[PREVIEW] QUYỂN 399: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 2 (ĐINH MÃO, 1087)

Bắt đầu từ tháng 4 năm Nguyên Hựu thứ 2 đời Triết Tông, ngày Tân Sửu đến hết tháng.

[1] Tháng 4, ngày Tân Sửu, mưa.

(Theo 《Lữ Công Trước gia truyền》.)

[2] Ngày Nhâm Dần, chiếu rằng: “Các quan chức sự tại kinh, hàng năm phải tiến cử người thăng chức: Văn thần, từ Thượng thư Lục bộ trở lên mỗi người cử 6 người, từ quan chế trở lên mỗi người cử 4 người, từ Lang quan Tả Hữu ty trở lên mỗi người cử 3 người, từ Thiếu giám Quân khí trở lên mỗi người cử 2 người; Vũ thần, từ Quan sát sứ trở lên mỗi người cử 2 người. Lập thành lệnh.”

[3] Ngày Quý Mão, quần thần dâng biểu xin Vua ngự chính điện, khôi phục chế độ ăn uống bình thường, chiếu không chấp thuận. Từ đó dâng biểu 5 lần, mới theo.

[4] Kinh lược sứ Hi Hà Lan Hội lộ Lưu Thuấn Khanh tâu: “Quỷ Chương dẫn quân lính đến vùng đất phía đông nơi dân sinh sống lẫn lộn ở Đào Châu, cướp bóc dân thuận hán, gia súc, cũng là việc thường của người Khương, đã lệnh cho Tuân Bác Tư Cát mang thư tiếng Phiên khuyên giải A Lý Cốt, bảo họ răn đe Quỷ Chương giải tán quân lính, trả lại những người bị bắt^[1]và gia súc. Nếu họ nghe theo, việc biên giới sẽ yên.” Chiếu cho Thuấn Khanh xem xét kỹ tình hình giặc, nếu chúng còn dám tiến sâu gây hại, phải chọn cách hành động có lợi, không để giặc hoành hành.

(Có thể chép việc Quỷ Chương xây thành Đào Châu ở đây, đã phụ vào ngày mồng 2 tháng 5.)

[5] Lại bộ Lang trung Chương Tiết làm Tri châu Việt Châu. (Ngày 18 tháng giêng, bổ làm Lang trung Lại bộ, Tôn Thăng nói thế. Ngày 6 tháng 8 năm thứ 3, triệu về làm Khảo công Lang trung.) Triều phụng lang, Tập hiền Hiệu lý, quyền Phán Đăng văn cổ viện Triệu Đĩnh Chi được quyền Phát khiển Đề điểm hình ngục lộ Hà Đông. (Việc Đĩnh Chi đi sứ cần khảo cứu.) Triều phụng lang, Tập hiền Hiệu lý Tất Trọng Du được quyền Phát khiển Đề điểm hình ngục lộ Hà Bắc, sau đó lưu lại làm Thôi quan phủ Khai Phong.

(《Trần Điềm chí Trọng Du mộ》 không chép rõ lý do ra đi. Ngày 22 tháng 5, đổi làm Thôi quan phủ.)

[6] Ngày Giáp Thìn, xuống chiếu đặc cách bãi chức Giám sát ngự sử của Trương Thuấn Dân, cho giữ chức Bí các hiệu lý như trước, quyền phán Đăng văn cổ viện, và lệnh đến cung đình làm việc. Trước đó, Thuấn Dân tâu: “Nước Hạ chính sự rối loạn, quyền hành đã lâu về tay họ Lương. Từ khi Bỉnh Thường chết, họ Lương khống chế Càn Thuận, chuyên quyền ngày càng thái quá. Năm ngoái, tuy nhiều lần cử sứ sang triều cống, nhưng các đại thần tranh quyền, tin đồn nhiều chiều, sống chết của Càn Thuận chưa rõ, triều đình chưa nên vội ban tước vị^[2]. Gần đây, sai Lưu Phụng Thế làm sứ phong sách và ban thưởng vàng lụa, xin đừng cử đi. Vì có đại thần muốn ưu đãi Phụng Thế, nên có hành động quá đáng, hơn nữa Khởi cư lang là cận thần của thiên tử, không nên hạ mình phụng sự người Khương. Nay lòng dạ người Nhung ngang ngược, nên lập tức xuất binh hỏi tội.” Đại thần đó chỉ Văn Ngạn Bác.

(Phần trên đây đều căn cứ vào 《Thực lục》 ngày 8 tháng 6. Bản mới và bản cũ giống nhau, nhưng bản cũ nhầm Khởi cư lang là Xá nhân, bản mới theo đó, nay sửa lại. Ngày tháng Thuấn Dân bãi chức Ngự sử thì căn cứ vào bản tấu của Vương Nham Tẩu, lời can gián thêm từ 《Lữ Công Trước gia truyền》. Lần đầu cử Phụng Thế vào ngày 12 tháng giêng.)

[7] Tam tỉnh và Xu mật viện tấu: “Thuấn Dân cho rằng Văn Ngạn Bác chiếu cố Lưu Phụng Thế nên mới cử làm sứ phong sách nước Hạ. Tra xét thì việc cử Phụng Thế không phải do Văn Ngạn Bác chiếu cố.” Vì thế Thuấn Dân bị khiển trách.

[8] Ngự sử trung thừa Phó Nghiêu Dũ tâu rằng: “Thuấn Dân vì bàn việc biên cương, nói Văn Ngạn Bác chiếu cố Lưu Phụng Thế không đúng sự thật, nên bị cách chức ngôn quan. Thần nghĩ triều đình đặt ra chức Ngự sử là vì lo lắng tình hình dưới bị bế tắc, mở rộng sự thông minh, nên cho phép nghe ngóng mà tâu việc, đó là điều gọi là ‘người nói không có tội, mà người nghe đủ để răn dè’. Nay Thuấn Dân chỉ một lời không đúng, liền bị tước quan, đổi chức, đối với Thuấn Dân có hại gì, mà cũng không có lợi cho bệ hạ, cũng không phải là điều Văn Ngạn Bác dám yên lòng. Kính xin bệ hạ mau chóng truyền lệnh thu hồi, để hợp với ý nghĩa ‘không xa mà trở lại’ trong Kinh Dịch.”

(Nghiêu Dũ trước sau tổng cộng dâng chín bản tấu, đây là bản tấu đầu tiên của ông.)

[9] Thị ngự sử Vương Nham Tẩu tâu: “Thần xét trong tờ tâu của Thuấn Dân có dẫn lời Văn Ngạn Bác chiếu cố Lưu Phụng Thế, không phải do Thuấn Dân tự bịa ra, mà là thu thập ý kiến của mọi người, nghe từ triều đình. Đây vốn là việc thường của quan ngôn sự, có tội gì đâu? Nếu nghe lời bàn ngoài, biết là sai mà không báo với bệ hạ, thì sao gọi là trung? Huống chi lời bàn ngoài cũng có nguyên do. Bởi Phụng Thế là người dưới trướng Ngạn Bác, được đối đãi rất hậu.

