[PREVIEW] QUYỂN 373: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ NHẤT (BÍNH DẦN, 1086)

Bắt đầu từ tháng 3 năm Nguyên Hựu thứ nhất đời Triết Tông, ngày Kỷ Mão đến hết tháng.

[1] Tháng 3, ngày Kỷ Mão, Triều nghị đại phu Khổng Tông Hán được bổ làm Hồng lư khanh, Độ chi lang trung Lưu Phụng Thế làm Tả ty lang trung, Tả ty lang trung kiêm Trứ tác tá lang Lâm Hi làm Khởi cư xá nhân, Tu thực lục kiểm thảo quan, Mã quân đô ngu hậu, Hùng Châu đoàn luyện sứ, Tri Hi Châu Lưu Xương Tộ được điều làm Tri Vị Châu, Tứ phương quán sứ, Anh Châu thứ sử, Tri Hùng Châu Lưu Thuấn Khanh làm Cao Châu thứ sử, sung Long Thần vệ tứ sương đô chỉ huy sứ, điều làm Tri Hi Châu, Đông thượng các môn sứ, Quyền Cao Dương quan lộ binh mã kiềm hạt kiêm Tri Ân Châu Vương Sùng Chửng làm Tri Hùng Châu.

[2] Chiếu rằng: “Các quan từ Lưỡng chế trở lên được phép theo lệ xin bổ nhiệm thân thuộc, các cựu Tể tướng, Chấp chính quan mỗi hai năm được xin bổ nhiệm thân thuộc một lần.”

[3] Hộ bộ thị lang Dương Cấp làm Bảo văn các đãi chế, Tri Lư Châu, Tư chính điện đại học sĩ, Chính nghị đại phu, Tân sai Tri Dương Châu Lữ Huệ Khanh làm Đề cử Sùng Phúc cung, đều do xin nghỉ vì bệnh, được chấp thuận.

[4] Tam tỉnh tâu: “Việc vận chuyển bằng đường sông Quảng Tế, trước đây do Lý Sát và các quan tâu xin bãi bỏ, đổi sang dùng đường sông Thanh Hà, rõ ràng là xa vòng.” Chiếu sai Triều tán lang, Tri Lệ Châu Vương Ngạc lo việc khôi phục và sắp xếp lại việc vận chuyển bằng đường sông Quảng Tế.

(Việc Lý Sát và các quan bãi bỏ đường sông Quảng Tế, xem các chi tiết về thời gian: cuối tháng 11 năm Nguyên Phong thứ 8, Chu Tư nói; ngày 11 tháng 2 năm Nguyên Phong thứ 5 lần đầu bãi bỏ; ngày 20 tháng 7, Vương Hoàn nói; ngày 4 tháng 9 năm thứ 6; ngày 19 tháng 8 năm thứ 7; ngày 12 tháng 4 năm Nguyên Hựu thứ nhất; ngày 12 tháng 12.)

[5] Khảo công viên ngoại lang Lâm Đán làm Điện trung thị ngự sử, Thừa nghị lang Hàn Xuyên, Quyền phát khiển Khai Phong phủ suy quan Thượng Quan Quân đều làm Giám sát ngự sử, theo đề cử của Trung thừa Lưu Chí.

[6] Xu mật viện tâu: “Từ khi Thần Tông hoàng đế băng hà và quốc chủ nước Hạ mất mẹ, biên giới chưa từng bàn bạc, e rằng các lộ ven biên sẽ lơ là phòng bị, quân địch bất ngờ xâm phạm.” Chiếu cho các lộ Phu Diên, Hoàn Khánh, Hà Đông, Hi Hà Lan Hội kinh lược ty^[1], răn dạy các tướng biên giới phải chuẩn bị phòng thủ.

[7] Hình bộ tâu: “Đại Lý tự điều tra việc Phủng Nhật quân sứ Đường Tuyên giấu dao vào cửa điện Sùng Chính, ăn trộm dây lưng bạc của Phủng Nhật quân sứ Trương Dụng, Điện tiền đô chỉ huy sứ Yến Đạt xin đưa Đường Tuyên về trước doanh trại, tập hợp mọi người để xử phạt nặng ngoài pháp luật.” Chiếu rằng: “Đường Tuyên đặc biệt bị đày ra đảo Sa Môn, vĩnh viễn không được tha về.”

[8] Chiếu cho Ngự sử trung thừa Lưu Chí, Hữu chánh ngôn Vương Địch, Hình bộ lang trung Đỗ Hoành, tiến hành biên soạn lại các sắc lệnh, quy chế, thể thức từ thời Nguyên Phong.

[9] Trước đó, [Lý] Chí tâu rằng: “Pháp luật là mệnh lệnh lớn của thiên hạ. Các bậc tiên vương chế định pháp luật với ý nghĩa khiến người ta dễ tránh mà khó phạm, nên rất đơn giản và thẳng thắn, đủ để bao quát hết lý lẽ của thiên hạ. Đời sau chế định pháp luật, chỉ sợ kẻ có tội có thể thoát tội, nên dựng nhiều điều khoản, khiến dân chúng không biết phải làm sao. Thời thế có lúc nhẹ lúc nặng, chỉ có bậc thánh nhân mới có thể biến thông được. Thời đầu của tổ tông, pháp lệnh rất giản ước mà thi hành được lâu dài. Về sau, đại thể không quá mười năm lại thay đổi pháp luật một lần. Há phải vì thiên hạ rộng lớn, dân vật đông đúc, sự việc ngày càng nhiều nên pháp luật không thể không chặt chẽ sao? Thần trộm nghĩ rằng không phải vì sự việc nhiều mà pháp luật chặt chẽ, mà chính vì pháp luật rườm rà nên gian tà mới sinh ra. Thần Tông hoàng đế thấu hiểu sự kỳ diệu của sự thay đổi, đặc biệt coi trọng hiến pháp và cấm lệnh. Năm Nguyên Phong, sai các cơ quan biên soạn sắc lệnh, những điều trước kia ghi trong sắc phần lớn chuyển sang lệnh. Bởi vì vi phạm sắc thì hình phạt nặng, vi phạm lệnh thì tội nhẹ, điều này đủ thấy đức nhân hậu của Thần Tông, thương xót muôn phương, muốn khoan dung cho những lỗi lầm của dân chúng, ân điển rất lớn. Nhưng các cơ quan không thể tuyên dương đức của chủ, mở rộng ý nghĩa, lại tăng thêm nhiều điều khoản, chia cắt chế độ cũ, dùng một lời lệch lạc mà lập ra một pháp, nhân một việc thay đổi mà sinh ra một điều khoản, ý nghĩa rườm rà, văn tự tối nghĩa, không đủ để bao quát lý lẽ của vạn vật, thấu hiểu tình hình thiên hạ, thi hành được một thời gian, lại thay đổi nhiều lần.

Nay những gì gọi là tục giáng, cứ nửa năm ban hành một lần, mỗi lần không dưới vài tập. Pháp luật là điều công bằng nhất của thiên hạ. Tạo ra mà không thông suốt, nên thi hành không được lâu dài, đó là lẽ tự nhiên. Hơn nữa, tục giáng phần lớn không nói rõ điều gì bị thay đổi, nên các cơ quan, châu huyện thi hành một cách mâu thuẫn, đầu đuôi không thống nhất, không phải là điều gọi là thống nhất, thông hiểu chí hướng của thiên hạ. Thần ngu muội cho rằng nên có sự thêm bớt, sửa đổi, bỏ bớt sự rườm rà, hợp nhất những điều bị chia cắt, cốt ở sự đơn giản, rõ ràng, khiến dân chúng biết tránh, và hiểu được ý nghĩa hướng thiện, tránh xa tội lỗi. Kính mong thánh từ xét thời thế, hiểu rõ công dụng của pháp luật, chọn một hai vị nho thần có kinh thuật, hiểu rõ thể chế trị nước, thông thạo dân chính, đem những sắc lệnh cũ từ thời Khánh Lịch, Gia Hựu trở lại đây, so sánh với sắc lệnh mới, lược bỏ, sửa đổi, để tạo thành điển chương của một triều đại, thi hành mãi mãi.”

[10] Lại tâu rằng: “Phép thường bình sai dịch và phép tội nhân đi đày, nay đã thay đổi, trong sắc lệnh liên quan không ít, vì thế cần phải sửa đổi. Chính nhiệm Thứ sử trở lên về hưu, theo lệnh lộc năm Gia Hựu, tiền lương và áo mặc được cấp theo lệ của quan phân ty, quan phân ty được cấp theo lệ của quan hiện nhiệm. Đến tháng 5 năm Hi Ninh thứ 4, theo chỉ dụ của Thánh chỉ, quan chính nhiệm về hưu được cấp bổng lộc của Kim Ngô vệ Đại tướng quân, như vậy là đã thay đổi lệnh Gia Hựu. Nay trong sắc lệnh năm Nguyên Phong lại dựa theo lệnh lộc năm Gia Hựu để lập văn bản, không rõ khi biên soạn sắc lệnh năm Hi Ninh thứ 7 và năm Nguyên Phong thứ 6, vì sao lại bỏ sót chỉ dụ tiếp tục ban hành năm Hi Ninh thứ 4? Nghe nói ở kinh thành, bổng lộc của quan chính nhiệm về hưu đều theo chỉ dụ năm Hi Ninh thứ 4, còn ở các địa phương khác phần nhiều vẫn theo lệnh Gia Hựu để cấp. Pháp lệnh trong và ngoài kinh thành khác nhau như vậy, e rằng còn có những trường hợp tương tự, không thể không tiến hành sửa đổi bổ sung.”

[11] Hữu Gián nghị đại phu Tôn Giác cũng tâu rằng: “Thần nghe nói trong ngoài đều bàn luận, cho rằng nỗi lo hiện nay, liên quan đến tình cảm con người, không gì nghiêm trọng hơn việc bộ luật biên soạn năm Nguyên Phong quá chi tiết, rườm rà, khó tra cứu và áp dụng. Việc đặt ra luật pháp tùy theo sự việc, không thể áp dụng chung, trong đó có nhiều điểm không thống nhất. Dù có những người làm quan lâu năm, quen dùng luật pháp, cũng không thể hiểu hết được. Thậm chí có điều luật chia thành bốn năm phần, khi cấp bách không thể phối hợp với nhau, chi tiết như vậy, há chẳng phải là pháp luật của bậc vương giả như sông lớn, khiến người ta dễ tránh mà khó phạm sao? Thần ngu muốn nói rằng, hiện nay triều đình cần đơn giản hóa, hướng đến sự khoan dung, pháp luật nên khiến mọi người đều hiểu rõ, không khó nắm bắt, như các bộ luật biên soạn qua các triều đại trước. Khi dẫn dụng để xét xử, trước hết căn cứ vào luật, sau đó mới dựa vào các điều khoản, quy định, mệnh lệnh. Nay các điều khoản trong bộ luật giống như luật, tức là luật có thể bị bãi bỏ. Kính xin bệ hạ đặc biệt thiết lập một cơ quan tu chỉnh bộ luật, kèm theo các quy định, mệnh lệnh, thể thức, chọn lấy năm bảy người trong số các quan lại am hiểu kinh điển, nghĩa lý, pháp luật rõ ràng, không quá khắt khe, theo lệ cũ do đại thần đứng đầu, giao cho các cơ quan như Tỉnh, Tự tu chỉnh các điều khoản, quy định, thể thức, những việc có thể thêm bớt và thực hiện ngay thì làm trước. Như vậy, ý chỉ nhân hậu yêu thương của triều đình có thể truyền bá khắp nơi, mà phong khí khắc nghiệt sẽ dần suy yếu.” Do đó, có lệnh san định và tu chỉnh bộ luật.

(“Trọng hành san định tu chỉnh”, đây là lời trong bản ghi chép cũ, nay dùng lại. Bản ghi chép cũ nói: Tiên đế sai quan tu chỉnh các điều khoản, quy định, thể thức, tự mình định ra thể chế, thi hành chưa được bao lâu, quan lại quen thuộc, dân chúng yên ổn. Lúc đó muốn thay đổi lớn, nên tu chỉnh lại. Bản ghi chép mới đã bỏ đi.)

