày sóc, vọng và lục tham, Hoàng đế ngự ở tiền điện, bách quan chầu, Tam tỉnh và Xu mật viện tâu việc. Những người phải yết kiến, tạ ơn, từ biệt lui ban, đều lệnh đến cửa Nội Đông dâng biểu. Hoàng đế ngày chẵn ngự ở điện Diên Hòa treo rèm, các quan ngày tham triều chầu Thái hoàng thái hậu, dời ban hơi về phía tây chầu Hoàng đế, đều lạy hai lạy. Tam tỉnh và Xu mật viện tâu việc, ba ngày trở lên lạy bốn lạy^[8], không múa. Đợi khi lễ phụ miếu xong, chầu hỏi theo nghi thức thường. Việc thông báo trước rèm do nội thị, dưới điện do Cáp môn. Phàm việc công do ty Quân đầu dẫn trình, có thể tạm giao cho các cơ quan, tiếp tục soạn điều tâu. Lại bộ xét duyệt tâu cử nhân, ngày treo rèm dẫn vào. Các quan phải yết kiến, tạ ơn, từ biệt gặp ngày sóc, vọng tham triều không ngồi, đều trước đến cửa điện, sau đến cửa Nội Đông, những người được ban ở đài đều ban ở cửa^[9].” Đều theo lời tâu.

[30] Ngày Bính Thìn, Vua ngự ở điện ác cửa Nghênh Dương, cùng Thái hoàng thái hậu treo rèm, Tể tướng, Thân vương trở xuống hợp ban chầu. Thường lệ chia làm mười sáu ban, đến đây hợp ban, vì Cáp môn tâu xin.

[31] Ngày Mậu Ngọ, quần thần dâng biểu xin ngự ở chính điện, phê đáp không cho. Biểu dâng ba lần, mới theo.

[32] Ngày Kỷ Mùi, Thái trung đại phu Tri Xu mật sự Hàn Chẩn, Môn hạ thị lang Chương Đôn, Trung thư thị lang Trương Tảo, Đồng tri Xu mật viện sự An Đào đều được phong làm Thông nghị đại phu, Trung đại phu Thượng thư tả thừa Lý Thanh Thần được phong làm Thái trung đại phu.

[33] Chiếu phong cho Ung vương Hạo, Tào vương Quần được hưởng lễ tán bái không xưng tên, năm ngày vào triều kiến một lần, theo nghi thức của Đại trưởng công chúa.

[34] Chiếu rằng Lý Hiến đã bị cách chức Nhập nội phó đô tri, các chức vụ hiện đang nắm giữ đều đổi giao cho Nhập nội áp ban Lương Tòng Cát.

[35] Chiếu rằng cha của Thái hoàng thái hậu là Lỗ vương Tuân Phủ, nên kiêng chữ dưới trong tên, còn lại theo lệ cũ của Chương Hiến Minh Túc hoàng hậu.

[36] Trung thư tỉnh tấu: “Những người bị cách chức trước ngày 9 tháng giêng năm nay, đều căn cứ vào mức độ nặng nhẹ của sự việc mà giảm nhẹ hình phạt. Những người bị sai phái, đều được bổ nhiệm lại. Những người bị cách chức trước khi có chiếu xá mà sau khi xá xét thấy nhẹ thì cũng theo lệ này. Những người phạm tội trước hai lần xá vào ngày 2 và 6 tháng 3, đều theo lệ này mà giảm nhẹ.” Được chấp thuận.

[37] Hình bộ tâu rằng, người được phục chức không được cùng lúc phục hai chức, nay gặp liền ba lần xá, xin theo chiếu xá mà phục chức, liền cho hưởng đủ ba lần xá hợp lệ để phục chức. Được chấp thuận.

[38] Binh bộ thị lang Hứa Tướng, Cấp sự trung kiêm Thị độc Lục Điền, Bí thư thiếu giám Tôn Giác đều được quyền làm Tri cống cử, vì có hỏa hoạn nên phải thi lại.

