[PREVIEW] QUYỂN 372: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ NHẤT (BÍNH DẦN, 1086)

Từ ngày Nhâm Thân tháng 3 năm Nguyên Hựu thứ nhất đời Triết Tông đến hết ngày Đinh Sửu cùng tháng.

[1] Tháng 3, ngày Nhâm Thân, ban chiếu rằng: “An Đào kiên quyết từ chối chức Tri Xu mật viện sự, đặc biệt theo lời thỉnh cầu của ông, vẫn giữ chức Đồng tri Xu mật viện sự như cũ, và lệnh cho ông đứng trên Tả thừa Lý Thanh Thần. Phạm Thuần Nhân chưa được Cấp sự trung thẩm duyệt sách vở, hiện đang ở Cáp môn, có thể thu hồi. Xuất bản riêng lục hoàng cáo thân, qua các quan Môn hạ tỉnh thi hành.”

Theo gia truyền của Lữ Công Trước, ngày 14 Tân Mùi có chiếu này, nhưng cựu lục ghi là ngày 15 Nhâm Thân, nay theo cựu lục. Các quan Đài gián và Lữ Công Trước bàn luận việc này, trước sau không thống nhất, nhưng cựu lục không ghi chép đầy đủ, tân lục lại bỏ hẳn chiếu này, không rõ ý gì. Vương Nham Tẩu trong 《Triều luận》 viết: Bàn về việc cáo mệnh của An Đào không qua Môn hạ tỉnh, trình bày sự việc Phạm Thuần Nhân thân minh, lệnh thu hồi, đợi trong cung xử lý. Lại nhiều lần nói về những thiếu sót trong triều chính, chỉ cần yên tâm nói ra từng việc.

Lại bàn về việc cáo mệnh của An Đào không qua Môn hạ tỉnh rằng: “Quốc gia gần đây đặt ra các cơ quan, chỉ để trên dưới kiểm soát lẫn nhau, xem xét kỹ lưỡng, huống chi chức Cấp sự trung là nhiệm vụ quan trọng, nếu không qua đó thì không thành mệnh lệnh, có gì không được?” Vua nói: “Cần thận trọng sửa đổi.” Đối đáp rằng: “Cẩn thận ban lệnh, xem xét kỹ rồi mới ban hành thì không có sai lầm, không xem xét kỹ ắt sẽ có sai lầm, không sửa lại cũng không được. Thần thường thấy người tạm quyền chức vụ, phần nhiều cẩu thả, đều nói chỉ ba năm ngày, cần gì phải như vậy. Thần tuy rất ngu, không dám lấy tâm này phụng sự bệ hạ, không dám một ngày hổ thẹn với chức vụ. Nếu bệ hạ nhất định muốn thi hành, thì mong thánh từ sai người khác tạm quyền Cấp sự trung, để giữ vững lòng trung của thần, thần thề lấy tiết tháo báo đáp bệ hạ. Thần nghe An Đào ở Đô đường bàn việc chính sự với các chấp chính, có lúc im lặng cả ngày chưa từng tán thành một lời. Các sĩ đại phu không ai là không cười chê, khinh bỉ tài năng của ông, ngày ngày mong tiến cử người hiền tài thay thế. Nay nghe ông lại được thăng tiến, khiến mọi người kinh ngạc. Bệ hạ dung thứ cho ông, đã làm uất ức công luận, huống chi lại cho ông giữ chức Xu mật viện, cùng Tể tướng nắm giữ cơ chính, há có thể dễ dàng giao phó?”

Ngày 15 tháng 3, giờ Tỵ, ban chiếu: An Đào nên theo lời thỉnh cầu, vẫn giữ chức Đồng tri Xu mật viện sự như cũ. Lời xin về quận không được chấp thuận, lệnh Học sĩ viện ban chiếu. Xét lại việc thí Lại bộ Thượng thư Phạm Thuần Nhân được bổ nhiệm chức Đồng tri Xu mật viện sự, chưa qua Cấp sự trung thẩm duyệt, nên thu hồi, ban hành lại sắc lệnh.)

[2] Trước đó, Thái hoàng thái hậu sai viên Câu đương Nội đông môn ty là Lương Duy Giản ban chiếu tay cho Văn Ngạn Bác, nói rằng: “Trẫm trong cung xem lại chuyện cũ, thấy được bản tấu chương do khanh tự tay viết dâng lên vào thời Thần Tông, thấy rõ lời bàn luận của khanh đều thiết thực với việc trị nước, lòng thành lo nghĩ cho quốc gia, trung nghĩa hiển lộ, khiến Trẫm vô cùng khen ngợi. Khanh vốn đã có tài năng như vậy, huống chi trong lúc quốc gia gặp khó khăn, hẳn càng lo lắng vất vả. Trẫm phụ giúp việc chính sự đến nay đã hơn một năm. Dù cố gắng nghe xét, nhưng vì thiên hạ rộng lớn, việc chính sự phức tạp, nên lo lắng không kịp. Vì thế, Trẫm nghĩ đến bậc nguyên lão như khanh, nên có lời hỏi han. Như việc gần đây thăng giáng bề tôi, thay đổi chính sự, công luận chưa thỏa đáng. Nước Hạ chưa quy phục, nên dùng kế sách gì để đối phó? Những người hiền tài mà khanh biết có thể đảm đương trọng trách, hãy nhanh chóng tiến cử, để đáp ứng yêu cầu tuyển chọn. Cùng với những việc cần thăm hỏi, hãy ghi rõ từng điều tâu lên, Trẫm mong đợi lời nói chí lý, để bổ khuyết những thiếu sót.”

[3] Hôm đó (ngày 15 tháng 3), Ngạn Bác dâng tấu:

(Theo《Nguyên Hựu mật sơ》, tấu này của Ngạn Bác dâng lên vào ngày 15 tháng 3, nay phụ lục vào ngày tháng này.)

[4] “Thần kính được ơn thánh, đặc sai trung sứ ban chiếu tay hỏi han, kính nhận lời dạy, vừa lo lắng vừa vinh dự^[1]. Kính nghĩ Thái hoàng thái hậu bệ hạ đức dày như đất, ánh sáng như trời. Từ khi nghe chính sự đến nay, ban bố hiệu lệnh, tiến cử người hiền, loại bỏ kẻ ngu, chính sự thịnh suy, hoặc giữ hoặc đổi, việc lớn nhỏ đều thỏa đáng, trong ngoài đều vui mừng. Đó chính là phúc lớn vô cùng của xã tắc, thời kỳ thái bình dần thịnh vậy. Thế mà bệ hạ vẫn khiêm tốn, nhún nhường, cho rằng thần từng được gặp gỡ nhiều bậc thánh, lâu nay giữ trọng trách; lại nói tuổi tác của thần đã cao, nên có lời hỏi han ân cần. Bệ hạ hỏi ý kiến bậc lão thành, thu thập lời nói của kẻ thấp hèn, thần đâu dám không cố gắng hết sức ngu trung, góp chút ít để đáp ứng sự mong đợi.”

[5] Việc lớn của chính thể trị nước, không gì lớn hơn việc dùng người hiền tài và tiếp thu lời can gián. Những người gần đây được dùng làm phụ tá, những người được đề bạt làm gián quan, đều là những người có uy tín lâu năm, được lòng dân chúng, chắc chắn sẽ có thể giúp đỡ thẳng thắn và dâng lời can gián, đáp ứng được lòng mong mỏi sâu sắc của bệ hạ trong việc trị nước. Đến việc bãi bỏ chợ đổi chác, giảm bớt thuế thanh miêu, miễn thuế dịch tiền^[2], giảm bớt việc kiểm tra bảo giáp thường xuyên, khuyến khích nông dân làm ruộng, người dân chợ búa và đồng ruộng đều vui mừng, tiếng vui mừng đó chắc đã đến tai thiên tử rồi, đâu cần đến lão thần trình bày mới biết rõ.

[6] Tuy nhiên, những việc kể trên, có hại mà không có lợi, không thể kéo dài mà phải bãi bỏ, vốn không phải là điều triều đình mong muốn, mà đều là do những năm gần đây, các quan lại vội vàng tiến cử, thói may rủi thành phong, đua nhau khởi xướng những việc vô ích. Từ trước đến nay, những người đứng đầu chỉ cần có chút thành tích nhỏ^[3], thì đã đòi hỏi ân thưởng quá mức; còn nếu việc gây hại, thì chưa từng bị trách phạt. Muốn giảm bớt quan lại và công việc, để dân chúng được yên ổn chính trị^[4], thì không thể được. Việc cấp bách hiện nay là phải sửa đổi tệ nạn này. Từ năm ngoái đến nay, đã loại bỏ những quan lại tham lam, phần nào nới lỏng lợi ích cho nông dân và thương nhân, bốn dân vui vẻ làm ăn, muôn nước vui lòng. Những khoản thu vô danh đã phần lớn được bãi bỏ; những khoản chi thường xuyên cần phải đầy đủ. Hiện nay, Hộ bộ thực sự là cơ quan chủ quản về tài chính quốc gia, nhưng Thượng thư, Thị lang, Lang trung, Viên ngoại, chưa thấy được lựa chọn kỹ lưỡng và giữ chức lâu dài, chỉ thấy thay đổi liên tục, muốn ai chuyên trách việc này, kế hoạch lớn của quốc gia, biết trông cậy vào ai! Đây là việc triều đình nên làm trước và không thể xem nhẹ.

