[PREVIEW] QUYỂN 410: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 3 (MẬU THÌN, 1088)

Bắt đầu từ ngày Bính Ngọ tháng 5 năm Nguyên Hựu thứ 3 đời Vua Triết Tông đến hết ngày Bính Thìn cùng tháng.

[1] Ngày mùng một tháng 5 (Bính Ngọ), Hàn lâm học sĩ kiêm Thị độc Tô Thức và Hộ bộ Thị lang Tô Triệt cùng chuyển đối. Tô Thức trình bày ba việc:

[2] Thứ nhất, kính xét rằng Đường Thái Tông đã chế định ra lệnh thức của Ty Môn rằng: “Nếu có người không có sổ môn tịch mà có việc khẩn cấp cần tấu trình, đều cho Ty Giám Môn dẫn vào tấu, không được ngăn trở.” Thần từ đó biết rằng bậc minh chủ chú trọng mở rộng tầm nghe nhìn, phòng ngừa sâu sắc việc bị che lấp, dù là người không có sổ môn tịch vẫn được dẫn vào yết kiến không theo thời gian quy định. Chế độ của tổ tông, từ các quan cận thần ở Lưỡng Tỉnh, Lưỡng Chế, các vị trưởng quan ở Lục Tào, các Tự, Giám, nếu có điều muốn tâu, cùng các vị trấn thủ đại phiên trấn, sứ giả đi sứ các nơi khi vào ra từ biệt yết kiến, đều được tấu sự trước điện. Còn lại các tiểu thần, thứ dân, cũng thường được đặc biệt triệu đến hỏi han, không chỉ để thông hiểu tình hình dưới dân, biết việc bên ngoài, mà còn để khảo sát năng lực thật giả của quần thần, không phải chỉ là làm cho có.

Thần trộm thấy từ khi bệ hạ lên ngôi đến nay, ngoài các vị chấp chính mỗi ngày được lên điện, còn lại chỉ cho phép các quan Đài Gián và Khai Phong tri phủ lên điện, không quá mười mấy người. Thiên hạ rộng lớn, sự vật biến đổi, quyết không phải mười mấy người đó có thể thấu hiểu hết được. Nếu không may mười mấy người đó không phải là người thích hợp, dân tình lợi hại không tâu trình đúng sự thật, thì bệ hạ sẽ cho rằng thiên hạ thái bình, không có việc gì để nói, há chẳng nguy hiểm sao! Còn lại các thần liêu tuy được phép dâng sớ tâu việc, nhưng sớ vào trong cung cấm, như ở trên trời, không được tra hỏi đi hỏi lại, làm sao hiểu hết được thực tình lợi hại? Huống chi việc thiên hạ có những điều không thể ghi chép thành văn tự, tâm ý tinh vi, miệng còn không nói hết được, huống chi là văn tự?

Kính nghĩ Thái hoàng thái hậu lấy đức cao tại vị, thường tự hạ mình, lấy khiêm tốn không tự cho mình là hay làm đẹp, tuy nhiên mở rộng tai mắt để phòng ngừa bị che lấp, đó là đại kế của xã tắc, há có thể vì lý do khiêm tốn mà không tiếp xúc với quần thần sao? Hiện nay thiên hạ nhiều việc, đói kém, trộm cướp, biến loạn của tứ di, dân khổ, quan nhũng, tướng kiêu, lính lười, tài chính thiếu thốn, tệ hại không kể xiết. Mà chính sự xuất phát từ trong màn trướng, quyết định bởi các đại thần nơi miếu đường, càng nên mở rộng con đường nghe nhiều nhìn rộng, tránh cái hiềm chuyên quyền bị che lấp, không phải là việc nhỏ. Kính mong Thánh từ lại bàn bạc với các đại thần, ngoài các quan Đài Gián, Khai Phong tri phủ đã được phép lên điện, còn lại các thần liêu, theo chế độ cũ được phép xin vào tấu sự^[1], khi vào ra từ biệt yết kiến được phép lên điện, đều khôi phục lại như chế độ của tổ tông, thì thiên hạ may mắn biết bao.