[12] Trung thư xá nhân Tô Thức tâu: “Theo bản từ đầu do Hình phòng gửi đến, ba tỉnh cùng phụng thánh chỉ, cho Trầm Khởi được phục chức Triều tán lang, Giám nhạc miếu. Thần thấy từ năm Hi Ninh đến nay, Vương An Thạch nắm quyền, bắt đầu tìm kiếm công trạng nơi biên cương, gây hấn với các nước láng giềng. Vương Thiều được thăng chức nhờ công ở Hi Hà, Chương Đôn được dùng nhờ việc ở Ngũ Khê, Hùng Bản nổi danh nhờ dẹp yên Lô Di. Trầm Khởi và Lưu Di nghe theo mà bắt chước, kết oán với An Nam, gây nên binh đao, họa loạn liên miên, khiến hàng chục vạn người chết. Gia đình Tô Giam bị hại, chịu cảnh lầm than. Đến nay, hai vùng Quảng Đông, Quảng Tây vẫn chưa hồi phục. Tiên đế ban đầu muốn xử tử hai người này để tạ lỗi với thiên hạ, nhưng Vương An Thạch và những người khác ra sức bao che, khiến họ được giữ toàn mạng, đã là may mắn lắm rồi.

Ngày 24 tháng 3 năm Nguyên Phong thứ 6, thánh chỉ có viết: ‘Trầm Khởi phạm tội nặng, vĩnh viễn không được phục chức.’ Thiên hạ truyền tụng, cho là rất đúng, đó là lời không thể thay đổi của tiên đế, không phải là ân xá do việc lên ngôi của bệ hạ ngày nay. Trầm Khởi và Lưu Di, mỗi người đều mang tội với hàng chục vạn sinh linh, dù có bị cách chức suốt đời cũng chưa đủ đền tội. Gần đây, chỉ vì Lưu Di được dùng lại, Trầm Khởi không tự lượng sức, dám kêu oan, đổ hết tội lỗi cho Lưu Di, vin vào đó để đòi được phục chức. Thần cho rằng trong việc binh đao với An Nam, Trầm Khởi thực sự là người khởi xướng, còn Lưu Di chỉ là người tiếp nối. Pháp luật có phân biệt kẻ chủ mưu và người theo sau, Lưu Di có tài năng và học vấn, còn có thể dùng được, còn Trầm Khởi thì tài hèn, tính nết xảo quyệt, khi quân Khánh Châu nổi loạn, Trầm Khởi giữ chức Thủ Vĩnh Hưng, nghe tin đồn đã vội mặc áo giáp lên thành, khiến ba phủ kinh động, suýt nữa gây ra biến loạn lớn. Những việc ông ta làm, người đời đều chê cười. Khi làm Tri phủ Hàng Châu, cách xử lý càng sai lầm, khiến dân chúng bị thiên tai chết nhiều gấp đôi các quận khác. Cùng với Trương Tịnh và những người khác, ông ta uống rượu, giao du bất chính, không việc gì không làm. Triều đình dùng Lưu Di đã không thỏa đáng với công luận, huống chi là Trầm Khởi, tuyệt đối không thể tha thứ.

Nay chỉ cho ông ta làm Triều tán lang, Giám nhạc miếu, thực sự không đáng bàn, nhưng thần thương xót lời nói sáng suốt và đúng đắn không thể thay đổi của tiên đế, nay bị thay đổi nhẹ nhàng, thần thực sự không nỡ viết lời phê chuẩn, khiến bọn tiểu nhân khắp nơi âm thầm vui mừng, những kẻ như Lữ Huệ Khanh, Thẩm Quát cũng có cơ hội được phục chức, gây hại không nhỏ. Thần khẩn thiết xin bệ hạ suy nghĩ sâu xa về lời ‘vĩnh viễn không được phục chức’ của tiên đế, không thể thay đổi; và nỗi oan của hàng chục vạn sinh linh cũng không thể quên. Xin ban chiếu rõ ràng cho các cơ quan, từ nay về sau, ai dám xin phục chức cho những kẻ như Trầm Khởi, sẽ bị trị tội. Còn bản cáo từ, thần không dám soạn.” Sau đó có chiếu, lệnh phục chức Trầm Khởi không được thi hành.

(Thực lục ngày 24 tháng 8 năm Kỷ Dậu có chiếu: “Lệnh phục chức Trầm Khởi trước đây không được thi hành^[2], vì Trung thư xá nhân Tô Thức cho rằng ông ta không đáng được phục chức.” Xem tập của Tô Thức, bản tấu này viết ngày 22 tháng 3, không rõ vì sao đến tháng 8 mới thi hành. Lại xem Thực lục, ban đầu không ghi ngày Trầm Khởi được lệnh phục chức, nay theo tập của Tô Thức.)

[13] Sửa đổi pháp luật về người trực ban.

(Sự việc ngày 22 trong 《Chính Mục》, cần xem xét.)

[14] Môn hạ thị lang Tư Mã Quang tâu: “Ngày 21 tháng này, trung sứ Trần Diễn vâng mệnh hoàng đế hỏi thần: ‘Ngày mai Trình Di vào chầu, nếu tâu đối có điều đáng lấy, nên bổ nhiệm chức vụ gì? Không thể quá thấp, cũng không thể quá cao. Nếu cho vào kinh diên, nên đặt danh mục gì?’ Thần nghĩ rằng Trình Di vốn là thường dân, giữ đạo không ra làm quan. Trước đây triều đình bổ nhiệm làm mạc chức quan Tây Kinh giáo thụ, Di đã từng cố từ chối. Đến khi triều đình triệu vào kinh, bổ làm Tuyên đức lang, Hiệu thư lang, Di lại từ chối. Chức quan thấp trong kinh diên chỉ có Sùng chính điện thuyết thư. Nếu lấy chức vụ mới bổ nhiệm làm Sùng chính điện thuyết thư, đã là sự thăng tiến vượt bậc, chỉ sợ Di kiên quyết từ chối không dám nhận. Xin thánh thượng suy xét quyết định.”

(Theo 《Nguyên Hựu Thực Lục》, Tư Mã Quang tự tay viết tờ tấu ngày 21 tháng 3, nay phụ lục vào đây.)

[15] Ngày Tân Tỵ, Tuyên đức lang Trình Di được bổ làm Thông trực lang, Sùng chính điện thuyết thư. Di vào chầu, (ngày 14 từ chối ân mệnh, xin được vào yết kiến.) liền được bổ nhiệm vào kinh diên. Di từ chối trực tiếp, nhưng không được chấp thuận; lui về rồi dâng tấu, nói:

[16] “Thần trộm nghĩ rằng, biết người là điều khó, ngay cả Đế Nghiêu cũng khó làm được. Dù bệ hạ có sự sáng suốt thánh minh, nhưng thần chỉ mới được vào chầu trong khoảnh khắc, bệ hạ thấy thần có gì mà vội gia ân bổ nhiệm? Nay bệ hạ chọn thần từ nơi ruộng vườn, đột ngột đặt vào chức kinh diên, đó là việc làm phi thường. Triều đình trông mong thần báo đáp, thiên hạ cũng đang dõi theo. Nếu thần không xứng đáng, thì sẽ làm thất vọng hiện tại và để lại tiếng chê về sau, há chẳng phải cẩn thận sao? Thần chưa dám từ chối ngay, chỉ xin bệ hạ cho thần lên điện dâng ba tờ tấu trình về việc kinh diên. Nếu lời thần nói đúng, thì bệ hạ dùng thần là không sai, thần nhận mệnh cũng không hổ thẹn; nếu lời thần nói không đúng, thì đó là tài thần không đủ dùng, xin cứ cho thần từ chối. Như vậy, triều đình không có lỗi trong việc bổ nhiệm, kẻ ngu thần này cũng được việc đi ở hợp lẽ.” Lại tâu: “Thần không đợi mệnh xuống, đã vội tâu trình, là muốn triều đình xem xét kỹ trước khi bổ nhiệm, để khỏi phải thay đổi mệnh lệnh đã ban.” Lại tâu: “Nếu bệ hạ cho rằng thần hôm qua đã lên điện, thì chỉ xin cho thần được dâng tờ tấu trình kín, cũng như tâu trình bằng miệng vậy.”

[17] Tờ tấu thứ nhất viết: “Thần trộm thấy từ xưa đến nay, bậc quân vương giữ được thành quả và đạt đến thịnh trị, không ai bằng Chu Thành Vương. Đức độ của Thành Vương có được là nhờ sự phụ tá và dưỡng dục của Chu Công. Ngày xưa, Chu Công phụ tá Thành Vương, từ nhỏ đã được rèn luyện, những gì thấy đều là việc chính đáng, những gì nghe đều là lời chính trực, xung quanh đều là người chính trực, nên sự rèn luyện và trí tuệ cùng lớn lên, sự giáo hóa và tâm tính cùng hình thành. Ngày nay, những nhà sĩ đại phu biết dạy dỗ con em tốt, cũng đều mời những bậc danh đức, đoan chính đến ở cùng, để họ được thấm nhuần và hình thành tính cách, nên nói rằng ‘tính cách từ nhỏ như bản tính trời sinh, thói quen như tự nhiên’. Thần nghĩ rằng Hoàng đế bệ hạ tuổi còn trẻ, tuy có tư chất thông minh thánh thiện do trời ban, nhưng đạo lý phụ tá và dưỡng dục không thể không đến nơi đến chốn. Cái gọi là đạo lý phụ tá và dưỡng dục, không phải là chỉ dùng lời nói để khuyên bảo, hay đợi sai lầm rồi mới can gián, mà là ở sự nuôi dưỡng và thấm nhuần. Đại để trong một ngày, thời gian tiếp xúc với hiền sĩ đại phu nhiều, thời gian gần gũi với thái giám, cung nữ ít, thì khí chất tự nhiên thay đổi, đức độ và tài năng sẽ thành tựu. Xin triều đình chọn lựa những bậc hiền đức để phụ trách việc giảng giải và khuyên răn; sau khi giảng đọc xong, nên để lại hai người trực ban ngày, ban đêm thì một người trực đêm, để sẵn sàng ứng đối. Khi Hoàng đế rảnh rỗi đọc sách, lúc nghỉ ngơi, thỉnh thoảng triệu kiến ở nội điện, nói chuyện thân mật, không chỉ dần dần thấm nhuần đạo lý, mà còn hiểu được tình người, cảnh vật, sự khó nhọc của việc cày cấy, lâu ngày tự nhiên thông suốt. So với việc thường ở trong cung cấm, lợi ích há chẳng lớn sao?

Thần nghe nói cách ngày mở một lần kinh diên, giảng đọc vài dòng, các quan đứng hầu, rồi nghiêm trang lui ra, tình ý không giao tiếp, như thế thì trách nhiệm phụ tá và dưỡng dục khó thành công. Nay chúa thượng còn nhỏ, Thái hoàng thái hậu từ ái, cũng chưa tiện xin ra ngoài nhiều, nhưng thỉnh thoảng gặp giảng quan, lâu ngày tự nhiên thân quen. Đại để ở gần người thân cận lâu, dễ sinh ra khinh nhờn; ở gần hiền sĩ đại phu lâu, dễ sinh ra yêu mến và kính trọng, đó là cách nuôi dưỡng thánh đức, tạo phúc cho xã tắc và sinh linh. Việc trong thiên hạ, không gì gấp bằng việc này. Thần nghĩ rằng ý kiến của nhiều người cho rằng Hoàng đế còn nhỏ, chưa cần phải làm như thế, đó là cái nhìn nông cạn. Từ nhỏ mà rèn luyện, thì dễ thành công; đợi đến khi sai lầm rồi mới ngăn cấm, là điều mà kinh Lễ không chấp nhận. Cổ nhân dạy từ khi còn biết nói, chính là vì lẽ đó.”