[7] Lại nói về những người mà thần biết có thể đảm đương trọng trách, thần vốn ngu muội, khó biết người. Tuy nhiên, từng giữ chức vụ trọng yếu, chỉ biết tiến cử hiền tài để báo đáp quốc gia. Khi đương quyền, việc dùng người hết sức cẩn trọng, chọn mười được năm, đâu dám mong hơn! Đến khi ra ngoài cai trị, đã hơn mười năm, trong triều nhiều người tài, nhưng ít người quen biết, dù có nghe nói, chưa từng thử nghiệm, nếu khinh suất tiến cử, e rằng chưa chính xác. Tuy nhiên, thường nghe các bậc sĩ phu bàn luận, cho rằng Xu mật trực học sĩ Lưu Tường, ngay thẳng có phẩm hạnh, dù đã giữ chức gần Vua, nhưng lâu nay bổ nhiệm ngoài biên. Thần trước đây ở Xu mật, Tường ở Thái Nguyên, việc biên cương và dân chính, đều yên ổn không xáo trộn. Quang lộc đại phu, nguyên Thị lang Lại bộ Tô Tụng, tính tình thuần hòa, học vấn uyên bác, am hiểu nhiều chuyện cũ của triều đình. Nếu được làm cố vấn bàn luận, ắt sẽ có ích. Triều phụng đại phu, Đề điểm hình ngục Kinh Tây lộ Lưu Phụng Thế, tài năng sáng suốt, phẩm hạnh kiên định, trước đây làm Kiểm tường ở Xu mật viện và Kiểm chính ở Trung thư, được tiếng khen đương thời. Nếu triệu hồi cả hai về triều, ắt sẽ có ích, xin bệ hạ xem xét kỹ. Hoặc nếu có người mới tiến cử, đáp ứng yêu cầu, xin cho thần tìm hiểu thêm, sẽ tâu trình sau.

[8] Huống chi thiên hạ rộng lớn, ắt có nhiều người tài đáng được trọng dụng. Nhưng mấy chục năm nay, việc bồi dưỡng nhân tài chưa được chu toàn. Bởi vì việc cử nhân ở làng xã không xét cả văn chương và đức hạnh, Lễ bộ phúc thí thường chỉ thu nhận những kiến thức hời hợt. Nay nếu sửa đổi quy chế thi cử và trường học, may ra chọn được người tài, dần dần thăng tiến lên chức vụ lớn, thì sẽ có nhiều người giỏi giúp nước, như thời thịnh trị của nhà Chu. Hiện nay triều đình đang thi hành chính sách nhân từ, quan tâm đến nỗi khổ của dân, quan lại gần dân chính là các Thủ lệnh. Thần cho rằng nên nghiêm khắc nhắc nhở Lại bộ, cẩn thận chọn người, chính sự sẽ hòa thuận, dân chúng được hưởng phúc. Các triều đại trước, sau khi bổ nhiệm quan chức, thường triệu đến triều đình để xem xét, hỏi về sở trường, hoặc căn cứ vào thành tích đã làm mà bổ nhiệm. Những kẻ hôn ám bất tài, phần lớn bị loại bỏ. Như vậy thì quận huyện sẽ có người tài, chính sự được chỉnh đốn.

[9] Lại nói về phương pháp dùng người, nên căn cứ vào tài năng và khí chất của từng người. Khổng môn chia làm bốn khoa, phân biệt phẩm chất chính sự và văn học, cũng cần dựa vào sở trường của họ mà giao chức vụ, chức vụ mới không bị bỏ trống. Triều trước tuyển chọn và thí nghiệm các sĩ tử văn học, đặt họ vào các quán các là nơi nuôi dưỡng nhân tài, dần dần thăng tiến sử dụng. Các chức Tạp học sĩ, Đãi chế đều đảm nhiệm việc thị tòng, chuẩn bị tư vấn và nghị luận, để giúp ích cho chính sự thời đó, nhưng nay đều bổ nhiệm ra ngoài. Thần cho rằng nên ước định số lượng, giữ lại để sung vào chức vụ cung cấp bên cạnh, lâu dài sẽ xem xét tài năng và khí chất của họ, khi cấp bách thiếu người trong chính quyền, có thể bàn bạc và tiến cử.

[10] Thần được chiếu chỉ hỏi ý kiến, dám không hết lòng trình bày những điều mình suy nghĩ. Chỉ vì già yếu, lời nói không có trật tự, không dám để lỡ việc, vô cùng lo sợ! Những việc liên quan đến nước Hạ được hỏi, không muốn xen vào tờ tấu này, kính cẩn trình bày riêng trong tờ tráp khác, mong tiện cho việc xem xét chi tiết. Lại tấu:

[11] Thần kính đọc lời hỏi của bệ hạ về phương pháp chống lại Tây Hạ. Năm ngoái, thần mới nghe nói người Tây muốn xin quy phụ^[5], thần cho rằng lúc này đất nước còn nhiều việc, cần sớm giữ yên ổn, nên đã tâu xin triều đình mở rộng lượng khoan dung, tỏ rõ sự tiếp nhận. Phương pháp trị vì các nước ngoài, chỉ cần khống chế mà thôi. Nhờ đó có thể ngừng chiến tranh, trong thì củng cố biên giới, ngoài thì khiến các nước ngoài quy phục, Trung Hạ được yên ổn, phong tục thái bình sẽ dần dần hưng thịnh lâu dài.

Thần cũng từng dâng lên bản chiếu thư do Thần Tông đích thân viết, ban cho thần, do con trai thần là Di Khánh mang đến, để bệ hạ hiểu rõ ý chỉ của Thần Tông, chỉ muốn giữ yên biên giới, không muốn khinh suất hành động. Tất cả đều là do các quan biên thần mong cầu công lao, vì nước mà gây sự, hy vọng may mắn được một phần, dẫn đến quân lương thiếu thốn, tài lực hao tổn, chắc chắn bản chiếu này đã được bệ hạ xem qua. Nay lại được bệ hạ hỏi về phương pháp chống lại Tây Hạ. Thần ngu muội, sao đủ để đáp ứng sự kỳ vọng của bệ hạ.

Thần thấy rằng người Tây từ năm ngoái đến nay, đã nhiều lần vào triều, nhưng chưa thấy tuân theo lễ cống hàng năm, cũng chưa nghe nói xin vật phẩm thường lệ, đoán lòng dạ gian xảo của họ, ắt có điều gì chờ đợi. Lúc này, triều đình cũng cần có biện pháp đối phó, các quan biên thần cũng phải có cách chế ngự. Nếu lại như trước đây, Chủng Ngạc, Từ Hi những người đó, đánh giá địch không chính xác, mưu kế tấn công sai lầm, dẫn đến việc biên giới bị hỏng. Thì lòng dân Quan Trung sẽ dao động. Từ sau khi quân ta thất bại ở Linh Vũ, Vĩnh Lạc, binh lực và sức dân chưa hồi phục hoàn toàn. Nếu giặc Khương nổi lên, liệu có thể chế ngự được không? Như trước đây, Chủng Ngạc những người đó đều nói người Tây yếu đuối, đánh dễ như nhặt cỏ, có thể tin được không? Đại kế của quốc gia, há có thể nhiều lần bị những kế hoạch điên rồ làm hỏng? Triều đình lúc này, cần phải suy tính kỹ lưỡng.

Muốn việc thành công tốt đẹp, kế hoạch phải được định trước. Nên giao trách nhiệm cho các quan biên thần đánh giá tình hình giặc, chọn lựa kỹ càng những người do thám, bí mật dò xét động tĩnh của giặc, phải chuẩn bị trước, khiến kế hoạch của giặc không thể thực hiện, biên ải được phòng bị, đó cũng là kế sách làm khốn đốn giặc Khương, là thắng lợi nhỏ trong mưu kế của con người. Hoặc nếu người Tây xin vào cửa ải để yết kiến, hãy tra hỏi nguyên do, nếu xuất phát từ thiện ý, thì dẫn họ đến, đợi đến Diên An, các tướng soái bí mật xem xét, cũng sẽ nắm được ý chính, trước tiên tâu lên, triều đình có thể dự liệu và cân nhắc. Đợi đến khi họ vào kinh đô, biết rõ mục đích của họ, căn cứ vào việc họ làm có thể chấp nhận được hay không, hoặc bàn bạc hoặc tra hỏi, xem xét kỹ rồi ứng phó. Việc gì được thì làm, không được thì thôi. Nếu bàn đến đất đai, cần phải có sự đồng thuận của triều đình, nếu sau này có khó khăn, cùng chịu trách nhiệm. Hoặc trong việc lấy hay cho, nếu có ý kiến khác nhau, mỗi người trình bày lợi hại, lý lẽ phải rõ ràng. Sau này nếu không ứng nghiệm, kế hoạch quả thật không tốt, tự mình chịu trách nhiệm. Kế sách của triều đình đã định, kế hoạch biên giới tạm yên, thiên hạ được yên ổn nhỏ, triều đình có thể yên giấc. Kính nghĩ bệ hạ thánh minh, kế sách lớn lao đã định trước, xuất phát từ trí tuệ của mọi người, há cần thần phải lo lắng quá mức. Nhưng thu nhặt lời nói thô thiển, chọn lựa lời điên rồ, xét lòng thành mà không trách lời nói bậy, thật may mắn! Tờ phụ chú nói: “Thần cho rằng việc gì có lợi hại, phải xét đến cùng lợi hại rồi mới quyết định nên làm hay không. Lý lẽ đã rõ, không cần phải do dự, bàn cãi không quyết. Nếu muốn đẩy việc khó khăn lên bệ hạ, thì cần gì đến đại thần?”

