[PREVIEW] QUYỂN 367: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ NHẤT (BÍNH DẦN, 1086)

Từ tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ nhất đời Triết Tông, ngày Bính Tuất đến hết tháng.

[1] Tháng 2, ngày Bính Tuất, ban chiếu cho các tướng quân ở các lộ, đều theo lệnh sai khiến của lệnh Nguyên Phong, còn tờ chiếu của Xu mật viện ngày mùng 1 tháng 4 năm Nguyên Phong thứ 6, sai những người không thuộc quân tướng hai lần, tức là sai quân tướng một lần, không được thi hành. Theo lời thỉnh cầu của Xu mật viện.

(Tờ chiếu mật ngày mùng 1 tháng 4 năm thứ 6 chưa thấy.)

[2] Tả ty gián Tô Triệt tâu:

[3] Thần nghe rằng Liễu Kháng đời Đường chỉ là một Thái thường bác sĩ, mà còn dám dâng sớ xin chém Trình Nguyên Chấn; Hoàn Mô chỉ là một thường dân, mà còn dám khóc ở chợ để luận tội Nguyên Tải. Nay thần đảm nhiệm chức vụ ở ty gián, gặp thời kỳ gian nguy, nếu cứ im lặng không nói, thật là phụ lòng thiên hạ. Kính xin liều mạng chịu tội chém, để bàn việc lớn, mong bệ hạ thương xét.

[4] Nay hoàng đế bệ hạ còn trẻ tuổi, thái hoàng thái hậu bệ hạ là nữ chủ nhiếp chính, bốn phương chưa phục, tệ nạn chất chồng như cỏ rác, bệ hạ cho rằng đây là thời kỳ nào? Giả Nghị từng nói: “Ôm lửa đặt dưới đống củi, rồi nằm lên trên, lửa chưa cháy tới, mà đã cho là yên ổn.” Chính là nói về tình cảnh hiện nay. Từ khi tiên đế với tài năng lớn lao, tự mình nắm giữ vạn cơ, mà hai kẻ thù phương tây bắc^[1], Giao Chỉ, Lô Man thường quấy nhiễu biên giới khiến quân đội phải vất vả, các lộ Kinh Đông, Hà Bắc, Phúc Kiến có bọn gian ác cướp lớn, thường giết quan lại để mưu đồ phản nghịch. Nay hai thánh thượng im lặng, kính cẩn không làm gì, giao phó trách nhiệm cho các đại thần chấp chính, mà các đại thần lại đều xu nịnh, không đáng tin cậy. Xưa Hoài Nam vương làm phản, chỉ sợ Vệ Thanh, Cấp Ám, còn đối với Công Tôn thừa tướng, coi như chuyện nhỏ. Thần thấy các đại thần hiện nay còn kém xa Công Tôn thừa tướng. Bệ hạ cho rằng man di rợ phương bắc phục điều gì? Bọn gian ác cướp lớn sợ ai? Nếu chẳng may xảy ra chuyện, sẽ xử trí thế nào?

[5] Kính xét: Tả bộc xạ Thái Xác, gian nịnh sâu độc, xuất thân từ ngục lại; Hữu bộc xạ Hàn Chẩn, tầm nhìn hẹp hòi, tính tình bạo ngược, tài năng kém cỏi, hành vi ô uế; Xu mật sứ Chương Đôn, tuy có tài ứng phó công việc, nhưng bản tính khó có thể giao phó đại sự một mình; Môn hạ thị lang Tư Mã Quang, Thượng thư tả thừa Lữ Công Trước, tuy có chí lo việc nước, nhưng tài năng không đủ để thực hiện. Còn như Trương Tảo, Lý Thanh Thần, An Đào, đều là hạng người tầm thường, chỉ biết giữ lộc vị, làm sao có thể đóng góp được gì? Bệ hạ chắc cho rằng những người này đều là cựu thần của tiên đế, không muốn cách chức họ, nhưng không biết rằng tiên đế với tài năng siêu việt, một mình điều hành thiên hạ, chỉ sai họ làm những việc văn thư, hội họp thông thường mà thôi, còn những việc chính sự lớn, họ nào có được tham dự. Chỉ cần phạm lỗi nhỏ, liền bị phạt đồng để tạ tội, khiến thiên hạ chê cười. Nếu tiên đế coi họ như tay chân, thì đã không đối xử như vậy. Nay bệ hạ ngồi trong cung cấm, không tự mình quyết định việc nước, mà giao phó thiên hạ cho những người này, thì họa phúc của đất nước, không thể so với thời tiên đế được. Xưa Hán Vũ Đế lấy Điền Thiên Thu làm Thừa tướng, nhưng khi nhận di chiếu phò tá thiếu chủ^[2], thì không giao phó cho Thiên Thu, mà phải có Hoắc Quang, Kim Nhật Đê mới được. Nếu tiên đế biết mình không còn sống lâu, há lại giao phó việc cố mệnh cho những kẻ như Vương Khuê, Thái Xác sao? Bệ hạ mới lên ngôi, nhân tài còn thiếu, không thể một sớm một chiều cách chức hết những người này, nhưng xin chọn những người giữ trọng trách mà tội lỗi lớn nhất để cách chức, thần cho rằng không ai bằng Thái Xác và Hàn Chẩn.

Từ khi bệ hạ lên ngôi, bãi bỏ chính sách thị dịch, đống trường cùng các phép về muối, trà, sắt, đó là việc Thái Xác tán thành; giải tán dân phu tu thành, bãi bỏ việc nuôi ngựa bảo mã, đó là việc Hàn Chẩn cùng Tống Dụng Thần, Trương Thành Nhất cùng đề xuất. Việc gì tiên đế cho là đúng, họ cũng cho là đúng; việc gì bệ hạ cho là sai, họ cũng cho là sai. Theo thời mà thay đổi, không chút hổ thẹn, khiến thiên hạ chê cười, lấy làm trò đàm tiếu, triều đình vì thế mà suy yếu. Thời tiên đế, các cơ quan nhiều lần tố cáo Hàn Chẩn có tội tham nhũng, tiên đế nhẫn nhịn chưa xử, không ngờ bệ hạ lên ngôi lại cất nhắc hắn lên đến chức vụ này, khiến người hiểu biết trong thiên hạ đều nghi ngờ, lấy làm lạ. Gần đây, mỗi khi ban bố chính sách, ba tỉnh và mật viện tranh luận ồn ào, thậm chí cãi vã ngay tại triều đình, không biết theo ai, đều do đại thần tài năng kém cỏi, uy tín thấp kém mà ra.

Những tội ác khác của Thái Xác, Hàn Chẩn, thần chưa dám kể hết, chỉ xin bàn về đại thể. Kính mong bệ hạ nghĩ đến trọng trách tổ tông giao phó, thấu hiểu tình thế hiện nay là lúc cực kỳ gian nan nguy hiểm^[3], sớm cách chức Thái Xác, Hàn Chẩn, chọn lấy những đại thần có uy tín lớn trong thiên hạ, tài năng hơn người, trung thành với xã tắc, một lòng một dạ, để thay thế. Trên thì chỉnh đốn những ý kiến bất đồng của quần thần, dưới thì trấn áp lòng dạ gian hùng trong thiên hạ, như vậy bệ hạ mới có thể yên giấc, thiên hạ mới được thái bình.

[6] Thần địa vị thấp kém mà lời nói sâu xa, tội đáng muôn lần chết, nếu được giáng chức, cũng cam tâm như ăn rau tề. Nếu chưa được như vậy, thì sẽ lần lượt tâu xin, quỳ dưới cửa khổng lực tranh đấu, để quyết định đi hay ở. Không chỉ riêng thần như thế, mà tất cả những người trong đài gián, không ai không như vậy, chắc chắn không có việc chỉ nói một lời theo lễ mà không làm gì rồi dừng lại. Đây là ý kiến chung của thiên hạ, không phải ý riêng của thần. Mong bệ hạ xem xét, sớm ban hành.

[7] Ngày Đinh Hợi, Hàn lâm học sĩ, Tri chế cáo kiêm Thị giảng Hoàng Lý được bổ nhiệm làm Long đồ các trực học sĩ, Tri việt châu^[4], do Tả chính ngôn Chu Quang Đình đàn hặc tâu rằng Lý làm Trung thừa bàn việc không xứng chức, không nên tiếp tục lưu lại Kinh diên.

(Chu Quang Đình đàn hặc Lý, việc này căn cứ vào 《Tô Triệt tái khất trách giáng Thái Kinh trạng》, nên tìm chương tấu của Quang Đình để bổ sung, từ đó có thể thấy rõ tình trạng gian trá của Lý. Lý, ngày mùng 4 tháng này bị bãi chức Trung thừa, ngày 14 tháng 3 và ngày 8 tháng 4 năm thứ 2, cần xem xét thêm.)

[8] Bộ quân đô ngu hậu, Hùng châu đoàn luyện sứ Lưu Xương Tộ được bổ nhiệm làm Tri hi châu, thay thế Triệu Tế.

(Ngày 22 tháng 3 dời đến Vị châu, cần xem xét xem đã từng đến Hi châu hay chưa.)

[9] Tam tỉnh kiểm hiệu thượng điện ban, Ngự sử trung thừa, Thị ngự sử hoặc Điện trung giám sát ngự sử một viên, Gián nghị đại phu, đồng Tư gián hoặc Chính ngôn một viên. Hiện nay Ngự sử đài, đang thiếu Thị ngự sử^[5]; Gián quan, đang thiếu Tả gián nghị đại phu. Chiếu rằng Ngự sử đài không hạn chế Ngự sử trung thừa, Thị ngự sử, Điện trung giám sát ngự sử, Gián quan không hạn chế cùng tỉnh hay khác tỉnh, Gián nghị đại phu, Tư gián, Chính ngôn đều cho phép hai người cùng lên điện.

(Ngày 3 tháng 2 đã có chỉ đạo cho hai người cùng lên điện, Vương Nham Tẩu bàn luận, cuối cùng không theo.)

[10] Các tỉnh tâu rằng: Nghe tin trước đây, Lý Biện, tri huyện Dương Cốc, châu Vận, khi thi hành chỉ huy về việc bảo vệ ngựa, chỉ trong vài tháng, huyện này đã mua đủ số ngựa cho mười năm. Chiếu cho Ty Chuyển vận Kinh Đông kiểm tra chi tiết việc thi hành của Lý Biện, và làm thế nào để thúc đẩy nhanh chóng đạt được số lượng đầy đủ, tâu lên đầy đủ sự thật.

[11] Chiếu rằng các Ty Chuyển vận ở các lộ, các chức Quản câu văn tự, Câu đương công sự, Quản câu trướng ty, cho phép mỗi ty căn cứ vào số lượng nhân viên cần giữ lại mà tuyển chọn, còn lại đều bãi bỏ.

(Bản mới đã bỏ đi.)

[12] Ngự Dược Viện tâu rằng: Lễ vật đáp lễ Bắc triều trong dịp Khôn Thành tiết sắp tới, xin được chế tạo theo như dịp Đồng Thiên tiết. Được chấp thuận.

[13] Phạm Bách Lộc tâu rằng: Sứ giả Bắc triều là Tiêu Hữu đã mua được sừng trâu tre ở chợ biên giới. Chiếu cho các Ty An phủ dọc biên giới Hà Bắc, Hà Đông bí mật chỉ huy, kiểm tra và cấm chỉ.

[14] Chiếu rằng: Chế cáo bổ nhiệm quan chức cho A Lý Cốt, cùng với trà, lụa và y phục được cấp hàng năm, đợi Triệu Tế tâu lên rồi mới lấy chỉ.

(Ngày 20 tháng 2 chiếu hạ cho Triệu Tế, ngày 16 tháng 3 Tế tâu lên.)

[15] Trước đó, Chương Đôn, Tri Xu mật viện, tâu rằng:

“Gần đây vâng theo chỉ dụ cùng Tam tỉnh dâng lên tấu chương của Tư Mã Quang xin bãi bỏ phép miễn dịch, thực hiện phép sai dịch, đã cùng dâng lên vào ngày mồng 6 và được phê chuẩn. Thần cho rằng việc này không thuộc quyền của Xu mật viện, lại từ mùa thu năm ngoái đến mùa xuân năm nay, Tư Mã Quang chỉ bàn bạc với Tam tỉnh, Xu mật viện vốn không được tham gia, hơn nữa tấu chương chỉ giao xuống cho Tam tỉnh, phong ấn của hoàng đế cũng chỉ giao cho Tam tỉnh, không rõ vì sao Tam tỉnh lại xin cùng Xu mật viện dâng lên vào ngày mồng 4. (Theo 《Lữ Công Trước gia truyền》, việc Xu mật viện tham gia bàn luận phép dịch là do Thái Xác tấu xin.)