[18] Điều thứ hai nói: “Thần nghe rằng vào thời Tam đại, Vua chúa tất có các chức quan Sư, Phó, Bảo. Sư là người dạy dỗ đạo lý; Phó là người truyền dạy đức nghĩa; Bảo là người bảo vệ thân thể. Đời sau làm việc không có gốc rễ, chỉ biết tìm người hiền mà không biết sửa chữa Vua, chỉ biết quy tội lỗi mà không biết nuôi dưỡng đức hạnh. Đạo truyền dạy đức nghĩa đã sơ sài, phép bảo vệ thân thể cũng không còn được nghe đến. Kính nghĩ Thái hoàng thái hậu bệ hạ thông minh sáng suốt, vượt xa người xưa; hoàng đế bệ hạ tuổi còn trẻ, đạo phụ dưỡng nên noi theo tiên vương. Thần cho rằng việc truyền dạy đức nghĩa là ở chỗ ngăn ngừa những điều sai trái trong thấy nghe, tiết chế những ham muốn quá đáng; việc bảo vệ thân thể là ở chỗ điều hòa sinh hoạt hợp lý, giữ tâm cẩn trọng. Thần xin hoàng đế bệ hạ chọn những cung nhân, nội thần phụ trách hầu hạ bên cạnh, đều là người trên 45 tuổi, trung hậu và cẩn thận. Đồ dùng, vật chơi đều phải giản dị, những vật xa hoa, đẹp đẽ không được đưa đến trước mặt. Cốt sao những vật xa hoa không lọt vào mắt, những lời tầm thường không lọt vào tai. Và xin chọn mười nội thần làm người hầu hạ trong kinh diên, để theo dõi sinh hoạt của hoàng đế. Mọi hành động, nghỉ ngơi đều phải báo cho quan kinh diên biết. Nếu có trò chơi cắt cành dâu thì tùy việc mà khuyên răn, nếu vi phạm phương pháp dưỡng dục thì tùy lúc mà can ngăn. Việc điều hộ thân thể thánh thượng không gì hơn thế. Nay không đặt chức quan Bảo, Phó, trách nhiệm truyền dạy đức nghĩa và bảo vệ thân thể đều thuộc về kinh diên. Hoàng đế trong cung, lời nói, hành động, y phục, ăn uống, đều nên để quan kinh diên biết.”

[19] Thứ ba, thần xin trình bày: “Thần nghĩ rằng, bậc quân chủ ngồi ở ngôi cao, nắm quyền uy phúc, trăm quan sợ hãi, không dám ngẩng đầu nhìn, muôn phương kính phụng, muốn gì được nấy. Nếu không biết đạo, không sợ nghĩa, thì sự nuôi dưỡng như vậy, đức hạnh thành tựu có thể biết được. Bậc quân Vua tầm thường, không tránh khỏi kiêu ngạo buông thả. Bậc minh quân, tự nhiên đầy đủ giả dối. Đây là mối lo chung từ xưa, liên quan đến trị loạn. Vì vậy, Chu Công khuyên Thành Vương, khen đức của tiên vương, lấy sự kính sợ, cung kính làm đầu. Từ xưa đến nay, chưa có ai không tôn hiền sợ tướng mà thành bậc thánh. Hoàng đế bệ hạ chưa thân chính sự, đang chuyên tâm học hỏi. Thần cho rằng, việc bồi dưỡng thánh đức, trước hết phải kính cung, cử chỉ hành động, nên lấy đó làm chủ, ngày tháng tích lũy, tự nhiên thành thánh tính. Thần thấy các quan trong kinh diên, người hầu ngồi mà người giảng đứng, trái với lễ. Xin từ nay về sau, đặc biệt cho ngồi giảng, không chỉ thuận lý, mà còn nuôi dưỡng tấm lòng tôn trọng Nho đạo của bệ hạ. Thần nghe nói, giảng quan đứng bên ngự án chỉ tay vào sách, nên không ngồi, xin cho một người khác chỉ sách, giảng quan ngồi xa ngự án mà giảng. Ý triều đình theo lệ cũ, chỉ coi kinh diên là việc tốt, thần cho rằng, trọng trách thiên hạ, chỉ có tể tướng và kinh diên. Trị loạn thiên hạ liên quan đến tể tướng, thành tựu đức Vua trách nhiệm ở kinh diên. Do đó mà nói, sao có thể không coi là trọng?”

(Di xin ngồi giảng, cuối cùng không được thực hiện.)

[20] Ngự sử trung thừa Lưu Chí tâu: “Thần trộm thấy chiếu chỉ, lấy kẻ bạch y Trình Di làm Thông trực lang, chức Thuyết thư ở điện Sùng Chính. Kính nghĩ rằng tôn trọng Nho đạo, đề cao kẻ sĩ ẩn dật, khiến thiên hạ quy tâm, vốn là việc nên làm của thánh triều. Tuy nhiên, thần nghĩ rằng tiến thoái là đại tiết của bề tôi, tước lộc là vật công của thiên hạ. Tiến thoái không sai nghĩa thì đạo người được lập; tước lộc không ban bừa thì lòng sĩ được khuyến khích. Hai điều này không thể không thận trọng. Di lấy tiết hạnh tự giữ, không màng đến quan chức, bệ hạ khen ngợi phong cách của ông, nên lấy chức Suy quan ở Nhữ Châu, Giáo thụ ở Tây Kinh để khởi dụng. Di đã từ chối không theo mà ứng triệu, bệ hạ lại lấy chức Tuyên đức lang, Hiệu thư lang để đãi ông. Di đến rồi, chưa nhận chức ngay. Bệ hạ lại ban cho ông được vào chầu, rồi phong làm Thông trực lang, đặt vào chức Kinh diên. Có lẽ Di từ chối mãi, mà bệ hạ lại ban ơn thêm. Thần e rằng Di ở chỗ tiến thoái, nhận từ, nghĩa có chỗ khó yên. Khổng Tử nói: ‘Nếu có khen ngợi ai, ắt phải thử việc.’ Mạnh Tử nói: ‘Làm quan có khi vì nghèo, từ chối chức cao mà nhận chức thấp, từ chối giàu mà nhận nghèo.’ Di ham học cầu chí, có hạnh quân tử, gặp thời thịnh trị, lòng ông há chỉ muốn lấy danh tiếng để tự bán sao? Ắt muốn được thử việc, rồi mới thành tựu. Di nhà nghèo cha già, anh là Hạo có hạnh hiền, làm quan không đạt mà chết. Theo nghĩa thì Di nên làm quan. Vì nghèo mà làm quan, thì như Mạnh Tử nói nhận chức thấp là được. Nay được khen mà không thử, cứ từ chối mà được thăng, thần biết rằng Di không dám nhận. Còn những lời bàn tán, nghi ngờ về Di, không chỉ như thần nói.

Họ cho rằng từ xưa đến nay, tiên sinh xử sĩ đều trộm hư danh, vô ích cho việc dùng. Như Di, chỉ lấy học vấn rỗng tuếch, mua chuộc Vua để đòi giá mà thôi. Những kẻ sĩ tiết nghĩa trong thiên hạ, vui đạo không ra làm quan như Di, cũng không ít. Họ không có ai tiến cử nên không được nghe đến.

Lại cho rằng lời Di từ chối tước mệnh rằng: ‘Tiền triều triệu cử bạch y, cố sự còn đủ.’ Ấy là ý Di muốn làm như Chủng Phóng, Thường Trật, mà muốn được chức Đài gián, Thị tòng. Thần biết rằng lời bàn có chỗ quá đáng. Nhưng phải trái nghi ngờ, cũng không thể không xét. Thánh nhân có đạo trung dung, quá thì lệch; thiên hạ có lẽ thường, trái thì loạn. Kính mong bệ hạ xét thật giả, trọng danh khí. Nghe Di đang từ chối ơn ban, xin hạ chỉ, theo lời Di xin, để ông giữ được tiết tháo, chỉ ban cho chức quan ban đầu, vừa được lộc nuôi thân, vừa nhận chức hợp nghĩa, tránh được lời gièm pha. Đến khi thấy ông có thể dùng được, thăng chức cũng chưa muộn. Như thế, đạo tôn đức cử dật của bệ hạ, không quá cũng không thiếu.”

[21] Lại nói: “Nghe Di có kiến nghị mấy việc, như muốn cho các quan hầu giảng ngồi giảng, lại có những điều không nên nói, mọi người truyền nhau cho là buồn cười. Không biết có việc ấy không? Chỉ mong ban sớm thánh chỉ, theo lời Di từ chối, chỉ cho làm quan ban đầu, thử làm Giáo thụ Tây Kinh, may ra thành chí của Di, giữ trọn tiết tháo của Di, để dẹp yên lời bàn tán, mà cũng không hại gì đến việc đề bạt sau này. Liêm sỉ không được lập ở thiên hạ đã lâu rồi, nay may có một người, nếu trao nhận không hợp nghĩa, thì khiến thiên hạ càng thêm không coi liêm sỉ là việc, há chẳng nặng sao!” Di cuối cùng vẫn ở lại Kinh diên, lời Chí nói không được dùng.

[22] Di thường lấy đạo thầy tự coi mình, khi hầu giảng, sắc mặt rất nghiêm trang, lời nói nhiều ý phúng gián. Di nghe Vua trong cung rửa tay tránh kiến, nhân giảng xong, hỏi rằng: “Có việc ấy không?” Vua nói: “Phải, thật sợ làm hại chúng thôi!” Di nói: “Suy lòng ấy ra khắp bốn biển, là đạo lớn của đế vương vậy.” Vua khen hay.

(Việc này theo bản truyện mới của Di chép thêm, việc tránh kiến, tháng 2 ngày Giáp Tuất, Hàn Chẩn từng nói.)

[23] Ra chiếu lấy tên Thân Hiền Trạch đặt cho phủ đệ của hai vương.

(Ngày 21 trong chính mục có chiếu cho hai vương ra ở ngoài, nay gộp vào đây, không chép riêng. Ngày 28 tông thất tiễn đưa dời đi.)

[24] Ra chiếu cấp 100 đạo độ điệp để không, sửa chữa lại nhà cửa kho tàng ở Trịnh Châu, đặc biệt cho mượn tiền công sứ trong 2 năm, lệnh cho Chuyển vận ty ứng phó, còn lại thì mượn trong tiền Thường bình.

[25] Ra chiếu sai Phó tướng thứ 7 của Khai Phong phủ là Hác Anh đến địa giới Tây Kinh, Nhữ Châu bắt giết bọn giặc.

[26] Binh bộ tâu: “Các trại nuôi ngựa trong kinh đô đã bãi bỏ, bộ thần xem xét việc chăn nuôi, thấy không nơi nào thuận lợi bằng vùng Tấn, Vị, Tịnh, Tấn^[3], lại thêm các lộ cũ có đất chăn nuôi, xin sai quan đến kinh hoạch.” Chiếu cho các ty chuyển vận, đề điểm hình ngục lộ Hà Bắc, Thiểm Tây cùng nhau đi xem xét, tìm nơi có thể đặt trại nuôi ngựa rồi tâu lên.

[27] Chiếu rằng những việc dân gian khổ cực cần được khoan hồng, ngoài những điều triều đình đã thi hành, nếu còn gì chưa đầy đủ, hãy để các ty giám sát các lộ, trong vòng hai tháng kể từ khi nhận được chỉ thị, phải trình bày kế hoạch lên.

[28] Phán phủ Đại Danh Hàn Giáng tâu: “Các điều lệ cấm cung cấp lương thực cho công sứ quá chặt chẽ, xin bỏ điều cấm các ty giám sát bán rượu và ba lộ cung cấp lương thực.” Theo lời tâu, lệnh cho Hình bộ trước hết lập pháp.

[29] Hộ bộ tâu: “Người quy minh, ngoại trừ ba lộ và vùng biên giới không được kết hôn, các châu khác cho phép kết hôn; và người quy minh ở Tả Giang, Hữu Giang thuộc Ung Châu, cho phép kết hôn với người ở các động ven sông trong địa phận tỉnh.” Theo lời tâu.