[12] Kinh lược sứ Hoàn Khánh lộ Phạm Thuần Túy tâu:

(Ngày 15 tháng 3 năm Nguyên niên tấu.)

[13] Thần từ năm Nguyên Phong nguyên niên (1078) giữ chức Giám ty ở Thiểm Tây lộ, đúng vào lúc quân sự khởi phát, đến năm thứ 7 (1084) mới được trở về triều đình, nên đại khái biết được đầu đuôi việc biên cương Thiểm Tây. Trước đây, thần được bổ nhiệm chức vụ hiện tại, trên đường nhậm chức qua kinh đô, tuy được đặc ân cho vào chầu, nhiều lần dâng sớ xin được lên điện tâu bày việc chức vụ, nhưng sau đó nhận được trát tử của Xu mật viện thúc giục lên đường, nên những điều thần muốn trình bày về việc chức vụ đều không được tâu lên. Nay đã nhậm chức, xa cách triều đình, cần phải bày tỏ phân tích, kính xin bệ hạ lắng nghe.

[14] Thần nghĩ rằng nước Hạ đã quy thuận lâu năm, biên cương không có việc gì, người Hoa và người Di sống yên ổn. Chỉ vì những người như Chủng Ngạc, Thẩm Quát mưu cầu công lao, gây chuyện, lừa dối triều đình, cho rằng nước Hạ đã suy yếu, dân chúng oán giận, thân tín phản bội, không cần tốn nhiều công sức, có thể dễ dàng bình định; có người xin tiến quân thẳng vào sào huyệt, có người xin tiến hành xây dựng và mở rộng lãnh thổ, khiến triều đình phát động chiến tranh lớn, các lộ cùng khởi binh, đã từng tiến quân sâu mà không thành công, cũng đã xây dựng đồn lũy mà thất bại, các kế sách đều thử nghiệm, nhưng không đạt được kết quả gì. Chỉ khiến cho vùng Quan Phụ bị tàn phá, công tư đều khốn đốn, dân chúng lưu lạc, quân đội suy yếu. Dù các lộ đều thu phục được một số thành trì cũ, châu huyện bỏ hoang, nhưng phần lớn đều là những vùng đất không có lợi cho Trung Quốc. Nằm sâu trong lãnh thổ địch, khởi công xây dựng, tăng thêm quân đồn trú, bổ sung gấp đôi khí giới, tốn kém thêm vàng bạc, hao tổn thêm lương thảo. Dốc hết sức lực công tư của Quan Phụ, vẫn không đủ để tự túc, nên hàng ngày phải nhờ triều đình từ trong cung ứng phó, mà biên cương ngày càng có nhiều mối lo. Nước Hạ kia, vẫn giữ thái độ thâm trầm, chưa báo thù ngay, có lẽ cũng vì nhiều năm ứng phó với địch, bộ tộc mệt mỏi. Người dân Hoành Sơn thất nghiệp đã lâu, thế lực chưa phục hồi, hành động có phần khó khăn. Vì vậy, gần đây, họ nhiều lần cử sứ giả, bề ngoài tỏ ra quy thuận, nhưng thực chất là có mưu đồ. Bên ngoài thì không bàn về biên giới, bên trong thì không tuân thủ cống nạp thường lệ, vừa tỏ ra muốn hoà hoãn với ta, vừa có kế hoạch tự củng cố. Thần nghe nói nhiều lần sứ giả của họ buôn bán, thông thương rộng rãi, thu được không dưới ba bốn trăm vạn, kế hoạch tự củng cố của họ cũng có thể thấy rõ.

[15] Các đạo quân binh sau nhiều lần hao tổn, tuy các tướng chiêu mộ bổ sung, tạm đủ số cũ; nhưng quân mới ít ỏi, chưa thể chiến đấu được. Triều đình chỉ biết số lượng trong sổ binh, mà chưa biết tinh thần binh sĩ hoàn toàn chưa được khích lệ. Thần không đoán được kế hoạch của triều đình hướng đến đâu, chỉ thấy gần đây có chiếu chỉ, yêu cầu các tướng, quan lại và quân mã tăng cường do việc quân sự, đều phải rút về. Bên ngoài bàn tán rằng triều đình yên ổn, tự cho là không có việc gì, nhưng người ta âm thầm lo lắng, thì kế hoạch của họ đối với ta cũng đã thực hiện rồi.

Cống nạp thường lệ chưa tuân thủ, họ cho rằng việc biên giới chưa xong; đất đai không bàn luận, họ cho rằng đó là cơ hội để gây sự trong tương lai. Lý lẽ và tình thế không có gì đáng nghi ngờ. Nhưng việc lớn biên phòng chưa thấy có kế hoạch cụ thể, thần sợ rằng thời gian trôi qua, sức mạnh của họ ngày càng tăng, đợi đến mùa cỏ tốt lúa chín, cung cứng ngựa béo, họ sẽ đưa quân đến đòi hỏi, hung hăng gây hấn, lúc đó vội vàng, lấy gì để ứng phó? Nếu lâm thời có người bàn cho phép, thì thể diện quốc gia bị tổn thương; nếu đến lúc lại dấy binh đao, thì dân chúng sẽ bị hại. Dân đang khốn khổ, lấy đâu ra sức để chịu đựng. Lòng thần lo lắng, nói ra không nỡ.

Thần trước đây không được tâu bẩm kế hoạch của Thánh thượng, sau đó từng đến gặp các đại thần chấp chính, bàn về việc đáng lo này. Tuy những điều lo lắng có thể chưa đến mức, nhưng kế hoạch chưa biết theo hướng nào, như thần ngu muội, cũng không dám tự nhận trách nhiệm. Chỉ là những suy nghĩ của thần, tham khảo ý kiến mọi người, không dám giữ trong lòng, xin trình bày những điều phiền toái. Thần cho rằng những vùng đất của người Hạ mà các đạo chiếm được, vốn không đủ để ảnh hưởng đến sự tồn vong của nước họ, nhưng họ nhất định tranh giành khi gặp khó khăn, là vì nếu để bị xâm lấn từng ngày mà không phản ứng, thì thế lực của nước nhỏ sẽ rất đáng lo, nên kế tự vệ không thể không làm. Cả nước cùng bàn bạc, há không nghĩ đến điều này? Từ đó suy ra, mới biết rằng nếu không từ bỏ những vùng đất tranh chấp, thì mối họa biên giới không bao giờ dứt. Trung Quốc là nơi phát xuất lễ nghĩa. Nay họ tranh giành với ta, thì lễ nghĩa nên thế nào? Thần thấy gần đây những người bàn về việc biên giới, vẫn cho rằng họ đã mệt mỏi, không làm gì được, thêm vài năm nữa, có thể khuất phục họ. Riêng thần cho rằng không phải vậy. Họ im lặng tự xử, chưa đưa ra yêu cầu gì, chỉ vì kế tự vệ, chính là để dưỡng sức chờ thời. Đó há phải là lý do để mãi mãi khốn khổ sao? Nói rằng thành lũy ở vùng đất mới từ khi khôi phục đến nay, hao tổn hàng vạn, bỏ đi thì khó. Nhưng không nghĩ rằng những gì đã hao phí trước đây không thể lấy lại được, còn những gì chưa hao phí thì vẫn có thể cứu vãn.

[16] Thần thấy từ khi Bệ hạ lên ngôi đến nay, đã nhiều lần ban bố ân đức. Những mệnh lệnh thu thuế bóc lột gây hại cho dân sinh, đều được miễn trừ. Muôn dân trong thiên hạ vui mừng, yêu mến và kính trọng, được hưởng ân trạch của Thánh thượng, thật là thịnh vượng! Thần trộm nghĩ, chi phí của thiên hạ, không gì lớn hơn việc cung ứng cho biên cương. Hiện nay, việc biên cương chưa được sắp xếp, một ngày nào đó nếu có điều động, kho tàng trống rỗng, không có gì để ứng phó, thì những mệnh lệnh thu thuế làm hại dân, e rằng không thể dừng lại ngay được, đây lại là điều không thể không lo lắng.

Thần mong Bệ hạ bình tĩnh xem xét những bài học trong quá khứ, quyết định từ tấm lòng thánh thiện. Nhân lúc họ cử sứ giả nhiều lần mà chưa có yêu cầu gì, nhân lúc họ lời lẽ cung kính thuận hòa mà âm mưu gian trá chưa lộ rõ, đặc biệt ban chiếu chỉ, tóm tắt ý nghĩa việc Tiên đế hỏi tội, trình bày rõ lý do Bỉnh Thường khôi phục quốc gia, khen ngợi lòng thành của họ, giải thích đạo lý nghịch thuận, thúc giục họ trước hết trả lại tất cả các quan viên, sứ thần, tướng lĩnh, binh lính bị bắt trong các trận chiến trước đây về triều đình, những vùng đất bị cắt sẽ được ban thưởng. Như vậy thì mối họa biên cương có thể mong chấm dứt, sinh linh có hy vọng được an toàn; cũng đủ để các nước xung quanh biết rằng ý định của triều đình trước đây trong việc xuất quân là để cứu nạn và hỏi tội chứ không phải vì lợi ích lãnh thổ. Những người Trung Quốc bị giặc bắt cũng biết rằng triều đình yêu dân chứ không yêu đất. Công lao thần thánh, thật khó mà kể xiết.