[3] Thứ hai, phàm là người trị nước, phải biết quý trọng danh vị, thận trọng trong việc hình phạt. Nếu biết quý trọng danh vị, thì chỉ cần một chút bổng lộc cũng đủ để khích lệ hào kiệt; nếu thận trọng trong việc hình phạt, thì chỉ cần hình phạt roi gậy cũng đủ để răn đe kẻ ngoan cố. Nếu không quý trọng danh vị, không thận trọng trong việc hình phạt, thì dù có ngày ngày phong chức khanh tướng, người ta cũng không khuyến khích, dù có giết chóc nhiều, người ta cũng không sợ. Đây là mấu chốt của an nguy, là thuật trị nước của bậc quân vương. Từ thời tổ tiên đến nay, việc dùng hình phạt rất cẩn trọng, đã thành thói quen, nên dù là việc xét xử kéo dài, thay thế chức vụ, đều đủ để răn đe người tại chức. Chỉ có việc ban phát danh vị, tước lộc thì quá dễ dãi, mỗi khoa thi, tuyển chọn tiến sĩ và các khoa khác cùng những người được đặc cách tiến cử khoảng tám chín trăm người, mỗi lễ tế giao, tiến cử con em khoảng hai ba trăm người, còn việc bổ nhiệm chức vụ quân sự, người tạp dịch được vào ngạch, người hoàng tộc ngoại thích được tiến cử thì không kể. Từ thời cận đại đến nay, việc tuyển chọn người nhiều, việc được làm quan dễ dàng, chưa có triều đại nào như triều đại ta. Hiện nay, một chức vụ khuyết ở Lại bộ, thường có năm bảy người tranh giành, tranh chấp hỗn loạn, đạo liêm sỉ đã mất hết. Những quan nhỏ tài năng bình thường, chức vụ xa xôi, nghèo khó, khi đến nhiệm sở, cướp bóc, đòi hỏi, không việc gì không làm. Từ triều đại ta đến nay, tệ nạn quan lại quá nhiều, chưa có lúc nào như hiện nay.

Thần thấy chế độ cũ của tổ tiên, những người thi đỗ qua kỳ thi tỉnh, khi thi đình bị đánh trượt không ít, vừa để thận trọng trong việc tuyển chọn người, vừa để thấy rằng danh vị uy quyền đều thuộc về nhà Vua. Đến cuối niên hiệu Gia Hựu, mới bắt đầu ban cho tất cả đỗ đạt, dù văn lý sai lầm, cũng làm nhục khoa cử. Mà gần đây, tệ nạn lên đến cực điểm, đến cả những người phạm tội nhỏ cũng được miễn đánh trượt, đều không phải ý của tổ tiên. Lại nữa, việc tiến sĩ được thăng lên giáp, vốn là người đỗ đầu kỳ thi tỉnh được xướng danh, gần đây mới có chỉ đặc biệt, đều là do nhà Vua quyết định tùy lúc. Nay những người đỗ từ thứ mười trở lên ở kỳ thi tỉnh, người đỗ đầu kỳ thi riêng, người đỗ đầu kỳ thi ở Quốc Tử Giám và Khai Phong, người đỗ đầu kỳ thi võ, người được tiến cử vì kinh sử thông thạo và đức hạnh, cùng những người được đặc cách tiến cử và chính thức đỗ đạt, đều được lệnh thăng lên một giáp. Việc này tiến hành ồ ạt, người ta không còn coi việc thăng giáp là vinh dự, mà pháp luật thuộc về các cơ quan, ân huệ không thuộc về nhà Vua, thật là vô nghĩa.

Những người được đặc cách tiến cử, trừ mười mấy người trên gần đây văn từ còn khá, còn lại đều không có tài học, tuổi đã cao, tiến không có hy vọng, lui không có nơi về, nếu để họ làm quan, ắt sẽ hại dân. Thần mong bệ hạ đặc biệt ban chiếu cho các đại thần bàn kỹ về phương pháp đánh trượt trong kỳ thi đình của tiến sĩ và các khoa khác từ nay về sau, cùng cách thức xuất quan của những người được đặc cách tiến cử, cốt sao chọn người tài, không làm việc nhỏ để thu hút tiếng hão, lệnh thăng giáp xin từ nay về sau không thi hành nữa.

Xưa Gia Cát Lượng bàn với Pháp Chính về đạo trị nước, đại lược rằng: “Hình chính không nghiêm, đạo quân thần dần suy đồi, ban cho địa vị, địa vị cao thì khinh, ban cho ân huệ, ân huệ hết thì khinh nhờn. Nay ta dùng pháp luật để uy hiếp, pháp luật thi hành thì biết ân, hạn chế tước vị, tước vị thăng thì biết vinh. Ân vinh cùng dùng, trên dưới có chừng mực, là cốt yếu của việc trị nước.” Đường Đức Tông chạy loạn ở Nam Sơn, tình thế lúc đó có thể nói là nguy cấp, nếu làm việc nhỏ nhượng bộ, cũng là lẽ thường. Mà những người dâng trái cây dọc đường, muốn được một chức quan, Lục Chí đã hết sức can ngăn, cho là không nên. Nay thiên hạ yên ổn, triều đình trong sáng, còn sợ gì mà làm chính sách nhượng bộ? Vì vậy, thần mong bệ hạ thường lấy lời của Gia Cát Lượng và Lục Chí làm khuôn phép, thì thiên hạ may mắn lắm.