[39] Xu mật viện tâu rằng, từ năm nay trở đi, những việc quan trọng ở biên giới đều phải cùng Tam tỉnh trình lên. Được chấp thuận.

[40] Đại hành hoàng đế sai ban thưởng cho Tây Phiên Đổng Chiên kim đai, áo gấm, bạc, lụa, trà, v.v., lệnh cho Lý Hiến viết thư bằng chữ Phiên, chọn sứ thần mang đi ban thưởng.

[41] Ngày Canh Thân, Vương Khuê, chức Ngân thanh Quang lộc đại phu, Thượng thư Tả bộc xạ kiêm Môn hạ Thị lang, tước Hoàn Quốc công, được thăng làm Kim tử Quang lộc đại phu, tiến phong làm Kỳ Quốc công; Thái Trung đại phu, Thượng thư Hữu bộc xạ kiêm Trung thư Thị lang Thái Xác được thăng làm Thông nghị đại phu. Ung vương Hạo, chức Thái Ninh Trấn Hải đẳng quân Tiết độ sứ, Thủ Tư không, Khai phủ Nghi đồng Tam ty, được thăng làm Thành Đức Hoành Hải đẳng quân Tiết độ sứ^[10], tiến phong làm Dương vương; Tào vương Quần, chức Bảo Tín Bảo Tĩnh đẳng quân Tiết độ sứ, Thủ Tư không, Khai phủ Nghi đồng Tam ty, được thăng làm Vũ Xương Vũ An đẳng quân Tiết độ sứ, tiến phong làm Kinh vương; cả hai đều được gia phong Thủ Thái bảo.

Hoàng đệ Cát, chức Trấn Ninh quân Tiết độ sứ, Kiểm hiệu Thái úy, tước Ninh Quốc công, được tiến phong làm Toại Ninh quận vương; Tất, chức Sơn Nam Đông đạo Tiết độ sứ, Kiểm hiệu Thái úy, tước Nghi Quốc công, được tiến phong làm Đại Ninh quận vương; Ngụ, chức Định Vũ quân Tiết độ sứ, Kiểm hiệu Thái úy, tước Thành Quốc công, được tiến phong làm Hàm Ninh quận vương; Tự, chức Tập Khánh quân Tiết độ sứ, Kiểm hiệu Thái úy, tước Hòa Quốc công, được tiến phong làm Phổ Ninh quận vương; tất cả đều được bái làm Khai phủ Nghi đồng Tam ty. Tào Dật, chức Trung Thái nhất cung, Hộ Quốc Tiết độ sứ, Thủ Tư đồ, Khai phủ Nghi đồng Tam ty, tước Tế Dương quận vương, được gia phong Thủ Thái bảo; Yến Đạt, chức Điện tiền Phó đô Chỉ huy sứ, Vũ Khang Tiết độ sứ, được thăng làm Điện tiền Đô Chỉ huy sứ; Hàn Giáng, chức Kiến Hùng quân Tiết độ sứ, Tri Hà Nam phủ, được thăng làm Trấn Giang quân Tiết độ sứ, tiến phong làm Khang Quốc công; Vương An Thạch, chức Quan Văn điện Đại học sĩ, Tập Hi Quan sứ, Đặc tiến, tước Kinh Quốc công, được gia phong Thủ Tư không; các quan đều được thăng chức theo chế độ.

[42] Chiếu rằng nhân dịp lên ngôi, ban thưởng cho các quan đã về hưu trước đây: Tể tướng, Thái sư, Lộ quốc công Văn Ngạn Bác; quan chấp chính trước đây, Tuyên huy Nam viện sứ, Thái tử Thiếu sư Trương Phương Bình; Quan văn điện học sĩ, Tri Hà Dương Phùng Kinh; Quan văn điện học sĩ, Đề cử Sùng Phúc cung Tôn Cố; Tư chính điện Đại học sĩ, Tri Dương châu Lữ Công Trước; Tư chính điện học sĩ, Tri Thái Nguyên phủ Lữ Huệ Khanh; Tư chính điện học sĩ, Tri Bạc châu Bồ Tông Mạnh; Đoan minh điện học sĩ, Tri Giang Ninh phủ Vương An Lễ, mỗi người được ban áo khoác, đai vàng, bạc, lụa với số lượng khác nhau.