Thần không phải không biết rằng nói lời nguy hiểm và ý kiến khác biệt sẽ tự chuốc lấy họa hại. Thần trộm nghĩ không chỉ nhiệm vụ giữ biên cương, lý nên kiến nghị; hơn nữa, cách phụng sự quân vương, nghĩa không được nịnh bợ né tránh. Thần trong thời Tiên đế trị vì, nhiều lần trình bày việc biên cương, nhiều lần nói hết những điều nông cạn, may được Tiên đế khoan dung, thường được khen ngợi, không dám trong ngày nay đột nhiên đưa ra những luận điệu trước sau không thống nhất. Người xưa có câu: “Biết cho là để lấy, đó là báu vật của chính trị.” Việc cho và lấy, chính là ở ngày nay. Thần mong Bệ hạ xét tấm lòng thần lo lắng cho đất nước, chí hướng thiết tha yêu mến quân vương, vì lời thần hôm nay có chút liên quan đến ý nghĩ của Thánh thượng. Nếu có chút gì đáng tham khảo, xin hãy tuyên bố giao cho Tam tỉnh, Xu mật viện, để các đại thần cùng bàn bạc. Việc cơ mật quý ở chỗ nhanh chóng, xin sớm ban quyết định, để không trở thành mối lo cho triều đình về sau, thì thiên hạ thật may mắn! Truyền rằng: “Phụng sự quân vương, có phạm lỗi chứ không giấu giếm.” Thần thì không giấu giếm gì cả, chỉ vì địa vị thấp mà nói cao, dám bàn luận việc cơ mật của triều đình, thật là phạm vào thiên hiến, không dám lấy việc bị giết hay đày ải để tự thoát tội.

[17] Dán tờ vàng: “Thần vừa nghe nói quân địch phương Bắc đã có văn thư gửi đến triều đình, xin rút quân về phía Tây. Thần trước đây từng làm sứ giả quốc tín sang Bắc triều, khi tiếp đón sứ giả địch, họ cũng có nhắc đến việc nước Hạ, nói rằng đã có văn thư yêu cầu triều đình ta ngừng binh. Lúc đó, thần tùy cơ ứng biến, sau đó đã tâu lên. Thần cho rằng hai nước Tây Bắc như môi với răng, nếu quân địch phương Bắc có ý xảo trá, một ngày nào đó lại lấy cớ nước Hạ mất đất mà nói, thì triều đình lúc đó sẽ khó xử lý. Cơ hội hiện nay, e rằng không thể bỏ qua, đây chính là điều thần cho rằng việc cơ mưu cần phải nhanh chóng. Thần thấy rằng các thành trì cũ của Tây Hạ mà ta chiếm được, như Gia Lô, Ngô Bảo ở lộ Hà Đông, Mễ Chi, Nghĩa Hợp, Phù Đồ ở lộ Phu Diên, An Cương ở lộ Hoàn Khánh, đều nằm sâu trong đất địch. Đối với địa lợi và hình thế của đất Hán, chúng hầu như không có lợi gì, mà việc cung cấp lương thảo đều phải tính toán với giá cao, hàng năm lại làm phiền dân đóng thuế phải vận chuyển từ xa đến nộp. Đến cả việc vận chuyển tiền bạc, khí giới, bổ nhiệm quan lại, điều quân đồn trú, đều rất gian khổ. Nay nếu bỏ đi, thực sự cũng không có gì ảnh hưởng. Duy chỉ có trại Tắc Môn ở lộ Phu Diên, nằm ở vị trí trọng yếu trên con đường chính, đồng bằng rộng lớn, cách phủ Súy rất gần, không có địa hình hiểm trở nào khác để khống chế, từ khi chiếm được Tắc Môn, đã kéo xa thêm hơn bốn mươi dặm, có thể làm bình phong cho con đường chính, phần nào có lợi cho biên phòng. Hơn nữa, trại Tắc Môn này vốn là thành của người Hán, từ khi bị bỏ rơi đến nay chưa lâu, so với các thành trại khác, lợi hại có khác biệt, nếu triều đình bàn việc giữ lại, thì cũng có lý do, xin triều đình quyết định.

Còn đất Lan Hội, hao tổn càng nhiều, nghe nói triều đình đã cử sứ giả đi xem xét Lan Hội, thần không dám nói chi tiết. Việc biên cương rất quan trọng, xin bệ hạ xem xét. Tấu này do con trai thần là Chính Phu viết, không dám giao cho lại dịch, sợ làm lộ việc cơ mật.”

[18] Ngày Quý Dậu, Vua ban chiếu chọn ngày tốt trong tháng 9 để tổ chức lễ tế ở Minh Đường. Tả Ty gián Vương Nham Tẩu tâu: “Thần trộm thấy chiếu chỉ, chọn ngày tốt trong tháng 9 năm nay để tổ chức lễ tế ở Minh Đường. Trong ngoài bốn biển, mọi sinh linh đều vui mừng. Các bậc lão thành sâu sắc đều bảo nhau rằng: ‘Từ khi bệ hạ lên ngôi, ban chính lệnh, thi hành nhân chính, đều noi theo đức tốt của tổ tông. Nay lễ tế tông miếu hoàn thành, ban ân lớn cho thiên hạ, ắt sẽ giảm nhẹ thuế má, xóa nợ đọng, cầu hiền tài, chấn hưng điển lễ, giảm bớt hình phạt, không bỏ sót người dân thường, không bỏ qua việc nhỏ, chỗ nào có hại ắt sẽ trừ bỏ, để thỏa lòng mong mỏi của muôn dân.’ Bệ hạ xem lòng dân mong đợi ở bệ hạ thế nào, há có thể coi thường sao!

Thần thường than thở về tệ nạn xá tội đời trước, đa phần may mắn cho kẻ tiểu nhân mà ít ban ơn cho dân lành; ưu đãi người thân cận thì hậu, ban ơn cho kẻ xa xôi thì sơ sài. Nếu không nghiên cứu kỹ từ trước, cân nhắc kỹ trước khi hành sự, rộng nghe ngóng và thu thập đầy đủ, thì không thể thấu hiểu tình hình, thấu đạt ý dân, điều này bệ hạ không thể không coi trọng. Thần mong bệ hạ đặc biệt lấy các chiếu xá tội từ niên hiệu Gia Hựu trở lại đây, chọn những điều khoản chi tiết nhất, ân điển dày nhất, lấy làm khuôn mẫu, không bỏ đi những gì có thể thi hành, lại bổ sung những gì còn thiếu. Tất cả những điều các quan tâu lên, cùng những nỗi khổ của dân chúng bốn phương, nếu có thể thi hành, đều đưa vào chiếu xá tội sắp tới, coi là ý chỉ của bệ hạ để thi hành, khiến cho ân điển không chia sẻ cho bề tôi, mà hoàn toàn xuất phát từ triều đình. Và xin bệ hạ hạ chiếu cho các đại thần chấp chính, mỗi người trình bày mấy điều cốt yếu về tệ nạn thời cuộc, bí mật tâu lên trước, khi soạn chiếu xá tội sẽ thêm vào. Như vậy sẽ mở rộng đức lớn thương dân yêu vật của bệ hạ, khích lệ lòng vui mừng, lay động khí hòa, để giữ mãi phúc lành vô cùng của xã tắc, thiên hạ may mắn biết bao!”

[19] Tờ tấu dán vàng nói: “Thần kính xin bệ hạ nhân lúc rảnh rỗi xem xét các chiếu thư đại xá từ năm Gia Hựu đến nay, chỉ cần xem số lượng chữ nhiều ít, đã thấy được ân huệ ban rộng hay hẹp. Mong bệ hạ ân cần ban chiếu dụ các quan chấp chính, sớm ra lệnh tập hợp các điều khoản, chú ý tu chỉnh định lại. Cốt yếu là phải tinh tường, mở rộng ân trạch của bậc thánh. Trước đây, các quan tể tướng chỉ biết lấy việc vơ vét sức dân làm công lao, không chú ý mở rộng ân huệ của bề trên. Mỗi khi soạn thảo chiếu thư đại xá, chỉ giao cho lại dịch bản phòng quyết định mà thôi, chưa từng tự mình để tâm.”

[20] Tam tỉnh tâu: “Trước đây đã bãi bỏ chức quản câu của các Ty đề điểm hình ngục ở các lộ, mà phủ Khai Phong lại giao cho Ty đề điểm đảm nhiệm, e rằng tiền của lâu ngày sẽ bị xâm phạm và rối loạn.” Chiếu chỉ phủ Khai Phong đặt một viên quan đề điểm hình ngục, theo chức vụ như các Ty đề điểm hình ngục ở các lộ, và lấy Diệp Ôn Tẩu đảm nhiệm, bãi bỏ Ty đề cử đạo tặc phủ giới.