Huống hồ việc dịch điệu liên quan đến lợi hại rất lớn, thần vốn không tham gia bàn luận, làm sao có thể khảo cứu được. Những điều lợi hại được nêu trong tấu chương, thần đã từng nói với Tam tỉnh khi họp ở sảnh vào ngày mồng 5 rằng nếu cùng dâng lên thì cần phải lưu lại văn bản này, xem xét kỹ lưỡng trong ba đến năm ngày. Lúc đó Hàn Chẩn nói: “Văn bản của Tư Mã Quang đâu dám để chậm trễ, ngày mai phải dâng lên ngay.” Đã không từng tham gia bàn luận trước đó, lại không xem kỹ văn bản, nên những điều lợi hại trong đó thần quả thật không dám đưa ra ý kiến. Khi dâng lên, thần chỉ cùng mở ra xem, còn việc có thể hay không thì do Tam tỉnh quyết định, thần thực sự không biết. Lúc đó cùng Tam tỉnh dâng lên, tuy đã vâng theo chỉ dụ chuẩn y tấu chương, thần trước rèm đã từng trình bày rõ nguyên do này.

Sau đó Hộ bộ nộp liên tiếp sắc văn, thần ngày đêm xem xét kỹ lưỡng, mới thấy trong đó có nhiều chỗ sơ sót, kính cẩn trình bày từng điều như sau:

Một, trong tờ tấu ngày mồng 3 tháng này có nói: “Ngày xưa khi còn chế độ sai dịch, hộ trên tuy bị sai đi làm việc công có phải bồi thường thêm, nhưng sau khi mãn hạn thì được nghỉ ngơi vài năm, lo liệu gia sản để chuẩn bị cho kỳ sai dịch sau. Nay năm nào cũng phải nộp tiền mà không được nghỉ ngơi, hoặc số tiền phải nộp nhiều hơn chi phí bồi thường khi đi làm sai dịch trước đây, đó là một điều hại.”

Lại trong tờ tấu ngày 17 có nói: “Khoản tiền miễn dịch đó tuy làm khổ hộ dưới nhưng lại thuận tiện cho hộ trên, đã thi hành gần 20 năm, người ta quen thuộc, một mai thay đổi, không thể không có ý kiến khác nhau.”

Thần xem xét kỹ tờ tấu ngày mồng 3 của Tư Mã Quang, hết lời nói rằng hộ trên lấy chế độ sai dịch làm thuận tiện, lấy việc nộp tiền miễn dịch làm hại; đến tờ tấu ngày 17^[6], lại nói rằng khoản tiền miễn dịch đó tuy làm khổ hộ dưới nhưng lại thuận tiện cho hộ trên. Trong vòng mười ngày, hai lần dâng tờ tấu mà lời nói về lợi hại của hộ trên trái ngược nhau, không rõ vì sao lại trái ngược đến thế.

Thần thấy Tư Mã Quang trung thực chí thành, há lại đến nỗi trái ngược như vậy, ắt là do chưa xem xét kỹ càng, vội vàng mà nói. Từ đó suy ra, phương cách sắp đặt biến pháp, e rằng chưa được hoàn toàn tốt đẹp.

Hai, nói rằng: “Ngày xưa khi còn chế độ sai dịch, những người bị sai đều là dân lành bản địa, đều có tông tộc điền sản, sai họ làm công nhân và quản lý các việc, tự họ biết yêu quý, ít dám phạm lỗi lớn; sai họ giữ của công, ít dám xâm phạm trộm cắp. Lý do là vì nếu sự việc phát giác mà bỏ trốn, thì có tông tộc điền sản làm gánh nặng trong lòng. Nay chiêu mộ những kẻ lang thang khắp nơi, sai họ đi làm việc công, không có gánh nặng tông tộc điền sản, làm công nhân thì tha hồ gian trá, nhận hối lộ làm trái pháp luật; giữ của công thì xâm phạm lừa dối, trộm cắp sử dụng. Một mai sự việc phát giác, thì dắt díu cả nhà bỏ trốn, đổi tên họ đến châu huyện khác xin làm, quan phủ không thể truy bắt, của công cũng không thể đòi lại được.”

Thần xem xét kỹ lời nói trước đây của Tư Mã Quang, cũng có nguyên nhân, vì gần đây trong các tờ tấu của thần dân dâng lên, thường nói chung chung như vậy, đó chỉ là một khía cạnh mà người nói đặt ra nghi vấn, chưa hẳn là sự thực. Vả lại, pháp luật chiêu mộ người đi làm việc công, vốn có người bảo lãnh có gia nghiệp, nếu là người giữ của công, thì đó là nha tiền trường kỳ, so với trước chỉ là không mua phường trường, còn như trả công cho việc nặng nhọc, cùng tiền công ăn hàng tháng, cũng không đến nỗi ít, há lại có kẻ lang thang không tông tộc điền sản mà được nhận làm việc này.

Thần từ khi thi hành pháp luật miễn dịch mới đến nay, ba lần làm quan ở quận, thường xuyên hỏi han về thứ tự chiêu mộ người đi làm việc công, chỉ nghe nói những người được chiêu mộ ở huyện, phần nhiều là kẻ lang thang, mỗi khi đi bắt người làm việc, thường hay quấy nhiễu. Nếu triều đình muốn biết sự thực, chỉ cần lệnh cho các lộ giám ty chỉ định một châu thời kỳ sai dịch, tức là trước năm Hi Ninh thứ nhất, sau khi thi hành pháp luật miễn dịch, tức là sau năm Nguyên Phong thứ nhất, mỗi nơi liệt kê trong ba năm những nha tiền giữ của công, có bao nhiêu người phạm tội xâm phạm trộm cắp, mỗi người tên họ là gì, bị xử tội gì, thì có thể thấy ngay có hay không. Đến như châu huyện, tào ty, người đi làm việc công theo pháp luật cũ, thỉnh thoảng cũng chiêu mộ dân xin làm, chỉ khi không có người để chiêu mộ, mới định sai. Những người bị sai, thường không biết làm việc, chỉ thuê người thay viết văn thư, người bị sai chỉ đứng tên ký tên, nếu sự việc sai sót thì thân chịu phạt mà thôi, dân gian hộ trung hạ rất lấy làm khổ.

Từ khi thi hành pháp luật miễn dịch, có khi bắt những người trước đây được thuê làm việc sung làm thủ phân, trả tiền thuê. Nếu những người này nhận hối lộ làm trái pháp luật, thì có khác gì trước đây?

Ba, tâu rằng: “Các ty Đề cử thường bình chỉ chăm lo thu nhiều tiền dịch, tích trữ dư thừa để lập công, mong cầu được thăng tiến. Nay triều đình tuy có chỉ dụ, lệnh rằng tiền dịch dư thừa không được quá hai phần, nhưng thần lo rằng những kẻ tham lam sẽ dựa vào tiền dịch, đặt ra các danh mục khác, giấu đi phần dư thừa, khiến người dân ở nơi xa xôi không được hưởng ân trạch của thánh thượng.” Thần xem xét lời tâu, thấy cũng chưa hợp lý lắm. Đại để tình người thường là lo cho tư lợi nhiều, mà hướng đến việc công và thương dân thì ít. Nếu triều đình lấy việc tích trữ nhiều tiền làm tiêu chuẩn khen thưởng, thì ắt sẽ có kẻ tham lam để cầu công. Nay triều đình đã không cho phép thu nhiều phần dư thừa, lại còn nghiêm trị những kẻ bóc lột^[7], thì các quan Đề cử nếu không phải điên cuồng, sao lại cố tình làm điều khiến mình bị trừng phạt. Huống chi nếu tiền dịch có dư thừa, không rõ sẽ dùng danh mục gì để giấu đi, xét như vậy thì lời tâu đã quá sơ sài.

Bốn, tâu rằng: “Các bản tấu của thần dân nói về nỗi khổ của dân gian, trong số khoảng mười chương được ban xuống, không có chương nào không nói về tác hại của việc miễn dịch, đủ biết đó là mối lo chung của thiên hạ, không còn nghi ngờ gì nữa.” Thần xem xét kỹ các bản tấu của thần dân được ban xuống, thấy rằng những người nói việc miễn dịch là bất tiện thì nhiều, nhưng trong đó cũng có không ít người nói rằng pháp miễn dịch là tiện lợi. Chỉ vì Tư Mã Quang thấy những lời nói đó trái với ý mình nên không chọn ra, thực ra không phải ai cũng nói việc miễn dịch là có hại, sự tình rất rõ ràng.

Tuy nhiên, theo sự hiểu biết nông cạn của thần, những người nói là tiện lợi phần nhiều là hộ dân bậc trên; còn những người nói là bất tiện thì phần nhiều là hộ dân bậc dưới. Đại để những lời nói về lợi hại trong các bản tấu đều là lời lẽ thiên lệch, không thể hoàn toàn dựa vào đó để xác định hư thực đúng sai, chỉ cần xem xét kỹ sự thật mới có thể hưng lợi trừ hại. Huống chi pháp miễn dịch này, lợi hại đan xen. Những điều thần nói bây giờ không phải là không thể thay đổi, nhưng cốt yếu là việc thay đổi pháp luật phải thấu hiểu tình người, làm cho mọi chi tiết đều đầy đủ, thì sau khi thi hành, mọi việc sẽ có điều lý, không còn gây phiền nhiễu.

Bởi vì ý định thay đổi pháp luật của Tư Mã Quang tuy tốt, nhưng phương pháp thay đổi lại quá sơ sài, chỉ cốt làm nhanh, không có sự sắp xếp gì. Tác hại của việc miễn dịch tuy đã bị loại bỏ, nhưng tác hại của việc sai dịch lại nảy sinh, không tránh khỏi việc dân chúng sẽ phải chịu khổ^[8], mà ân đức của quốc gia cuối cùng cũng không thấm xuống dưới, thật đáng tiếc. Nếu lúc này dốc lòng bàn bạc tìm hiểu lợi hại cho thích đáng, làm cho pháp luật sau khi thành lập có thể thi hành lâu dài, chính sự quốc gia được tu chỉnh hoàn chỉnh, dân chúng mãi mãi được hưởng lợi, há chẳng phải là điều tốt đẹp sao!

Năm, tâu rằng: “Chi bằng trực tiếp ban sắc lệnh, miễn bãi toàn bộ việc miễn dịch trong thiên hạ. Những người phải chịu các loại dịch vụ, đều theo số lượng nhân lực theo quy định cũ trước năm Hi Ninh thứ nhất, giao cho các quan lệnh, tá của huyện, tự mình căn cứ vào sổ đinh sản chia làm năm hạng để định việc sai phái. Lại lệnh cho Hình bộ kiểm tra các điều khoản về sai dịch đang thi hành năm Hi Ninh thứ nhất, khắc in và ban hành xuống các châu.” Thần xem xét kỹ đoạn này, thấy càng sơ lược, hoàn toàn không thể thi hành được. Huống chi số lượng người phải chịu dịch vụ năm Hi Ninh thứ nhất rất nhiều, về sau nhiều lần cắt giảm, đã bỏ đi một phần ba, nay sao có thể theo số lượng cũ để định việc sai phái? Lại lệnh cho Hình bộ kiểm tra các điều khoản về sai dịch đang thi hành năm Hi Ninh thứ nhất, khắc in và ban hành xuống các châu.

Huống chi trước đây mỗi lần tu chỉnh biên soạn sắc lệnh, đến khi khắc in ban hành, trong khoảng thời gian đó đã có gần một nửa bị thay đổi^[9], bởi vì các sự việc qua năm tháng thay đổi, lý phải ban hành sắc lệnh tiếp theo. Nay chính sự trong thiên hạ, so với trước năm Hi Ninh thứ nhất thay đổi không thể kể xiết, sự việc đã khác xưa, sao có thể chỉ căn cứ vào các điều khoản đang thi hành năm Hi Ninh thứ nhất? Thần nghĩ kỹ ý của Tư Mã Quang, ắt cho rằng chỉ là việc sai dịch mà thôi. Nay đã theo quy định cũ về sai dịch, thì các điều khoản thời đó có thể thi hành được. Không biết rằng tuy chỉ là việc sai dịch, nhưng các sự việc liên quan đến các cơ quan trên dưới rất nhiều, các điều khoản thường liên quan lẫn nhau, sao có thể chỉ dùng riêng một mục về sai dịch? Rõ ràng là không thể thi hành được.