[30] Hữu ty gián Tô Triệt tâu:

[31] Thần trộm thấy Tiên đế cải cách quan chế, theo chế độ cũ đời Đường, sắp xếp ba tỉnh, để việc ra vào kiểm soát lẫn nhau, văn lý chặt chẽ, được phép tắc cổ xưa. Nhưng lo rằng các cơ quan thi hành không được như ý Thánh, lợi ích của việc tham khảo chưa thấy, mà tác hại của sự trì trệ đã lộ rõ. Hiện nay văn thư ba tỉnh, bị cản trở liên tục, so với trước khi chưa thi hành quan chế, thấy rõ sự bất tiện. Thần từng hỏi mọi người^[4], biết được một hai điều, muốn nhân chế độ hiện hành, sửa đổi đôi chút, làm cho thông suốt giản tiện. Nếu bệnh trì trệ đã trừ, việc không đến nỗi rối rắm khó xử, quan lại có thừa sức, thì công hiệu của việc tham khảo sẽ thấy được. Xin trình bày cụ thể như sau:

[32] 1. Tất cả công việc đều do Trung thư lấy chỉ dụ, Môn hạ phúc tấu, Thượng thư thi hành, nhằm đảm bảo sự thận trọng. Thần cho rằng những việc lớn của quốc gia và những việc đã hoàn thành, nếu làm theo cách này thì được; còn những việc nhỏ hàng ngày và những việc đang bàn bạc, nếu cứ áp dụng như vậy thì sẽ sinh ra tệ nạn chậm trễ. Ví dụ như việc cấp phép nghỉ cho trăm quan, các cơ quan xin cấp dụng cụ, đây là những việc nhỏ hàng ngày. Các quan lại dâng sớ xin cải cách, bãi bỏ hoặc thiết lập, triều đình chưa xem xét kỹ, muốn tiến hành khảo sát, đây là những việc đang bàn bạc. Trước đây khi chế độ quan chưa thực hiện, những việc như thế đều do chấp chính phê duyệt, giao thẳng cho các cơ quan, nên thực hiện nhanh chóng; từ khi thực hiện chế độ quan, bãi bỏ việc phê duyệt, mỗi việc đều phải qua ba cơ quan, công sức sao chép đã tăng gấp bội, sau khi khảo sát xong, nếu có sai sót nhỏ, lại phải thực hiện lại, lại qua ba cơ quan, vòng vo mãi không xong. Đến cả những việc cơ mật nơi biên giới, việc quan trọng phòng thủ sông ngòi, cũng đều như vậy, muốn việc được giải quyết nhanh chóng là không thể. Vì vậy, thần xin khôi phục lại cách phê duyệt trước đây, để thuận tiện cho những việc nhỏ hàng ngày và những việc đang bàn bạc; chỉ những việc lớn của quốc gia và những việc đã hoàn thành mới phải qua ba cơ quan, như vậy thì những việc bị bỏ sót sẽ giảm đi quá nửa^[5].

[33] 2. Văn thư của ba cơ quan, theo pháp luật cho phép các lại nhân kiểm tra lẫn nhau để phát hiện sai sót, dù chỉ là sai sót nhỏ cũng đều được xử lý thưởng phạt. Vì vậy, người bị phạt sợ bị khiển trách, tìm cách trì hoãn để làm cho kỹ lưỡng; người được thưởng hy vọng có thành tích, bới móc tìm lỗi, cố tình làm chậm trễ, khiến văn thư không thể giải quyết nhanh chóng. Thần xin từ nay về sau không lấy sai sót làm tiêu chuẩn thưởng phạt, chỉ khi có sự che giấu, hoặc tuy là sai sót nhưng gây hại cho công việc, mới tiến hành thưởng phạt.

[34] 1. Văn thư đến Thượng thư tỉnh, từ tỉnh giao xuống các bộ, từ bộ giao xuống các ty, việc mở xem, trình báo, đóng dấu đều có hạn định ngày, mỗi nơi lấy năm ngày làm chuẩn, tổng cộng mười lăm ngày. Việc xem xét ở ngoài, số ngày lại nhiều, may mà một lần ra ngoài được chuẩn bị đầy đủ, từ các ty trình lên bộ, trình lên tỉnh, hạn định ngày như trước, thì đã hơn một tháng rồi. Không may lại có vấn đề khó khăn, lại thêm một tháng nữa, từ đó có thể có những điều không thể biết trước. Tốn ngày tuy lâu, nhưng vi phạm hạn định theo pháp luật^[6], dù muốn thêm tội, cuối cùng cũng không thể được. Vì vậy, thần xin được căn cứ vào mức độ khẩn cấp của công việc để giảm định hạn ngày, cũng là một cách để cứu vãn tệ nạn.

[35] 1. Xưa kia, việc đặt ra chức quan là dựa vào công việc, khi công việc không thể bỏ qua thì mới đặt ra chức quan. Nay các chức quan đều mô phỏng theo chế độ nhà Đường, nhưng công việc vốn không cần phải như vậy, mà vì quan lại sinh ra việc, thường xuyên xảy ra. Ví dụ như việc chi tiền vật, Thượng thư Độ chi hành khiển, được chỉ dụ cho phép chi, hợp lệ phải giao cho các kho quản lý chi trả, nhưng trước hết phải qua Thái phủ tự, bản tự ghi chép đầy đủ và gửi văn bản đến các kho quản lý, lại phải qua Tỷ bộ kiểm tra, rồi mới gửi đến các kho để chi trả. Thần cho rằng Thái phủ tự chưa từng phê duyệt hay bác bỏ việc gì, chỉ tốn công qua lại, nên để Độ chi trực tiếp gửi đến Tỷ bộ kiểm tra. Lại như việc các lộ chiêu mộ người áp tải, hợp lệ được thưởng, các kho đã cấp giấy đỏ, trước hết phải qua Thái phủ tự đóng dấu xác nhận, chỉ định người được thưởng, rồi báo lên Thượng thư Kim bộ; Kim bộ lại phải kiểm tra xác thực, chuyển sang Ty Huân xem xét, rồi mới chuyển sang Lại bộ thi hành. Thần cho rằng việc kiểm tra xác nhận ở cả Thái phủ và Kim bộ là quá rườm rà, nên bỏ bớt một nơi. Lại như các quan chức sự tại kinh, hợp lệ được cấp người hầu hoặc thay thế người hầu, trước khi thi hành chế độ quan chức, đều do cơ quan trực thuộc gửi thẳng đến Bộ quân ty để điều động; từ khi thi hành chế độ quan chức, đều phải qua Thượng thư Binh bộ, Binh bộ chỉ huy Bộ quân ty thi hành theo quy định. Thần cho rằng Binh bộ không có quyền phê duyệt hay bác bỏ, cũng không cần phải qua lại. Những việc như thế này chắc chắn không ít, thần không thể biết hết được, xin hạ lệnh cho Lục tào và Nhị thập tứ ty, mỗi nơi trình bày xem có việc gì trùng lặp như vậy không, nếu có thể cắt giảm tất cả, ắt sẽ có lợi lớn.

[36] Các việc của ba tỉnh bên phải rất nhiều, điều ước phức tạp, không phải một mình thần có thể hiểu hết được. Những việc thần trình bày trước đây chỉ là một hai điều trong số đó mà thôi. Xin bệ hạ giao xuống ba tỉnh, suy xét kỹ lưỡng, lập pháp thi hành. Hoặc chọn một hai viên quan tinh thông minh mẫn, giao chuyên trách việc này, sao cho đơn giản mà không thiếu sót, nhiều mà không rối loạn. Hiện nay, số lại viên của ba tỉnh so với trước đây rất nhiều, đều do pháp luật không được đơn giản và thuận tiện, lãng phí nhân lực. Nếu pháp chế trong tương lai được làm rõ ràng, số lại viên này cũng dần có thể giảm bớt. Việc rõ ràng, lại viên đơn giản, đây là điều quan trọng nhất trong việc trị quốc. Xin bệ hạ lưu tâm xem xét.

[37] Ngày Nhâm Ngọ, Bộ Hình tu chỉnh và trình lên điều lệ về trọng lộc, được chấp thuận.

[38] Chiếu chỉ rằng nội thần Cam Thừa Lập không cần kết án, đặc cách tước bỏ chức vụ, miễn xử tử, không chích mặt, đày đến lao thành Thiều Châu, vì có người tố cáo rằng Thừa Lập mua gỗ ở Kinh Hồ, ngược đãi thợ thuyền đến chết.

(Sách cũ chép: Thừa Lập vâng chỉ tiên đế, mua gỗ ở Kinh Hồ. Người tố cáo nói Thừa Lập không lập án, ngược đãi thợ thuyền đến chết, bị đày đi. Sách mới biện rằng: Cam Thừa Lập vì ngược đãi thợ thuyền đến chết mà bị đày, đây là pháp luật thông thường của cơ quan, không nên dẫn chỉ tiên đế. Từ “Thừa Lập” đến “bị đày đi” hai mươi tám chữ đều bị xóa bỏ. Ngày 24 tháng 6 năm ngoái gửi đến Hồ Bắc để xét xử.)

[39] Ty Lưu thủ Bắc Kinh tâu: Xin dời huyện Tông Thành. Được chấp thuận.

(Sách cũ chép như vậy, có lẽ có sai sót, cần xem xét lại.)

[40] Ty Chuyển vận Thành Đô phủ lộ tâu: “Theo lời tâu của châu Mậu: Châu này ở vùng biên giới xa xôi, cả người Hán và người Phiên đều nộp thuế hạ, số lượng không nhiều, từ trước đến nay chỉ nộp bằng hiện vật, không có chuyển đổi, cũng không thu thêm hao phí và tiền đầu tử. Xin miễn áp dụng điều lệ mới về thu thêm hao phí khi thu thuế.” Được chấp thuận.

(Sách mới đã bỏ.)

[41] Thượng thư tỉnh trình lên các sắc lệnh và quy chế về bốn khoa tuyển chọn của Bộ Lại, xin ban hành trước. Được chấp thuận.

[42] Ngày Quý Mùi, ban chiếu: Các ty đề điểm hình ngục ở phủ giới và các lộ, phải thân hành đến thăm hỏi các châu, huyện bị thiên tai, không hạn chế mức độ miễn giảm thuế, và không cần biết có kiện tụng hay không, lập tức dùng thóc gạo từ kho nghĩa thương và kho thường bình để cứu tế, không để dân phải lưu lạc.

(Ngày 4 tháng 4, Tư Mã Quang tâu xin kèm theo việc này.)

[43] Hộ bộ tâu: “Quan đề cử thường bình lộ Quỳ Châu là Phó Truyền Chính tấu rằng: ‘Các châu, quân năm ngoái bị thiên tai, mức độ miễn giảm thuế không nhiều, cũng có nơi hoàn toàn không dám kêu xin, dẫn đến không được cứu tế. Thần thấy dân chúng khốn khổ, không dám ngồi nhìn, đã chỉ huy các quan chức tại châu, quân, huyện, theo mức độ thiên tai từ bảy phần trở lên mà cứu tế, cố gắng cứu sống toàn bộ. Tội chuyên quyền không đợi chỉ dụ, thần xin tự hặc tội để báo lên.'” Chiếu tha tội cho Phó Truyền Chính, và đợi khi ông về kinh sẽ bổ nhiệm chức vụ tốt.

(Ngày 28 tháng 6, Thừa nghị lang Phó Truyền Chính được bổ làm Chuyển vận phán quan lộ Lưỡng Chiết.)

[44] Ngày Giáp Thân, Môn hạ, Trung thư ngoại tỉnh soạn định điều lệ bổ ấm cho Khởi cư lang, Xá nhân, Tả hữu ty Viên ngoại lang. Được chấp thuận.

[45] Ngày Ất Dậu, Cấp sự trung kiêm Thị giảng Phó Nghiêu Dũ được bổ làm Lại bộ Thị lang, Thái thường tự Thiếu khanh Triệu Chiêm làm Hộ bộ Thị lang, Long đồ các Trực học sĩ Vương Khắc Thần làm Công bộ Thị lang^[7], Chuyển vận phó sứ lộ Lưỡng Chiết, Triều thỉnh lang Tôn Xương Linh làm Bí các Hiệu lý, Tri phủ Phúc Châu.

(Xương Linh làm Chuyển vận phó sứ Lưỡng Chiết, ngày 20 tháng 11 năm Nguyên Phong thứ 6 được bổ nhiệm.)