(Việc bãi bỏ quản câu của Ty đề hình cần xem xét, không rõ lúc đầu đặt chức quản câu này để làm gì, e rằng là quản câu thường bình. Ở đây có chữ bị thiếu. Diệp Ôn Tẩu vào ngày mồng 5 tháng này mới được bổ làm quyền đề điểm hình ngục lộ Tần Phượng, rồi làm đề điểm hình ngục lộ Thiểm Tây, bỗng nhiên có sự thay đổi này, cần xem xét.)

[21] Dương vương Hạo, Kinh vương Quần tâu: “Trước đây ở triều trước, đã được ân chuẩn cho ở ngoài phủ đệ, nay việc xây dựng sắp xong, nghe nói tháng 5 có thể dọn vào, kính mong sớm ban chỉ dụ.” Chiếu trả lời chưa cho phép. Ba lần dâng chương, mới được chấp thuận.

[22] Chiếu chỉ lộ Kinh Đông, quân tướng điều động ra ngoài không thuộc quyền quản lý của tướng quân mã, theo chỉ dụ tháng 10 năm Nguyên Phong thứ 8, đặc cách miễn phong trang trong ba năm.

[23] Chiếu chỉ các quan giảng đọc không cần luân phiên túc trực ở đường Tư Thiện.

(Việc túc trực là chiếu chỉ ngày tháng năm nào?)

[24] Cấp sự trung Vương Chấn và các quan tâu: “Theo chiếu chỉ xem xét văn thư của Lục tào và các Tự, Giám, vi phạm pháp lệnh, xin các lại dịch ở các cơ quan trong kinh nếu chậm trễ chế thư và văn thư quá hạn, đều phải xử tội theo luật. Và Lục tào, các Tự, Giám đều đặt một người trượng trực, y nhân, ngục tử. Những việc thuộc bản ty và bản hạt không phải truy cứu, tội trượng trở xuống đều do bản xử xét xử.” Theo đó.

(Vương Chấn lúc này ở đâu?)

[25] Hộ bộ tâu: Từ trước khi có phép mới, theo phép cũ, người làm việc chủ trì quản lý tài sản công, nếu có mất mát, hỏa hoạn, quên sót, giảm bớt số liệu trong sổ sách, xin cho các cơ quan đặc biệt miễn trừ. Được chấp thuận.

[26] Lại tâu: Kinh lược ty lộ Hi Hà Lan Hội tâu trình, nhận được biểu văn của A Lý Cốt dâng lên theo di biểu của Đổng Chiên, xin ban thưởng. Chiếu rằng Đổng Chiên không được ban thưởng thêm. Còn A Lý Cốt, theo chỉ dụ năm Nguyên Phong thứ nhất, ban cho 100 tấm lụa.

[27] Đề hình ty các lộ Vĩnh Hưng quân tâu: “Trước đây dân chúng dâng trạng, các thôn ở hương Linh Bảo, huyện Hưng Bình có khoảng 240 mẫu đất đều nộp thuế hai loại. Năm Hi Ninh thứ 5, huyện này ép buộc trả lại làm đất chăn nuôi, nhưng vẫn tiếp tục canh tác, xin bộ này xem xét quyết định rồi tâu lên. Nếu trong lộ này còn có việc đổi đất thuế của dân thành đất chăn nuôi, cũng xin xử lý như vậy. Nay xem xét, xin miễn thu thuê đất, cho tiếp tục như cũ.” Được chấp thuận.

(Cựu lục chép: Tiên đế bãi chức Giám, lấy đất đó chiêu mộ dân cày thuê, nộp thuê mua ngựa tốt, nhưng đất đó lâu nay bị dân chiếm dụng, nên căn cứ sổ sách thu hồi, chứ không hề ép buộc. Tân lục biện rằng: Huyện này ép buộc trả lại làm đất chăn nuôi, đó là lời trong trạng của dân chúng^[6], mà giám ty xem xét quyết định, xin cho tiếp tục như cũ, thì rõ ràng trước đây không phải là đất chăn nuôi. Có ép buộc hay không, đó là trách nhiệm của huyện lệnh, bộ sứ giả phải xem xét. Nay mọi việc đều viện cớ Tiên đế, không thể lấy làm tin cho đời sau. Từ “Tiên đế bãi Giám” đến “ép buộc” 35 chữ đều xóa bỏ.)

[28] Chiếu cho Lương Tòng Chính được thăng chức Chiêu Tuyên sứ, không truyền lại cho con trai.

[29] Xu mật viện tâu, bảo giáp ba lộ có mượn ngựa tư của dân, xin trả lại giá trị. Được chấp thuận.

[30] Quyền quản câu Hi Hà Lan Hội lộ kinh lược ty công sự Triệu Tế tâu: “Theo chỉ dụ triều đình, sai sứ thần ban tặng vật phẩm tang lễ cho Đổng Chiên đã qua đời, đồng thời lệnh điều tra việc ở Thanh Đường. Đã chọn Phụng chức Cao Thăng đem ban tặng, thân thấy A Lý Cốt ngồi ở sảnh đường của Đổng Chiên, đại thủ lĩnh Quỷ Chương cùng Cấp Bô, Tư Kết Tứ Đẳng hai người đều ở bên cạnh, cùng những người từng phục vụ Đổng Chiên nay đều phục vụ A Lý Cốt. Lại hỏi được các thủ lĩnh và bộ lạc rằng, lúc Đổng Chiên sắp qua đời, đã triệu tập các thủ lĩnh các tộc đến thành Thanh Đường, ước định để A Lý Cốt kế vị. Nay các thủ lĩnh và bộ lạc đều phục tùng.” Chiếu cho phép kế vị, đồng thời phong làm Tiết độ sứ. Hàng năm ban tặng trà, lụa, y phục, đai lưng, v.v., đều theo chỉ dụ ngày 12 tháng 2.

(Ngày 20 tháng 2 chiếu hỏi Triệu Tế.)

[31] Cơ quan Tường định dịch pháp tâu: “Tiền từ phường trường và bến đò, vốn dùng để chi trả cho việc khó khăn của nha tiền và thêm tiền rượu, v.v., chuẩn bị bồi thường cho các trường vụ. Những việc như vậy, danh mục không giống nhau. Ngoài những khoản chi hợp lệ theo điều lệ, xin được tạm giữ lại, để dùng vào việc chiêu mộ nha tiền, chi trả cho việc khó khăn và các việc liên quan đến dịch vụ.” Triều đình đồng ý.

[32] Hữu ty gián Tô Triệt tâu:

[33] Thần trộm thấy các quan đài gián trước sau dâng chương, bàn về tội ác của Hàn Chẩn, xin cách chức, nhưng đều bị giữ lại trong cung, không ban ra, khiến mọi người hoang mang, không biết ý chỉ của bệ hạ ra sao. Thần vừa cùng Lý Giác lên điện tâu việc, được nghe lời dạy của bệ hạ. Bệ hạ cho rằng việc thăng giáng đại thần phải giữ thể diện quốc gia, dù biết Chẩn không hợp lòng dân, nhưng cần đợi hắn tự xin từ chức rồi mới cách chức. Thần liền tâu rằng: “Bệ hạ lấy ân lễ đối đãi đại thần, tuy là việc đức lớn, nhưng thần đây có trách nhiệm can gián, nếu lời nói không hiệu quả, thì nghĩa không thể dừng lại. Chỉ sợ từ nay chương sớ dâng lên nhiều, làm phiền thánh thính, lại càng bất tiện cho Chẩn.” Đến nay đã hơn bốn mươi ngày, chương sớ của đài gián ngày càng nhiều. Nhưng Chẩn vẫn ung dung giữ chức, không hề xin từ chức. Thần xem ý hắn, có lẽ muốn giả vờ không biết, cố chấp quyền lực, kéo dài thời gian, rồi nhân cơ hội hãm hại người can gián. Dụng tâm như vậy, mà bệ hạ mong hắn biết sợ công luận, tự xin rút lui, thật khó lắm thay.

Chẩn cùng Thái Xác, Chương Đôn đều là gian tà, đều có thể hà hiếp dân, làm loạn nước. Nhưng Thái Xác nghe có người đàn hặc, liền dâng chương xin về quận. Chương Đôn tuy không tự xin rút lui, nhưng tính tình nóng nảy, dễ bị kích động, buông lời cuồng ngôn, cũng bị cách chức rõ ràng. Duy chỉ có Chẩn ở giữa, tuy tài năng tầm thường, không bằng hai người kia, nhưng tâm địa sâu hiểm. Hắn không như Xác biết nhún nhường để từ bỏ quyền lực, cũng không như Đôn nóng nảy mà chạm đến uy trời, cứ xoay quanh trong đó, dò xét không ít. Nếu có thể giữ chức một ngày, thì hắn có gì không làm. Mà bệ hạ lại đối đãi hắn bằng lễ độ, nhẫn nhịn không xử lý, chính là rơi vào kế của hắn rồi. Thần trộm nghĩ bệ hạ lấy lòng nhân từ và công bằng để cai trị bề tôi, gần đây trong ngoài đều dần theo quy củ, nhưng riêng việc thăng giáng đại thần, nghe lời đài gián, lại do dự không quyết, dường như chưa thật tốt. Thần vì lòng yêu Vua, xin vì bệ hạ nói sơ qua nguyên do.