(Sách 《Tân cựu lục》 ngày Tân Dậu 28 cũng chép: Chiếu cho Mạnh Tử, Nhan Hồi được phối hưởng với Văn Tuyên vương; Tuân Huống, Dương Hùng, Hàn Dũ cùng Tả Khâu Minh được thờ phụng, lệnh cho Học sĩ viện soạn văn tán. Xét việc này đã thấy ngày 24 tháng 5 năm thứ 7, nay đều bỏ đi.)

[43] Ngày Nhâm Tuất, Hình bộ tâu rằng: Sai sứ, Tá sai, Điện thị bị giáng chức, cùng quân viên bị giáng và điều đi nơi khác, tuy không phải là quan chức chính thức, nhưng đều có quy định về việc khôi phục chức vụ, thuộc về những điều chưa được nói rõ trong chiếu thư ân xá, xin được ban ân xá ba lần và thu xếp theo quy định^[11]. Được chấp thuận.

[44] Lúc đầu, Tư Mã Quang bốn lần được cử làm Đề cử Sùng Phúc Cung, khi mãn nhiệm kỳ, không đến kinh đô, lại xin ở lại Tây Kinh làm quan Lưu ty, Ngự sử đài hoặc Quốc tử giám, nhưng chưa được phê chuẩn. Khi Thần Tông băng hà, Quang muốn vào kinh dự tang lễ, nhưng lại e ngại không dám. Sau đó nghe tin Quan văn điện học sĩ Tôn Cố, Tư chính điện học sĩ Hàn Duy đều đã tập trung ở kinh đô, lúc đó Trình Hạo đang ở Lạc Dương cũng khuyên Quang nên đi, nên Quang nghe theo. Quân lính thấy Quang, đều đưa tay lên trán, nói: “Đây là Tư Mã tướng công!” Dân chúng tranh nhau ôm ngựa của Quang, hô lớn: “Xin ngài đừng về Lạc Dương, hãy ở lại làm tể tướng giúp thiên tử, cứu sống trăm họ!” Nơi đó có hàng nghìn người tụ tập xem. Quang sợ hãi, nhân dịp được miễn từ tạ, liền thẳng đường về Lạc Dương.

(《Giảng nghĩa》 viết: Điều quý giá ở bậc đại thần không phải là tài trí vượt trội thiên hạ, mà chính là đức vọng khiến thiên hạ kính phục. Vương An Thạch dễ dàng thay đổi pháp chế cũ vì hư danh thực quyền của ông đủ để lấy lòng tin của người khác, Tư Mã Quang dễ dàng cải cách pháp chế mới vì ông ở Lạc Dương mười lăm năm, thiên hạ đều mong ông làm tể tướng. An Thạch là quyền thần, còn Ôn Công là trọng thần vậy.)

[45] Thái hoàng thái hậu nghe tin, hỏi người chủ sự, sai Nội thị Lương Duy Giản đến thăm hỏi Quang, hỏi việc gì nên làm trước. Quang bèn dâng sớ nói:

[46] Thần nghe rằng trong 《Chu Dịch》, trời đất giao hòa thì thành thái, không giao hòa thì thành bĩ. Vua cha là trời; bề tôi và dân chúng là đất. Vì thế, nếu Vua hạ mình hỏi han, bề tôi hết lòng dâng lời^[12], thì trăm việc chính sự được sửa sang, đất nước yên ổn; nếu Vua ghét lời trái tai, bề tôi mưu tính việc lợi thân, thì tình hình dưới bị che lấp, lòng dân ly tán. Từ khi có dân đến nay, chưa từng không theo đạo lý này. Đạo lý giống như ngã rẽ^[13], gần thì sai một bước, xa thì lạc ngàn dặm. Nay Hoàng đế bệ hạ mới lên ngôi, đức tính cao minh, Thái hoàng thái hậu cùng quyết đoán vạn việc, mưu lược sáng suốt. Lúc ban đầu ra lệnh, không thể không thận trọng, đây chính là ngã rẽ của trị loạn, là điểm phân chia an nguy. Nên lấy việc cấp thiết làm trước, việc vụn vặt làm sau.