[46] Chiếu rằng: “Các quan chức sự được phép kiêm nhiệm chức vụ, thứ tự xếp hàng và áp lực tạp vụ đều theo chức sự quan. Nếu chức vụ cao hơn quan ký lộc, thì đều lấy chức vụ làm hành, thủ, thí, nếu có thêm chi phí liên quan đến chức vụ, trừ rượu ra, còn lại đều không cấp. Các Thượng thư trong triều không phải là học sĩ được bổ nhiệm, thì không được kiêm nhiệm chức Đãi chế, đợi hai năm sau sẽ thăng làm Trực học sĩ. Các chức Trung thừa, Thị lang, Cấp sự trung, Xá nhân, Gián nghị đại phu không phải là Đãi chế được bổ nhiệm, thì sau một năm sẽ thăng làm Đãi chế. Các quan chức sự đương nhiệm trước đây đã kiêm nhiệm chức Đãi chế trở lên, thì đều được khôi phục chức cũ, chỉ cần ban sắc, không cần tạ ơn. Các chức Tập hiền điện Tu soạn, Trực long đồ các, Trực tập hiền viện, Trực bí các, Tập hiền hiệu lí trở lên^[8], từ nay về sau các quan trong ngoài đều được phép kiêm nhiệm, trừ chức vụ, tiền ăn và xử lý nhiệm vụ ra, các ân điển khác đều theo quy định trước khi có chế độ quan chức. Các chức Hoành hành sứ, Phó sứ vẫn theo lệ cũ quản lý chung công việc của Khách tỉnh, Tứ phương quán, Cáp môn, việc luân phiên trực ngày vẫn theo lệ cũ.”

(Chiếu này không rõ do ai đề xuất, cũng không rõ ý nghĩa gì. Lưu Chí, Vương Nham Tẩu có chương tấu bàn luận, nay phụ lục ở đây. Sau này Lữ Công Trước khi chưởng thư ký, việc quan chức sự không bị bãi chức là một trong những điều đó, cần xem xét. Ngày ban hành cũng không ghi lại tấu thỉnh của thần liêu, có người nói: “Từ khi chế độ quan chức được thực hiện, trăm quan đều có chức phận, ngoài chức vụ đều không được nói, không phải là nghĩa của việc thị tòng luận bàn hiến nạp, nên đặc biệt cho phép kiêm nhiệm các chức Học sĩ, Đãi chế để mở rộng con đường tiến ngôn ngoài chức vụ.” Lời này có vẻ hợp lý, nhưng không có căn cứ, tạm ghi chú ở đây, đợi sau này tìm hiểu thêm, làm rõ sự việc. Nếu không phải vậy, các bậc nguyên hữu sao lại khổ sở làm việc này? Ngày 12 tháng 6 Mậu Tuất, Lưu Chí bàn luận về Trương Tảo, cần xem xét kỹ hơn. Ngày 2 tháng 4 năm Thiệu Thánh thứ 2 Mậu Thìn, bãi bỏ việc kiêm nhiệm chức vụ.)

[47] Lưu Chí tâu: “Thần trộm thấy gần đây có chỉ dụ tăng thêm và khôi phục các chức vụ trong quán, cùng cho phép các quan chức sự kiêm nhiệm chức vụ: Cấp Gián trở lên một năm thì kiêm Đãi chế, Thượng thư hai năm thì kiêm Trực học sĩ^[9]. Thần cho rằng theo chế độ cũ của triều đình, ngoài các chức vụ thông thường, còn thêm chức danh riêng để khuyến khích những người có đạo đức và học vấn, cao thì để tham vấn, thấp hơn thì tham gia bàn luận, soạn hiệu, được phong làm vinh dự, việc lựa chọn rất nghiêm ngặt.

Từ thời Nguyên Phong, khi sửa đổi chế độ của Tam tỉnh, Tự, Giám, các chức vụ này đều bị bãi bỏ. Sau một năm bổ nhiệm ra ngoài, mới ban ân kiêm chức, thường xem xét thành tích trị lý tốt xấu để quyết định mức độ ban thưởng. Ngoài việc Tam quán trở về Bí thư tỉnh làm chức sự quan, còn có Trực Long đồ các, các Lang trung tỉnh, Tự, Giám trưởng nhị bổ nhiệm ra ngoài hoặc lĩnh chức Giám ty, Suý thần thì được phong; chức Đãi chế, Học sĩ^[10], Cấp Gián trở lên bổ nhiệm ra ngoài thì được phong. Đây cũng là ân chỉ nhất thời, không có lý do nhất định phải được. Nay khôi phục toàn bộ Quán các, nhưng phép tiến cử và khảo thí chưa được thiết lập, chức vụ soạn hiệu không có người đảm nhiệm, thì việc khôi phục chỉ là hư danh mà thôi. Triều đình chắc chắn không tiếc lắm, người ta cũng không coi trọng. Gần đây những người được phong đã quá nhiều.

Thần xem xét các ý kiến, cho rằng nếu là để sửa chữa chức quan đã bị bãi bỏ, thì thực tế không có việc gì để làm; nếu là để nuôi dưỡng nhân tài, thì chưa có sự lựa chọn, xem xét lại thấy không có lợi ích gì. Đến việc Cấp Gián trở lên hạn định năm tháng để kiêm chức, lại càng không hiểu. Hơn nữa, chức vụ Thị tòng cố vấn, từ thời Tổ tông đến nay, đều tuyển chọn người tài giỏi nhất trong thiên hạ, không định số lượng. Nay không xét thành tích trị lý, không xem xét phẩm hạnh, may mắn lên đến Cấp Gián trở lên thì tính ngày mà được phong. Nhân tài khác nhau, nhưng đều phong chức như nhau. Thần e rằng từ đây số lượng quan viên sẽ quá nhiều, không còn sự sàng lọc, những người có tài năng xuất chúng, thành tích trị lý đặc biệt, thì lại lấy gì để ban thưởng thêm?

Thần ngu muội xin được tạm thời thi hành theo chế độ quan chức thời Nguyên Phong, hoặc ban chiếu cho các quan bàn bạc tìm hiểu gốc rễ, rồi đưa ra quyết định riêng, để danh vị thêm phần trọng vọng, không phong chức một cách hư danh, nhằm đáp ứng ý nguyện khuyến khích và ngăn chặn của triều đình đối với nhiều sĩ tử.”

[48] Vương Nham Tẩu tâu: “Thần trộm thấy chiếu gần đây, thần đã suy nghĩ hơn một tháng, nhưng không hiểu được ý nghĩa. Các bậc sĩ phu bàn luận rất nhiều, không thể kể hết, thần xin chọn mười ý kiến để trình bày trước, mong bệ hạ lắng nghe, thật là may mắn!

Có người nói rằng, lập ra pháp này để khi các quan chức sự bị bãi chức, không cần bàn bạc, có thể lập tức cho mang theo chức vụ ra ngoài. Thần cho rằng điều này thuận tiện cho Trung thư thì được, nhưng đối với thể thống triều đình thì chưa ổn. Chi bằng nhân lúc họ bị điều ra ngoài, đổi sang chức danh khác, như vậy ân điển của bệ hạ sẽ mới mẻ, mà vinh quang của bề tôi cũng khác biệt. Nay đang bình yên vô sự, đã ban trước chức vụ, thì một ngày nào đó bị điều ra ngoài, lấy gì để ban ân? Nếu thăng chức thì quá ưu đãi, không thăng thì gần như hạ thấp, tuy gọi là thăng chức tốt, nhưng thực chất là giáng chức. Điều này không thể chấp nhận thứ nhất.

Ví như một vị Thượng thư sau hơn một năm bị bãi chức, thì nên ban cho chức Trực học sĩ hay Đãi chế? Nếu ban Đãi chế thì không phân biệt được với Thị lang; nếu ban Trực học sĩ thì không phù hợp với chế độ mới lập ra hiện nay. Điều này không thể chấp nhận thứ hai.

Hoặc các quan từ Thượng thư, Thị lang trở xuống, vì phạm tội bị giáng chức, theo thông lệ thường bị tước chức, không biết chỉ tước chức sự quan hay cả chức danh? Nếu không tước chức danh, thì không khác gì việc thăng chức bình thường; nếu tước cả chức danh, thì không phân biệt tội nặng nhẹ, đều bị tước hai chức. Điều này không thể chấp nhận thứ ba.

Từ khi có chế độ quan chức, từ Gián nghị đại phu hoặc Trung thư xá nhân mới được làm Cấp sự trung, từ Cấp sự trung mới được làm Thị lang, mà Ngự sử trung thừa lại ở trên Thị lang, thứ bậc như vậy. Nay sau một năm lại hợp thành Đãi chế, thì thứ bậc lộn xộn, không thể phân biệt được. Điều này không thể chấp nhận thứ tư.

Trước đây có người từ Thượng thư được bổ làm Ngự sử trung thừa, lẽ nào sau một năm cũng chỉ được thăng Đãi chế? Nếu thăng Đãi chế thì là giáng chức, nếu thăng Trực học sĩ thì là làm loạn pháp tắc. Chế độ cũ, Tri tạp ngự sử tức là Thị ngự sử ngày nay, cách xa Ngự sử trung thừa rất nhiều, nhưng cũng có người chưa đầy một năm đã được thăng Đãi chế. Nay làm Ngự sử trung thừa một năm mới được Đãi chế, thì Ngự sử trung thừa ngày nay lại nhẹ hơn Tri tạp ngự sử ngày xưa. Chế độ cũ, Tri chế cáo tức là Trung thư xá nhân ngày nay, vốn ở trên Đãi chế, thăng chức tiếp theo là Hàn lâm học sĩ, nếu được thăng Hàn lâm học sĩ, dù đến Thị độc học sĩ, nhưng nếu không làm Quyền tam ty sứ hoặc Quyền tri Khai Phong phủ, thì đều không được coi là thăng chức tốt. Nay sau một năm mới được thăng Đãi chế, thì Trung thư xá nhân ngày nay cũng nhẹ hơn Tri chế cáo ngày xưa. Hơn nữa, đã là Trung thư xá nhân, chuyên trách việc soạn chế cáo, là chức vụ gần gũi nhất trong hàng thị tòng, cần gì phải mang thêm chức Đãi chế? Điều này không thể chấp nhận thứ năm.

Các quan trong Lục tào, có thể dùng nhiều nhân tài, hoặc giỏi về tài chính, hoặc giỏi về hình pháp, cho làm Thượng thư, Thị lang thì được, nhưng kiêm thêm Học sĩ, Đãi chế thì không được. Nếu không, danh phẩm sẽ hỗn loạn, thanh trọc lẫn lộn. Điều này không thể chấp nhận thứ sáu.

Trước đây, dùng Ký lộc quan để phân biệt Hành, Thủ, Thí, thì Thí nhiều mà Hành, Thủ ít; sau khi thêm chức, dùng chức để phân biệt Hành, Thủ, Thí, thì Thí ít mà Hành, Thủ nhiều. Âm thầm thăng cấp, tăng lương, mà bệ hạ không biết. Điều này không thể chấp nhận thứ bảy.

Trước khi có chế độ quan chức, Thượng thư, Thị lang thường là chức vụ để thăng tiến, nên thêm chức để làm vinh dự; sau khi có chế độ quan chức, dùng cấp bậc để định lương, mà Thượng thư trở xuống thực sự thi hành chức vụ, nên tự nhiên coi trọng chức sự quan. Ân điển đã hậu hơn xưa, không cần thêm chức, sao có thể vừa giữ chức trọng trong chế độ quan chức, vừa kiêm chức danh vinh dự của chế độ cũ? Điều này không thể chấp nhận thứ tám.

Điều mà bậc quân chủ dùng để khích lệ thiên hạ, khiến anh hùng quy phục, chỉ là danh và khí mà thôi. Vì vậy, danh vị và chức vụ trọng yếu phải khiến người ta khó đạt được, thì người ta mới coi việc đạt được là vinh dự, lấy vinh dự làm động lực. Nếu ban cho không thêm trọng lượng, không ban cũng không giảm nhẹ, tích lũy theo năm tháng, cứ theo lệ mà ban, thì kẻ tiểu nhân sẽ tự đắc vì dễ dàng đạt được, còn người tài cao sẽ cảm thấy xấu hổ vì bị đối xử như nhau. Điều này không thể chấp nhận thứ chín.

Chức Đãi chế là để tham vấn, nếu không thông thạo học thuật, luận bàn chính đáng, thì ai xứng đáng giữ chức này? Thời tổ tông, việc tuyển chọn rất nghiêm ngặt, trong triều chỉ có một hai người mà thôi. Vì vậy, ai cũng coi đó là vinh dự. Nay lập ra pháp chế mà không định số lượng, sau một năm, Đãi chế đầy triều, ắt sẽ có lời đồn ‘đong đầy xe chở’, làm nhẹ danh khí của bệ hạ. Điều này không thể chấp nhận thứ mười.