[34] Thần trộm thấy Hoàng đế Nhân Tông tại vị hơn bốn mươi năm, trong nước yên ổn, ít có thời nào sánh được. Lúc đó dùng hai ba mươi vị tể tướng, việc thăng giáng đều theo công luận trong thiên hạ, chưa từng tùy tiện xuất phát từ ý riêng. Công luận thường phát xuất từ đài gián, những lời đài gián nói ra đều được thi hành ngay. Lời nói đúng thì cách chức tể tướng, lời nói sai thì cách chức đài gián. Quên mình mà dùng người, nên việc thưởng phạt như mùa xuân sinh sôi, mùa thu tàn lụi, người ta không oán hận. Suốt thời Nhân Tông, đài gián không dám giả dối, tể tướng không dám lộng quyền, là nhờ phương pháp này.

Nay Bệ hạ tuy có thể tiếp nhận lời nói thẳng, nhưng những điều thần tâu đều bị giữ lại trong cung, không ban ra. Khiến đài gián không thể phân biệt trung tà, mà đại thần ra vào tự do, mờ ám thành thói, làm tổn hại quốc thể. Việc Thái Xác bị cách chức đã trái với công luận. Việc bổ nhiệm Quan văn, mọi người đều cho là may mắn. Mà đại thần còn lấy việc không được chức Tiết độ sứ và thăng quan làm lý do. Thực ra là do không xử tội đúng mức, mở miệng cho kẻ gièm pha. Như việc Chương Đôn, đài gián đã lâu nói đến. Lúc đó nếu Bệ hạ giao ngay cho Tam tỉnh bàn xem có nên hay không, thì việc Đôn ở lại hay ra đi đều do công luận quyết định. Bệ hạ ban đầu không nỡ, để nuôi dưỡng cái ác của Đôn, sau đó mới đặc cách ban sắc chỉ, nói rõ tội trạng. Người chính trực tuy biết Đôn đáng tội chết, nhưng bè đảng tiểu nhân lại cho rằng Bệ hạ vì giận dữ mà cách chức Xu mật sứ. Điều thần lo lắng chính là ở đây. Vì vậy, thần mong Bệ hạ noi theo gương xưa của Nhân Tông, phàm những tấu chương của đài gián, đều ban ra ngoài thi hành. Như những điều thần tâu về tội ác của Hàn Chẩn, chắc chắn không dưới hai ba mươi chương, xin đều giao xuống Tam tỉnh. Nếu lời thần nói sai, xin trị tội rõ ràng; nếu tội trạng của Chẩn không sai, cũng xin xử phạt công khai. Để thiên hạ biết rõ việc Chẩn bị giáng chức là do đài gián khởi xướng, vì bị công luận thúc ép, dù là cựu thần triều trước, Bệ hạ cũng không thể tha, tự nhiên trong ngoài sẽ không còn lời bàn tán. Thần nói điều này không chỉ vì việc của Chẩn, mà muốn triều đình thưởng phạt phân minh, để phong cách của tổ tiên được thấy lại ngày nay.

[35] Ngày Giáp Tuất, Ty An phủ lộ Cao Dương Quan tâu rằng: “Châu Thương có nhiều trộm cướp, xin thêm vào chiếu chỉ coi là khu vực áp dụng luật nghiêm khắc.” Được chấp thuận.

[36] Sở Tường định Dịch pháp tâu: “Các lộ hiện đang bán các phường trường, bến đò, v.v., cùng các khoản chi phí cần thiết để chiêu mộ nha tiền, chưa có cơ quan nào quản lý. Xin giao cho Ty Đề điểm Hình ngục quản lý.” Được chấp thuận.

[37] Thượng thư tỉnh tâu: “Xin từ nay, các vụ cướp bóc có từ 10 tên hung ác trở lên, hoặc giặc cướp có từ 5 tên trở lên, cần phải bắt giữ theo chỉ dụ triều đình, thì không cần gửi qua Hình bộ, mà gửi thẳng đến Trung thư tỉnh để xin chỉ dụ.” Được chấp thuận.

[38] Ngày Ất Hợi, Ngự sử Trung thừa Lưu Chí và Điện trung Thị ngự sử Lã Đào vào chầu, bàn về các vị tướng. Thái hoàng thái hậu tuyên dụ: “Tướng tài rất khó tìm, Lưu Tường đáng tiếc, vừa định thăng chức.” Lại nói: “Gần đây bổ nhiệm Hồ Tông Dũ và Tô Thức thế nào?” Lưu Chí đáp: “Rất hợp với công luận.” Lại nói: “Đều là do trong này tự bổ nhiệm, hơn nữa Tô Thức thiên hạ đều biết là người có văn tài, bị chìm nổi nhiều năm.” Lại nói: “Mỗi khi các chấp chính đến, thường nói rằng mọi việc bổ nhiệm phải công bằng, người ngoài tự nhiên không có lời bàn tán.” Lại nói: “Vương Đắc Quân nhờ cha là Quảng Uyên có quen biết với Anh Tông, nên mỗi khi được bổ nhiệm một chức vụ, đều có người tấu trình.” Lưu Chí đáp: “Hậu sinh này chắc chắn bị người khác sai khiến.” Lại nói: “Các khanh gần đây tâu về việc tông thất bị hỏa hoạn, đã sai trung sứ đến thăm hỏi, xây dựng lại nhà cửa.” Lại nói: “Các khanh công bằng chính trực, không sợ quyền thế, cứ yên tâm tâu trình, trong này sẽ ủng hộ. Nếu có việc gì, cứ tâu lên.”

(Lưu Tường mất ngày 8 tháng 3.)

[39] Vương Nham Tẩu tâu: “Thần nghe nói gần đây hỏa hoạn lớn, lan rộng. Hoảng loạn không biết nơi trú, tạm trú ở chùa, rất không thích hợp. Phơi bày ở sân, không có gì che chắn. Người trong kinh nhìn thấy, tổn hại thể thống, rất bất tiện. Thần nghĩ ân đức của bệ hạ đã ban xuống, không cần đợi thần nói. Nhưng thần nghe được, suy nghĩ, không dám im lặng. Đây thực sự là điều bệ hạ nên lưu tâm. Mong bệ hạ nghiêm khắc ra lệnh cho các cơ quan tìm nơi ở thích hợp, sớm an trí. Để tỏ lòng nhân từ của bệ hạ cứu giúp tai nạn, thương xót tông tộc, và để thể hiện sự nghiêm khắc của bệ hạ ngăn chặn điều xấu, bảo vệ quốc gia.”

[40] Tờ dán vàng viết: “Như Đồng Văn Quán, cựu Thượng thư tỉnh, Tam Ban viện, đều có nhiều nhà cửa, có thể tạm trú, không gây hại.”

[41] Ngự sử trung thừa Lưu Chí tâu: “Thần gần đây từng bàn về tể tướng Hàn Chẩn tài kém, danh tiếng thấp, không xứng làm phụ tướng, xin bãi miễn, chưa được chấp thuận. Xét thấy Chẩn vốn không có học thuật, lời nói nông cạn, nhờ cậy quyền thế, không có gì đáng khen. Việc thiện ác, tài năng của người khác, đều không biết. Gần đây bổ nhiệm, chỉ dùng ý riêng, gây bàn tán, oán hận. Thần sợ dần dần làm điều xấu, phá hoại công đạo, trên phụ ủy thác, dưới cản trở người hiền. Từ trung xuân đến nay, tự biết bị công luận coi thường, nói với người khác: ‘Sau hàn thực sẽ xin từ chức.’ Lại nói: ‘Đợi qua tiểu tường của Thần Tông.’ Gần đây chỉ thấy thường xuyên chuẩn bị hành lý ra ngoài, tỏ ý muốn đi, nhưng không thấy quyết tâm. Không có liêm sỉ đến vậy. Ngay cả lại tốt, người chợ, cũng đều chê cười. Sao có thể tôn vinh triều đình, khuất phục thiên hạ? Xin đem chương sớ của thần liêu ra bàn, xét tội bãi chức, để thỏa lòng dân.”

(Ngày 18 tháng 3 năm Nguyên Hựu thứ nhất. Tiểu tường của Thần Tông là ngày 5 tháng 3. Có người cho rằng chương này là của Tôn Giác, không phải.)

[42] Khố bộ Lang trung Quách Mậu Tuấn được bổ làm Quân khí Thiếu giám. Thiên Chương các Đãi chế, Tri Hà Trung phủ Vương Lâm được đề cử làm Sùng Phúc cung, cư trú ở Trịnh Châu, do bệnh nên theo lời xin của ông.

[43] Chiếu bãi bỏ Ty Kinh chế Tài dụng của Hi Hà Lan Hội lộ, các việc liên quan đến tài lợi của lộ này sẽ nhập vào Ty Chuyển vận Thiểm Tây. Nếu có việc cần xử lý, phải nhanh chóng tâu lên. Tiền vật của Hi Hà lộ được phép chuyển đổi để ứng phó, nhưng không được dùng vào chi phí của các lộ khác. Các quan cũ của Ty Kinh chế phải đợi giao việc xong cho Ty Chuyển vận mới được rời nhiệm sở. Lại từ khoản phong trang của triều đình trong lộ này cấp ba vạn quan cho Lưu Xương Tộ để chuẩn bị chi dụng cho Ty Kinh lược. Theo lời xin của Xương Tộ.