Sáu, tâu rằng: “Trước đây khi còn chế độ sai dịch, có người vì gánh vác việc nặng nhọc mà phá sản, triều đình vì thế mới bàn định làm phép trợ dịch. Tuy nhiên, từ sau đó, các điều lệ đã ưu đãi nha tiền, ứng phó cho công sứ khố thiết lập trù tửu khố, trà tửu ty, đều sai tướng hiệu đảm nhiệm. Lại nữa, việc vận chuyển lên kinh đô, triệu tập quan viên đã được thay thế, hoặc dùng điện thị quân đại tướng quản lý áp tải, những vật phẩm thô sơ và linh tinh, sai tướng hiệu hoặc tiết cấp quản lý áp tải, nha tiền khổ sở vì không có việc gì để sai khiển.” Thần xem xét kỹ đoạn này, từ khi thi hành phép miễn dịch về sau, phàm những việc sai tướng hiệu đảm nhiệm trù khố v.v., đều có tiền ăn hàng tháng. Việc chiêu mộ quan viên sứ thần sai biện, sứ thần tướng hiệu, tiết cấp, quản lý áp tải vật phẩm quan, đều có tiền lộ phí v.v., đều là chi phí từ tiền dịch. Nay đã sai dịch, thì không có tiền để chi, làm sao lại có thể sai tướng hiệu quản lý và chiêu mộ quan viên v.v. để quản lý áp tải?

Bảy, tâu rằng: “Nếu dùng tiền nha dịch, sức dân hương hộ khó lòng đảm đương một mình, xin theo lệ cũ, đối với các quan hộ, chùa chiền, đạo quán, hộ đơn đinh, nữ hộ có nhà cửa, mỗi tháng thu tiền đến mười lăm quan, ruộng trang trại trong năm thu được thóc lúa đến một trăm hộc trở lên, đều tùy theo giàu nghèo mà xuất tiền trợ dịch, ai không đạt mức đó thì được miễn, các tài sản khác cũng ước tính theo tiêu chuẩn này.” Thần xem xét kỹ, từ khi thi hành pháp miễn dịch, các quan hộ, chùa chiền, đạo quán, hộ đơn đinh, nữ hộ đều đã có quy định về mức đóng tiền dịch. Nay nếu đã xuất tiền trợ dịch, có thể theo lệ cũ, cần gì phải thay đổi tất cả, rõ ràng là không dễ dàng. Lại còn quy định ruộng trang trại trong năm thu được một trăm hộc trở lên cũng phải nộp tiền trợ dịch, điều này càng thêm khắc nghiệt. Ở nội địa, một trăm hộc thóc lúa, cả loại thô và tinh, tổng cộng không quá hai mươi ngàn tiền; nếu là châu, quân không thông thủy lộ, chỉ khoảng mười bốn, mười lăm ngàn; dù là vùng biên giới Hà Bắc, cũng chỉ khoảng ba mươi ngàn; các châu quận biên giới Thiểm Tây, Hà Đông, bốn mươi, năm mươi ngàn. Trong pháp miễn dịch, những người này đều không phải đóng tiền dịch. Những quan hộ, chùa chiền như thế mà bắt nộp, vốn đã không hợp lý, huống chi hộ đơn đinh, nữ hộ vốn đã cô đơn yếu thế, nếu bắt họ nộp, há chẳng phải là gây hại lớn sao! Điều này càng không thể thi hành.

Tám, tâu rằng: “Xét việc lợi hại của dân phu dịch trong thiên hạ, mỗi nơi đều có khác biệt, xin ban chỉ dụ lần này thêm mệnh lệnh, gửi xuống phủ Khai Phong và các lộ chuyển vận ty, sao chép gửi đến các châu, huyện, giao cho các quan huyện xem xét kỹ. Nếu theo mệnh lệnh lần này mà không có gì trở ngại, có thể thi hành, thì lập tức thi hành. Nếu có trở ngại, khiến việc thi hành chưa thể thực hiện, thì trong vòng 5 ngày kể từ khi nhận được chỉ dụ, phải trình bày rõ lợi hại và kế hoạch cụ thể, tâu lên châu mình; tập hợp các bản tâu của các huyện, chọn những điều có thể áp dụng, trong vòng 1 tháng kể từ khi nhận được chỉ dụ, phải trình bày rõ lợi hại và kế hoạch cụ thể, tâu lên chuyển vận ty; tập hợp các bản tâu của các châu, chọn những điều có thể áp dụng, trong vòng 1 quý kể từ khi nhận được chỉ dụ, phải trình bày rõ lợi hại và kế hoạch cụ thể để tâu lên.” Lại trong tờ tâu ngày 17 có nói: “Kính mong triều đình kiên quyết thực hiện, vững như vàng đá, dù có chút lợi hại nhỏ chưa đầy đủ, đợi các lộ chuyển vận ty tâu lên, từ từ sửa đổi cũng chưa muộn.”

Thần xét rằng việc thay đổi chính sự hiện nay liên quan đến lợi hại của dân chúng, trong đó pháp lệnh miễn dịch và sai dịch là quan trọng nhất, cần phải xem xét thật kỹ, không thể coi nhẹ. Huống chi lợi hại của pháp dịch bắt đầu từ cấp huyện, cần phải có thời gian rộng rãi, để các huyện bàn bạc kỹ lưỡng về lợi hại, thấu đáo mọi điều phù hợp với từng nơi, thì pháp lệnh mới có thể thực hiện lâu dài, dân chúng được hưởng ơn. Nay chỉ giới hạn trong 5 ngày, các huyện làm sao có thể lập kế hoạch lợi hại? Xét ý của Tư Mã Quang, muốn thực hiện nhanh để thuận tiện cho dân, nhưng không biết rằng thay đổi vội vàng như vậy^[10], ngược lại còn gây hại. Các châu quân ở các lộ thấy mệnh lệnh này, ắt sẽ hiểu lầm rằng triều đình chỉ muốn làm cho xong, không muốn để người ta bàn luận thêm, nên đặt ra thời hạn này, thúc ép thi hành. Theo gió xuôi chiều, lấy nhanh làm giỏi, làm sao còn có kế hoạch gì? Hai điều trên chỉ là văn bản suông. Huống chi các huyện đã bị thúc ép trong thời hạn 5 ngày, làm qua loa cho xong còn sợ không kịp, làm sao có thể trình bày thêm lợi hại để tâu lên? Các châu căn cứ vào đâu để lập kế hoạch? Các châu đã không có kế hoạch, chuyển vận ty muốn trình bày lợi hại, sẽ căn cứ vào đâu? Hơn nữa, mọi người đều đang chờ xem, ai sẽ dám sắp xếp? Như vậy thì dân chúng sẽ chịu hại, không biết đến bao giờ mới thôi.

Tư Mã Quang tuy có chí lo nước thương dân, nhưng không bàn đến phương pháp biến pháp, sắp xếp không có phương hướng, thực hiện không có đầu mối, đáng tiếc cho pháp lệnh tốt đẹp của triều đình, lại sẽ bị bỏ dở vào lúc này. Người có hiểu biết, không ai không than thở. Kính xin xem xét thêm.

Thần xem xét kỹ, chỉ căn cứ vào những điểm mâu thuẫn trong tờ tấu của Tư Mã Quang mà thôi. Còn như phép dịch hiện hành, ngày nay tự nhiên phải sửa đổi, hoàn thiện. Nhưng vì chế độ sai dịch và miễn dịch đều có lợi và hại, cốt yếu là phải tìm ra phương cách thực hiện sao cho thật tốt đẹp. Thần lại xem kỹ lời Tư Mã Quang nói rằng hộ dân nghèo phải nộp tiền miễn dịch, bị bức bách đến nỗi da thịt lột xương, kẻ yếu chết nơi đồng hoang, kẻ mạnh tụ tập thành giặc cướp, lại nói dân gian phải vay tiền nộp quan, đến nỗi phá nhà, chặt dâu bán củi, giết trâu bán thịt, lời lẽ quá đáng. Phàm những hộ dân nghèo thật sự không muốn nộp, nhưng từ khi thi hành phép này hơn 15 năm nay, chưa nghe dân gian vì nộp tiền miễn dịch mà xảy ra việc như thế. Nghe nói lúc giặc Tây gây hấn, việc bắt dân đóng góp và mua sắm khí giới, vật liệu, da trâu, gân sừng rất phiền nhiễu. Dân gian thường giết trâu lấy da, gân sừng nộp quan, cùng với ruộng đất, nông cụ, chặt dâu, dâu tằm, phá nhà để đáp ứng nhu cầu quân sự, đó không phải do phép dịch gây ra. Đại để những điều Quang bàn cũng nhiều chỗ quá đáng.

Chỉ có việc ông nói: “Hộ dân nghèo vốn không phải đi dịch, nay lại phải nộp tiền như mọi người, mà tiền thì không phải do dân đúc, đều do quan phát ra, nhà nông giàu có cũng chỉ có ruộng vườn, lúa gạo, vải lụa, trâu bò, nông cụ, dâu tằm mà thôi. Giá lúa rẻ đã làm hại nông dân, quan lại còn bắt nộp tiền miễn dịch và các khoản tiền khác, khiến giá lúa càng rẻ.” Hai việc này là những lời bàn thiết yếu về lợi hại của việc nộp tiền miễn dịch. Nhưng lúc đầu triều đình bàn việc thi hành phép miễn dịch, vốn là vì chế độ sai dịch khiến dân khốn khổ, nhẹ thì tan cửa nát nhà, nặng thì mất mạng, nên mới bàn cải cách phép mới. Chỉ vì những sứ giả được cử đi lúc ấy không thể hiểu được ý yêu dân của tiên đế, hoàn thiện ý nghĩa tốt đẹp của phép tắc, chỉ muốn nhân việc để lập công, hoặc cẩu thả cho xong, hoặc thu nhiều tiền dịch^[11], nghĩ trăm phương ngàn kế, may mắn được thăng tiến.

Sau khi pháp lệnh được thi hành, những tệ nạn cũ của chế độ sai dịch tuy đã được loại bỏ, nhưng những tệ nạn mới của chế độ miễn dịch lại nảy sinh. Dân chúng chỉ thấy được nỗi vất vả của việc nộp thuế, mà không hiểu được ý tốt của triều đình muốn yêu thương dân chúng và làm lợi cho vật chất. Hiện nay chính là thời điểm cần phải điều chỉnh và hoàn thiện, lẽ ra phải xem xét kỹ lưỡng. Hơn nữa, giữa các lộ, châu, huyện khác nhau, lợi và hại cũng khác nhau, đều cần phải tùy theo tình hình mà bàn bạc kế hoạch. Theo ý kiến ngu muội của thần, không bằng trước hết hãy chuẩn bị ý này, ban lệnh cho các quan chuyển vận, đề cử ty, các châu, các huyện, mỗi nơi đều phải hết lòng nghiên cứu, chuẩn bị trước các kế hoạch về lợi hại, để chờ triều đình cử sứ giả đến từng nơi xử lý.

Mệnh lệnh này đã được ban hành trước, mọi người đều phải hết lòng, sau đó triều đình sẽ chọn bốn vị quan công chính, cường minh, thông thạo chính sự để làm sứ giả, mỗi quan lại chọn thêm hai vị quan thông thạo chính sự^[12], đi theo để quản lý. Tạm thời phân công đi sứ ở hai lộ Kinh Đông và Kinh Tây, mỗi lộ hai sứ giả, bốn quan quản lý đi theo, cùng với quan chuyển vận hoặc đề cử thân hành đến từng châu, huyện, tìm hiểu lợi hại trong dân gian, xem những hộ nào muốn nộp tiền dịch, những hộ nào không muốn nộp tiền dịch, những hộ nào có thể bị sai dịch, những loại dịch nào có thể thuê mướn, những hộ nào tuy không muốn nộp tiền dịch nhưng có thể bắt họ nộp tiền dịch^[13], những việc nặng nhọc, khó khăn, ưu đãi, nhẹ nhàng, có thể tăng hoặc giảm. Vì sự giàu nghèo của các hộ dân, số lượng dịch vụ và tên gọi của các loại dịch nặng nhọc, khó khăn, ưu đãi, nhẹ nhàng đều khác nhau giữa các châu, huyện, nên cần phải tùy theo tình hình mà xử lý, sau khi đã thấy rõ lợi hại một cách chi tiết, mới soạn thảo các biện pháp xử lý, lần lượt tâu lên, ban chiếu thi hành. Như vậy, chỉ trong vòng nửa năm, có thể hoàn thành việc này ở hai lộ. Sau đó lại cử những quan viên đã từng xử lý việc này, phân công đi bốn lộ, mỗi quan lại chọn thêm một vị quan chưa từng xử lý nhưng thông thạo chính sự để cùng đi^[14], chỉ trong vòng nửa năm, lại có thể xử lý xong bốn lộ. Sau đó lại phân công như trước, đi khắp các lộ. Như vậy, xa nhất cũng chỉ trong vòng một hai năm^[15], việc xử lý pháp lệnh dịch vụ trong thiên hạ sẽ được hoàn tất. Pháp lệnh đã được điều chỉnh phù hợp, dân chúng sẽ mãi mãi được hưởng ân huệ, trên thì hoàn thành chí nguyện tốt đẹp của tiên đế, dưới thì mang lại lợi ích to lớn vô cùng.