Nay việc phong sách nước Hạ là việc trọng đại, người ngoài không biết là do chấp chính cùng tâu, chỉ nghe đồn là Ngạn Bác chiếu cố, cũng không lạ gì. Thuấn Dân căn cứ vào điều nghe được mà nói, xin triều đình xem xét, có ý gì khác đâu? Kinh truyện nói: ‘Người nói không có tội, người nghe đủ để răn mình.’ Chính là như vậy. Nếu đúng thì có ích cho sự sáng suốt; nếu sai thì có hại gì cho Ngạn Bác? Kinh thư nói: ‘Lời nói của kẻ cuồng, thánh nhân cũng chọn lấy.’ Huống chi Thuấn Dân không phải kẻ cuồng, lời nói đều có lý, làm hay không làm là do bệ hạ chọn lấy mà thôi. Nay lại bắt tội, thần e rằng từ nay về sau, những người giữ chức ngôn sự sẽ ngại nói, ngày sau nếu đại thần có tội lớn, bệ hạ muốn nghe cũng không được nữa. Đó không phải là phúc của xã tắc.

Nay triều đình còn cho phép nói hết mọi điều thiếu sót, lẽ nào đại thần lại không chịu nổi một lời chạm đến? Quốc gia đặt ra chức Ngự sử, chính là để răn đe kẻ quyền quý, dù nói quá cũng nên khoan dung. Nay Thuấn Dân vì một lời mà bị tội, e rằng không phải là ý của bệ hạ, ắt có kẻ làm bệ hạ nghe sai. Việc này đối với Thuấn Dân không tổn hại gì, chỉ tiếc cho thể thống triều đình, hành động của bệ hạ, sự trông ngóng của thiên hạ. Thần mong bệ hạ đổi ý, khôi phục chức vụ ngôn sự cho Thuấn Dân, để bề tôi trung nghĩa được hết lòng phụng sự bệ hạ, mà tình hình dân chúng không bị bưng bít, thật là may mắn vô cùng!”

Lời tâu thêm: “Quan ngôn sự vì nói đến quyền thần mà bị trách phạt, đó là để quyền thần trả thù. Bệ hạ há không nghĩ sao? Lúc này hai cung đang nghe chính sau rèm, chính là lúc nên kìm bớt thế lực của đại thần để nêu cao uy quyền của Vua, mà lại muốn ngăn chặn đường ngôn luận, thật không có lợi cho bệ hạ.”

[10] Nghiêu Du, Nham Tẩu lại tâu: “Thần trộm nghĩ rằng chức vụ Ngự sử, lấy việc dám nói làm đầu, từ xưa đến nay, thường khó chọn được người. Thần đây vừa được chiếu chỉ cử hai viên Ngự sử, trong mấy tháng qua, đã tham khảo và khảo sát, từ hàng nghìn người mới chọn được một người là Trương Thuấn Dân.

Thần đây vốn không quen biết ông ta, chỉ thấy mọi người đều cùng suy tôn, học vấn và đức hạnh đều tốt, an phận nghèo giữ đạo, không hám lợi cầu tiến. Trong khoảng thời Hi Ninh, Nguyên Phong, thường khảng khái bàn luận thời sự, lời lẽ kích thiết, có phong thái của bậc gián thần, Tư Mã Quang khen ngợi sự ngay thẳng, tiến cử vào chức vụ trong quán, sĩ nhân vùng Quan Tây xưng là bậc nhất. Thần đây chọn ông để ứng chiếu, khi đến đài trung, tiếp xúc với ông, thấy ông trung hậu chất phác, lòng không thiên vị, lời nói không né tránh, thần đây rất vui mừng vì được người tài. Ông giữ chức chưa được bao lâu, nay chỉ vì một lời nói liên quan đến đại thần mà bị cách chức ngay^[3], điều này rất trái với ý ban đầu của bệ hạ khi ra lệnh cho thần đây chọn Ngự sử.

Ngự sử là tai mắt của thiên tử, nếu có kẻ mang lòng gian tà, kết bè kết đảng với đại thần, thì đáng phải tuyên bố tội trạng và cách chức, há lại có chuyện không lừa dối Vua, ngược lại lấy việc chỉ trích đại thần làm tội sao? Dù có khi bàn việc sai lầm, nhưng cốt yếu là tấm lòng trung thành, nếu muốn khích lệ những người phụng sự Vua, nên khen thưởng và nâng đỡ. Nếu lại đè nén, ai còn dám hết lòng? Đây là điều thần đây tiếc cho bệ hạ! Nếu cần những kẻ luồn cúi nổi chìm, không phạm lỗi gì, khéo léo tự bảo toàn để đảm nhận chức vụ ngôn luận, thì không khó tìm, nhưng đối với quốc sự thì sao?

Thần đây mong bệ hạ xét rằng việc tìm người tài rất khó, hiểu rằng việc tiến cử người trung không dễ, tha thứ lỗi nhỏ mà ghi nhận đại tiết, phục chức cho Thuấn Dân ở ngạch ngôn luận, để giữ vẻ đẹp của triều đình, thần đây vô cùng may mắn! Tờ tâu của thần đây, xin sớm ban ra ngoài thi hành.”

[11] Nham Tẩu lại tâu: “Thần trộm nghĩ, từ khi bệ hạ nghe chính sự đến nay, luôn chăm chỉ cầu lời nói, chỉ sợ có điều gì không nghe được; người nói dám phạm mặt nghịch lời, có đến hai ba lần, nhưng cuối cùng không bị tội. Người trong thiên hạ ca ngợi đức thánh, trước hết lấy điều này làm đẹp. Hôm nay bỗng nhiên cách chức một ngự sử, mà không có lý do thực sự để cách chức, trong ngoài đều kinh ngạc, đều cho rằng không giống với việc làm của bệ hạ từ trước đến nay, dường như có lời gian tà thuyết, làm lay động lòng thánh mà thành ra việc này, không ai không tiếc cho bệ hạ. Thần xét lời bàn của Thuấn Dân, kịch liệt chê trách các đại thần chấp chính, cho rằng họ đều không biết gì về việc biên cương, lại nói họ không hết lòng với quốc gia, đều là lời trung với bệ hạ mà không có lợi cho các bề tôi nắm quyền. Thần sợ rằng Thuấn Dân mất lời về việc của Ngạn Bác là nhỏ, mà đắc tội với ý của các bề tôi nắm quyền là lớn, bệ hạ thông minh, xin hãy xem xét kỹ. Thuấn Dân là kẻ sĩ nghèo trong thiên hạ, cả triều không có một người giúp đỡ, một ngày đứng trong triều, dám không tránh quyền thần mà nói ra, là điều khó của người ta. Lời nói tuy chưa đúng, bệ hạ cũng nên dung thứ, để thu hút lời nói của thiên hạ, khiến mọi người đều nghĩ đến việc hết tiết nạp trung với bệ hạ, để giữ mãi phúc lành vô cùng của xã tắc, há chẳng tốt sao! Thần mong sớm được xem xét lại các chương tấu của thần, khôi phục chức vụ cho Thuấn Dân, để yên lòng mọi người.”

(Nham Tẩu trước sau tổng cộng tám lần tấu, đây là lần tấu thứ ba.)