(Ngày 6 tháng 8 năm Hi Ninh thứ 10, lần đầu cử Lý Hiến và Triệu Tế cùng kinh chế Hi Hà. Ban đầu dựa vào cấp phát của Độ chi, mỗi năm tốn hàng triệu, do đó lập Ty Tài dụng để đủ kinh phí, đến nay bãi bỏ. Sách 《Tân Lục》 biện rằng: Việc nhập tài dụng của hai lộ vào Ty Chuyển vận là theo lời xin của Lưu Xương Tộ. Nếu cho rằng điều này chỉ trích việc tiêu phí rộng rãi của Tiên đế khi mở mang biên cương là không đúng. Từ “Tiên đế khai biên” đến “đến nay bãi bỏ” ba mươi hai chữ đều bị xóa bỏ^[7].)

[44] Chiếu cấp bốn mươi vạn quan từ tiền Thường bình cho Ty Chuyển vận Kinh Tây.

[45] Chiếu rằng các việc bổ nhiệm, thay đổi, phải lệnh cho Lục tào hạn định thời gian ghi chép vào sổ vàng, kịp thời báo lên Ngự sử đài cùng các quan Gián ở Môn hạ, Trung thư hậu tỉnh, theo lời xin của Ngự sử Trung thừa Lưu Chí.

(Ngày 10 tháng 10 năm ngoái, ngày 19, ngày 26 tháng 2 nhuận năm nay, Chí lại có tấu trình, nay mới theo lời xin.)

[46] Tả chánh ngôn Chu Quang Đình tâu: “Thần từng tính toán số tiền thanh miêu trong thiên hạ, ngoài số đã chi phát trước đây, số tiền hiện còn lại vẫn nhiều, xin được lấy số tiền hiện có của một châu, cùng bàn bạc cân nhắc theo số hộ khẩu nhiều ít của các huyện, đều dùng để thu mua thóc có thể lưu trữ. Gặp năm được mùa, thì tăng giá để mua. Gặp năm hơi mất mùa, thì giảm giá để bán. Năm đói kém lớn, thì đem cho vay. Đợi năm được mùa trả lại, không tính lãi.” Chiếu cho Hộ bộ chỉ huy các lộ phủ giới và đề điểm hình ngục ty, xem xét số lượng cần thu mua để chuẩn bị, phải đảm bảo nơi đó có thóc do chuyển vận ty chi phát có thể đổi chác, và việc bán thóc được thực hiện^[8], không để tích trữ lâu gây hư hỏng, bảo đảm rõ ràng rồi tâu lên.

[47] Giám sát Ngự sử Tôn Thăng tâu: “Phép muối ở Giang Tây, Hồ Nam gây hại, thực hiện bởi Chu Ngạn Bác, Trần Tai. Dân hai lộ bị tàn hại, khổ sở hơn cả binh lửa. Như Tri châu Cát Châu Ngụy Luân tăng số muối một cách tàn bạo, riêng Cát Châu bị hại nặng nhất. Luân vì tang cha mẹ mà thôi chức, nhưng Phát vận sứ Tưởng Chi Kỳ lại tiến cử Luân chuyên tâm công việc, xin đợi khi mãn tang, lại cho làm Tri châu Cát Châu. Chi Kỳ xu nịnh lừa dối đến thế! Chỉ có Đề cử Giang Nam Tây lộ Thường bình đẳng sự Lưu Nghị dám dâng sớ nói rõ lợi hại, Nghị bị tước chức, bắt thôi việc. Còn Chuyển vận sứ Giang Nam Tây lộ Lưu Thục, tái nhiệm ở lộ này, trước sau năm năm, ngồi nhìn dân bị hại, chẳng nói một lời, nay lại được bổ làm Từ bộ Lang trung. Kính xin đặc biệt trị tội Tưởng Chi Kỳ, Lưu Thục, khôi phục chức vụ cho Lưu Nghị.” Chiếu bãi chức Từ bộ Lang trung của Lưu Thục, sai làm Tri châu Túc Châu. Tưởng Chi Kỳ đặc cách kéo dài thời hạn khảo xét hai năm, lại phạt mười cân đồng. Lưu Nghị được sai làm Quyền Phát khiển Thiều Châu.

(Cuối tháng nhuận, chương tấu của Lã Đào có thể tham khảo. Việc Lưu Nghị được bổ làm Thiều Châu, ở cuối tháng sáu. 《Cựu lục》 chép: Phép muối của Tiên đế nhằm thông thương có lợi, phép chưa hoàn thiện, Thăng cho là tàn bạo khổ sở, người nghe đều kinh hãi. 《Tân lục》 biện rằng: Tôn Thăng tâu, chỉ nói Chu Ngạn Bác, Ngụy Luân thi hành sai trái, làm mất ý nghĩa của phép muối, nên mới có lời tàn bạo khổ sở. Sử quan không nên dẫn lời Tiên đế. Từ “Phép muối của Tiên đế” đến “người nghe đều kinh hãi” hai mươi ba chữ đều bỏ đi.)

[48] Thăng lại tâu, xin xét kỹ tờ tấu trước, bãi chức Kế trí quan của Quân khí giám.

[49] Chiếu rằng: “Thái Thạc không cần đợi dâng sớ xin từ biệt triều đình, hãy nhanh chóng lên đường nhậm chức. Đậu Trưởng Dụ và những người khác, số tiền và vật liệu đã biến đổi từ tiền gốc bị giáng, giao cho Công bộ điều tra xem có gian lận hay không rồi tâu lên. Đồng thời, các văn bản liên quan do các lộ chuyển vận ty nắm giữ, hãy chuyển giao cho Công bộ, các vật phẩm quan phương đều phải niêm phong tại chỗ. Việc giáng chỉ cho chuyển vận ty điều tra số tiền này sẽ không được thực hiện nữa.”

(Ngày 18 tháng 2 nhuận, Thái Thạc được bổ làm chức Bát phát sông Thái^[9].)

[50] Lễ bộ Thượng thư Hàn Trung Ngạn và các quan tâu rằng: “Nay xin tham khảo, nếu có điềm lành hoặc tin thắng trận từ biên giới, sau khi các tể thần và quan lại dưới quyền đã chúc mừng Hoàng đế tại điện Tử Thần, hãy đến cửa Đông Nội bái yết Thái hoàng thái hậu.” Được chấp thuận.

[51] Xu mật viện tâu: “Kinh lược ty Hà Đông có 1.642 con ngựa không đủ tiêu chuẩn, xin dùng để bổ sung vào quân Mã phố và cấp cho tướng hiệu bộ binh trong cấm quân, số còn lại bán lấy tiền sung vào quỹ của ty Bảo giáp.” Được chấp thuận.

[52] Chiếu rằng Địch Tư và Lưu Định được bổ nhiệm làm chức cung quan ngoại nhiệm. Do Ngự sử Vương Nham Tẩu hặc tội Tư và Định khi làm chức Đề cử Bảo giáp Hà Bắc, đã trồng trọt và bán lấy tiền ngoài khu vực huấn luyện, dùng vào việc chi tiêu linh tinh của ty.

(Ngày 12 tháng 4, lại bị trách phạt.)

[53] Ngự sử Tôn Thăng tâu rằng: “Kính nghĩ rằng triều trước bắt đầu bàn việc thi hành phép bảo ngũ trong thiên hạ, cốt để phân biệt kẻ gian ngụy, trừ bỏ trộm cướp mà thôi. Kẻ tiểu nhân lừa dối, bèn dâng lời tà thuyết, khiến dạy dân ba lộ thuộc phủ giới, khiến họ biết việc binh. Than ôi! Đó là điều không suy nghĩ mà thôi. Từ khi ân trạch đạo đức của tiên vương tắt, phong tục lễ nghĩa bị hủy hoại; phép tỉnh điền của ba đời bị bãi bỏ, bọn kiêm tính nổi lên. Trong nghìn năm, tập tục dần suy đồi, binh và dân mới tách biệt. Sự biến đổi của thời thế, chỉ có bậc thánh trí mới thông hiểu được. Với tài năng hùng vĩ, mưu lược sâu xa của Thái Tổ, Thái Tông, thống nhất bốn biển, khuất phục các hùng, đặt nền móng vững chắc muôn đời cho con cháu làm đế vương, há lại không biết nuôi quân là tốn kém mà chỉ nghiêm cấm binh khí, là để tỏ cho dân biết không thể để họ hiểu việc binh.

Bảo giáp ba lộ thuộc phủ giới, tuy đều có hại, nhưng Hà Bắc là nặng nhất, đó là tội của sứ giả. Lưu Định trên thì dựa vào bè đảng gian ác của Chương Đôn, dưới thì nương nhờ tài năng tầm thường của Địch Tư, trong thì buông lỏng cho chỉ sử tuần giáo, tha hồ bóc lột, ngoài thì khoan dung nương nhẹ, ngăn cản châu huyện, khiến pháp lệnh không thi hành được với dân, công khai hăm dọa, nên biến loạn ở Chân Định, Hoạch Lộc nổi lên sau, trộm cướp ở Thiền, Hoạt dấy lên trước. Nhờ linh thiêng của tổ tông xã tắc, sự quyết đoán sáng suốt của thánh thượng, không mê hoặc bởi lời gian tà, cuối cùng bãi bỏ giảm bớt, nếu không thì tai họa khó lường. Nay tàn dư độc hại, tệ lậu vẫn còn, kẻ cầm đầu gian ác đã bị đuổi ra ngoài, nhưng Lưu Định, Địch Tư gây chuyện dấy loạn, tội trạng rõ ràng. Thế mà họ vẫn sống lén lút, mong được may mắn thoát tội, chưa bị xử đúng phép, khiến sĩ dân căm phẫn. Kính mong thánh từ xét biến loạn ở Hoạch Lộc, Thiền, Hoạt, hiểu rõ nguyên do của Lưu Định, Địch Tư, sớm trị tội họ, nghiêm khắc cách chức. Những mệnh lệnh ban ra sau này về việc dạy luyện, xin giao cho Xu mật viện xem xét kỹ lại, ước thúc cấm chỉ, để giữ vững quy mô muôn đời của tổ tông, thì thiên hạ may mắn lắm thay.”