So với việc thay đổi vội vàng, cẩu thả như hiện nay, chỉ muốn làm nhanh cho xong, thì lợi hại cách xa nhau vạn vạn lần. Kính mong bệ hạ đặc biệt suy nghĩ, xem xét kỹ lưỡng.”

(Cựu lục chép việc tấu chương của Đôn vào ngày 2 tháng 2 nhuận, Tân lục theo đó. Xét Cựu lục chép việc lệnh cho Hàn Duy và các quan khác xem xét định lại pháp lệnh dịch vụ vào ngày 29 tháng 2. Việc lệnh cho Hàn Duy và các quan khác xem xét định lại pháp lệnh dịch vụ, thực ra là do Đôn bác bỏ ý kiến của Quang, nên Lữ Công Trước xin lập cục để xem xét định lại. Sau khi Duy và các quan khác nhận lệnh, mới đem tấu chương của Đôn giao cho cục xem xét định lại, việc bác bỏ ý kiến của Quang đã xảy ra trước ngày 29. Tân lục đã không chép việc “lập cục xem xét định lại” vào ngày 29, đến ngày 2 tháng 2 nhuận mới nhân tờ tấu của Lữ Công Trước mà phụ chép vào, có vẻ quá sơ lược.)

[16] Chương Đôn lại từng tranh luận với các đồng liêu rằng: “Phép bảo giáp, bảo mã một ngày không bãi bỏ, thì còn một ngày gây hại. Như phép dịch, đầu niên hiệu Hi Ninh dùng thuê thay cho sai dịch, thực hiện quá nhanh, nên mới có tệ hại ngày nay. Nay lại dùng sai dịch thay cho thuê, nên bàn bạc kỹ lưỡng, xem xét cẩn thận, may ra mới có thể thực hiện được. Mà hạn chế trong năm ngày, thì tệ hại sẽ càng thêm nặng.”

(Lời Chương Đôn nói với đồng liêu, sách 《Kiến văn lục》 của Thiệu Bá Ôn cho là tranh luận với Tư Mã Quang, Quang không đồng ý. Xét Quang lúc này đã cáo bệnh, tạm lược bớt, ghi chép phụ. 《Nhật lục》 của Tăng Bố chép lời này của Chương Đôn, có lẽ là tờ tấu, nên tra xét kỹ để bổ sung sau. 《Tôn Nghiêu tập – Lý tài tổng luận》 của Trần Quán chép Chương Đôn nói “Một ngày không bỏ, thì còn một ngày gây hại”, nhưng chỉ nói đến ngựa sắt Kinh Đông, trà muối Phúc Kiến, cần xem xét thêm. Đoạn ghi chép của Thiệu Bá Ôn, chú thích chi tiết ở phần sau Vương Địch.)

[17] Ngự sử trung thừa mới được bổ nhiệm là Lưu Chí tâu rằng: “Thần thấy trong chiếu chỉ ngày 7 tháng này có đoạn (đây là tờ tấu của Tư Mã Quang, ngày 6 tháng 2 được chỉ dụ chuẩn y, ngày 7 mới ban hành, nên gọi là chiếu chỉ ngày 7) rằng: ‘Tiền miễn dịch trong thiên hạ đều bãi bỏ, các loại dịch nhân theo chế độ cũ trước năm Hi Ninh thứ nhất, giao cho châu, huyện định ra người sai phái.’ Mệnh lệnh vừa ban ra, trong ngoài đều vui mừng, cho rằng việc này gây hại lớn nhất, từ trước đến nay dân chúng ngày đêm mong đợi, nay bệ hạ một lần thi hành, cứu vớt khốn khổ của họ, thật là may mắn cho thiên hạ. Thần nghe nói sau khi lệnh ban ra, những kẻ gian tà bàn tán xôn xao, tạo ra lời đồn nhảm, muốn làm lung lay việc này, không biết bệ hạ có nhận ra điều đó không? Bởi vì hiện nay trên triều đình, trong hàng thị tòng, phần nhiều đều nhờ tân pháp mà tiến thân; đến cả các giám ty bên ngoài, cũng đều do tân pháp mà được chọn. Nay pháp lệnh đã thay đổi, nên trong lòng họ đều không muốn, vì thế bàn tán gây rối, mong may mắn thất bại mà không thể thành công.

Trong chiếu chỉ vốn có những tiểu tiết khác biệt với pháp cũ và những việc chưa xử lý xong, vì đã ban hành chỉ thị, cho phép châu, huyện, giám ty trình bày lợi hại để phân tích, tự có thể đợi đến ngày sửa đổi lập pháp. Nay đổi miễn dịch thành sai dịch, là đại thể đã đúng, đại hại đã bỏ, ví như người bệnh, gốc bệnh đã trừ, chỉ còn khí thể chưa hòa, nên từ từ điều dưỡng mà thôi. Thần sợ những kẻ trên dưới đang chờ đợi, chỉ vào những việc nhỏ chưa trọn vẹn, rồi lớn tiếng kích động. Kính mong hoàng đế bệ hạ, thái hoàng thái hậu bệ hạ, kiên trì ý này, mạnh mẽ thi hành không nghi ngờ, đừng vì những luận điệu khác mà dao động. Đợi các quan lại và các lộ trình bày những việc chưa đầy đủ, chưa tiện^[16], xin giao cho tam tỉnh tập hợp, tham khảo để làm thành pháp. Nếu có việc nào cần thi hành trước, xin tùy việc mà ban hành xử lý trước.”

[18] Chí lại tâu: “Theo chỉ dụ trong sắc lệnh: ‘Giao cho các quan huyện, nếu theo chỉ dụ này mà không có gì trở ngại, thì lập tức thi hành. Nếu chưa thể thi hành được, thì trong vòng năm ngày phải trình bày rõ lợi hại lên châu; châu tập hợp lại, trong vòng một tháng phải báo lên Ty chuyển vận; Ty này trong vòng một quý kể từ khi nhận được sắc lệnh phải tâu lên.’ Thần trộm nghĩ, pháp lệnh trong thiên hạ, muốn xét thực lợi hại, không gì bằng chính mình thi hành; mà người thi hành gần gũi nhất, lại không gì bằng châu, huyện; chính sự của châu, huyện, lại có gì lớn hơn phép dịch? Nay đã có sự thay đổi, tuy sắc lệnh cũ từ thời Gia Hựu của châu, huyện vẫn còn, thi hành không khó, nhưng việc đã qua thay đổi, đầu đuôi liên quan chống đối nhau, không thể không có, mà lại hạn trong năm ngày, e rằng vội vàng để kịp thời hạn, sẽ dẫn đến cẩu thả, không tránh khỏi sau này phải xin xỏ nhiều, thần xin cho các huyện được gia hạn thêm một tháng. Trước khi phép dịch chưa thi hành, các loại người làm dịch ở châu, huyện có rất nhiều người chiếm dụng quá mức, đến sau thời Hi Ninh đã thi hành phép mộ người, cấp tiền dịch, nên đã cắt giảm, đến nay đều đã là số người hợp lệ. Thần xin trừ việc dịch cung thủ, phải theo số người ngoài định mức theo phép cũ trước thời Hi Ninh, còn các người làm dịch khác, lệnh cho châu, huyện định sai, chỉ theo số đã quyết định sau khi thi hành phép dịch thời Hi Ninh. Nếu thực sự có chỗ thiếu, thì phải trình bày rõ nguyên do, xin thêm như thế nào.”

(Chí vạch rõ phép dịch, trong bản tập và tấu nghị chỉ còn hai khoản, từ dịch nha tiền trở xuống đều thiếu, nên tìm bản khác để bổ sung.)

[19] Thiếp hoàng nói: “Thần vì từ chối ân điển nhầm lẫn, từ ngày 17 đã ở nhà nghe lệnh, nên chưa dám dâng chương bàn việc. Nay, thần lo rằng những ý kiến khác sẽ làm mê hoặc thánh thính, nên phải dâng lời này trước. Kính xin giữ vững ý chính của việc đổi phép miễn dịch thành sai dịch, kiên quyết không thay đổi, để làm phúc cho thiên hạ.”

[20] Bản dán vàng nói: “Vương An Thạch đặt ra phép này để hại thiên hạ, trái với lòng người, mà vẫn thi hành được; nay ơn thánh bỏ tệ hại ấy để cứu thiên hạ, thuận lòng người, thì thi hành có khó gì, chỉ cần bệ hạ chủ trương ra sức làm không thay đổi mà thôi. Những việc còn chưa hoàn chỉnh, có thể tiếp tục sửa đổi, đặt ra điều khoản.”

[21] Lại dán vàng nói: “Trong chiếu chỉ có lệnh: Nếu có gì trở ngại, đều phải trình bày lợi hại, vạch kế hoạch tâu lên, huyện hạn trong năm ngày. Vì phép dịch đã thay đổi, lợi hại căn bản đều ở tại huyện ấp, sợ rằng trong năm ngày vội vàng khó xong, lại thành cẩu thả, về sau lại phiền phải xin lại. Thần xin chỉ làm thánh chỉ, huyện ấp đặc cách gia hạn một tháng, rồi thi hành trước.”

[22] Lại dán vàng nói: “Các lộ và các quan tất nhiên sẽ trình bày lợi hại, văn bản sẽ nhiều dần, thần sợ phải đặt ra một cơ quan để xét định, làm thành một điều lệ. Nhưng nay chỉ là thay đổi trở lại phép cũ, sửa đổi đôi chút, việc đặt cơ quan không cần nhiều quan viên, lại xin đặt hạn gấp để hoàn thành.”

[23] Lại dán vàng nói: “Trong chiếu chỉ chỉ ghi sau khi Tư Mã Quang tâu xin, vẽ thánh chỉ theo lời tâu, không có sự sắp xếp xử lý của triều đình. Người ngoài không ai là không nghi ngờ sợ hãi, cho rằng trên miếu đường, bàn luận không thống nhất, mỗi người có ý riêng, nên cẩu thả ban hành. Ý muốn dẫn đến lời bàn khác và khiến các lộ xin nhiều, chỉ ra việc lung lay, điều này không thể không xem xét.”

(Chí ngày 12 được bổ làm Trung thừa, theo di cảo tấu nghị.)

[24] Hữu ty gián Tô Triệt tâu rằng: “Thần thấy ngày 7 tháng 2, văn thư của Tam tỉnh và Xu mật viện có đoạn: Tất cả tiền miễn dịch trong thiên hạ đều bãi bỏ, các loại dịch nhân đều theo số lượng quy định trước đây thời Hi Ninh, Nguyên Phong, xin chỉ huy các huyện quan lại xem xét kỹ, nếu theo chỉ huy hiện tại không có gì trở ngại thì lập tức thi hành. Nếu có trở ngại, chưa thể thi hành, hạn trong 5 ngày kể từ khi nhận được chiếu, phải trình bày lợi hại và kế hoạch lên bản châu, hạn trong một mùa phải tấu lên, sau khi tấu lên, tùy nghi sửa đổi. Phụng thánh chỉ y theo tấu. Thần xem xét chỉ huy trên, đại cương đã hợp lý. Tuy nhiên, các tiết mục còn nhiều sơ sót và sai lầm, khó có thể nói hết, cần có cơ quan liên quan tu sửa dần dần. Gần đây thấy Khai Phong phủ tấu rằng, hai huyện Khai và Tường trong vài ngày đã theo số lượng dịch nhân quy định mà sai phái. Thần nghĩ rằng từ khi bãi bỏ sai dịch đến nay đã gần 20 năm, đột nhiên thi hành lại, quan lại và dân chúng đều chưa quen. Hơn nữa, pháp sai dịch liên quan đến nhiều việc, rễ rối rắm, thi hành từ từ mới có thể xem xét kỹ lưỡng. Nếu không xem xét kỹ đầu đuôi, vội vàng thi hành, e rằng sau khi thi hành sẽ sinh ra nhiều tệ nạn.

Thần thấy rằng tiền dịch ở các châu, huyện thường có dư thừa tích lũy nhiều năm, tuy năm nay hạ liệu đã bãi bỏ, nhưng số tiền dư thừa cũ vẫn đủ chi dùng trong vài năm. Xin triều đình chỉ huy, tạm thời vẫn dùng tiền dịch hiện có để thuê dịch nhân như cũ, đến hết năm nay. Trong năm nay, thúc đẩy các nơi xem xét kỹ, khiến pháp sai dịch thực sự khả thi, không còn tệ nạn, sau đó từ mùa đông năm nay dần dần sai phái, bắt đầu từ năm sau sai dịch hộ hương. Một là điều khoản sai dịch đã được xem xét kỹ, sau khi thi hành sẽ không còn ai phàn nàn; hai là dùng tiền dịch đã nộp trong một năm để thuê dịch nhân, sức dân được nhẹ nhàng, tiến thoái đều thuận tiện. Thần e rằng các đạo cho rằng mệnh lệnh của triều đình đã ban xuống thì phải thi hành ngay, dù có trở ngại cũng không trình bày, khiến điều khoản sai dịch chưa phát huy hết lợi ích. Nếu triều đình cho rằng lời thần có thể dùng được, xin hạ lệnh Tam tỉnh, nhanh chóng thi hành.”