[12] Điện trung thị ngự sử Tôn Thăng, Giám sát ngự sử Thượng Quan Quân, Hàn Xuyên đều cho rằng Thuấn Dân không nên bị bãi chức. Tôn Thăng tâu: “Thuấn Dân gần đây bàn luận về việc phương Tây, nhân đó đề cập đến việc cử Lưu Phụng Thế, Đô thừa chỉ Xu mật viện, Khởi cư lang, làm sứ giả đến nước nhỏ Khương, là việc không hợp thể thống. Nguyên do là sứ giả qua biên giới chỉ dừng lại ba trạm, nhưng tặng phẩm lại lên đến mấy ngàn quan tiền, người nghèo hèn chắc chắn không thể có được, mà Phụng Thế lại là bề tôi thân cận hầu hạ nhà Vua, đảm nhiệm chức vụ quan trọng tiếp nhận mệnh lệnh từ Xu mật viện, không thể so sánh với các chức vụ khác.

Hơn nữa, người Hạ phía bắc phụ thuộc Khiết Đan, rất xảo quyệt khó kiểm soát, không nên tùy tiện cử sứ giả quý trọng, khiến họ sinh lòng khinh thường. Phụng Thế được đương thời khen ngợi là người có tài, há lại vì lợi lộc dồi dào mà đột nhiên mờ mắt, không biết tự trọng, quyết tâm ra đi mà không chút e ngại? Người bàn luận cho rằng Phụng Thế lui tới cửa các đại thần, nghi ngờ rằng ông ta nhờ Ngạn Bác mà được cử, không chỉ Thuấn Dân nghe như vậy, mà các quan trong triều đều nghĩ thế.”

Lại tâu: “Triều đình không cho Phụng Thế mang theo chức Đô thừa chỉ mà đi, thì làm sao chắc chắn rằng người Khương xảo quyệt không biết trước? Nếu cho rằng cần do thám, không phải Phụng Thế thì không ai làm được, nhưng vào biên giới chỉ ba chặng, châu Hựu lại không được vào, chỉ dừng lại ở nơi tạm bợ rồi về, thì làm sao thấy được tình hình trong lòng họ?”

Thượng Quan Quân tâu: “Chức vụ phong hiến, cho phép dựa vào lời đồn mà tấu trình, nhằm mở rộng tai mắt của triều đình, giám sát trăm quan. Thuấn Dân bàn luận về Ngạn Bác, dựa vào lời đồn, không dám giấu giếm, để phụ lòng mệnh lệnh của triều đình. Nếu lời nói của ông ta đúng, bệ hạ nên khiêm tốn nghe theo. Nếu lời nói của ông ta sai, nhưng không có ý xấu xa hay cố tình phụ họa, cũng nên xem xét sự thẳng thắn vô tư của ông ta, để mở đường cho lời can gián. Nay chỉ vì một lời nói sai mà vội vàng cách chức, thần e rằng từ đây những người dám nói sẽ lấy Thuấn Dân làm gương, không dám bàn luận về lỗi lầm của quyền thần. Mong bệ hạ khôi phục chức vụ của Thuấn Dân, để yên lòng sĩ luận.”

(Bản tấu của Hàn Xuyên không còn lưu truyền, cần tìm kiếm thêm.)

[13] Hữu Gián nghị đại phu Lương Đào tâu: “Quốc gia được thịnh vượng yên ổn là nhờ pháp độ được tu chỉnh và kỷ cương được chấn hưng. Ngự sử là quan giữ pháp độ, duy trì kỷ cương, dù Vua có thiếu sót cũng được thẳng thắn bàn luận, dám nói lời trái tai, không né tránh, huống chi là lỗi lầm của bề tôi, sao lại sợ hãi không dám nói? Nay Ngự sử dám nói thẳng với đại thần là vì công luận trong thiên hạ; đại thần không vui với Ngự sử là vì tư tâm của một người. Bắt tội công luận dám nói thẳng trong thiên hạ để thỏa mãn tư tâm không vui của một người, không phải là việc tốt đẹp của triều đình. Đại thần tuy trọng nhưng cũng là bề tôi; Ngự sử tuy nhỏ nhưng là quan pháp. Chiều theo đại thần mà bỏ qua quan pháp, không phải là kỷ cương tôn quân ty thần. Huống chi lúc hai cung đang trị vì, cần phải giữ thế uy nghiêm không thể xâm phạm của bề trên, có bề tôi phục tùng nghĩa mà quên tư lợi, sao lại mượn uy trời, bẻ cong lời nói thẳng để hãm hại người bàn luận về mình? Xin hãy khôi phục chức Ngự sử cho Thuấn Dân, để tỏ rõ thiên hạ rằng triều đình biết nghe lời can gián, cầu giúp đỡ, tiêu trừ mối lo kết bè đảng của quyền thần, tôn trọng triều đình và công bằng với thiên hạ.”

(Lương Đào trước sau dâng tất cả bảy tờ tấu, đây chỉ là tóm tắt tờ tấu thứ hai.)

[14] Tả Ty gián Chu Quang Đình tâu: “Thuấn Dân có tiết tháo chính trực, Tư Mã Quang khen ngợi, tiến cử làm quan trong quán, bệ hạ bổ nhiệm làm Ngự sử, sĩ luận đều cho là được người. Nay nhậm chức hai tháng, tiết tháo chính trực chưa được thể hiện, chỉ vì một lời không hợp với đại thần đã nghe tin bị cách chức. Từ khi bệ hạ lên ngôi, thiên hạ chỉ biết nghe lời can gián như không kịp, đức thánh vượt xưa nay. Nếu vội cách chức Thuấn Dân, khiến bệ hạ hôm nay mang tiếng đuổi quan can gián, thần thật lấy làm tiếc cho bệ hạ. Mong hãy khôi phục chức cũ cho Thuấn Dân để ông ấy được tận hiệu.” Hữu Ty gián Vương Địch cũng tâu như vậy, đều không được trả lời.

(Thực lục không ghi ngày tháng Thuấn Dân bị cách chức Ngự sử, nay dựa theo bản thảo tấu chương của Vương Nham Tẩu để ghi chép thêm. Ngày mùng 1 tháng 5 Nhâm Tý, ngày 8 Kỷ Mùi, ngày 12 Quý Hợi, ngày 17 Mậu Thìn, đều là ghi chép thêm. Lời tâu của Vương Địch không thấy trong tập, sẽ tìm thêm sau.)