Thứ ba, thần vào tháng mười năm trước đã từng dâng lời, đại lược rằng: “Có người bàn muốn giảm bớt việc bổ nhiệm con em để cứu tệ nạn quan lại quá nhiều. Việc này nếu làm thì lòng người không vui, không làm thì tệ nạn tích tụ không bỏ. Cần phải tìm cách thích đáng, sao cho vừa phải, để nước có thực chất bỏ tệ, người không than thở mất chức. Xin cho những người được tiến cử làm quan văn, mỗi khi có khoa thi, theo tiến sĩ mà thi, quan võ thì theo kỳ thi võ hoặc thi pháp luật, ba người thì chọn một người, và phải đủ hai mươi lăm tuổi mới được làm quan. Những người đã từng thi đỗ tiến sĩ, được miễn thi. Nếu ba lần thi không đỗ, đủ ba mươi lăm tuổi^[2], cũng cho làm quan. Dù có khó khăn vì ba lần thi không đỗ, nhưng không có tiếng than thở tuyệt vọng cả đời, cũng khiến mọi người chăm học, không làm hỏng gia phong, ích lợi không nhỏ.” Sau đó không được ban hành, thần lo rằng ý của bệ hạ lúc đó, ắt cho rằng lúc mới đổi niên hiệu, không muốn đầu tiên thi hành chính sách giảm bớt. Nay bệ hạ lên ngôi đã bốn năm, tệ nạn quan lại quá nhiều, có tăng mà không giảm, tài chính thiếu hụt, có giảm mà không tăng. Vài năm nữa, ắt sẽ không chịu nổi tệ nạn. Nếu triều đình thản nhiên không lo, thì ai sẽ gánh vác nỗi lo đó? Nay bàn đến, thần e rằng đã muộn. Xin bệ hạ xem xét lại lời tâu trước, sớm ban hành. Triệt trình ba việc:

[4] Thứ nhất, thần thấy số tiền thu chi của bộ này trong một tháng đều khoảng hơn năm mươi vạn quan, dùng hết những gì có được chỉ đủ để chi trả kinh phí mà thôi. Nếu có thêm việc khác thì phải xin triều đình mới có thể giải quyết được, các cơ quan lo lắng, thường sợ thiếu hụt. Thần nghe xưa kia trị quốc, đều dựa vào thuế ruộng và thuế thân là đủ, đến thời cận đại mới có lợi từ thuế muối, sắt và rượu, mọi việc như tế lễ, lương bổng cho quan lại, nuôi quân, phòng thủ biên giới, giao hảo với lân bang, đều lấy từ đây. Trời sinh ra, đất sản xuất, đủ để nuôi dưỡng con người, từ thời Tam Đại, Hán, Đường cho đến thời thịnh trị của tổ tiên, chưa từng bỏ điều này mà tìm kiếm bên ngoài. Nay bốn biển muôn dặm, ruộng đồng liền nhau, mà lại lo lắng về sự thiếu hụt, thần thật lấy làm lạ. Mạnh Tử có nói: “Không có chính sự tốt thì tài chính sẽ thiếu hụt.” Thần ngu muội, nghĩ rằng có lẽ chính sự của triều đình chưa được thiết lập đầy đủ chăng?

Thần thấy các đạo giám ty trong những năm gần đây, chỉ quan sát trên dưới, không còn tinh thần cố gắng, ngạo nghễ cho rằng triều đình coi việc không quan tâm đến chi tiết là cao quý, không xét nét quan lại gian ác là hiền đức, do đó khi đi tuần tra, có khi không vào nơi làm việc, không xét xử kẻ có tội. Các quận huyện đua nhau theo phong trào, kẻ yếu đuối thì buông thả, quyền lực rơi vào tay lại dịch, kẻ tham lam thì tung hoành, gây hại cho dân. Bốn phương kêu than, gần như không có nơi để kêu cứu. Những việc khác gây hại đến đạo lý và phong hóa, không phải chức trách của thần, thần không dám bàn. Còn như thuế hai vụ, thuế thương mại, thuế rượu, vô cớ thiếu hụt, đâu đâu cũng thấy, đó là trách nhiệm của thần. Thần mong bệ hạ đặc biệt ra chỉ thị, lệnh cho tả tào của bộ này liệt kê số thuế tăng giảm của các lộ năm ngoái, những trường hợp không phải do thiên tai mà do buông lỏng, không làm tròn chức trách dẫn đến thiếu hụt, chọn những trường hợp nghiêm trọng nhất, cách chức chuyển vận sứ, phó sứ, phán quan, phạt một để răn trăm. Ý trên hướng về đâu, dưới sẽ theo về đó. Làm như vậy, hy vọng tài chính dần dần sẽ được cải thiện.