[25] Lại tâu: “Từ khi có phép mới, số người đi phu đã được giảm định rõ ràng, thi hành hơn mười năm, không có việc gì thiếu sót, thì số người theo phép cũ chắc chắn là quá nhiều, thiên hạ đều biết. Huống chi gần đây có chỉ dụ, rõ ràng bảo các châu, huyện xem xét có gì trở ngại không, đến việc ghi sổ định người đi phu, cũng không hạn ngày. Nay quan lại phủ Khai Phong không xem xét tâu lên, trong mấy ngày, cứ theo số người phép cũ mà sai phái xong xuôi. Như những việc đàn tế gần đây dùng người thừa, cũng đều sai phái người đi phu, giám sát gấp rút hai huyện Khai, Tường, nhanh như lửa cháy, rõ ràng là cố ý quấy nhiễu dân, làm hại phép cũ. May nhờ dân chúng lâu nay khổ vì tiền phu, nay được trở lại như cũ, không có lời gì. Nếu không, ắt sẽ kiện tụng ồn ào, gây hại không nhỏ. Xin giao cho cơ quan có trách nhiệm tra hỏi quan lại phủ Khai Phong, rõ biết có những trở ngại trên, lại không xem xét tâu lên, và thúc giục gấp rút như vậy, là ý gì? Xin đặc biệt xử trí, để răn những kẻ trong thiên hạ cậy thế làm bậy phá hoại phép tắc.”

(Tấu của Triệt, sách cũ chép ở dưới phần bác nghị của Chương Đôn ngày mồng 2 tháng 2 nhuận, nay dời vào trước phần “Đặt cục xét định”.)

[26] Hữu chánh ngôn Vương Địch tâu: “Thần thấy ngày 7 tháng này có chiếu thi hành pháp sai dịch, điều này cho thấy triều đình rất quan tâm đến nỗi khổ của dân, không ngại lao nhọc thay đổi để mang lại phúc lành cho thiên hạ. Tuy nhiên, trong chiếu chỉ chỉ ghi lại trích lục từ tờ tấu của Môn hạ thị lang Tư Mã Quang, chưa từng được các cơ quan có thẩm quyền lập thành điều khoản cụ thể. Nay đã thi hành, nếu có những chi tiết nhỏ chưa ổn, cần tiếp tục ban hành để pháp luật tốt sớm được định hình, không bị lung lay bởi những lời bàn tán. Xem xét các loại dịch nhân đều theo số lượng cũ trước năm Hi Ninh thứ nhất^[17], giao cho các huyện lệnh, tá tự mình xếp hạng năm bậc đinh sản để định sai dịch. Điều này là do các loại dịch nhân từ năm Hi Ninh thứ 9 về sau, dần dần cắt giảm số lượng đã nhiều, việc sai phái không thiếu. Nay ý chiếu chỉ muốn giảm nhẹ sức dân, xin ban chỉ thị, theo số dịch nhân hiện tại để định mức sai phái.

Còn về dịch nha tiền, theo pháp cũ trước năm Hi Ninh thứ nhất cho phép người tự nguyện đăng ký, nên nhiều nơi đa số là người tự nguyện, cùng với người được sai từ làng xã cùng đảm nhiệm, cũng có những châu quận toàn là người tự nguyện. Nếu có nơi ít người tự nguyện, mới kiêm dụng pháp sai dịch từ làng xã. Nay đã ban hành điều khoản sai dịch trước năm Hi Ninh thứ nhất, thì nên giữ lại những người tự nguyện. Thần e rằng các châu, huyện trên toàn quốc thấy hiện nay không có việc mua bán phường trường để bù đắp những khó khăn nặng nề^[18], nên bỏ pháp tự nguyện. Xin ban chỉ thị, những người tự nguyện làm nha tiền, chỉ dùng quy định những năm gần đây, lấy tiền bán phường trường để bù đắp phần khó khăn nặng nề, và cấp lương bổng. Nếu trong đó có người không muốn tiếp tục tự nguyện, không thể tuyển mộ lại, mới được sai từ làng xã. Còn về số tiền miễn dịch của các hộ quan lại, tăng đạo, tự quán, đơn đinh, nữ khẩu, thì để lại giúp đỡ những người được sai từ làng xã.”

(Tấu của Vương Địch, bản mới chỉ ghi theo bản cũ đến đây, nên tìm bản khác để bổ sung, và từ ngày 2 tháng nhuận, sau khi Chương Đôn bác bỏ nghị luận, chuyển vào trước phần “Trí cục tường định”. Ngày 26, biên soạn các tờ tấu có một tờ, đã ghi vào ngày này. Tờ tấu này có thể chuyển ghi vào ngày 24.)

[27] Ban đầu, Tư Mã Quang dâng tấu xin khôi phục lại phép sai dịch cũ. Sau khi được chỉ dụ chuẩn y, Thái Kinh, quan tri Khai Phong phủ, lập tức ra lệnh trong vòng năm ngày, hai huyện Khai Phong và Tường Phù phải tuyển đủ số người như trước, sai hơn một nghìn người đi làm dịch. Ông vội đến Đông phủ báo cáo với Tư Mã Quang. Quang vui mừng nói: “Nếu ai cũng như Đãi chế, lo gì pháp luật không được thi hành!” Có người bàn rằng Thái Kinh chỉ muốn nắm bắt ý chỉ của trên, cốt để lấy lòng Tư Mã Quang, chứ không phải thực tâm. Vì thế, Tô Triệt là người đầu tiên lên tiếng phản đối. (Theo 《Thiệu Bá Ôn Kiến Văn Lục》 và chương sớ của Đổng Đôn Dật ngày Kỷ Mùi tháng 12 năm Thiệu Thánh thứ ba^[19].

Thiệu Bá Ôn nói rằng Thái Kinh đến Chính sự đường báo cáo với Tư Mã Quang là sai, có lẽ chỉ đến Đông phủ mà thôi. Nay ghi chú thêm lời của Thiệu Bá Ôn và Đổng Đôn Dật ở phần sau. 《Thiệu Bá Ôn Kiến Văn Lục》 quyển 11 chép: “Vương Kinh công khi làm tri huyện Ngân, châu Minh, đọc sách viết văn, ba ngày mới xử lý việc huyện một lần. Ông cho đắp đê, chia ngăn ao hồ, tạo lợi ích cho thủy lợi; cho dân vay lúa, lập lãi suất để thu hồi, khiến lúa cũ và lúa mới thay đổi lẫn nhau; mở trường học, nghiêm ngặt chế độ bảo giáp, dân trong huyện đều được lợi. Vì thế, đầu niên hiệu Hi Ninh, khi làm chấp chính, các phép ông thi hành đều bắt nguồn từ đây. Tuy nhiên, Kinh công biết rằng phép này có thể thi hành ở một huyện, nhưng không biết rằng không thể thi hành trên cả thiên hạ. Hơn nữa, những người được cử đi thi hành tân pháp phần nhiều là kẻ tiểu nhân khắc bạc, chỉ chú trọng công lợi, dẫn đến việc đào sông làm ruộng, phá hoại mồ mả, nhà cửa, đất đai màu mỡ của dân, không kể xiết. Phép thanh miêu tuy chỉ lấy lãi hai phần, nhưng chi phí dân phải nộp lên đến bảy tám phần. Lại có công lại mạo danh, cũ mới nối tiếp nhau, tệ hại càng thêm nhiều. Phép bảo giáp, bảo mã càng gây hại, thiên hạ náo loạn, không được yên ổn, phép tắc của tổ tông đã thay đổi hoàn toàn.

Duy chỉ có phép sai dịch, cả hai ý kiến sai dịch cũ và mộ dịch mới đều có tệ hại. Dân Ngô, Thục thấy mộ dịch tiện lợi, còn dân Tần, Tấn lại thấy sai dịch tiện lợi. Kinh công và Ôn công đều sớm được trọng dụng, ít trải qua chức vụ ở châu huyện, không thể hiểu hết phong tục bốn phương, nên Kinh công chủ trương mộ dịch, còn Ôn công chủ trương sai dịch. Sai dịch tuy là điển chế cũ, nhưng cũng có tệ hại. Tô Nội hàn, Phạm Trung tuyên là môn hạ của Ôn công, lại cho rằng sai dịch không tiện; Chương Tử Hậu là môn hạ của Kinh công^[20], lại cho rằng mộ dịch chưa hoàn thiện. Nội hàn, Trung tuyên, Tử Hậu tuy hiền hay không khác nhau, nhưng đều thông minh, hiểu rõ việc quan, lại biết phong tục nam bắc, nên bàn luận rất công bằng, không thiên vị chủ kiến của mình.

Năm Nguyên Hựu đầu tiên, Tư Mã Quang (tức Ôn công) khôi phục lại chế độ sai dịch thay cho chế độ cố dịch. Chương Đôn (tức Tử Hậu) bàn rằng: “Chế độ bảo giáp, bảo mã, nếu một ngày không bãi bỏ thì sẽ có hại một ngày. Như chế độ dịch pháp, từ thời Hi Ninh đầu tiên dùng cố dịch thay cho sai dịch, do bàn bạc không kỹ, thực hiện quá vội vàng, nên sau này mới có tệ nạn. Nay lại dùng sai dịch thay cho cố dịch, cần phải bàn bạc kỹ lưỡng, thảo luận chín chắn, mới có thể thực hiện được. Mà hạn định trong năm ngày thì quá vội vàng, sau này ắt sẽ có tệ nạn.” Tư Mã Quang không cho là phải. Chương Đôn trước màn trướng của Thái hoàng thái hậu tranh luận với Tư Mã Quang, đến mức nói rằng: “Ngày sau khó mà cùng nhau ăn kiếm được.” Thái hậu nổi giận vì sự bất kính của ông, Chương Đôn bị tội phải rời đi. Thái Kinh lúc đó làm Tri phủ Khai Phong, dùng hạn định năm ngày, sửa đổi hoàn toàn chế độ cố dịch ở các huyện thuộc kinh thành thành sai dịch, đến chính sự đường báo với Tư Mã Quang. Tư Mã Quang vui mừng nói: “Nếu mọi người đều như Đãi chế (tức Thái Kinh), thì lo gì pháp luật không thực hiện được!”

Đến đầu năm Thiệu Thánh, Chương Đôn nhậm chức Tể tướng, lại bàn việc dùng cố dịch thay cho sai dịch, lập ty thảo luận, lâu ngày không quyết định. Thái Kinh kiêm chức Đề cử, báo với Chương Đôn rằng: “Lấy chế độ dịch pháp thời Hi Ninh, Nguyên Phong thi hành lại là được, còn bàn bạc gì nữa?” Chương Đôn tin lời, chế độ cố dịch từ đó được quyết định. Thái Kinh trước sau đổi ý, người hiền như Tư Mã Quang, người bạo như Chương Đôn, đều bị ông ta lừa dối, thật là tiểu nhân. Tư Mã Quang lúc đó đã bệnh, sửa đổi chế độ dịch pháp trong hạn năm ngày, muốn thực hiện nhanh chóng, nên lợi hại chưa xét hết. Người bàn luận cho rằng nếu kết hợp cả hai chế độ sai dịch và cố dịch thì có thể thực hiện được. Chế độ cố dịch quy định, những nhà có gia nghiệp từ ba trăm quan tiền trở lên thì được phép đảm nhận. Lại cho phép mượn lại dịch, tư đồ để thuê, không gây hại cho nha tiền, nếu không thuê những người giàu có, có năng lực và đạo đức, thì việc quản lý tài sản công, hộ tống vận chuyển, sẽ có nguy cơ bị xâm phạm, trộm cắp. Chỉ nên bãi bỏ việc quản lý kho công, bếp công, dù không dùng phường trường, bến đò để đền bù công lao cũng được. Còn chế độ cố dịch thì toàn là những thanh niên vô lại ứng mộ, không biết tự trọng, tệ nạn không thể kể xiết. Vì vậy nói rằng nếu kết hợp cả hai chế độ sai dịch và cố dịch thì có thể thực hiện được.