[15] Ngày Kỷ Tỵ, Trần Sư Đạo, một thường dân ở Từ Châu, được bổ nhiệm làm Tư hộ Tham quân ở Bạc Châu^[4], đồng thời được cử làm Giáo thụ ở Châu học Từ Châu. Trước đó, Tô Thức, Phó Nghiêu Dũ, Tôn Giác đều tâu rằng: “Sư Đạo văn chương cao cổ, vượt trội hơn người cùng thời, an phận nghèo giữ đạo, như muốn sống cả đời như vậy. Nếu không phải là người xứng đáng, ông ấy sẽ không đến gặp, đã qua tuổi tráng niên mà chưa ra làm quan, thực là một nhân tài bị bỏ sót. Mong bệ hạ đặc biệt ban ơn trọng dụng, để khuyến khích hàng sĩ phu. Hơn nữa, thần Thức và thần Nghiêu Dũ đều từng tiến cử Sư Đạo theo mười khoa, kính xin bệ hạ xem xét lại tờ tấu trước, cùng thi hành.” Vì thế mới có mệnh lệnh này. Tô Thức và những người khác nói Sư Đạo “nếu không phải là người xứng đáng, sẽ không đến gặp”, ý chỉ Chương Đôn. Trước đây, khi Chương Đôn làm Tri Xu mật viện, muốn Sư Đạo đến gặp mình một lần, thì sẽ đặc biệt tiến cử lên triều đình, nhưng Sư Đạo cuối cùng vẫn không đến.

[16] Ngự sử trung thừa Phó Nghiêu Dư và Thị ngự sử Vương Nham Tẩu tâu rằng: “Thần trộm thấy Thượng thư tả thừa Lý Thanh Thần chiếm giữ chức vụ đã lâu, tài năng kém cỏi, không giúp ích gì cho công việc, mà tính tình lại gian tà, âm thầm gây hại cho chính sự. Ông ta chỉ chăm lo cho bản thân, có tâm lý sợ mất quyền lợi; tùy tiện theo người khác, không có chí tự lập. Ăn lộc vô công, người đời đều xấu hổ, thế mà Thanh Thần vẫn thản nhiên, không biết xấu hổ.

Khi Vương Khuê, Thái Xác nắm quyền, lừa dối Vua trên, ngày nào cũng có chuyện, Thanh Thần chỉ biết a dua theo, chưa từng dâng lời trung nghĩa nào. Từ khi bệ hạ trọng dụng bậc hiền tài, khôi phục phép tắc cũ, chấn hưng những điều trì trệ, cứu chữa những tệ nạn, ngày đêm không ngừng, Thanh Thần lại im lặng giữa chốn triều đình, cũng không có lời nào giúp ích. Nhân tài có khả năng hay không, Thanh Thần không biết; lợi hại của dân sự, Thanh Thần không rõ. Thỉnh thoảng đến đô đường họp bàn, chỉ ngồi ăn no rồi ngồi im như say như mộng, nhìn người khác bàn luận mà thôi, các lại viên trong tỉnh đều cười chê.

Lại nữa, Thượng thư tỉnh hàng ngày nhận các đơn từ trong thiên hạ, theo chế độ gần đây, lệnh cho Tả hữu thừa trực tiếp nhận xét, nhưng Thanh Thần hồ đồ, không hiểu tình hình, khiến người dân không biết kêu ai. Những người có việc kiện tụng thường bảo nhau: ‘Hôm nay Tả thừa đương bút, đừng nộp đơn vội.’ Thần đau lòng vì quốc gia không tiếc tước cao lộc hậu để nuôi dưỡng đại thần, là vì dân, mà dân nói như vậy, bệ hạ còn trông cậy vào ai! Thiên hạ còn hy vọng gì! Làm nhục triều đình, là nỗi nhục lớn của quốc gia, không chỉ vô ích mà thôi. Bệ hạ biết ông ta bất tài, vẫn bao dung vì ân nghĩa, đến nay đã hai năm, không thể nói là không hậu đãi. Thần trên thể theo ý thánh, vì đại nghĩa mà chưa dám mạnh miệng, cũng đã hai năm, không thể nói là không lâu. Qua thời gian này mà vẫn im lặng, thì nghĩa lý sao yên được?

Kính mong thánh từ sớm cách chức ông ta, để tỏ rõ công luận.”

[17] Nham Tẩu lại tâu: “Thần gần đây cùng Phó Nghiêu Dũ ở điện Diên Hòa đàn hặc Lý Thanh Thần bất tài vô ích, lâu nay làm nhục triều đình, mang lòng gian tà, ngầm hại chính sự, bị công luận bỏ rơi, trong ngoài đều một lời, xin bãi chức truất quyền, đến nay vẫn chưa nghe thi hành. Thần trộm nghĩ hoàng đế bệ hạ tuổi còn trẻ, thái hoàng thái hậu bệ hạ chấp chính trong cung, chính nên chọn dùng hiền tài để phụ tá, không thể lâu dung kẻ nịnh thần, thân cận tả hữu, ngày qua tháng lại, làm tổn hại thánh đức. Nỗi lo của thần ngu muội chính là ở đây. Kính mong thánh từ quyết đoán theo lẽ công của thiên hạ, sớm cách chức đuổi đi. Thanh Thần một khi bị bãi chức, có thể răn đe kẻ tham lam hèn hạ, cảnh tỉnh kẻ xu nịnh, cảnh cáo kẻ ăn lộc ngồi không, lợi ích cho quốc gia không thể kể xiết. Thần vô cùng khẩn thiết dâng lời trung thành!”

Tờ thiếp vàng nói: “Thanh Thần gần đây mua vườn nhà ở Tây Kinh, xây nhà cửa ở Tương Châu, đều loại hạng nhất, con cháu em cháu đều có tước vị, lại dùng vàng ban để chôn cất tổ tiên, tiên đế và bệ hạ có thể nói là không phụ Thanh Thần. Nhưng việc Thanh Thần báo đáp tiên đế và bệ hạ, thiên hạ chưa từng nghe thấy. Đây chính là lý do công luận đều bỏ rơi ông ta.”

(Tấu chương của Nghiêu Dũ không thấy trong tập.)

[18] Giám sát ngự sử Thượng Quan Quân tâu rằng: “Thanh thần trước đây ở triều trước, được chọn vào chế khoa, nổi tiếng về văn học thời bấy giờ, nhờ cơ hội phụ hội mà dần dần được vinh hiển. Nhưng tính cách mềm yếu, nịnh bợ, không có tài trí gì khác, từ khi giữ chức chấp chính, uy tín của sĩ phu ngày càng suy giảm. Trong niên hiệu Nguyên Phong, tể tướng Vương Khuê, Thái Xác tà nịnh lừa dối Vua, dẫn dắt bè đảng gian ác, làm hại chính sự và đất nước, tệ hại lan khắp bốn biển. Nhưng Thanh thần giữ chức phụ tá, chỉ biết cúi đầu theo đuôi, chưa từng có kiến giải gì, chỉ lo giữ lấy ân sủng, lần lượt thăng quan qua năm tháng. Các bậc tấn thân đều chỉ trích, cho rằng ông ta chỉ là người tạm thời giữ chức, không có đóng góp gì cho quốc gia. Thần trộm nghĩ, thánh ý không phải không biết Thanh thần chỉ là người tạm giữ chức, không hợp với ý kiến của mọi người, nhưng vẫn giữ ông ta không bãi miễn là vì muốn giữ thể diện cho việc tiến thoái của đại thần. Thần đang giữ chức ngự sử, lâu nay không dám bàn luận, cũng hy vọng Thanh thần tự dâng sớ xin từ chức, triều đình thuận theo lời thỉnh cầu, giữa Vua tôi, ân nghĩa đều trọn vẹn. Nay Thanh thần giữ chức đã lâu, bệ hạ đối đãi cũng đã đầy đủ, xin bệ hạ nghe theo ý kiến chung của thiên hạ, lấy nghĩa mà đoạn ân, để Thanh thần ra ngoài giữ chức ở nơi thuận tiện, nghỉ ngơi nhàn hạ, không mất đi vinh sủng, lại khiến các quan trong ngoài biết được ý của bệ hạ trong việc dùng người phải xét thực tài.”