[54] Bản tấu trình dán vàng viết: “Chu Thế Tông khôi phục lại đất cũ Tam Quan, tổ tiên ta bình định bốn phương, chưa từng nhờ vào dân binh. Trước đây, giặc quân Thiểm Tây là Vương Xung hoành hành giữa mấy châu, mỗi lần vào trường tập luyện, thì bảo giáp vây quanh lạy, nộp vũ khí rồi bỏ chạy, từ đó biết rằng bảo giáp không đủ để đánh trận mà chỉ đủ gây họa mà thôi. Lưu Định và Địch Tư đem rau trồng trong đất trường tập bán ép cho bảo giáp, lấy tiền đó làm của riêng. Định và Tư còn như vậy, thì những kẻ tả hữu sai khiến, sao có thể không lộng hành cướp bóc?”

[55] Binh bộ tâu xin sửa đổi luật về việc đào ngũ của các phiên cung thủ Hà Đông, Thiểm Tây. Được chấp thuận.

[56] Phong Ba Tân Vĩnh Sách Đa, quan phiên ở Hoàn Khánh lộ, làm Tam ban sai sứ, để ghi nhận việc chết vì việc nước.

[57] Ngày Bính Tý, Môn hạ, Trung thư ngoại tỉnh tâu rằng: “Hậu tỉnh đã hoàn thành, tất cả các điều lệ về tu sửa tỉnh, tào, tự, giám và việc thi hành, nên thêm tên Môn hạ, Trung thư hậu tỉnh vào.” Được chấp thuận.

[58] Ngày Đinh Sửu, Ngự sử trung thừa Lưu Chí tâu rằng:

[59] “Thần gần đây nhiều lần dâng sớ nói rằng Hàn Chẩn không thể đảm nhận chức tể tướng, nhưng chưa được thánh chỉ thi hành. Thần trí thức nông cạn, kính xét rằng các bậc tiên vương chọn tể tướng, thay trời trị vạn vật, gánh vác trọng trách, nếu không phải người có tài đức lớn thì không đủ để đảm đương. Tài đức lớn không thường có trong thiên hạ, nhưng tể tướng không thể thiếu người. Như Tiêu Hà, Tào Tham thời Hán Cao Tổ, Bính Cát, Ngụy Tướng thời Hán Tuyên Đế, là những bậc kém hơn. Đời sau cũng có người, nhưng hiếm ai có thể đảm nhận chức vụ. Như Phòng Huyền Linh, Đỗ Như Hối thời Đường Thái Tông, Diêu Sùng, Tống Cảnh thời Đường Minh Hoàng, cũng là những tể tướng một thời. Càng về sau càng ít người, hoặc vì Vua hiền mà tể tướng không xứng, hoặc tể tướng có tài mà Vua không dùng được.”

[60] Triều đại nhà ta kế thừa những tệ nạn của thời Ngũ Đại, Thái Tổ và Thái Tông đã khởi dựng nền đế nghiệp. Thời đó có người như Triệu Phổ, văn võ song toàn, biết thời thế và thay đổi, phò tá hai triều, tạo nền tảng thái bình. Thời Chân Tông, trong nước không có việc gì, thì có người như Lý Hãng, Vương Đán, sâu sắc, nhìn xa trông rộng, tài năng lớn, giúp đỡ bên cạnh. Thời Nhân Tông thì có người như Vương Tằng, Lữ Di Giản, giản dị, nghiêm trang, trấn an trong ngoài, dùng tài mưu lược, bình trị bốn phương. Về già được Phú Bật, Hàn Kỳ, giao phó việc lớn, đời được yên ổn. Thần cho rằng từ thời tổ tông đến nay hơn một trăm ba mươi năm, chưa từng có ngày nào không có tể tướng. Nhưng những người được người đời khen ngợi, công lao hiển hách, âm đức như sáu bảy người này, cũng không nhiều. Với sự sáng suốt của tổ tông, thời gian dài lâu, việc chọn dùng tể tướng khó khăn như vậy.

[61] Nay bệ hạ lên ngôi đã hơn một năm, xem xét các bậc sĩ trong thiên hạ chưa thể hết được, mà muốn dùng người làm tướng, ai ai cũng phải xứng đáng, há chẳng khó sao! Nhưng hôm nay từ chỗ nhàn rỗi bỏ phế mà chọn Tư Mã Quang làm chấp chính, chẳng bao lâu dùng làm thượng tướng. Người trong thiên hạ, không kể trí ngu, không kể hiền hay không hiền, không một ai cho là không được. Đức tin của Quang vốn đã được người ta tin cậy. Bệ hạ dùng Tư Mã Quang, rõ ràng không phụ lòng dân chúng, kín đáo không thẹn với quỷ thần. Như học thuật tài năng của Quang, tuy chưa đủ để sánh với người xưa, cũng sẽ không thẹn với người nay. Cho nên bệ hạ dùng ông mà thiên hạ phục. Dù Cao Tông dùng Phó Duyệt; Minh Hoàng dùng Diêu Sùng, cũng không thể hơn được. Thần trộm bàn về Quang, cho rằng Quang mang trọng vọng của thiên hạ, gặp được sự chí thành của bệ hạ, có thể ngồi ngay ngắn trong triều đình, không cần lao nhọc làm việc, giao phó tài năng cho trăm quan, khiến mỗi người đều làm tròn chức vụ của mình, không cần thân mình chịu khổ nhọc, miệng tranh luận với họ. Quang như thế có thể trên thành tựu công lao lớn như Y Doãn, Chu Công, dưới xem xét dấu vết nhỏ như Phòng Huyền Linh, Đỗ Như Hối. Nếu Quang thật sự làm được như vậy, không may có người như Hàn Chẩn, cùng Quang làm Tả Hữu bộc xạ, cùng nắm quyền quốc gia, cùng giữ chính sự lớn, Quang muốn làm điều này, thì Chẩn làm điều kia, Quang muốn một, mà Chẩn lại ba, làm Quang há chẳng khó sao!

Tề Hoàn Công hỏi Quản Trọng rằng: “Làm sao mà hại đến bá nghiệp?” Quản Trọng đáp: “Có người mà không dùng, hại bá nghiệp. Dùng mà không tin, hại bá nghiệp. Đã tin lại để tiểu nhân xen vào, là hại bá nghiệp lớn nhất.” Như Tư Mã Quang học thuật uyên bác, thanh liêm giữ mình, bệ hạ đã biết mà dùng, dùng mà tin, một sớm một chiều đưa lên trên quần thần, thiên hạ không ai không ngẩng đầu trông mong thái bình. Bệ hạ lại dùng Hàn Chẩn tiểu nhân, làm Tả Hữu bộc xạ, khiến trên dưới nghi ngờ do dự, cho rằng tin Quang không chắc, dùng Quang không chuyên. Nếu không, sao lại để tiểu nhân xen vào? Nếu Hoàn Công làm như vậy, Quản Trọng há chịu làm tướng nước Tề sao?

[62] Thần xin vì bệ hạ tính toán, nên bãi chức tể tướng của Hàn Chẩn, hoặc để trống chức vị ấy để đợi người hiền tài cũng được. Sách 《Thượng thư》 viết: “Đây là chức Tam công, bàn luận đạo lý, kinh lý quốc gia, điều hòa âm dương. Chức quan không cần đủ, chỉ cần người xứng đáng.” Hành vi của Hàn Chẩn, trong nhà không được gia đình tin tưởng, ngoài xã hội không được bạn bè tín nhiệm, triều đình trên dưới, thấy bệ hạ dứt khoát bãi chức Thái Xác, đều cho rằng Chẩn chắc chắn không thể ở lâu được nữa. Nay những người tấu trình đã nhiều, tài năng và tội ác của Chẩn vốn đã rõ ràng, bệ hạ còn chần chừ không quyết đoán, há còn có điều gì nghi ngại sao? Lưu Hướng đời Hán nói: “Dùng người hiền thì như lăn đá, trừ kẻ nịnh thì như nhổ núi, như thế mà mong âm dương hòa hợp, há chẳng khó sao?” Thần trộm thấy Hàn Chẩn năm trước khi làm tri châu Tần, đã vô tội giết Tam ban phụng chức Phó Kình, bị cách chức hơn một năm. Nay bệ hạ thùy liêm thính chính, trên dưới đều đang quan sát, lòng người nghi ngờ lo lắng, càng không thể để người bất nhân ở bên cạnh. Hành trạng bất nhân của Hàn Chẩn đã rõ ràng như vậy, kính mong bệ hạ sớm ban lệnh bãi chức.

(Ngày 20 tháng 3 năm Nguyên Hựu thứ nhất, có người cho rằng bản tấu này là của Tôn Giác, ghi vào cuối tháng 2 nhuận, là không đúng.)