Tân pháp của Vương An Thạch (tức Kinh công), như chế độ nông điền, thủy lợi, lúc đó tự nhiên không thể thực hiện lâu dài; chế độ bảo giáp, bảo mã, sau đó cũng bị đình chỉ. Chỉ có chế độ thanh miêu, đến đầu năm Kiến Viêm khi Trung Quốc loạn lạc mới bãi bỏ. Than ôi! Vương An Thạch vì không thực hiện tân pháp mà không làm Tể tướng, Tư Mã Quang vì thực hiện tân pháp mà không làm Xu mật phó sứ, Thần Tông bãi chức Tư Mã Quang mà dùng Vương An Thạch, hai người từ đó tuyệt giao.” Lời của Thiệu Bá Ôn nói rằng Thái Kinh đến chính sự đường báo với Tư Mã Quang, Tư Mã Quang vui mừng nói: “Nếu mọi người đều như Đãi chế, thì lo gì pháp luật không thực hiện được!” Xét rằng Tư Mã Quang từ ngày 21 tháng giêng xin nghỉ, mãi đến ngày 12 tháng năm mới vào triều đối đáp.

Ngày 21 tháng giêng, dâng sớ xin bãi bỏ chế độ miễn dịch, ngày 7 tháng hai được chỉ dụ chấp thuận. Lúc này Tư Mã Quang đang nghỉ ở nhà, những điều Bá Ôn nghe được chắc chắn là sai lầm. Hoặc có lần Tư Mã Quang từng triệu Thái Kinh đến Đông phủ, như vào tháng 12 năm Thiệu Thánh thứ 3, Thái Kinh cùng Đổng Đôn Dật tự biện bạch. Tuy nhiên, bản tự biện của Thái Kinh chưa chắc đáng tin, nay tạm ghi lại, cần xem xét thêm.

Ngày Kỷ Mùi tháng 12 năm Thiệu Thánh thứ 3, Hàn lâm học sĩ thừa chỉ Thái Kinh cùng Thị ngự sử Đổng Đôn Dật tranh luận. Ban đầu, Đổng Đôn Dật nói: “Năm đầu niên hiệu Nguyên Hựu, Tư Mã Quang nắm quyền, Thái Kinh làm Tri phủ Khai Phong, Quang chủ trương, Kinh hưởng ứng, đầu tiên thay đổi pháp chế của Tiên đế, ban hành xuống các huyện, mỗi nơi đều mong đợi theo ý chỉ. Chỉ riêng huyện Tường Phù, trong vài ngày đã điều động hơn 1.100 người đi phục dịch. Sau đó áp dụng khắp các huyện trong kinh thành, rồi lan ra các lộ, đều do Thái Kinh đầu tiên thuận theo, sao mà thay đổi nhanh chóng vậy? Xin tra xét lại tờ tấu của Tư Mã Quang và Chương Đôn, cùng bản phụ chú của Chương Đôn, đều có bằng chứng rõ ràng. Thái Kinh, năm đầu Nguyên Hựu hầu như không có kiến nghị gì, chỉ phụ họa Tư Mã Quang thay đổi pháp chế của Tiên đế.”

Thái Kinh nói: “Thần trước đây làm Tri phủ Khai Phong, vào tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ nhất nhận được pháp lệnh sai dịch của Tư Mã Quang, lệnh cho các châu, huyện công khai sổ sách để định người đi phục dịch. Trong chỉ thị có nói rằng nếu không có trở ngại thì lập tức thi hành. Nếu có trở ngại, phải báo cáo trong vòng 5 ngày.

Phủ Khai Phong tuy quản lý các huyện, nhưng vốn chỉ phụ trách công việc trong kinh thành. Khi nhận được chỉ dụ triều đình, cũng chỉ sao chép và ban hành xuống các huyện, quan trung mà thôi. Còn việc phân công phục dịch và sổ sách hộ khẩu, đều do các huyện tự thi hành, nên lúc đó pháp lệnh sai dịch đều do các huyện tự quyết định. Hai huyện Khai và Tường, ở dưới chân kinh thành, thấy trong pháp lệnh có câu ‘lập tức thi hành’, nên thi hành ngay không dám chậm trễ. Phủ Khai Phong tuy thấy các huyện thi hành gấp rút, nhưng vì tuân theo chỉ thị trong pháp lệnh, phủ Khai Phong đâu dám ngăn cản?

Tuy nhiên, thần lúc đó thấy pháp lệnh thay đổi, trên thì các đại thần chấp chính tranh luận không xong, dưới lại không có dân chúng khiếu nại, nếu không thấy rõ lợi hại thực tế, khó mà thay đổi ngay. Cũng không dám ngồi nhìn sự thay đổi, nên lấy cớ kiểm tra sự phiền nhiễu, thúc đẩy, cử quan viên đi khắp các huyện xem xét, thảo luận. Lại vào tháng 2 nhuận, dâng tấu trình bày những việc các huyện báo cáo chưa thể thi hành, xin cho phủ Khai Phong tự tâu lên, hoặc nhờ Ty đề điểm xem xét. Sau đó nhận được sắc lệnh, lệnh cùng Ty đề điểm tâu lên, thì thần muốn trình bày rõ được mất, điều này có thể thấy rõ. Sắc lệnh còn đó, đâu dám đầu tiên hưởng ứng?

Tư Mã Quang vì thế ba lần triệu thần đến Đông phủ, trách cứ không sai nha tiền, và hỏi có lợi hại gì, cử quan viên đi xem xét nguyên do, giận dữ lộ rõ nét mặt. Thần không đợi quan viên được cử đi trở về, liền xin ra ngoài nhậm chức. Pháp lệnh sai dịch của Tư Mã Quang, phủ Khai Phong nhận được chưa đầy một tháng, thần đã bị cách chức, rồi lưu lạc ngoài chức vụ mười năm, sự cô độc của thần, mọi người đều thấy rõ. Nếu thần có thể hưởng ứng Tư Mã Quang, ắt sẽ được Quang biết đến, không đến nỗi ngay khi bắt đầu thay đổi pháp chế, trong vòng một tháng, một lần xin liền bị cách chức.”

[28] Thượng thư tả thừa Lữ Công Trước dâng tráp tử: “Xét việc Tư Mã Quang gần đây trình bày văn bản về phép dịch, đại ý đã tốt, nhưng trong đó không tránh khỏi có chỗ sơ lược chưa hoàn chỉnh. Nếu thu thập rộng rãi ý kiến của mọi người, thêm lòng công tâm, ban hành rõ ràng^[21], về sau chắc chắn sẽ thành phép tốt. Nay Chương Đôn dâng văn bản, tuy lời nói của ông cũng có chỗ đáng lấy, nhưng phần lớn xuất phát từ khí bất bình, chỉ muốn thắng thế, không nghĩ đến thể thống mệnh lệnh của triều đình. Sáng sớm hôm nay, tại đô đường, tam tỉnh và xu mật viện họp bàn, Chương Đôn và An Đào đều không chịu thương lượng. Huống chi phép dịch vốn không thuộc quyền xu mật viện, nếu bàn luận không thống nhất như thế, chắc chắn khó đạt được sự công bằng. Mong bệ hạ xem xét kỹ, hoặc chọn sai vài vị cận thần, chuyên tâm xem xét định đoạt rồi tâu lên.” Liền liệt kê tên Hàn Duy, Lý Thường, Phạm Thuần Nhân, Tôn Giác, Tôn Vĩnh, Lã Đại Phòng, Vương Địch, xin từ trong cung chỉ huy, chọn sai vài người ban ra. Lại nói: “Theo lệ cũ, triều đình có việc bàn luận lớn, cũng thường chọn sai hai chế hoặc hạ lệnh cho hai tỉnh định đoạt. Gần đây Lưu Chí, Vương Nham Tẩu, Tô Triệt nhiều lần dâng tấu, e rằng có điều đáng ngờ, chỉ mong bệ hạ quyết định.”

(Việc Chương Đôn và An Đào không chịu thương lượng, cần xem xét. Việc Chương Đôn không chịu thương lượng đã rõ, riêng An Đào chưa rõ. Vương Nham Tẩu dâng tấu vào ngày 6 tháng 2. Về sau không thấy nữa, cần xem xét.)

[29] Ngày hôm đó (ngày Đinh Hợi, 28), chiếu rằng: “Môn hạ thị lang Tư Mã Quang gần đây dâng tấu trình bày đại ý của phép dịch đã tốt, nhưng vì liên quan đến nhiều việc, còn lo rằng chưa được đầy đủ, cùng với việc sau đó có các chấp chính luận tấu, thần liêu dâng lời. Lợi hại của phép dịch, nếu không nghiên cứu kỹ lưỡng, sao có thể trở thành phép tốt muôn đời. Nên sai Tư chính điện đại học sĩ kiêm Thị độc Hàn Duy, Lại bộ Thượng thư Lã Đại Phòng, Công bộ Thượng thư Tôn Vĩnh, Cấp sự trung kiêm Thị độc Phạm Thuần Nhân chuyên tâm xem xét kỹ lưỡng rồi tâu lên. Vẫn sao chép các văn bản liên quan, giao cho Hàn Duy v.v.”

(Cựu lục chép chiếu này vào ngày Mậu Tý, 29 tháng 2, còn Tân lục bắt đầu chép vào ngày Canh Dần, mồng 2 tháng nhuận 2. Căn cứ vào 《Tư Mã Quang tập》, chỉ huy nội giáng là ngày Đinh Hợi, 28 tháng 2, nay lấy ngày tháng trong chỉ huy nội giáng chép trong 《Tư Mã Quang tập》 làm chuẩn. Chính mục cũng ghi là ngày 29, có lẽ vì ngày 29 mới thi hành. Cựu lục lại chép: “Vì Tư Mã Quang vội thay đổi phép sai dịch, châu huyện thi hành gây rối loạn, dân chúng bị hại, triều đình nhận ra sai lầm nên mới đặt cục xem xét kỹ lưỡng.” Xét việc đặt cục xem xét kỹ lưỡng là do dùng tờ tấu của Lữ Công Trước, cùng với Lưu Chí, Vương Nham Tẩu cũng có yêu cầu này, vội nói dân chúng bị hại, Cựu lục vu khống như thế, Tân lục bỏ qua không biện luận, có vẻ sơ lược.)

[30] Tư Mã Quang tâu: “Thần thấy có chỉ dụ của bệ hạ, vì thần gần đây đề xuất việc sửa đổi pháp lệnh sai dịch, lo rằng trong đó chưa được hoàn chỉnh, nên sai Hàn Duy, Lã Đại Phòng, Tôn Vĩnh, Phạm Thuần Nhân chuyên trách xem xét kỹ lưỡng rồi tâu lên. Thần nghĩ rằng việc thu tiền miễn dịch làm khổ dân, từ trước đến nay các quan lại và dân chúng đã dâng sớ và gần đây Lưu Chí cùng các quan khác đã tâu trình, nói rất rõ ràng, không phải chỉ là ý kiến riêng của thần. Bệ hạ may mắn nghe theo lời thần, bãi bỏ hoàn toàn tiền miễn dịch, khôi phục lại chế độ sai dịch cũ. Chiếu chỉ ban ra, trong ngoài đều vui mừng, người qua lại nghe nông dân trên đường chúc mừng nhau, nói rằng: ‘Từ nay về sau sẽ được sống thoải mái.’ Như vậy, mệnh lệnh này rất hợp lòng dân, rõ ràng không có gì đáng nghi ngờ.

Trong đó có một số điều khoản chưa hoàn chỉnh, không thể chi tiết và hoàn hảo, điều này là đương nhiên, nên thần xin ban xuống các châu, huyện, lệnh cho quan lại xem xét, nếu có gì trở ngại, chưa thể thi hành, thì trình bày lợi hại cụ thể, lần lượt tâu lên. Thực sự vì nông thôn sâu xa, nam bắc khác nhau, nếu không phải là những quan nhỏ trực tiếp gần dân, thì không thể biết rõ chi tiết, nên lệnh cho họ trình bày ý kiến, chỉ ra lợi hại^[22], để thấu hiểu tình hình dưới, tìm hiểu nỗi khổ của dân, không phải là chiếu chỉ ban ra rồi cấm người ta không được bàn lại. Đợi khi họ tâu lên, từ từ bàn thêm sửa đổi, có gì là muộn? Quan trọng là sớm bãi bỏ tiền dịch, khôi phục chế độ sai dịch, đó là lợi ích lớn. Ví như xây nhà lớn, cột kèo đã dựng xong, dù cửa nẻo chưa làm xong, có thể từ từ lo liệu.