[5] Hai là, thần nghe rằng nhà Hán dùng chín khanh để trị sự, nhà Đường dùng sáu bộ để cai trị. Nhà Hán không phải không có Thượng thư, và nhà Đường không phải không có các khanh tự, chỉ là việc không tập trung vào đó mà thôi. Tiên đế noi theo chính sách của nhà Đường, chuyên dùng sáu bộ, nên tuy kiêm đặt các tự, giám, nhưng chức nghiệp không nhiều, lượng việc mà đặt quan, trong đó có lẽ chỉ còn lại rất ít. Gần đây, vào đầu niên hiệu Nguyên Hựu, lo rằng quan lại ở Thượng thư tỉnh nhiều mà việc ít, bắt đầu bàn việc hợp nhất và giảm bớt, các lang tào chỉ giảm được một hai người, nhưng các quan ở tự, giám như Hồng lô, Tướng tác, vốn không đặt khanh, thừa, lại được đặt thêm nhiều, còn nhiều hơn trước. Dư luận trong và ngoài triều đình đều nghi ngờ về việc này, cho rằng triều đình đặt quan vì người chứ không phải vì việc. Lời nói này một khi đã phát ra, thì tổn hại không nhỏ. Việc này liên quan đến thể chế trị nước, không phải là điều thần nên bàn, nhưng việc cấp lương bổng hậu hĩnh ở kinh sư là do bộ này quản lý, nên thần mong triều đình ban chiếu rõ ràng cho các cơ quan hữu trách, giảm bớt những chức quan không cần thiết ở các tự, giám, để giảm bớt chi phí không nhỏ mà thôi.

[6] Thứ ba, thần nghe rằng nguồn gốc của tài phú xuất phát từ bốn phương, rồi tập trung về kinh đô. Vì vậy, người giỏi trị quốc thì cất giữ của cải trong dân, kế đến là cất giữ ở các châu quận. Nếu châu quận có dư, thì Ty Chuyển vận thường đủ; Ty Chuyển vận đã đủ, thì Hộ bộ không bị khốn đốn. Theo chế độ nhà Đường, thuế má trong thiên hạ chia làm ba phần: một phần nộp lên triều đình, một phần giao cho sứ thần, một phần để lại cho châu. So với hiện nay, số lượng nộp lên triều đình có thể nói là ít, nhưng mỗi khi có việc khẩn cấp, chỉ cần mệnh lệnh của Vua ban ra, thuyền xe nối nhau, đại quân liền được tiếp ứng. Từ thời tổ tông đến nay, chế độ tuy có khác, nhưng kế hoạch tích trữ của các đạo vẫn rất dồi dào, vì vậy việc thu thuế và phân phối đều kịp thời, việc buông bỏ hay nắm giữ đều do mình quyết định, nắm được quyền lợi thì việc làm ắt thành công.