[47] Thần thấy trong những năm gần đây, phong tục suy đồi, sĩ đại phu lấy việc xu nịnh để được dung thân làm khôn ngoan, coi lời nói thẳng thắn là điên rồ, khiến tình hình dưới bị che lấp không thông lên trên, ân huệ trên bị ngăn trở không thấu xuống dưới, dân chúng khổ sở, đau lòng nhức óc, mà trên không biết, minh chủ lo lắng vất vả, thức khuya dậy sớm, mà dưới không có nơi kêu oan, công tư đều khốn đốn, trộm cướp đã nhiều. May nhờ trời cao ban phúc, năm không đói lớn, tổ tiên để lại kế sách, dân chúng không có ý khác. Nếu không, tình thế thiên hạ há chẳng khiến người ta lạnh lòng sao^[14]! Đây đều là tội của quần thần, dân ngu không biết, thường oán trách về tiên đế, đó là lý do thần ngày đêm đau lòng, lo lắng đến chảy máu mắt, không kể sống chết, mong mở mang điều gì đó cho triều đình.

[48] Thần ngu nghĩ rằng việc cần làm trước tiên hiện nay không gì bằng việc ban chiếu rõ ràng, mở rộng đường ngôn luận, không phân biệt người có chức vụ hay không, ai biết được những thiếu sót của triều đình và nỗi khổ của dân chúng đều được phép dâng sớ kín, trình bày hết ý kiến. Chiếu này cũng được ban xuống các châu, quân, dán bảng ở những nơi đông người để thông báo rộng rãi. Ở kinh thành, sớ được nộp tại Cổ viện, Kiểm viện, giao cho chủ phán quan xem xét kịp thời rồi dâng lên; ở ngoài kinh, sớ được nộp tại châu, quân, giao cho trưởng lại ngay ngày hôm đó gửi theo trạm dịch tâu lên. Tất cả đều không được yêu cầu bản sao, cưỡng ép hoặc từ chối. Đối với những người dân không có tài sản, lo ngại có gian trá, thì bắt họ phải có người bảo lãnh^[15], tâu xin chỉ thị, cho họ được tự do. Sau đó, mong bệ hạ trong lúc rảnh rỗi xem qua. Những ý kiến nào hợp lý, chính xác thì ngay lập tức thi hành và đề bạt người đó; những ý kiến có điểm tốt thì lấy, điểm xấu thì bỏ; những ý kiến điên rồ, ngu muội, không có giá trị thì báo lên rồi bỏ qua, cũng không trị tội. Làm như vậy thì lời hay ngày càng nhiều, tình cảm của mọi người không bị che giấu, bệ hạ dù ở sâu trong cung cấm, việc trong thiên hạ cũng như nằm trong lòng bàn tay^[16], mọi hành động đều tùy ý bệ hạ, đó chính là nguồn gốc của sự ổn định, nền tảng của thái bình. Nếu bệ hạ cho rằng lời thần là đúng, xin hãy quyết định theo ý mình, hạ lệnh cho Học sĩ viện soạn chiếu thư thi hành. Nếu có quần thần nào ngăn cản, người đó ắt có điều gian ác, sợ bị chỉ trích, chỉ muốn che lấp sự thông minh của bệ hạ, điều này không thể không xem xét.

(Theo 《Quang Lục》 chép: Thần Tông băng, Tư Mã Quang xin vào viếng, mọi người kinh ngạc vì sự xuất hiện của ông, biết rằng ông ắt sẽ được trọng dụng. Đây là lời vu khống. Trình Hạo khuyên Quang vào viếng, căn cứ vào 《Thiệu Bá Ôn Biện Vu》, còn lại căn cứ vào 《Quang Tập》 cùng các tạp truyện và hành trạng, thần đạo bi.)