[19] Hữu Gián nghị đại phu Lương Đào tâu: “Thần kính nghĩ rằng Bệ hạ thông minh nhân thánh, chế định chính sự công bằng, dùng người hiền bỏ kẻ tà, lắng nghe ý kiến rộng rãi, sự tin dùng đại thần của Bệ hạ nặng nề như vậy, là nối tiếp đức độ của tổ tông. Đại thần là người nên đồng lòng gắng sức, hết lòng trung thành, đẩy mạnh sự chân thành, hết lòng kính trọng để báo đáp quốc gia. Nếu có người không đủ năng lực, há có thể một ngày nào đó ở vị trí này sao? Thần xin xét kỹ Thượng thư Tả thừa Lý Thanh Thần, kẻ hèn hạ tối tăm tham lam đê tiện, nhu nhược xiểm nịnh, a dua theo kẻ quyền thế, tiến lên tham gia chính sự. Khi Tiên đế còn tại vị, hắn cùng bọn chúng lừa dối, gặp Bệ hạ xem xét chính sự, hắn chẳng có gì kiến giải, chỉ cùng một hai kẻ hung ác ngoan cố gian hiểm, ngầm tạo ra lời phỉ báng, giả vờ thuần hậu chân thật. Người chính trực, kẻ sĩ đoan chính đều phẫn nộ bất bình; kẻ ngu muội, lại nhỏ thì chỉ trỏ cười nhạo. Sự khinh bỉ của người đời, từ xưa chưa từng có, thực sự không đủ để hầu hạ ánh sáng thanh cao, tham gia bàn luận quốc gia, làm gương cho thiên hạ. Đây là lý do công luận cùng bỏ rơi, và hình phạt rõ ràng cần phải thi hành, thần mong Bệ hạ từ bi xem xét kỹ lưỡng, đặc biệt ban cho việc cách chức, để làm trong sạch triều đình, vì trọng trách của tông miếu xã tắc.”

Dán tờ vàng: “Thanh Thần bất tài, không phải là khí cụ phụ tá, trách nhiệm không đủ năng lực của hắn, há chỉ ở ngày nay sao! Bệ hạ thông minh sáng suốt, gian trá hèn hạ không thể lừa dối trên, có lẽ muốn giữ trọn ân lễ, đợi hắn tự xin, rồi sau đó mới đuổi đi. Tiếc thay kẻ tiểu thần may mắn được sủng ái vinh hoa, không biết liêm sỉ, đã không nói gì. Công luận đã không bằng lòng, thần đây cần phải bàn luận. Thần mong Bệ hạ xem xét kỹ lưỡng, sớm ban cho thi hành, để tránh phiền nhiễu nhiều lần đến tai Bệ hạ. Thần kính nghĩ rằng Bệ hạ đã biết công luận không tha thứ cho Thanh Thần, ắt sẽ ban cho cách chức. Trong tương lai, nếu tiến cử người tham gia chính sự mà hợp với lòng người, thì trong ngoài đều vui mừng phục tùng, nhưng nếu không được người phù hợp, ắt sẽ lại khiến người ta bàn tán xôn xao, không thể dừng lại ngay. Thần mong Bệ hạ từ bi tự chọn người trung chính không bè phái, liêm sỉ không tư lợi, chủ trương dùng họ, khiến mọi người đều biết là do ân điển của Thánh thượng, bè phái tự nhiên sẽ dần tan biến. Thiên hạ may mắn biết bao!”

[20] Ngày Đinh Mùi, ban chiếu rằng: “Việc thiết lập chế khoa đã có từ lâu. Từ thời Tây Hán, bắt đầu ra chiếu cho các quan tìm kiếm người tài giỏi, thân hành ra đề hỏi, nhận lời đối đáp, nên những người tài năng xuất chúng, những kẻ sĩ giữ gìn kinh điển và tự trọng đều được tiến cử, những lời nói thẳng, luận bàn chính đạo càng được báo lên trên. Từ đó về sau, các đời đều dùng cách này. Đến thời tổ tiên, với đức thánh thần văn võ nối tiếp nhau, thiết lập sáu khoa thi, ra ba đề mục quan trọng^[5], để thu nạp hiền tài trong thiên hạ, hơn trăm năm qua, được tiếng là có được người tài. Tiên đế dựng trường học, tôn sùng kinh thuật, để đào tạo nhân tài mới, thay đổi phong tục trong thiên hạ, nên việc thiết lập khoa cử chưa kịp lo. Nay kẻ sĩ trong thiên hạ phần nhiều thông hiểu kinh thuật và biết rõ điều mình học^[6], nên khôi phục lại chế khoa, để tìm kiếm người tài xuất chúng, giúp ích cho việc trị nước. Đạo của đế vương là tùy thời mà thêm bớt, không cần phải hoàn toàn giống nhau, miễn là cùng hướng đến việc trị nước. Nay khôi phục lại khoa Hiền lương phương chính năng trực ngôn cực gián, bắt đầu từ năm nay, lệnh cho Thượng thư, Thị lang, các quan Gián nghị đại phu trở lên ở hai tỉnh, Ngự sử trung thừa, Học sĩ, Đãi chế, mỗi người tiến cử một người, không phân biệt đã làm quan hay chưa, miễn là học hạnh đều ưu tú, có thể ứng đối được, và mỗi người tóm tắt sự nghiệp văn chương dâng lên, còn lại theo như điều lệ cũ.”

[21] Lại bộ Thượng thư Tô Tụng tâu: “Thừa Phụng lang Thái Tiềm là con của cố Xu mật Trực học sĩ Thái Kháng. Năm Trị Bình, Thần Tông hoàng đế mới lập Đông cung, Kháng là người đầu tiên được chọn vào làm viên chức trong cung^[7], được thăng làm Thái tử Chiêm sự. Sau khi hoàng đế lên ngôi, Kháng được thăng chức gần, ra làm Tri châu Tần Châu, chẳng bao lâu thì mất. Chỉ còn lại một người con là Tiềm, từ nhỏ mồ côi, sống ở ngoài, chưa từng được xét bổ dụng. Mong đặc cách thăng chức và bổ nhiệm vào chức vụ trong các cơ quan Tự, Giám ở kinh đô.” Chiếu cho Thái Tiềm đợi khi có khuyết chức Chủ bạ ở Tự, Giám thì bổ nhiệm.