Từ niên hiệu Hi Ninh trở lại đây, các quan nói về lợi ích không hiểu được phương pháp cơ bản, muốn làm giàu cho quốc gia nhưng trước hết lại làm khốn đốn Ty Chuyển vận. Ty Chuyển vận đã khốn đốn, thì việc nộp thuế lên triều đình không được tiếp tục^[3], và Hộ bộ cũng trở nên mệt mỏi. Cả hai ty đều khốn đốn, nên kho tàng riêng trong nội phủ dù chất cao như núi, nhưng lại trở thành đất mục, không có ích gì cho việc tính toán. Vì vậy, thần mong bệ hạ hãy đem những vật phẩm vô danh mà triều đình đã phong trang trong những năm gần đây, trả lại cho Ty Chuyển vận. Những thứ như quân số thiếu của cấm quân, lương thực và quần áo phát ra, phí vận chuyển trên sông Thanh Biện và thuyền vận tải ngoài sông lớn, một khi đã được phân chia, đều bị phong trang. Quân số thiếu của cấm quân, sớm muộn gì cũng phải chiêu mộ theo lệ, còn chi phí xuất quân thì bỏ khoản này để cấp khoản kia, vốn không có lý do gì để phong trang. Còn phí vận chuyển trên sông Thanh Biện tuy giảm so với trước, nhưng chi phí ở Lạc Khẩu thực tế lại tăng gấp đôi; thuyền vận tải ngoài sông lớn tuy không đóng mới, nhưng thuê thuyền chở lương, chi phí lại rất lớn. Việc bóc lột chồng chất như vậy, làm sao chịu nổi! Vì thế, thần cho rằng những việc như thế này nên bãi bỏ hết, huống chi theo chuyện cũ của tổ tông, chưa từng có việc này, chỉ vì các quan cố chấp theo việc gần đây, không chịu bỏ đi. Mong bệ hạ quyết đoán mà thi hành, thì quyền lợi của Ty Chuyển vận sẽ dần được khôi phục, việc nộp thuế lên triều đình sẽ có kỳ hạn, và Hộ bộ cũng sẽ có chế độ ổn định.

[7] Ngày Đinh Mùi, Triều phụng đại phu, Đại Lý thiếu khanh Mạc Quân Trần được bổ nhiệm làm Tri châu Thư Châu, do Quân Trần tự xin vì bệnh. Triều thỉnh lang, Tri châu Thư Châu Hoàng Lý được phục chức Thiên Chương các đãi chế, Tri châu Hồng Châu. Lý trước đây vì cử Lưu Thứ Trang nên bị đoạt chức, đến nay kỳ hạn mãn, Hữu ty tâu lên, nên có mệnh lệnh này.

[8] Tam tỉnh tâu: “Ngục hữu trị của Đại Lý tự xin bãi bỏ, xin theo lệ cũ của Tam ty, đặt chức Suy khám, Kiểm pháp quan ở Hộ bộ, xử lý các việc công liên quan đến tiền lương tại kinh thành.” Được chấp thuận.

(Cựu lục chép: “Năm Nguyên Phong, Đổng chính trị quan, Tỉnh tào xử lý văn thư, thi hành trong thiên hạ; Tự, Giám xử lý việc, chỉ ở kinh thành. Hộ bộ không phải là cơ quan xử án, nên tách ra thành Đại Lý tự, khôi phục chế độ cổ. Đến nay bãi bỏ.” Tân lục biện rằng: “Hộ bộ xử lý việc công liên quan đến tiền lương, vốn là lệ cũ của tổ tông, thời đó rất tiện lợi, không liên quan gì đến việc năm Nguyên Phong khôi phục chế độ cổ, thiết lập Tỉnh, Tự, Giám. Từ chữ ‘Nguyên Phong trung’ đến ‘đến nay bãi bỏ’ 42 chữ xin xóa bỏ.”)

[9] Chiếu rằng: “Các Kinh lược ty ở Thiểm Tây, Hà Đông lộ, nếu nhận được tin từ các lộ khác báo giặc Hạ xâm phạm, phải xem xét kỹ tình hình giặc, xuất binh kiềm chế, khiến giặc lo lắng, không dám lưu lại lâu. Đồng thời phái quân do thám xa, nếu không có phục binh và có cơ hội thuận lợi, mới được tiến đánh, phải đảm bảo an toàn tuyệt đối.”

[10] Triều phụng đại phu, Thương bộ lang trung Vương Tông Vọng được bổ nhiệm làm Chuyển vận phó sứ Hà Đông lộ. Thừa nghị lang, Quyền Hà Đông chuyển vận phó sứ Đường Nghĩa Vấn được bổ nhiệm làm Tri châu Kinh Nam.