Đang lúc bệ hạ tu sửa pháp độ, chỉnh đốn điển chương, mà chế độ quan chức và chức danh lại lộn xộn như vậy, thần cho rằng không thể cùng tồn tại. Thần mong bệ hạ đặc biệt ban chiếu cho các đại thần, bàn bạc thêm, quyết định rõ ràng, sao cho phù hợp, để thi hành trong đời mà không gặp trở ngại, lưu truyền đời sau mà bền vững.”

[49] Thiếp hoàng: “Thời nhà Đường, các chức quan thanh nhàn và quan trọng thường bị lạm dụng quá mức, nên người đương thời có câu: ‘Bổ khuyết chất đầy xe, thập di đong đầy đấu, thị ngự sử nhiều như cào cào^[11], hiệu thư lang nhiều như bát đĩa’, đến nay vẫn là chuyện cười. Thần e rằng từ năm sau trở đi, số lượng quan đãi chế sẽ quá nhiều, khiến thiên hạ sinh lòng khinh nhờn, trong triều đại thanh minh của bệ hạ, không thể không thận trọng.”

(Ngày 12 tháng 6, Mậu Tuất; ngày 14, Canh Tý có thể tra cứu. 《Trương Thuấn Dân chí Vương Nham Tẩu mộ》 viết: “Nham Tẩu cho rằng chế độ quan lại rối rắm, dâng tấu 10 tệ nạn, nên đình chỉ không thi hành.” Chỗ Trương Thuấn Dân nói “đình chỉ không thi hành” là sai. Ngày 14 tháng 6 chỉ có một số điều chỉnh nhỏ. Việc đình chỉ thực hiện vào ngày 2 tháng 4 năm Thiệu Thánh thứ 2. 《Chu Quang Đình tấu nghị》 quyển 3 lại cho rằng đây là tấu của Quang Đình, cần tra cứu thêm.)

[50] Chiếu cho hai vương dời đến phủ ngoại vào ngày 13 tháng 5, các tông thất từ chính nhiệm trở lên từ cổng phủ tiễn đến phủ ngoại, và lệnh cho thân vương cùng dự tiệc.

[51] Chiếu bãi chức đề cử ty doanh điền phiên bộ các lộ Hi Hà.

(Ngày 7 tháng 11 năm Hi Ninh thứ 7, Trịnh Dân Hiến lần đầu nhận chức đề cử.)

[52] Chiếu rằng các hộ dân trong phủ giới và các lộ mua phường trường còn nợ thuế khóa lợi, cùng tiền thuế quán và tiền thuế quá hạn, cho phép Hộ bộ dùng tiền phạt lãi để bù vào vốn quan, nếu đã nộp đủ vốn quan thì được miễn. Các phường trường còn nợ tiền lợi tịnh, nếu hiện đang khó khăn, tạm ngừng thu nợ tích lũy, tiền miễn dịch được giảm một nửa và cho nộp dần. Những phường trường đã đóng cửa, quan ty không nhận đơn kiện. Lệnh cho những người vẫn nhận nộp thuế khóa lợi và lợi tịnh, nhanh chóng điều tra xác minh, số thuế khóa còn nợ, đặc cách miễn trừ, xong, báo lên.

[53] Thiểm Tây chuyển vận ty tâu: “Ở địa giới huyện Nam Dương, châu Quắc có bọn giặc khoảng sáu bảy mươi người, giết ba lính bắt cướp, e rằng bọn tàn đảng của Vương Xung là Qua Tuấn cũng ở trong đó. Xin sai Giám áp trại Đức Long là Vương Dùng sung chức Đô đại tróc tặc châu Thương, Quắc, đồng thời tuyển mộ hai trăm quân mã bộ trong lộ, mỗi năm cấp ba trăm quan tiền công dụng, cho phép gửi quan vụ nấu rượu để dùng vào việc khao thưởng. Lại hạ lệnh cho châu Diên sai Thị cấm Hạ Anh, Tá chức Lưu Ngộ, đều thuộc quyền Vương Dùng làm Chuẩn bị sai sứ, và hai châu Thương, Quắc mỗi nơi đặt một chỉ huy binh sĩ. Nghe nói triều đình đã sai Lý Phổ đi bắt giết Qua Tuấn, nhưng Lý Phổ là người tạm thời được triều đình sai đi, khó lòng ở lâu trong núi rừng, xin đừng phái ông ta đến nữa.” Chiếu chỉ vẫn phái Lý Phổ như cũ, ngoài ra đều theo lời tâu. Nếu Lý Phổ đuổi giặc vào địa giới, các quan bắt cướp đều theo chỉ huy đã ban, chỉ nghe theo sự phân xử của Lý Phổ, còn Vương Dùng tự làm một nhiệm vụ bắt giết riêng.

[54] Hộ bộ tâu: “Có thần liêu dâng lời xin bãi bỏ lệnh cấm bán rượu độc quyền. Bộ này xem xét, trong lệnh thời Nguyên Phong không có điều khoản cấm đoán, xin ban lệnh ước thúc và tuyên bố rõ ràng để thi hành.” Theo lời tâu.

(Sách 《Tân lục》 chỉ chép “theo lời tâu”, không ghi “bộ này xem xét”, nay theo 《Cựu lục》.)

[55] Xu mật viện tâu: Dân bảo giáp ở lộ Hà Bắc đã được lệnh tuyển bổ sung vào chỗ khuyết của cấm quân ở kinh thành. Những người đầu quân như quân Thần Long dưới hai mươi tuổi, quân Trung dưới hai mươi lăm tuổi, dù thiếu một ngón tay cũng đều được tuyển chọn.

[56] Hộ bộ tu định pháp thưởng tiền bắt cướp ở châu Trịnh, Hoạt. Theo lời tâu.

[57] Chiếu chỉ cho Đồng tử châu Lệ là Trương Sư Cổ được đặc cách ban cho xuất thân Đồng tử, lại ban cho áo mặc. Vì bộ Lễ thí nghiệm thấy ông đọc thông suốt.

[58] Ngày Bính Tuất, cơ quan Khán tường tố lý sở tâu: “Hiện đang xem xét các văn án xử đoán từ ngày 6 tháng 3 năm Nguyên Phong thứ 8 trở về trước của Đại Lý tự và phủ Khai Phong, ngoài ra còn có các vụ án do Ngự sử đài xét xử trong khoảng thời gian đó, xin lấy về để xem xét.” Theo lời tâu.

(Sách 《Tân lục》 bỏ đoạn này.)

[59] Tháng này, Hữu gián nghị đại phu Tôn Giác tâu: “Thần gần đây có tờ tấu bàn về việc Môn hạ tỉnh phản đối việc An Đào nhậm chức Tri Xu mật viện sự, xin bỏ chữ ‘Đồng’ là không quá đáng, mong được nghe theo. Lại cùng các quan gián trong tỉnh dâng sớ bàn luận, ngày 14 cùng Hữu chánh ngôn Vương Địch lên điện khẩu trình nhiều lần, chưa được chấp thuận. Ngày 15 nghe có thánh chỉ, lệnh Phạm Thuần Nhân đưa tờ cáo đến Môn hạ tỉnh đọc, tờ cáo của An Đào không ban ra nữa. Thần vô cùng vui mừng, cùng các quan gián khen ngợi, cho rằng bệ hạ mở rộng đường can gián, tiếp nhận lời nói thẳng, không ngại sửa đổi mệnh lệnh đã ban, khiến thần được trình bày điều mình biết, chỉ ra được mất, có ích muôn phần, thật là ngày thần được gặp thời, lời can gián được nghe theo, may mắn lắm thay! Thần không tự lượng sức, hết lòng trung thành, trước sau vì bệ hạ trình bày việc Hữu bộc xạ Hàn Chẩn không thể dùng làm tướng, luận bàn không nhất, kể sơ những điều thần nghe thấy có đến mười hai điều, dâng sớ kín có tám chín lần, lên điện khẩu trình hai lần. Tuy được bệ hạ khen ngợi, nhưng lời thần vẫn chưa thấy hiệu quả. Thần nghi ngờ, cho rằng nếu không muốn vội bỏ bề tôi của tiên đế, thì Thái Xác, Chương Đôn cũng là người tiên đế đề bạt; nếu cho rằng bệ hạ lên ngôi rồi mới đề bạt làm tướng, chưa thử lâu, không muốn bãi chức, thì mệnh lệnh của An Đào mới ban vài ngày, có người can gián liền thu hồi. Suy đi nghĩ lại, không biết ý bệ hạ là gì? Nay mệnh lệnh của An Đào thu hồi không ban, quan lại trong ngoài đều mừng bệ hạ nghe theo can gián, có phong độ của thánh vương xưa. Thần ngu muội nghĩ bệ hạ cuối cùng sẽ nghe lời thần, bãi miễn Hàn Chẩn. Nhưng thần ngu muội không biết, tự nghi ngờ, như cầm ống nhòm nhìn trời, sao đủ thấy được sự cao minh của tạo hóa, sự rộng lớn của trời đất!”

[60] Tả ty gián Vương Nham Tẩu tâu: “Thần nghe nói lấy đạo phò Vua sáng, lấy đạo giáo hóa thiên hạ, khiến trăm họ có lòng phục triều đình, bốn phương có ý trọng triều đình, đó là nhiệm vụ của tể tướng. Trên có thể tôn Vua, dưới có thể che chở dân chúng, ngầm dẹp loạn lạc khiến thế thiên hạ vững như Thái Sơn, đó là nhiệm vụ của tể tướng. Vì vậy tể tướng nhất định phải dùng người có đức vọng trong thiên hạ, mới có thể đạt được điều này; nếu không phải người như vậy, thì sẽ là mối lo của xã tắc, là tai họa của thiên hạ, há có thể không thận trọng sao? Thần thấy Hữu bộc xạ Hàn Chẩn, đạo đức không tu dưỡng trong nhà, đức hạnh không tu dưỡng ở triều, không học vấn không tài nghệ, lại dùng nịnh tà, thêm vào sự cường bạo, ở ngôi cao mà kiêu căng bủn xỉn, trong thì người nhà chê trách, ngoài thì sĩ đại phu khinh bỉ, gần thì trăm họ oán hận, xa thì bốn phương coi thường, không có uy tín trong thiên hạ đến như vậy. Thần luôn tiếc rằng bệ hạ tinh ý trong việc dùng người, chí thành trong việc cầu trị, mà ngôi tể tướng vẫn còn người không xứng đáng, làm sao để trên phụ lòng thánh, dưới thỏa lòng dân, đó là lý do công luận không thể dung thứ, mà bề tôi có trách nhiệm can gián phải hết sức dùng những điều mắt thấy tai nghe, tranh nhau tâu lên bệ hạ, sợ tự mình mắc tội bất trung. Thần mong bệ hạ tiếp thu lời bàn chính đáng của mọi người, phát huy sự sáng suốt quyết đoán, bãi chức quyền chính của Chẩn, tìm người khác là bậc lão thành có đức cũ được thiên hạ tin phục để cậy nhờ, ắt có thể làm dịu nỗi lo lắng của thánh ý, giải tỏa sự uất ức trong lòng người, xã tắc may lắm thay! Thiên hạ may lắm thay!”

[61] Thiếp hoàng nói: “Thần trước đây dâng sớ nói rằng kẻ nịnh thần ở bên cạnh bệ hạ, nắm quyền thiên hạ không phải một hai người, chính là chỉ bọn Chẩn. Nhưng lúc đó lấy việc đuổi Thái Xác, Chương Đôn làm trước, nên chưa kịp nói đến Chẩn, tiếp đó lại bàn bác An Đào, lại chưa dám làm phiền thánh thính. Nay may mắn được bệ hạ lấy điều thiện không nghi ngờ, tiếp thu lời nói không chán, đã dừng việc của Đào, thần mới dám tâu về Chẩn. Nếu thần tránh tội phiền nhiễu mà không nói, thì cuối cùng sẽ phụ bệ hạ. Vả lại tội phiền nhiễu là nhỏ, biết mà không nói, tội của bề tôi là lớn. Mong bệ hạ xét lòng thần, xem xét lời thần, may lắm thay!”