[22] Xu mật viện tâu: “Theo lệ cũ, các bậc Trực trưởng hành trong các ban được bổ làm viên chức trong các quân, đều phải có thâm niên nhập ban hoặc chuyển ban 20 năm, tuổi từ 40 trở lên. Đến năm Nguyên Phong thứ 4, vì số lượng khuyết nhiều, nên đặc chiếu giảm xuống 5 năm, đó là mệnh lệnh tạm thời. Nay số lượng viên chức trong các quân vượt quá định ngạch, nên tạm thời đặt thêm chức vụ dưới. Nếu không định ra chế độ^[8], thì sau này việc thăng bổ sẽ không thực hiện được^[9]; nếu áp dụng ngay theo lệ cũ về hạn tuổi, lại lo rằng chưa có người đủ tiêu chuẩn để xuất chức. Xin chia làm ba lần, dần dần tăng lên theo lệ cũ, lần này trước tiên chọn những người có thâm niên nhập ban hoặc chuyển ban 17 năm^[10]; lần sau khi xét chọn, sẽ chọn những người có thâm niên 19 năm; đến lần thứ ba, thì theo lệ cũ chọn những người có thâm niên 20 năm. Các điều khác theo quy định trước^[11].” Được chấp thuận. Lại tâu: “Trong các quân, khi có khuyết chức Phó Binh mã sứ, Phó Đô đầu, sau khi chuyển viên sẽ chọn Quân đầu, Thập tướng trong các quân để bổ sung. Năm Nguyên Phong thứ 7, số lượng khuyết sau khi chuyển viên, đã theo lệ năm Nguyên Phong thứ 4, mỗi Chỉ huy chọn một người. Xin theo lệ năm Nguyên Phong thứ 7.” Được chấp thuận.

(Bản mới không có.)

[23] Chiếu rằng: “Từ nay về sau, Trung thư tỉnh tùy việc được chỉ sai cấm quân, sau khi ghi chép tấu xong, lệnh Thượng thư tỉnh thông báo cho Xu mật viện; cùng với việc đốc thúc bắt giặc, Thượng thư tỉnh sai điều động tướng binh, sau khi tấu xong cũng thông báo cho Xu mật viện.”

[24] Lại chiếu rằng: “Các quan lại tiến cử mười hạng người có thể làm tướng súy võ thần, lệnh Xu mật viện lập sổ riêng ghi chép tên họ. Những người chưa được thăng dụng, dù không hợp với phép tuyển chọn tướng quan các lộ, gặp khi có khuyết, giao cho chấp chính xem xét tinh lực tài năng thực tế để xin chỉ đặc cách bổ nhiệm.”

[25] Quản câu Lan Hội lộ duyên biên an phủ ty công sự Văn Uất tâu rằng, ty Kinh lược sứ bản lộ có công văn thúc giục, lệnh đến Tây quan thúc đẩy công việc chưa xong, đã dẫn tướng binh đi tu sửa. Chiếu cho Lưu Thuấn Khanh chọn quan chức cấp cao trong quân đến Tây quan tu sửa, thay Văn Uất về Lan Châu, và trong số sáu nghìn cấm quân chỉ để lại hai nghìn, tuyển thêm một nghìn năm trăm người làm việc, số còn lại điều về Lan Châu. Nếu giặc Tây xâm phạm Lan Châu, khi đã áp sát thành, cấp báo cho Tổng lĩnh quan Tôn Lộ tập hợp thành đội ngũ, dần dần hướng tây nam dựa vào nơi hiểm yếu tránh giặc^[12], hoặc đi theo đường nhỏ rút về Hà Châu; hoặc tạm thời đóng quân từ Hi Châu trở đi, không được đón đánh giặc từ phía đông, để tránh rơi vào kế gian của địch.

[26] Quyền phát khiển Đô đại đề cử Thành Đô phủ các lộ trà sự Hoàng Liêm tâu: “Phép trà mới lập, địa bàn rộng lớn, việc thi hành còn cần phải chi tiết, nếu để một mình thần đảm nhiệm, e rằng không kham nổi. Mong xét kỹ, sai một viên đề cử quan cùng lo liệu, để không bị sai sót.” Chiếu rằng: “Hoàng Liêm đặc cách bỏ chữ ‘phát khiển’, Diêm Lệnh sai làm Quyền phát khiển Đồng quản câu Thành Đô phủ, Lợi Châu, Thiểm Tây các lộ trà sự.”

(Theo sách đề danh của Ty Trà Mã, Diêm Lệnh dùng chức Triều thỉnh Đồng quản câu, không rõ trước đó giữ chức gì.)

[27] Ba tỉnh tâu: “Các quan ngoài triều đến chức Tiết độ sứ, không có phép xét duyệt để thăng chuyển; tông thất đến chức Tiết độ sứ, tự lập ra phép xét duyệt, nhưng sau này cũng chưa có thể lệ thăng chuyển.” Chiếu rằng các quan tông thất đến chức Tiết độ sứ, không cần xét duyệt nữa, đợi khi thực sự đủ mười năm, sẽ liệt kê tên để xin chỉ dụ.

[28] Trước đó, Thị ngự sử Vương Nham Tẩu tâu: “Thần nghĩ rằng triều đình biết sông Hoàng Hà chảy ngang là mối họa lớn ở phương Bắc, ngày càng nghiêm trọng, nên đã phái sứ giả, lệnh cho quan coi thủy lợi xem xét tình hình, muốn thuận theo dòng chảy mà dẫn nước, để cứu vớt sinh linh một vùng khỏi cảnh chìm đắm, đó là ân huệ lớn lao. Thần nghĩ rằng triều đình đã ngầm có quyết định, chắc chắn có thể giải quyết được mối họa này, nhưng trước đây khi sứ giả chưa về, không rõ vì sao lại bãi bỏ nghị luận; đến khi sứ giả trở về, không rõ dựa vào đâu mà lại khởi xướng nghị luận trở lại. Đã ban lệnh cho Đô thủy sứ giả đảm nhiệm việc điều động binh lính, khởi công, định ngày rồi, nhưng sau đó lại bãi bỏ. Trong mấy chục ngày, nghị luận thay đổi liên tục, làm sao để làm gương cho thiên hạ? Sau này dù có mệnh lệnh, thật sự không thể thay đổi, ai sẽ tin tưởng? Việc lợi hại, từ xưa đến nay không thể không có hai ba ý kiến, nhưng triều đình phải kiên quyết chủ trương một nghị luận, quyết đoán và thực hiện, mới có thể thành công. Không thể vì lời nói của một người mà bỏ qua việc lớn, dễ dàng thay đổi, thần e rằng thiên hạ sẽ nhìn thấu triều đình.

Nay có bảy mối họa lớn, không thể không sớm tính toán. Thứ nhất, vùng biên giới phía Bắc dựa vào đầm lầy làm chỗ hiểm yếu, sông Hoàng Hà lấp đầy, không thể nạo vét kịp, mất đi lợi thế hiểm yếu của biên giới phía Bắc. Thứ hai, ngăn chặn dòng nước từ núi phía Tây, không thể chảy xuôi, tràn ngập cả ngàn dặm, khiến trăm vạn dân không có nhà ở, không có ruộng cày, lưu tán mà không trở về. Thứ ba, thành Can Ninh đơn độc nguy hiểm không đáng kể, nhưng các quận huyện trọng yếu như Đại Danh, Thâm, Ký đều có nguy cơ không tự bảo vệ được. Thứ tư, Châu Thương nắm giữ đường biển phía Bắc, từ khi sông không chảy về phía Đông, Châu Thương nằm ở phía Nam sông, thẳng đến kinh đô, không có gì ngăn cách. Thứ năm, sông Ngự bị nuốt chửng, thành trì biên giới mất đi lợi thế vận chuyển. Thứ sáu, Ty Chuyển vận Hà Bắc hao tốn tài chính, mất đi thuế má hàng triệu. Thứ bảy, vào tháng sáu, tháng bảy, nước sông dâng cao, chiếm mất đường phía Tây, ngăn chặn sứ giả phương Bắc, tiến thoái không được, hai triều đều lo lắng.