[11] Khảo công viên ngoại lang Âu Dương Phỉ được bổ làm Trứ tác lang, Kiểm thảo ở Thực lục viện. Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần gần đây nghe nói các đại thần từng tiến cử Phỉ, cho rằng ông ta có tài làm sử, triều đình nghe theo, bèn dùng làm Trứ tác lang, trong ngoài xôn xao, đều cho rằng đại thần không nên dễ dãi tiến cử kẻ gian tà, làm sai lầm sự sáng suốt trong việc biết người của bệ hạ, làm tổn hại chính sách trọng thực tế của triều đình. Thần đang giữ chức ngôn quan, nghĩa phải bàn luận, không ngại phiền toái, làm phiền thánh thính. Xét: Phỉ dựa vào thế lực gia đình, vốn không có tiếng tăm, tài năng vừa kém cỏi, tính tình lại gian tà, đến xin xỏ nơi quyền môn, không ngại nắng mưa, cùng với Trình Di, Tất Trọng Du, Tôn Phác, Dương Quốc Bảo kết giao với con em các quan chấp chính, tham gia bàn luận mật sự, được gọi là bè đảng, bị giới sĩ phu cùng ghét, bị dư luận khinh bỉ, há có thể lại được ân điển sai lầm, giữ chức ở Thái sử? Xưa Lưu Tri Kỷ bàn luận, cho rằng tài, học, thức là ba điều cần có của sử quan. Nay Phỉ nịnh hót hời hợt, bè phái riêng tư, dù có học vấn qua loa, cũng không đáng dùng. Thần trộm nghĩ triều đình không đến nỗi thiếu nhân tài đến thế, kính mong thánh từ nhân việc ông ta từ chối, thu hồi mệnh lệnh mới, không chỉ phần nào ngăn chặn được phong khí chạy chọt, mà cũng dần dần tiêu trừ được tệ nạn bè phái.” Thiếp hoàng nói: “Xét chức Trứ tác lang, phụ trách quốc sử, thanh cao nghiêm trọng, không thể so với các chức quan khác, từ trước đến nay từ chức này mà lên đến chức Lưỡng chế, há để kẻ tiểu nhân tùy tiện chiếm giữ? Kính mong chọn lựa người khác.” Triều đình nghe theo.

(Phỉ theo chính mục là việc ngày mồng 2, ngày 12 đổi làm Tập hiệu.)

[12] Ngày Kỷ Dậu, Thừa nghị lang, Quyền Khai Phong phủ Thôi quan công sự Thiệu (Dược Ti) được bổ làm Đô quan lang trung. Triều tán lang, Lại bộ lang trung Bành Thứ Vân được bổ làm Thành Đô phủ lộ Chuyển vận sứ, Tuyên đức lang, Quyền Thành Đô phủ lộ Chuyển vận phán quan Dương Quốc Bảo được bổ làm Thiểm Tây Chuyển vận phán quan. Hai ngày sau, Thứ Vân và Quốc Bảo đều bị bãi chức.

(Việc bãi chức vào ngày mồng 6, nay ghi chung. Thứ Vân và Quốc Bảo chắc có lý do, cần xem xét. Quốc Bảo là cháu của Lữ Công Trước. Thứ Vân ngày 26 tháng 6 từ chức Lại trung làm Chuyển vận sứ Hoài Nam.)

[13] Ngự sử trung thừa Hồ Tông Dũ tâu: “Thần trộm nghĩ, triều đình đặt các Giám ty ở các lộ bên ngoài để làm quan tai mắt, nâng cao kỷ cương. Quan lại trong thiên hạ có kẻ tham nhũng không liêm chính, có kẻ vượt quyền không giữ phép tắc, có kẻ tàn ác hại dân, có kẻ lười biếng bỏ bê chức trách, tất cả đều phải kiểm tra sự thật để tâu lên, triều đình nhờ đó mà thông suốt thiên hạ và thi hành việc bãi chức. Trước đây, những người được chọn làm Giám ty phần nhiều là kẻ nông nổi tàn bạo, chỉ chú trọng việc gây xung đột, lấy việc đàn áp làm tài năng, xét nét quá mức để mong được thăng tiến, mà không nghĩ đến đại thể trị quốc của triều đình, đến nỗi bới móc chuyện nhỏ nhặt để làm cớ khắt khe, buông thả tình cảm, khinh thường người có chức tước. Triều đình đã sơ bộ trừng phạt để răn đe sự quá đáng, như trường hợp Đề cử quan Tăng Hiếu Liêm ở Giang Nam Tây lộ là một ví dụ.