[62] Nham Tẩu lại cùng các đồng liêu tâu rằng: “Thần đã nhiều lần dâng chương nói rằng Chẩn không có tài năng, không được lòng thiên hạ, không thể đảm nhận chức Tể tướng, nhưng đến nay vẫn chưa được thi hành. Thần nay giữ chức quan gián, nghĩa không thể dừng lại, kính xin bệ hạ xét rằng Chẩn làm phụ tá triều đình, việc dùng hay không dùng, đối với thần không có gì hệ trọng, nhưng điều hệ trọng là sự nặng nhẹ của triều đình, sự hưng thịnh hay nguy nan của thiên hạ, và sự tin tưởng của bốn phương. Thần biết bệ hạ tiếc đại thể, không muốn thẳng thừng cách chức, đợi ông ta tự xin từ chức rồi mới cho lui. Nhưng Chẩn là người không biết tiến thoái, dù nghe nhiều lời bàn tán, vẫn tự tại, không lo lắng, e rằng sẽ làm phiền bệ hạ phải cách chức ông ta. Thiên hạ đều bàn rằng: ‘Chẩn chỉ lo giữ lấy bổng lộc và ân sủng, không sợ dư luận, chỉ là tự hủy hoại bản thân mà thôi, không làm tổn hại triều đình. Nhưng khi thánh nhân trị vì, lấy liêm sỉ răn dạy thiên hạ, mà Tể tướng lại không có phong khí biết liêm sỉ, điều này làm tổn hại lớn đến triều đình.’ Thần vì thế không dám yên lòng, nhiều lần làm phiền thánh thính, mong bệ hạ cách chức ông ta mới thôi. Kính mong bệ hạ, không nên coi trọng việc tiến thoái của một người, mà nên coi trọng việc chọn Tể tướng cho thiên hạ, sớm ban chỉ dụ.”

[63] Nham Tẩu lại tâu: “Thần gần đây đã tâu rằng Hữu bộc xạ Hàn Chẩn hành vi không tu dưỡng trong nhà, đức hạnh không tu dưỡng ở triều đình, nịnh nọt gian tà, kiêu căng bủn xỉn, gieo rắc điều ác trong dân chúng, vốn không có tiếng tốt trong thiên hạ, không thể đảm đương trọng trách. Các quan gián quan, ngự sử đã dâng nhiều tấu chương bàn luận, công luận trong thiên hạ đã bức xúc từ lâu, xin bệ hạ tiếp thu ý kiến chính đáng của mọi người, phát huy sự sáng suốt quyết đoán, cách chức Hàn Chẩn khỏi quyền chính, nhưng chưa được thi hành. Gần đây nghe tin Hàn Chẩn dâng chương xin từ chức, nhưng các quan trong triều và dân chúng ngoài chợ không ai không vui mừng khi nghe tin này. Ông ta không được lòng dân đến vậy, nếu vẫn ở lại triều đình, quốc gia còn trông cậy vào ai? Hôm qua lại nghe bệ hạ sai trung sứ đưa Hàn Chẩn vào Trung thư, trên dưới đều kinh ngạc. Hàn Chẩn tham lam vô sỉ, không sợ dư luận, thấy bệ hạ đối xử ưu ái, ắt sẽ có ý định ở lại. Bệ hạ lại tiếc thể diện, không muốn thẳng tay cách chức. Nếu quả thật ông ta ở lại, làm sao có thể đuổi đi? Tấu chương phiền nhiễu, khi nào mới yên? Xin bệ hạ nhân lúc ông ta tự xin, ba lần dâng chương, hãy ban ơn cho phép. Như vậy vừa đủ để bảo toàn ân điển của bệ hạ trong việc thăng giáng đại thần, vừa đủ để hoàn thiện đức độ của bệ hạ trong việc lắng nghe ý kiến công chúng. Hơn nữa, danh vị trọng yếu sẽ được trao cho người hiền tài. Bệ hạ một lần chấp thuận yêu cầu của ông ta, ba điều tốt đều đạt được, thực là phúc của xã tắc, may mắn của thiên hạ. Mong bệ hạ xem xét.”

(Nham Tẩu trong triều luận nói: “Lên điện tâu luận Hàn Chẩn không có tài năng, không được lòng dân, không thể làm tể tướng. Tể tướng phải dùng người có đức hạnh và uy tín trong thiên hạ, thì thiên hạ mới phục; thiên hạ phục thì triều đình được trọng vọng, nhà Vua được tôn kính, đó là lẽ tự nhiên, không thể dùng lời tranh cãi, không thể dùng sức mạnh thắng được. Vì trách nhiệm của tể tướng liên quan đến sự trị loạn của thiên hạ, hưng thịnh hay suy vong của dân chúng. Dùng đúng người thì thiên hạ trị, dùng sai người thì thiên hạ loạn. Dùng người ở triều đình, mà hưng suy ở thiên hạ, há có thể không coi trọng? Hôm qua lại nghe thánh chỉ sai trung sứ đưa Hàn Chẩn vào triều đình, trong ngoài đều kinh ngạc. Hàn Chẩn tham lam vô sỉ, không nghĩ đến đạo lý, không đoái hoài đến dư luận, thấy bệ hạ đối xử ưu ái, liền có ý định ở lại, tự đắc kiêu ngạo, nói với mọi người: ‘Bệ hạ yêu quý ta, ta có thể yên vị mà không lo lắng.’ Mong bệ hạ nhân lúc ông ta xin, ba lần dâng chương, sớm ban ơn cho phép.” Lại tâu xin bãi chức Hàn Chẩn: “Phụ tướng là phụ tướng của thiên hạ, nhà Vua không thể tư lợi. Dùng người theo lòng dân, bãi chức cũng theo lòng dân, đó mới là chí công.” Vua nói: “Đợi thực hiện.” Ngày 2 tháng 4, Hàn Chẩn được bổ làm Quan văn điện Đại học sĩ, nhậm chức Tri Dĩnh Xương phủ.)

[64] Hữu chánh ngôn Vương Địch tấu: “Thần nghe rằng Vua Thuấn nhờ năm bề tôi mà trị vì, nhà Chu nhờ mười người loạn mà xưng vương, nhà Hán nhờ ba anh hùng mà lên ngôi hoàng đế. Từ xưa đến nay, các bậc thánh đế minh vương không chọn lựa kỹ càng các bề tôi phụ tá mà có thể làm nên sự trị vì thiên hạ, chưa từng có vậy. Kính nghĩ bệ hạ từ khi lâm chính đến nay, tiến cử người hiền, loại bỏ kẻ gian, hưng lợi trừ hại, chăm chỉ không ngừng, luôn như không đủ. Thế mà Hàn Chẩn vẫn được ung dung giữ chức tể tướng, điều này thần không thể hiểu nổi. Tể tướng là người trên giúp thiên tử điều hòa âm dương, thuận theo bốn mùa, dưới nuôi dưỡng vạn vật, ngoài trấn áp tứ di, trong gần gũi trăm họ, khiến các khanh đại phu đều được đảm nhiệm chức vụ. Những việc Hàn Chẩn làm, thần đã nhiều lần tâu lên, nhưng thánh thính cao xa, chưa được xem xét. Nay xin vì bệ hạ phân tích lại lời nói trước.

Trong nhà Hàn Chẩn, thiếp hung hãn tham tàn, cha con xa cách, tính tình lạnh nhạt. Ông ta trị gia như vậy, mà có thể giúp bệ hạ điều hòa âm dương, thuận theo bốn mùa, nuôi dưỡng vạn vật được chăng? Hàn Chẩn định địa giới, bỏ đất cho kẻ địch phương Bắc dài hàng trăm dặm; khi ở Tây Xu, làm mất hơn mười vạn quân trước Tây Nhung. Ông ta sai lầm như vậy, mà có thể vì bệ hạ trấn áp tứ di được chăng? Đặt ra chính sách bảo mã, gây hại khắp hai lộ; chế tạo quân khí, tai hại lan rộng bốn phương; dạy bảo giáp, khiến hơn trăm vạn dân Nam Mẫu bỏ ruộng đồng.

Tất cả đều do Hàn Chẩn ở cương vị trọng yếu, biết là sai mà vẫn làm. Ông ta hại dân như vậy, mà có thể vì bệ hạ gần gũi trăm họ được chăng? Chỉ cần có chút quyền thế, dù là thuộc hạ cũng nịnh bợ, như Trương Thành Nhất vậy. Chỉ cần biết phụng sự mình, dù là tiểu nhân cũng dùng, như Lý Sĩ Kinh vậy. Chỉ ham lợi, dù sứ thần Yến Phục dâng ngựa cũng nhận. Dám làm việc tư lợi, dù lộ liễu cũng không sợ, như cháu ông ta là Tông Đạo, vốn để tránh hiềm nghi mà lại được thăng chức. Ông ta tùy tiện như vậy, mà có thể vì bệ hạ khiến các khanh đại phu đều đảm nhiệm chức vụ được chăng? Hàn Chẩn làm sai việc triều đình không ít, bị công luận phản đối cũng đã lâu. Các người tâu việc dâng sớ liên tục, tội ác của Hàn Chẩn đã rõ ràng. Bệ hạ còn mong gì ở Hàn Chẩn, mà vẫn dùng như cũ? Kính mong bệ hạ xem xét lại các tấu chương của thần từ tháng hai năm nay, sớm ban chỉ dụ thi hành, để làm yên lòng công luận thiên hạ.”

(Các chương tấu của Tôn Giác, Vương Nham Tẩu, Vương Địch không rõ thời gian, đều phụ vào cuối tháng ba.)

[65] Điện trung thị ngự sử Lâm Đán tâu rằng: “Thần nghe rằng mở rộng đường ngôn luận thì mới biết được sự được mất của triều chính; thông suốt dân tình thì mới biết được lợi hại của thiên hạ. Từ xưa các bậc đế vương lập chính sách trị nước, không ai không coi trọng hai điều này trước tiên.

Thần thấy rằng vào tháng 5 năm ngoái, khi bệ hạ mới lên ngôi, đã ban chiếu minh để cầu lời nói thẳng, điều này thật sự là việc cần kíp trong việc trị nước. Lúc đó, các bậc sĩ phu trong triều và dân chúng trong thiên hạ đều vui mừng trước ân đức của bệ hạ, ai nấy đều muốn dâng lời. Nhưng khi xem kỹ chiếu thư, thì tuy danh nghĩa là cầu lời can gián, nhưng thực chất lại ngăn chặn lời nói của người ta.

Tại sao vậy? Chiếu thư gồm hơn 200 chữ, nhưng lời cầu can gián chỉ có vài chục câu, còn lại là những lời răn dạy, khiến người ta không dám nhìn ngó, không dám xu nịnh, không dám vượt quá phận mình để cầu danh, và cuối cùng là đe dọa sẽ trừng phạt nếu vi phạm. Vì thế, mọi người đều lo sợ, dù trong lòng muốn can gián nhưng lại sợ phạm tội, nên lời nói sắp thốt ra lại ngậm lại.

Lúc đó, thánh đức của bệ hạ thật đáng khen ngợi. Nhưng bọn quyền thần lộng hành, sợ lộ ra tội lỗi của mình, nên mượn danh chiếu thư để che giấu ý đồ xấu xa, trên thì che mắt bệ hạ, dưới thì uy hiếp quần thần. May nhờ linh thiêng của tông miếu, bệ hạ đã tỉnh ngộ, đến tháng 6 năm đó lại ban chiếu thư lần nữa, và chiếu thư trước đó không được thi hành. Từ đó, lời nói của người xa gần mới được thấu đến tai bệ hạ.

Thần nghe nói chiếu thư tháng 5 là do Thái Xác, Chương Đôn bày mưu, còn lời văn là do Chương Đôn soạn. Chương Đôn dám lộng quyền, lừa dối triều đình và thiên hạ, tự đắc không chút sợ hãi. Qua đó có thể thấy, bọn gian thần lộng hành gây hại sâu sắc đến mức nào. Bệ hạ ở sâu trong cung cấm, không thể không thường xuyên đề phòng bọn chúng lộng quyền. Nay Thái Xác, Chương Đôn đã bị đuổi ra ngoài, lòng dân thiên hạ đã phần nào được thỏa mãn. Nhưng bọn đảng phái còn lại trong triều, vì thấy không có lợi cho mình, nên vẫn ôm lòng ghen ghét người ngay thẳng, còn lo rằng khi vào chầu sẽ nói rằng gần đây các quan đài gián bàn việc quá nhiều, làm dao động lòng người, khiến thiên hạ bất an. Những lời này không thể nghe theo. Bệ hạ hãy suy xét lại âm mưu của Thái Xác, Chương Đôn trước đây, thì sẽ thấy rằng ý đồ của những kẻ nói như vậy hiện nay chỉ là để tự bảo vệ mình, chứ không phải là trung thành với bệ hạ.