Nếu không phải bảy mối họa này, thì có thể bỏ qua, hoãn lại chưa giải quyết cũng được, nhưng năm ngoái họa lớn hơn năm trước, năm nay lại lớn hơn nữa, thì phải làm sao? Thần mong Bệ hạ sâu sắc suy xét, việc này có thể hay không, phải dựa vào đại thần, thì đại thần phải thận trọng suy nghĩ, kiên quyết thực hiện, để cứu vớt mối họa, không thể ngồi nhìn mà không xử lý. Thần mong Thánh từ ban chiếu cho các đại thần chấp chính, sớm quyết định nghị luận về sông và giao trách nhiệm hoàn thành, đó là phúc lớn cho xã tắc và sinh linh, thần không dám không hết lòng trung.”

( “Trước đây sứ giả chưa về”, sứ giả đó là Trương Vấn. Ngày 23 tháng 9 năm thứ nhất, phái Trương Vấn làm sứ giả, ngày 23 tháng 11 năm thứ hai trở về. Vấn tâu xin khai cửa sông Tôn Thôn, lệnh cho Đô thủy sứ giả đảm nhiệm việc điều động binh lính, đó là việc ghi trong chính mục ngày 8 tháng 2 năm thứ hai^[13], nhưng không rõ lúc nào lại bãi bỏ. Nghị luận của Nham Tẩu và Lương Đào giống nhau, nhưng Đào trình bày sáu mối họa, Nham Tẩu trình bày bảy mối họa, nghị luận của Nham Tẩu chi tiết hơn Đào. Nghị luận của Nham Tẩu trước đây phụ vào ngày 6 tháng 2 năm thứ nhất, sau tra cứu không hợp, nay dời vào ngày 26 tháng 4 năm thứ hai, cùng với nghị luận của Lương Đào, cần tra cứu thêm.)

[29] Hữu gián nghị đại phu Lương Đào tâu: “Thần trộm nghĩ triều đình biết sông lớn chảy ngang là tai họa cho phương Bắc, ngày càng nghiêm trọng, nên đã cử sứ giả chuyên trách, lệnh cho quan coi thủy lợi cùng đi xem xét, vẽ bản đồ và phương lược, cứu giúp một phương chìm đắm, đó là ân huệ lớn. Thần nghe nói đã có lệnh cho Đô thủy sứ giả tổng quản việc thi công, điều binh khởi công đã định ngày, nhưng sau đó lại bãi bỏ, thần rất nghi ngờ.

Thần từng xem xét từ xưa đến nay, muốn giải quyết đại họa, khôi phục đại lợi, không có việc nào không cần tham khảo rộng rãi ý kiến của mọi người, mà giữa Vua tôi phải kiên quyết chủ trương một phương án, quyết đoán và thực hiện đến cùng, mới có thể thành công. Không thể vì lời một người mà lập tức khởi công, lại vì lời một người mà lập tức bãi bỏ. Việc sông ngòi là tai họa lớn nhất, liên quan mật thiết đến dân chúng, cấp bách trong hiện tại.

Vì vậy, triều đình nên nắm lấy kế sách lâu dài, cân nhắc kỹ lưỡng và thận trọng phát động, kiên trì thực hiện, không nên do dự giữa được và mất, cuối cùng bỏ mặc cả hai mà không cứu giúp. Thần cho rằng có sáu điều hại lớn, quốc gia và dân chúng đều chịu thiệt hại, sao có thể không cứu giúp?

Phương Bắc dựa vào đầm lầy làm chỗ hiểm yếu, nếu sông ngòi bị lấp, nước lên xuống không thể nạo vét, dần mất đi lợi ích trước đây, đó là điều thứ nhất. Chặn ngang nước từ núi phía Tây, không cho chảy xuôi, dồn nén tràn ngập ngàn dặm, khiến trăm vạn dân chúng không có nhà ở, không có ruộng cày, lưu tán mà không thể trở về, đó là điều thứ hai. Đại Danh, Thâm, Ký, Cao Dương nằm ở chỗ xung yếu của sông, các quận huyện trọng yếu có nguy cơ không tự bảo vệ được, đó là điều thứ ba. Châu Thương nắm giữ đường biển phía Bắc, từ khi sông không chảy về phía Đông, Châu Thương nằm ở phía Nam sông, thẳng đến kinh sư, không có gì ngăn cách, đó là điều thứ tư. Nuốt chửng sông Ngự, biên thành mất đi sự thuận tiện trong việc vận chuyển, đó là điều thứ năm. Ty Chuyển vận Hà Bắc hao tổn tài chính hàng năm, mất đi thuế má lên đến hàng triệu, đó là điều thứ sáu.

Nếu không có sáu điều hại này, bỏ qua cũng được, trì hoãn chưa giải quyết cũng được, nhưng năm ngoái tai họa đã nghiêm trọng hơn năm kia, năm nay lại càng nghiêm trọng hơn, thì phải làm sao? Thần kính xin triều đình chỉ đạo Đô thủy giám, Ty Chuyển vận Hà Bắc, Ty An phủ, cùng các châu huyện nơi sông chảy qua, các quan thủ lệnh bàn bạc về lợi hại, tâu lên triều đình, triều đình tổng hợp ý kiến, cân nhắc kỹ lưỡng, quyết đoán và thực hiện đến cùng.”

(Phụ lục ngày 26 tháng 4 năm thứ hai, xem chi tiết chú thích sau ngày 8 tháng 2 khi Vương Lệnh Đồ và Trương Vấn được phép khai tu sông Tôn Thôn. Tấu nghị của Đào còn có trạng xin khởi phục Giám thừa Dũ Cấn, liên quan đến việc này. Dũ Cấn đang để tang, có thể tra cứu ngày tháng, tạm ghi lại.)

[30] Ngày hôm đó, ba tỉnh tâu rằng: “Từ khi sông Hoàng Hà vỡ đê ở phía bắc, các châu như Ân, Ký trở xuống bị thiệt hại, đến nay vẫn chưa thấy rõ lợi hại của việc khai thông sửa chữa, nên chưa thể khởi công.” Chiếu cho chuyển vận sứ và phó sứ lộ Hà Bắc trong vòng hai tháng cùng với quan coi thủy lợi bàn bạc rồi tâu lên.