Gần đây, thần nghe nói những kẻ tham nhũng, tàn bạo, lười biếng trong thiên hạ chỉ biết lấy cớ này để chống đối, coi thường Giám ty, cho rằng triều đình đang thi hành chính sách khoan hậu, Giám ty không dám xét xử, nên tha hồ làm điều phi pháp, bỏ bê chức trách. Những người làm Giám ty, có kẻ không giữ được phẩm chất, lại chỉ biết ngó nghiêng, không hiểu ý trung dung của triều đình, ngồi nhìn quan lại dưới quyền tham nhũng, vượt quyền, làm điều phi pháp, cẩu thả lười biếng, bỏ bê công việc, mà không răn đe, đốc thúc, cứ buông lỏng, khiến cho quan lại phạm lỗi lầm, sa vào vòng pháp luật, đến nỗi công việc không được thực hiện, kỷ cương đổ nát. Tệ nạn này ngày càng lan rộng, gây hại lớn đến thể chế trị quốc. Kinh Thư nói: ‘Khoan dung nhưng có chừng mực’, chứ không nói là dung túng kẻ gian. Thần mong triều đình đặc biệt ban chỉ dụ, rõ ràng răn dạy quan lại các châu huyện trong thiên hạ, đồng thời chỉ thị cho các Giám ty thường xuyên xử sự công bằng, giám sát chặt chẽ, không được buông lỏng dung túng những kẻ tham nhũng, tàn bạo, lười biếng, làm hại dân, bỏ bê chức trách, để quan lại ai nấy đều cố gắng, không chỉ hoàn thành công việc, không để việc công bị bỏ bê, mà còn giúp cho trên dưới hòa thuận, góp phần vào việc giáo hóa.”

Chiếu ban cho các lộ và phủ giới Giám ty, đồng thời lệnh cho Ngự sử đài giám sát; và kiểm tra lại bản tấu của Tôn Giác ngày 12 tháng 11 năm Nguyên Hựu thứ hai, ban cho Ngự sử đài và các lộ Giám ty.

(Bản tấu của Tôn Giác ngày 12 tháng 11 năm thứ hai, Thực lục không ghi, đã tìm thấy trong sách biên lục và thêm vào. Thực lục ghi bản tấu của Tôn Giác và Hồ Tông Dũ cũng rất sơ lược, nay theo sách biên lục mà thêm vào. Ngày 6 tháng 4, Hồ Tông Dũ từ chức Trung thừa được thăng làm Hữu thừa, ngày 2 tháng 5, ban hành bản tấu này, có lẽ bản tấu của Hồ Tông Dũ đã được dâng lên từ lâu, nay mới ban hành mà thôi.)

[14] Giám sát ngự sử Triệu Đĩnh Chi tâu: “Những điều ngự sử nói, phần nhiều liên quan đến sai sót của các cơ quan trong tỉnh, nhưng lại giao xuống bộ mình xử lý, tự nhiên là có chỗ trở ngại. Xin giao những việc mà các quan trong đài nói cho Tam tỉnh xem xét kỹ, nếu hợp lệ lập pháp hoặc cần sửa đổi luật cũ, thì xin giao xuống bộ mình để thảo luận, nếu khả thi thì theo chỉ đạo của triều đình.” Được chấp thuận.

[15] Hộ bộ tâu: “Giá muối ở Kinh Hồ Nam, Bắc lộ, xem xét từ các trường vụ ở các châu quân tiếp giáp với Quảng Đông và Giang Nam, Hồ Bắc, căn cứ vào khoảng cách xa gần để định giá đồng đều, nhằm tránh chênh lệch quá lớn giữa giá cao và thấp, có thể ngăn chặn buôn lậu.” Được chấp thuận.

(Có thể tra cứu vào ngày Kỷ Hợi tháng giêng năm thứ 4.)

[16] Chiếu rằng các hộ ở phủ giới và các lộ trước đây nộp tiền miễn dịch trên 100 quan, theo pháp của hộ đơn đinh và các hộ khác, phải nộp tiền trợ dịch.

[17] Ba tỉnh và Xu mật viện định ra các điều khoản về việc quân quốc cần báo cáo cho Lữ Công Trước.