Nay bệ hạ lệnh cho Hàn Duy và các quan khác xem xét lại kỹ lưỡng, nghiên cứu lợi hại, bổ sung thiếu sót, hoàn thiện pháp lệnh tốt, điều đó không có gì trở ngại, nhưng chiếu chỉ đã ban hơn nửa tháng, các châu, huyện thực hiện sai dịch đã được một nửa, giờ lại gây ra rối ren. Thần sợ rằng nghe chỉ dụ này, người ta sẽ cho rằng chiếu chỉ trước đây của triều đình chưa quyết định, có thể thu tiền, có thể sai dịch, chưa biết thế nào, quan lại hoang mang không biết theo đâu, dân chúng thất vọng, oán than càng nhiều. Ắt sẽ có những quan lại vốn nhờ tân pháp mà được thăng tiến, nhân cơ hội này, tranh nhau nói rằng tiền miễn dịch không thể bãi bỏ; những quan lại vốn nhờ thu thuế mà được khen thưởng, nói rằng điều khoản cũ chưa thay đổi, càng gấp rút đòi tiền miễn dịch. Như vậy, dân chúng vừa thoát khỏi nước sôi, tắm mát trong suối trong, lại rơi vào nước sôi. Thần mong triều đình đặc biệt ban chiếu chỉ cho các châu, huyện, nói rằng lần này chỉ vì một số điều khoản chưa hoàn chỉnh, nên lệnh cho Hàn Duy và các quan khác xem xét kỹ, còn việc sai dịch, các châu, huyện vẫn theo chiếu chỉ trước mà thi hành, đợi khi quy định mới được ban xuống, sẽ tiếp tục thực hiện. Để tránh tình trạng giữa chừng sai dịch và thuê dịch gây rối ren, mệnh lệnh ban ra lại thay đổi, lòng người dao động, thực là may mắn lớn cho thiên hạ!”

[31] Ban đầu, Phạm Thuần Nhân được triệu từ Khánh Châu về kinh. Thuần Nhân vốn thân thiết với Tư Mã Quang, nghe Quang bàn việc khôi phục phép sai dịch, Thuần Nhân nói: “Pháp luật vốn có chỗ bất tiện, nhưng cũng không thể đột ngột thay đổi, vì đạo trị nước chỉ nên bỏ đi những điều quá đáng. Hơn nữa, pháp độ là việc của các cơ quan, còn tể tướng nên giúp thiên tử tìm kiếm nhân tài, bố trí vào các chức vụ, thì dù pháp luật có chỗ bất tiện với dân cũng không đáng lo. Nếu không có người tài, dù có ban hành pháp luật tốt, nhưng thực hiện không đúng thứ tự, cũng sẽ gây hại cho dân.” Rồi ông khuyên Quang hãy tạm hoãn bàn việc này, trước hết thử nghiệm ở một châu, xem lợi hại thế nào, rồi dần dần mở rộng ra một lộ, để dân không bị xáo trộn mà pháp luật có thể thực hiện lâu dài. Quang không nghe. Thuần Nhân than rằng: “Đây lại là một Vương An Thứ hai!”

Rồi viết thư gửi Quang: “Được xem bản tấu của ngài, càng thấy tấm lòng của ngài. Nhưng phép này nếu thực hiện từ từ và bàn bạc kỹ thì không gây xáo trộn, còn nếu làm gấp và sơ sài thì sẽ gây xáo trộn. Nay ngài muốn gây xáo trộn cho dân, lại để những kẻ ngu lại thực hiện phép luật sơ sài, thì sự xáo trộn sẽ vượt ngoài dự tính của ngài. Một người không được thỏa mãn, ngài còn lo lắng, mà nay lại nỡ gây xáo trộn làm khổ dân đã quá khốn đốn, theo tôi nghĩ, không giống việc ngài làm. Nay tôi tính kế, không thay đổi phép của ngài, chỉ muốn thực hiện trước ở Kinh Tây, để không xáo trộn một ai, mà phép của ngài vẫn thành công. Nhưng ngài không nghe, không hiểu vì sao. Ngài đã biết tôi không muốn làm gấp, lại càng tỏ ra kiên quyết, có lẽ muốn tôi biết tội mà im lặng. Im lặng thì có gì khó, ai cũng làm được, không chỉ im lặng mà còn có thể khen ngợi ngài để ngài vui lòng, rồi tự dung thân dưới cửa ngài, cần gì phải trái ý ngài mà nói nhiều. Nếu quả thế, thì tôi không bằng những kẻ trẻ tuổi theo Vương An Thứ để sớm được giàu sang, cần gì phải già đầu mà cố gượng ở đây để nịnh ngài mà cầu hợp. Chính vì thế, nên mới khiến ngài để ý mà đề bạt đến đây, mong ngài thương tấm lòng thành mà xét kỹ, đó là may mắn. Hôm qua tôi nói ba việc, ngài nghe theo hai, theo nghĩa ngài khuất mình theo người đã đủ, theo phần tôi dâng lời cũng đã được, chỉ tiếc việc này gây xáo trộn khắp thiên hạ, mà tấu chương sẽ nhiều, khiến trên nghi ngờ, thì kẻ khác ý sẽ chỉ trích, làm hại hiệu quả giúp Vua của ngài. Nếu được hồi tấu, còn là quan lại tốt; nếu cứ thế thi hành, xáo trộn càng lớn. Nhân mà mất nước, Từ Yển đã từng, ngài chưa thể cho rằng lòng mình chí thành nhân nghĩa là dân được hưởng lợi. Lời nói vì người mà nhẹ, chỉ thêm phiền toái, rất lo rất sợ, mong ngài xét kỹ.” Quang vẫn không nghe.

(《Tống sử toàn văn》: “Lã Trung nói: Người đời thường cho rằng dân Ngô Thụ thích phép cố dịch, dân Tần Tấn thích phép sai dịch. Kinh công, Ôn công không thể biết hết phong tục bốn phương, nên Kinh công chủ trương cố dịch, Ôn công chủ trương sai dịch. Nhưng hai phép sai dịch và cố dịch nặng nhẹ ngang nhau, lợi hại mỗi bên một nửa, không phải do phong thổ. Hãy suy xét nguyên nhân của hai phép ấy. Khi phép sai dịch thực hiện, dân tuy có lao dịch, nhưng cho rằng có ruộng thì có thuế, có thuế thì có dịch, đều là việc phải làm, không oán hận. Chỉ có thể bỏ đi những lao dịch nặng nề ở nha môn. Quan vật thất thoát bắt dân bồi thường, quan cương phí dụng bắt dân cung ứng, nông dân không chịu nổi. Nếu chỉ mộ người làm nha tiền mà không bắt dân, nông dân được miễn, thì dân sẽ thích phép sai dịch. Khi phép cố dịch thực hiện, dân tuy phải nộp tiền dịch, nhưng cả nhà yên ổn, có thể lo kế sinh nhai, cũng không oán hận. Chỉ có thể bỏ đi số tiền khoan thặng quá mức. Chi phí thực tế, đương nhiên phải nộp, nhu cầu ngoài định mức, không nên bắt. Nếu số tiền khoan thặng được phân phát mà không thu lại, hộ nghèo được miễn, thì dân sẽ thích phép cố dịch. Giữ lợi bỏ hại, thì hai phép đều thực hiện được. Nhưng sĩ phu được dùng thời Hi Ninh, cho cố dịch là đúng; được dùng thời Nguyên Hựu, cho sai dịch là phải. Không giữ được lòng công, theo tiếng mà phải trái, đáng than!

Lời Thiệu thị nói hay thay: ‘Tô, Phạm là môn hạ của Ôn công, cho sai dịch là chưa tiện; Chương Tử Hậu là môn hạ của Kinh công, cho cố dịch là chưa hết. Tuy hiền ngu khác nhau, nhưng đều không vì chủ mà tư, còn như Thái Kinh thì hiền như Ôn công, bạo như Tử Hậu, đều có thể lừa được, đúng là tiểu nhân!’ Lời ấy đúng thay!”^[23])

[32] Bắt đầu bàn việc khôi phục chế độ sai dịch, Trung thư xá nhân Phạm Bách Lộc nói với Tư Mã Quang rằng: “Năm Hi Ninh đầu tiên, Bách Lộc làm huyện lệnh Hàm Bình, khi chế độ sai dịch được thi hành, đã bãi bỏ hàng trăm người làm việc tại nha môn Khai Phong phủ, dân chúng rất vui mừng. Sau đó, các cơ quan tìm kiếm tiền thừa, chuyên việc bóc lột, gây hại cho pháp luật. Nay chỉ cần giảm số tiền phải nộp để khoan thứ cho dân là được.” Quang không nghe theo. Khi bàn việc các quan lại châu, huyện nhận hối lộ trong việc sai dịch, sẽ áp dụng luật nặng và lưu đày, Bách Lộc phụ trách hình phòng, kiên quyết không đồng ý. Ông nói: “Dân làng bị bắt làm dịch, hôm nay nhận hối lộ để làm việc, ngày mai thôi việc, lại đem hối lộ cho người khác, nếu dùng luật nặng để trừng trị, sẽ thấy mặt mũi xăm chữ, áo đỏ đầy đường.” Quang nói: “Nếu không có ông, suýt nữa thành hại dân.” Rồi bỏ qua việc này.

(Theo bài minh trên mộ Phạm Bách Lộc của Phạm Tổ Vũ, ghi thêm vào cuối tháng 2. Khi mới bàn về chế độ sai dịch, bản truyện cũ chỉ ghi lại việc miễn dịch và giảm tiền, bản truyện mới bỏ cả hai, không rõ vì sao.)

[33] Hữu chánh ngôn Chu Quang Đình tấu: (Theo biên loại chương sớ thêm vào ngày 28 tháng 2.) “Thần nghe rằng nhiệm vụ của tể tướng là phụ tá thiên tử trị vì thiên hạ, gốc rễ của an nguy thực sự nằm ở đây. Nếu không phải người xứng đáng, ắt sẽ dẫn đến đổ vỡ. Như Thái Xác, há có tài năng lớn, đức độ lớn, lòng trung lớn, nghĩa khí lớn được thiên hạ biết đến, chỉ là ôm lòng tư lợi, mang tà tâm, quan sát thời thế, xu nịnh, phụng sự quân vương chưa từng không dối trá, tiến thân chưa từng bằng chính đạo, nhờ việc ngục tụng mà được trọng dụng, suy đoán ý người để làm nghiệp. Trước đây theo hầu linh giá Thần Tông, thấy rõ sự bất kính, thần đã bàn luận việc này. Việc Dụ Lăng xong, theo lệ nên rời đi mà không đi, vẫn vui mừng giữ quyền, cố sủng, trăm mưu kế để giữ an. Nay thánh đức ngày càng mới, trí tuệ sáng suốt, gian tà lộ rõ, không dám tự bảo vệ, trên sợ uy trời, dưới sợ thanh nghị, nên mới xin từ chức, không phải tự nguyện. Kính mong bệ hạ biết rõ sự việc, quyết đoán, nhân việc họ tự xin, hãy để họ đi, không nghi ngờ, cho ra ngoại phiên, lễ cũng không bạc bẽo, loại bỏ gian tà, tiến cử trung chính, thành tựu thái bình, chính là ngày nay. Thần mong bệ hạ lưu tâm, xét lòng trung ngu muội để làm may mắn cho thiên hạ.”

[34] Thiếp hoàng: “Trời muốn mưa mà chưa mưa, dường như đang chờ đợi, thần mong bệ hạ thuận theo ý trời, sớm loại bỏ gian tà, không làm hại thánh chính, mưa móc tự nhiên sẽ rơi, năm được mùa lớn.”

[35] Lại thiếp hoàng: “Gian tà đã bị loại bỏ, trung chính có thể tiến cử, bệ hạ đạt được công nghiệp thái bình, có Tư Mã Quang, Phạm Thuần Nhân thì không cần vất vả mà thành, mong bệ hạ tiến cử hai vị này để phụ tá đại nghiệp, thần đã nói rõ trong chương trước.”

[36] Lại thiếp hoàng: “Thần nhiều lần nói Thái Xác gian tà, hôm nay nhân việc họ tự xin, để họ ra đi tốt đẹp, thực là may mắn cho thiên hạ; bên ngoài còn có Chương Đôn, Hàn Chẩn, thần cũng nhiều lần nói họ gian tà, thần mong bệ hạ sớm ban quyết đoán.”

[37] Ngày Mậu Tý, Lữ Công Trước xin cho các quan chức phụ trách quân sự và tài chính ở Thiểm Tây cùng lập kế hoạch dự trữ lương thực trong năm năm^[24], triều đình đồng ý. Lương thực mua được sẽ phân phối từ nguồn bên ngoài. (Sách 《Chính mục》 có ghi chép việc này, cần tra cứu thêm ngày 24 tháng 6 năm đó, ngày 6 tháng 4 năm thứ 3, và ngày 3 tháng 12 năm Thiệu Thánh nguyên niên).