(Chiếu ngày 26 tháng 4. Ngày 8 tháng 2, có chỉ lệnh cho Trương Vấn và Vương Lệnh Đồ khai thông cửa sông Tôn Thôn, nhưng sau đó lại bãi bỏ. Hai người tâu xin, nhưng thực lục không ghi chép. Việc bãi bỏ cũng không được ghi trong chính mục. Các ngày 17, 18, 24 tháng 3, ngày 6, 12 tháng 4, ngày 9 tháng 10, ngày 26 tháng 11, và ngày 12 tháng giêng năm sau, cần xem xét thêm.)

[31] Ngày Mậu Thân, Thông nghị đại phu, Thượng thư tả thừa Lý Thanh Thần được bổ nhiệm làm Tư chính điện học sĩ, tri châu Hà Dương. Ngự sử đã có lời tâu, Thanh Thần cũng nhiều lần dâng biểu xin được bổ nhiệm ra ngoài, nên có mệnh lệnh này.

(Tân lục và cựu lục đều không ghi chép việc ngự sử có lời tâu, có lẽ là sơ sót. Triều Bổ Chi viết hành trạng của Thanh Thần rằng: “Các đại thần muốn thay đổi một số pháp độ của Thần Tông, Thanh Thần tự cho rằng mình từ đầu đến cuối đều được triều đình trọng dụng, nên đã dốc lòng báo đáp, kiên quyết tranh luận trước triều đình. Dù trái với ý kiến đương thời, nhưng các vấn đề như quan chế, miễn dịch, tướng pháp, bảo giáp đông giáo cũng không bị bàn cãi lại. Tuy nhiên, những người chỉ trích càng lúc càng gay gắt, nên ông bị cách chức làm Tư chính điện học sĩ, tri châu Hà Dương.” Những lời của Bổ Chi đều là lời hoa mỹ. Việc miễn dịch không bị bàn cãi lại, cần xem xét thêm.)

[32] Hộ bộ Thượng thư Lý Thường tâu: “Thần trộm thấy từ niên hiệu Nguyên Hựu đến nay, triều đình lấy việc thi hành chính sách nhân từ làm gốc, lấy việc yêu thương nuôi dưỡng dân chúng làm nhiệm vụ, thuận theo nguyện vọng của dân, loại bỏ những điều gây hại cho dân, không chỉ là một chính sách hay một mệnh lệnh. Từ vùng biển xa xôi đến nơi biên ải, đều được hưởng ân đức, những người góa bụa, nghèo khó, yếu đuối đều được nuôi dưỡng. Mỗi khi có chiếu chỉ ban xuống, không ai không vui mừng và cảm tạ ân đức, từ người quyền quý đến kẻ thấp hèn, lớn nhỏ đều đồng thanh ca ngợi, không phải chỉ có thần ngu muội mới nói như vậy. Các bậc Nho gia thời Hán có câu: ‘Người hòa thì khí hòa, khí hòa thì tiếng hòa, tiếng hòa thì sự hòa hợp của trời đất sẽ ứng nghiệm.’ Nay trong ngoài lớn nhỏ đều được hưởng ân đức của Thánh thượng, lẽ ra khí hòa đã thấu đến trời, điềm lành ứng xuống khắp nơi, nhưng từ đầu mùa xuân đến nay, mưa thuận không đúng thời, khiến Thánh thượng lo lắng, cầu đảo, tu sửa, không việc gì là không làm, từ việc giảm bớt ngự thiện, tạm ngừng lễ nghi, răn dạy quan lại, khoan hồng cho tù nhân, xét theo cổ nhân, những việc làm để ứng phó với trời, tiêu trừ tai biến đều đã làm hết. Tuy nhiên, mưa nhỏ tuy có rơi nhưng vẫn chưa đủ thấm.

Thần ngu muội ngày đêm suy nghĩ, nay tình hình dân chúng vẫn còn khó khăn, người nghèo yếu vẫn còn khốn đốn, chỉ có việc thị dịch là đáng lo. Thần trước đây đã tâu trình, luận bàn nhiều lần, cũng đã nói rõ, nhưng vẫn im lặng chờ đợi chiếu chỉ, chưa thấy có tin tức gì, vì sao vậy? Nay thần lại xem xét sổ sách, tra cứu kỹ lưỡng. Những hộ nhỏ từ khi được ân xá, miễn trừ hai trăm quan tiền trở lại, số lượng đã giảm đi không ít. Trước kia có ba vạn hộ, nay chỉ còn hơn bốn trăm bảo; trước kia có hơn một trăm vạn quan, nay chỉ còn hơn hai mươi chín vạn quan. Những người được miễn trừ đã không ít, nhưng những người đang bị đòi nợ lại là những người bất hạnh; những người được miễn trừ đã được khoan thứ, nhưng những người đang bị đòi nợ vẫn bị giam cầm, khốn khổ. Như vậy, tình cảnh của những người nghèo khó vẫn chưa được thông suốt, thần lo rằng khí hòa vì thế mà chưa thấu đến. Trước kia có hơn một trăm vạn quan, nay miễn trừ đi, ba phần đã bỏ đi hai, số còn lại, thần cho rằng với sự lớn lao của triều đình, sự giàu có của bốn biển, xem như chỉ là hạt bụi nhỏ, huống chi đều là lấy lợi tức làm gốc. Sáng đòi chiều giam, từng đồng từng xu mà thu, không phải là cắt xén chi phí sinh hoạt hàng ngày, nuôi vợ con của họ, thần e rằng nợ nần chưa trả được, mà đã có người chết đói vì bị bức bách.

Thần đang giữ chức Hộ bộ, phụ trách việc kế toán quốc gia, từ một đồng tiền, một tấm vải, không gì là không tiết kiệm cho triều đình. Nay thần không ngại chết muôn lần, chỉ mong được làm việc miễn trừ, thực sự biết rằng người nghèo yếu kiếm ra tiền vô cùng khó khăn, mà thu thuế lại quá chi li, chỉ làm tổn hại đến chính sự của Thánh thượng, làm rối loạn sự hòa hợp. Chi bằng ban bố ân huệ nhân từ, khiến họ vui mừng như được mưa mát, reo hò vui sướng, cảm tạ ân đức, ca ngợi thời thịnh trị và hưởng thọ trời cho. Thần mong Thánh thượng quyết đoán không do dự, xuất phát từ sự quyết đoán của mình. Hơn nữa, lễ tế tường của Tiên đế đã qua lâu, lễ đạm tế sắp đến, nếu vào lúc này đặc biệt ban chiếu chỉ, càng thêm thích hợp, so với việc sùng bái tôn giáo ngoại lai để cầu phúc lành, thì hơn gấp vạn lần. Còn những hộ lớn thì gia nghiệp vẫn còn, số hộ không nhiều, đủ để đặt thời hạn mà thu, không cần phải thương xót nhiều. Kinh Thi có câu: ‘Vui thay người giàu, thương thay kẻ cô độc.’ Chính là nói về điều này.”

(Tấu chương của Lý Thường không rõ thời gian, vì Lý Thường nói “mưa nhỏ chưa đủ” và “lễ đạm tế sắp đến”, nên phụ vào đây. Việc theo hay bỏ cần xem xét thêm. Tấu chương trước bàn về thị dịch, cần xem xét thêm.)