Tể tướng nhà Đường là Lý Nghĩa Phủ âm hiểm, khi bị đày xuống Lĩnh Nam, thiên hạ lo sợ hắn sẽ được dùng lại; đến khi hắn chết, trong ngoài mới yên ổn. Đại để lòng dân yên hay lo, đều phụ thuộc vào việc dùng hay bỏ bọn gian thần, chứ không phụ thuộc vào việc các quan đài gián bàn nhiều hay ít. Thái Xác, Chương Đôn, Lữ Huệ Khanh, Vương An Lễ, thiên hạ đều biết là bọn đại gian. Tính cách của chúng đều rất xảo quyệt, tài trí lại nhanh nhạy. Thái Xác thì bán ân báo oán, ngầm lập bè đảng, khiến người trên tin tưởng hắn sâu sắc mà không nghi ngờ, người dưới sợ hắn tàn nhẫn mà không dám nói. Chương Đôn thì vốn hành xử hèn hạ, ngầm kết bè với kẻ quyền thế, chuyên biện luận mạnh mẽ, kết bè với kẻ xấu hại người ngay. Lữ Huệ Khanh thì giả dối che đậy lỗi lầm, tham công làm bậy, hãm hại người lương thiện, khéo léo mưu cầu tiến thân. Vương An Lễ thì tham lam ngang ngược, công khai làm điều bất chính, ức hiếp quan lại, dung túng kẻ tiểu nhân.

Bốn người này, ban đầu nhờ Vương An Thạch mà được tiến cử, sau đó hoặc chia bè phái, tự lập thành bè đảng chết. Trương Tảo, Lý Thanh Thần thì lại a dua theo bọn chúng. Trước đây, Lữ Ôn Khanh, Hòa Khanh, Thăng Khanh là em của Lữ Huệ Khanh, Thái Kinh, Thái Biện là thân thuộc của Vương An Thạch, đều được thăng chức nhanh chóng, giữ nhiều chức vụ quan trọng, đó là do Thái Xác, Chương Đôn, Trương Tảo báo ân Vương An Thạch, Lữ Huệ Khanh. Tất cả bọn này đều dựa vào quyền lực để giúp đỡ lẫn nhau, dựa vào lợi ích để kết giao, dựa vào ân huệ để báo đáp, khiến trong ngoài đều nghiêng mắt, ai cũng sợ hãi. Tiên đế tài trí hơn người, kiểm soát bọn chúng vốn có phương pháp, dù đôi khi bị che mắt, nhưng chúng không dám làm điều ác lớn. Chương Đôn và Lữ Huệ Khanh, Vương An Lễ đều từng bị đuổi vì tội lỗi; chỉ có Thái Xác là kẻ trong lòng sâu hiểm, bên ngoài kín đáo, không ai dám tố cáo hắn, nên hắn tồn tại lâu nhất, đến khi bệ hạ lên ngôi mới bị đuổi. Việc đuổi hắn thật khó khăn! Nếu bốn người này còn ở lại triều đình, thì sự an nguy của thiên hạ khó mà biết được!

Từ khi Thái Xác, Chương Đôn bị đuổi ra ngoài, Trương Tảo và đồng bọn trong triều ngày đêm mong chúng được dùng lại, chỉ sợ bệ hạ thánh minh, thấu rõ tình hình, nên âm mưu xảo quyệt chưa dám thực hiện, lại chỉ trích các quan đài gián bàn việc quá nhiều, làm dao động lòng người, để mê hoặc bệ hạ. Thần mong bệ hạ xét lòng thành của thần, đặc biệt xem xét, mỗi khi các quan chấp chính vào chầu, hãy đặc biệt lưu tâm, tìm hiểu sâu sắc tình hình. Nếu thấy kẻ nào có ý đồ xấu, đừng ngại trừng phạt, để dập tắt âm mưu của bọn gian thần, khiến chúng hoàn toàn suy yếu. Như vậy thì đường ngôn luận sẽ rộng mở, dân tình sẽ thông suốt, trung thần và gian thần sẽ được phân biệt rõ ràng, quyền lực sẽ không bị phân tán, thật là may mắn!”

[66] Lại tâu rằng: “Những người cũ nắm quyền chính sự, chưa thể tránh khỏi còn ôm lòng lừa dối, dẫn dắt kẻ không phải loại, bài xích người chính trực, khoan dung cho kẻ đáng tội, đảo ngược mệnh lệnh đã ban ra. Lòng người khó lường, khiến cho mọi người bất an. Thần phải đến mức luận bàn, nhưng nếu việc làm của bọn họ đều hợp với công luận, thì đâu dám tùy tiện chỉ trích, tự tìm cách lập dị? Khi tiến cử, phòng ngừa từ nhỏ, ngăn chặn từ xa, xin bệ hạ thêm lần nữa xem xét kỹ càng.”

[67] Lại tâu rằng: “Lữ Huệ Khanh vốn cùng Vương An Thạch đồng mưu cộng sự, sau lại tranh quyền đấu đá lẫn nhau; tiên đế vốn ghét sự gian tà của hắn, nên đã đẩy ra ngoài, không cho tham gia chính sự suốt mười hai năm. Nay gặp thánh minh, trong lòng tự lo sợ, bỗng nhiên vô cớ giả bệnh xin về làm quan ở cung quán, thì lòng dạ gian tà của hắn không phải là nhỏ. Bọn Trương Tảo ngày đêm vẫn mong hắn trở lại. Xin bệ hạ thường xuyên xem xét kỹ lưỡng.”

[68] Lại tâu rằng: “Trước đây, Hình Thứ ngày đêm ra vào nhà Thái Xác, Chương Đôn, Trương Tảo, can thiệp vào chính sự thời đó; lại truyền đạt ý chỉ, cùng các quan đài gián như Hoàng Lý âm thầm thông đồng, lộng quyền, khiến cho hắn được thăng tiến nhanh chóng, kẻ xu nịnh đầy cửa, khí thế đáng sợ. May nhờ bệ hạ thánh minh, soi thấu gian tà, sai hắn ra ngoài nhận chức. Triều thần nghe tin đều vui mừng. Với tội lớn mà tư cách non kém của Thứ, được ra làm quan ở trấn, đã là ơn khoan dung. Thần lo rằng trong số những người nắm quyền có kẻ vốn là đồng đảng của Thứ, sẽ âm thầm cứu giúp, dần dần xin triệu hồi, dùng làm tay chân; gian tà vào triều, tất không có lý gì yên ổn, xin bệ hạ lưu tâm xem xét.”

(Tân lục ghi chương của Đan vào ngày 24 tháng 9 khi Trương Tảo bãi chính^[12], Đan nói Lữ Huệ Khanh giả bệnh xin về làm quan ở cung quán. Xét ngày 22 tháng 3, Huệ Khanh được đề cử làm quan ở Sùng Phúc cung, nay ghi chương này vào cuối tháng 3.)

[69] Giám sát ngự sử Tôn Thăng tâu rằng: “Thần trộm xem thời cực trị của tiên vương, người hiền ở ngôi cao, người tài giữ chức vụ, nên trong 《Thi》 có câu: ‘Dùng người hiền, giao việc cho người tài, nhà Chu nhờ đó mà trung hưng.’ Từ đó có thể thấy rằng, địa vị cao trọng không phải người hiền đức thì không thể đảm đương, còn người có tài năng nhanh nhẹn chỉ có thể giao cho chức vụ mà thôi. Vì vậy, người hiền được coi là quân tử, còn người tài đôi khi dung nạp cả tiểu nhân. Quân tử ở ngôi cao, tiểu nhân có thể bị đuổi đi để làm việc thiện; nhưng nếu tiểu nhân nắm quyền, thì người hiền không thể giữ chức vụ, và thiên hạ sẽ loạn. Như Lý Lâm Phủ, Dương Viêm, Lư Kỷ đời Đường, không phải là không có tài, nhưng tài năng đó lại giúp họ làm việc ác. Vương An Thạch có phẩm chất quân tử, nói lời của tiên vương, triều trước giao quốc gia cho ông ta. Tuy nhiên, tính cách cố chấp, bỏ qua ý kiến mọi người, chỉ chạy theo lợi ích trước mắt, không có tầm nhìn xa, không phải là tư chất của tể tướng; ông ta tức giận vì người hiền quân tử không theo mình, nên đã đề bạt những kẻ tiểu nhân có tài lên nắm quyền, lừa dối, nịnh hót, thực sự gây họa. Như Lữ Huệ Khanh, Chương Đôn, Trương Tảo ba người, đều là tiểu nhân mà lên đến địa vị cao. Tài năng của tiểu nhân chỉ đủ để che đậy sự gian trá, giúp họ ghen ghét người hiền, hại người lương thiện, lừa dối trên, tàn hại dân chúng, xu nịnh ý Vua, giữ lộc để được dung thân. Huệ Khanh từ chức nhỏ được đề bạt lên làm chấp chính trong ba năm, ân huệ của An Thạch không phải là nhỏ, nhưng một khi thấy lợi thì quên nghĩa, trở thành kẻ thù không đội trời chung với An Thạch. Suy ra từ đó, có thể thấy được tiết tháo phụng sự Vua của họ.

May nhờ triều trước sáng suốt, nhìn rõ sự gian trá của họ, nên không dùng lại. Nếu không, người hiền quân tử ngày nay đã không còn ai. Chương Đôn tài năng không bằng Huệ Khanh, nhưng gian ác thì hơn hẳn. Ông ta mang lòng tà, không công bằng, giấu kín tâm tư, nhưng bệ hạ thông minh thánh trí, nhìn thấu sự gian ác, đã quyết định cách chức. Trương Tảo đứng giữa hai người, khéo léo xu nịnh, mềm yếu gian tà, dùng mưu kế để giữ địa vị, bề ngoài có vẻ đúng nhưng thực chất sai, tùy thời mà thay đổi, đó chính là kẻ phá hoại đạo đức, là kẻ nịnh thần cần phải tránh xa. Trong thời kỳ người hiền kẻ xấu lẫn lộn, Tảo có thể tồn tại giữa họ. Nay triều đình trong sáng, chính tà phân biệt rõ ràng, ông ta được thăng chức cùng hàng, nhưng vẫn tự đắc, không biết xấu hổ, lại không hiểu đạo tiến thoái, sao có thể giữ được tiết tháo của bậc đại thần.

Thần mong bệ hạ từ bi, cách chức Tảo, bổ nhiệm ra ngoài, để người chính trực được dùng, đạo vương sẽ sáng tỏ. Người xưa nói: ‘Chỉnh đốn triều đình để chỉnh đốn trăm quan, chỉnh đốn trăm quan để chỉnh đốn muôn dân’, chính là ở việc này. Mong bệ hạ sớm ban quyết định.”

(《Tân lục》 chọn lấy chương này của Tôn Thăng, đính kèm sau chương Trương Tảo bãi chức ngày 24 tháng 9, Lâm Đán chương; nay dời cả chương Lâm Đán về cuối tháng 3. Thăng nói “Đôn đã bị cách chức”, thì việc Đôn bị cách chức chắc chưa lâu. Chương này có thể đính kèm sau khi Đôn bị cách chức. Xét 《Tôn Thăng tập》 luận về Chương Đôn, trạng thứ nhất đã đính kèm trước ngày 22 tháng 2 nhuận, khi Đôn bị cách chức, nội dung chương này giống với chương trên, chỉ thêm Trương Tảo cùng Chương Đôn, Lữ Huệ Khanh thành ba người, và sửa “nhìn thấu sự gian ác” trở xuống “không cần thần nói lại” thành “nhìn thấu sự gian ác, đã quyết định cách chức”, lại thêm “Tảo đứng giữa hai người” trở xuống hơn 140 chữ. 《Tôn Thăng tập》 cũng không có chương này. Nay căn cứ vào 《Tạp lục》 quyển 5, ghi lại. Lời tấu chương trước sau trùng lặp, cũng nhiều trường hợp như vậy, cần xem xét kỹ hơn.)