[38] Tháng này, Thái sư trí sĩ Văn Ngạn Bác tâu rằng: “Thần vài năm trước khi còn làm phán quan ở Hà Nam phủ, thấy việc điều động binh mã để tiến đánh Tây Hạ. Thần nhận ơn nước sâu nặng, lo lắng quá mức, nên đã nhiều lần dâng sớ trình bày lợi hại. Nhờ ơn Tiên đế, đặc sai con trai thần là Di Khánh mang chiếu thư ban cho thần. Thần kính cẩn xem xét ý chiếu, mới biết bản ý của Tiên đế vốn chỉ muốn giữ yên biên cương, không muốn khinh suất hành động. Nhưng các quan biên thần vì mong cầu công lao và ban thưởng, đã gây sự cho quốc gia, mong được may mắn ngàn một, khiến binh lương hao tổn, tài lực kiệt quệ. Nay thần nghe lời đồn rằng người Tây Hạ muốn xin quy phụ. Thần cho rằng việc man di quấy nhiễu Trung Hạ, ngay cả thời Nghiêu, Thuấn cũng không tránh khỏi. Thần mong Bệ hạ mở lượng bao dung như trời biển, rộng rãi tiếp nhận. Phương lược trị tứ di chỉ nên ràng buộc mà thôi. Nhờ đó có thể ngưng binh, giữ vững biên cương, khiến ngoại di quy phục, Trung Hạ yên ổn, phong tục thái bình lâu dài.

Thần lại cho rằng triều đình làm việc gì cũng phải cân nhắc lợi hại. Nếu chỉ chăm chăm mở mang bờ cõi để mong công thưởng, thì không biết rằng khi dùng binh, tốn kém tiền lương bao nhiêu, sau khi chiếm được đất, thu được thuế má bao nhiêu, mỗi năm nuôi quân đồn trú tốn kém lương thảo bao nhiêu, thì thấy rằng cái được không bù nổi cái mất. Đó chính là vắt kiệt máu mỡ của dân Trung Nguyên để phục vụ vùng đất hoang vu vô dụng. Đây chính là bài học từ cuối thời Khai Nguyên nhà Đường, vì ham thưởng công biên giới, khiến các quan biên thần đua nhau cầu may, dẫn đến Trung Nguyên kiệt quệ, cơ nghiệp nhà Đường suy vong, có thể làm gương soi. Nay nhân việc người Tây Hạ xin quy phụ, thần mong triều đình suy tính kỹ mà xử lý thận trọng. Lão thần vì lòng lo nước thiết tha, nên mạo muội trình bày, lời lẽ lộn xộn. Tất cả chiếu thư Tiên đế ban cho thần trước đây, thần xin dám tiến trình, mong được hiểu rõ bản ý của Tiên đế vốn chỉ muốn giữ yên biên cương, không muốn khinh suất hành động.”

[39] Tờ tấu có đoạn: “Năm Nguyên Phong thứ 5, Lý Thuấn Cử đi qua Lạc, truyền đạt ý chỉ của Tiên đế, lệnh cho các quan biên giới tự củng cố vùng biên ải, phần lớn như chiếu chỉ mà thần đã nhận được. Sau đó, do Từ Hi là thư sinh phương Nam, không hiểu việc biên giới; tiếp theo là Lý Tắc vội vàng vì thưởng quan chức, đã bừa bãi trình bày kế hoạch, dẫn đến việc thất bại ở Vĩnh Lạc. Thần mang ơn lớn của Tiên đế, mùa xuân năm ngoái, được ban thơ ngự chế rằng: ‘Lời hay may được gửi đến xe đông.’ Thần cũng kính cẩn họa lại thơ thánh, có câu: ‘Nguyện dốc lòng thành dâng lên xe công.’ Tháng 3 năm ngoái, người Tây Hạ từ đường Hi Hà vào triều, xin quy phụ, thần muốn bí mật trình bày ý kiến, nhưng chưa kịp thì Tiên đế lâm bệnh, nên đành dừng lại. Nay người Tây Hạ lại đến, cần phải trình bày, mong thánh thượng soi xét.”

(Theo tập Văn Ngạn Bác, tự chú rằng tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ nhất.)

[40] Các quan thần tâu rằng: “Thần trộm thấy từ thời tổ tông, vì các quan thú lệnh ở châu huyện xa xôi phần lớn không làm tròn chức trách, nên đã đặt ra chức Chuyển vận sứ ở các lộ để kiểm tra, giám sát, khiến cho các quận thú, huyện lệnh không có người bất tài, thì thiên hạ rộng lớn, không còn oan uổng. Vì vậy biết rằng chức vụ Chuyển vận sứ không phải là việc nhỏ. Nhưng sau này dùng lâu, tệ nạn dần sinh, lại thêm các quan Quản câu ở ty vận. Dù có người tài, cũng đã thành phiền phức, không có người tài, thì gian xảo nịnh trên. Một châu, quận đã nhiều việc, lại thêm mấy người phụ trách, văn thư qua lại, cùng với việc cũ chất đống, giám sát bãi bỏ, cùng với việc cũ nhiều thêm, một châu một huyện, không nơi nào không bị quấy rối. Chỉ biết tiến thân mà không biết hại người, chỉ biết làm lợi cho trên mà không biết tổn hại dưới. Nếu lâu ngày dùng những người như vậy, rốt cuộc không có lý do yên ổn. Thần muốn xin bãi bỏ các quan Quản câu đi theo, chỉ để lại một người Vận câu ở các ty Chuyển vận sứ trong thiên hạ. Nếu bãi bỏ, thì ty vận cũng không đến nỗi thiếu việc, nếu để lại, chỉ thành phiền nhiễu. Kính xin triều đình xét lời thần, đặc biệt cho bãi bỏ, thì các lộ sẽ không sinh thêm việc, bóc lột dân chúng, thiên hạ há chẳng may mắn lắm sao!”

[41] Lại có quan viên dâng lời tâu rằng:

“Người đánh xe, dù có sáu con ngựa, nhưng chỉ cầm một roi mà điều khiển, ngựa sẽ điều hòa và xe sẽ yên ổn; nếu để nhiều người cầm nhiều roi mà điều khiển, thì ngựa sẽ rối loạn và xe sẽ hỏng. Việc các Giám ty cai quản một đạo cũng giống như người đánh xe vậy, nắm lấy cương lĩnh mà điều khiển, thì các bộ thuộc sẽ được thanh sạch. Những năm gần đây, các quan chức được bổ nhiệm thêm để đảm nhiệm công việc, thuộc về Chuyển vận ty thì gọi là Vận câu, thuộc về Đề cử ty thì gọi là Đề câu, thuộc về Diêm ty thì gọi là Diêm câu, thuộc về Thố trí ty thì gọi là Thố câu, thuộc về An phủ ty thì gọi là Phủ câu, danh hiệu quan chức khác nhau, xưa nay chưa từng có. Thử tính riêng ở lộ Hà Bắc, không kể đến hai ba mươi viên, ra vào đều đi ngựa trạm xin giấy tờ, qua các châu, quận, đến nơi và xuất phát đều được cung cấp rượu thịt, dầu đèn, củi than, đặc biệt ưu đãi hơn các quan khác mà không có giới hạn.

Những người này đều là tiểu quan mới được thăng tiến, ít để ý đến thể thống, ỷ thế quyền thế, tự cao tự đại, đòi hỏi các quận ấp phải tiếp đón. Chỉ cần có chút trái ý, thì họ sẽ bới móc tìm lỗi, gây ra nhiều phiền toái. Các châu, huyện sợ hãi và phụng sự họ, còn hơn cả Giám ty. Khi họ đi đến nơi nào, không chỉ đi thẳng mà còn phải vòng qua nhiều quận để thu nhận cung phụng. Trên đường đi, người người nối tiếp nhau, các châu nhỏ công sứ bị quấy nhiễu, rất là phiền toái. Hiện nay thiên hạ không có việc gì, các quận ấp đều tuân thủ pháp luật, Giám ty không có việc lớn gì để làm, chỉ khiến cho bọn này lộn xộn, không có lợi mà còn gây hại, thật là vô nghĩa. Nên bãi bỏ tất cả, cho họ trở về Bộ Tuyển chọn. Nếu các ty có công việc, thì chọn cử các quan thanh liêm mạnh mẽ trong bộ hạ, chắc chắn sẽ không thiếu sót. Như vậy, chức vụ của Giám ty sẽ được thanh sạch, các quận ấp không bị quấy nhiễu, giống như cầm một roi mà xe yên ổn vậy.”

[42] Chiếu cho các lộ chuyển vận ty: Lộ Hà Bắc giữ lại các chức Quản câu văn tự, Câu đương công sự, Chuẩn bị câu đương công sự, Chuẩn bị áp cương quản câu trướng ty; Lộ Hà Đông giữ lại Quản câu văn tự, Câu đương công sự, Chuẩn bị sai sứ, Bản ty thôi cương quản câu trướng ty; Lộ Thiểm Tây giữ lại Quản câu văn tự, Câu đương công sự, Quản câu trướng ty. Mỗi lộ giữ lại một viên Quản câu văn tự, Câu đương công sự, Quản câu trướng ty. Lộ Kinh Đông giữ lại Quản câu văn tự, Điểm kiểm, Kế trí diêm sự, Chuẩn bị quản áp cương vận các việc Câu đương sai sứ, Câu đương diêm sự quản câu trướng ty; Lộ Kinh Tây giữ lại Quản câu văn tự, Chuẩn bị sai sứ Câu đương công sự, Quản câu mua giấy xin muối kiêm thúc đẩy vận chuyển, Giám sát trường muối Quản câu trướng ty; Các lộ Quảng Nam Đông Tây, Giang Nam Đông Tây, Kinh Hồ Nam Bắc, Hoài Nam, Lưỡng Chiết, Phúc Kiến, Thành Đô phủ, Lợi Châu, Tử Châu, Quỳ Châu giữ lại Quản câu văn tự, Quản câu trướng ty. Mỗi lộ giữ lại một viên Quản câu văn tự, Quản câu trướng ty.

Ty Phát vận Hoài Nam giữ lại Câu đương công sự, Quản câu văn tự, Thiếu địch quan, Chuẩn bị sai khiển điểm khám văn tự. Ty Đề điểm phủ giới giữ lại Quản câu văn tự, Quản câu trướng ty. Ty Đề cử Thiểm Tây mua ngựa giám mục giữ lại Câu đương công sự. Ty Đô đại đề cử Thành Đô phủ, Vĩnh Hưng quân các lộ giữ lại hai viên Câu đương công sự, một viên Quản câu văn tự. Ty Thố trí Hà Bắc mua lương giữ lại một viên Câu đương công sự. Ty Kinh chế Hi Hà Lan Hội lộ biên phòng tài dụng giữ lại hai viên Câu đương công sự, một viên Quản câu trướng ty. Ty An phủ đô tổng quản Đại Danh phủ lộ giữ lại Câu đương cơ nghi văn tự, Chuẩn bị sai khiển. Ty Kinh lược an phủ đô tổng quản Hà Đông lộ giữ lại Quản câu cơ nghi văn tự, Thư tả cơ nghi văn tự, Câu đương công sự, Chuẩn bị sai khiển; Ty Hoàn Khánh lộ giữ lại Quản câu cơ nghi văn tự, Thư tả cơ nghi văn tự, Câu đương công sự; Ty Kinh Nguyên lộ giữ lại Quản câu cơ nghi văn tự, Thư tả cơ nghi văn tự, Câu đương công sự; Ty Tần Phượng lộ giữ lại Quản câu cơ nghi văn tự, Thư tả cơ nghi văn tự, Câu đương công sự, Chuẩn bị sai sứ; Ty Định Châu lộ, Chân Định phủ lộ, Cao Dương quan lộ giữ lại Quản câu cơ nghi văn tự, Câu đương công sự. Mỗi ty giữ lại một viên Quản câu cơ nghi văn tự, Câu đương công sự.

Các thân thích được sai đến quản câu thư tả cơ nghi văn tự vẫn giữ nguyên. Ty Đề cử phủ giới, Tả quân Quản câu quan, Hữu quân Quản câu đề cử xuất mại giải diêm ty Câu đương công sự, Thúc đẩy thuê phương tiện vận chuyển, kiêm trang phát trường muối Câu đương; Ty Kinh chế mua ngựa Thành Đô phủ, Lợi Châu lộ Câu đương công sự, Chuẩn bị sai sứ; Ty Đề cử Hà Bắc thuế muối Câu đương công sự; Ty Thiểm Tây đúc tiền Câu đương công sự; Ty Đề cử Hi Hà các lộ cung tiễn thủ, doanh điền phiên bộ Câu đương công sự đều bãi bỏ.

(Ngày 14 tháng 11 năm Nguyên Phong thứ 8, chính mục ghi: Các châu Quản câu quan không cần tấu sai. Ngày 29 tháng 2 nhuận năm Nguyên Hựu thứ nhất, Hộ bộ xin bãi bỏ các châu Quản câu quan, được chấp thuận.)