Những việc cùng thực hiện với ba tỉnh gồm: 1) Bổ nhiệm, giáng chức và phục chức; 2) Các việc cần ba tỉnh và Xu mật viện cùng xin chỉ dụ; 3) Các vụ án lớn liên quan đến biên phòng và điều tra; 4) Chuyển dịch số lượng lớn tiền lương; 5) Cấp phát đặc biệt cho các quân đội; 6) Cử quan đi thanh tra; 7) Tiếp đón, hộ tống sứ giả nước ngoài; 8) Triều hội; 9) Quốc thư; 10) Phong tước và bổ nhiệm các tù trưởng như Lý Càn Đức, A Lý Cốt; 11) Thành lập hoặc bãi bỏ châu huyện; 12) Đặt ra quy định thưởng bắt cướp. Những việc cùng thực hiện với từng tỉnh gồm: 1) Các việc do các cơ quan trong tỉnh trình lên; 2) Điều tra và cứu tế; 3) Các việc liên quan đến đại lễ; 4) Các việc liên quan đến khoa cử; 5) Các lễ cầu đảo không thường xuyên; 6) Các việc liên quan đến lăng miếu; 7) Tiếp đón và ban thưởng cho sứ giả các nước phiên thuộc; 8) Biên soạn sách; 9) Ban hành hoặc sửa đổi pháp luật; 10) Các việc liên quan đến phòng chống lũ lụt; 11) Đúc tiền; 12) Điển lễ và nghi chế; 13) Bắt giết hơn mười tên giặc. Những việc cùng thực hiện với Xu mật viện gồm: 1) Bổ nhiệm và điều động các chức vụ từ Phó đô tổng quản đến Phó tổng quản ba lộ, các tri châu vùng biên kiêm An phủ sứ, quản lý An phủ ty, cùng quản lý quân mã lộ Lân Phủ, các chức Đô tri, Áp ban hai tỉnh, Đô phó thừa chỉ Xu mật viện, và các nội thần từ Chiêu tuyên sứ trở lên^[4]; 2) Tăng giảm quân số các lộ; 3) Sửa đổi pháp luật lớn; 4) Bàn luận các việc khó khăn chưa quyết định; 5) Thăng chức các chỉ huy sứ trở lên trong các ban trực; 6) Cử quan văn xử lý việc biên giới; 7) Đổi quan văn thành quan võ; 8) Xử lý việc biên phòng; 9) Giải quyết tranh chấp biên giới; 10) Thưởng phạt trong chiến trận; 11) Các việc cấp bách ở các lộ; 12) Quốc thư; 13) Dân binh; 14) Chính sách về ngựa.

Ban đầu, Thái sư Văn Ngạn Bác được phong làm Bình chương quân quốc trọng sự, các việc ông tham gia gồm: bổ nhiệm các chức vụ như chấp chính, thượng thư, tiết độ sứ, hàn lâm học sĩ, ngự sử trung thừa; bổ nhiệm các tướng biên giới, tri phủ Khai Phong, Thành Đô; các đại lễ; xá tội; các việc quan trọng về biên giới; các việc liên quan đến quân mã và phòng chống lũ lụt. Đến khi Lữ Công Trước làm Bình chương, bỏ chữ “trọng”, điều chưa từng có trước đây. (Theo gia truyền của Lữ Công Trước. Xét: Bản tấu của Lã Đại Phòng nguyên viết là “quân quốc trọng sự”, nhưng lại xóa chữ “trọng”, không rõ lý do. Sau này cũng vì thế mà bị người đời bàn tán, cần xem xét.) Chiếu rằng các việc quân quốc và các việc không theo quy trình thông thường, tạm thời cần bàn bạc cùng ba tỉnh để xin chỉ dụ, đều phải tham gia ký tên.

[18] Ngày Tân Hợi, Cấp sự trung Triệu Quân Tích tâu: “Lô Bỉnh bị cách chức Long Đồ các Trực học sĩ, sung làm Bảo Văn các Đãi chế, sai khiển vẫn như cũ. Thần đã phong bác, lại lệnh thần theo chỉ huy trước mà thi hành. Tội trạng của Bỉnh, nên tước hết chức cũ, vẫn là hình phạt nhẹ. Thần ngu không hiểu đại thể, cứ giữ ý kiến trước, không dám phụng chiếu, xin kính cẩn phong tấu lại.” Chiếu theo chỉ huy trước, Lô Bỉnh được gia hạn hai năm khảo xét.

[19] Hữu Chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần từng tấu luận Lô Bỉnh trước đây ở Lưỡng Chiết chuyên lo việc muối, tàn hại dân chúng, để lại độc hại nhiều năm. Nay triều đình xét thực, nên trọng phạt, nhưng chỉ cách chức học sĩ, vẫn cho làm Đãi chế đề cử cung quan. Thần e rằng không thể răn đe kẻ gian bạo, an ủi lòng dân, xin theo lệ Ngô Cư Hậu, đặc cách đày ải. Nghe nói tiếp tục có chỉ huy, lệnh gia hạn hai năm khảo xét. Hình phạt không xứng với tội, sĩ luận chưa yên, nên thần dám không tránh tâu lại nhiều lần, làm phiền thiên thính. Xét Bỉnh độc quyền bán muối, dùng hình phạt tàn bạo, dân vô tội chết lưu đày, số lượng lên đến hàng vạn, già trẻ phải di chuyển, tiếng kêu gào đầy đường, nhà nhà oán hận, muốn ăn thịt hắn. Nhờ ơn đức sâu dày của các bậc thánh trước, nên lòng dân cuối cùng không có ý khác. Xưa Ngô Cư Hậu ở Kinh Đông, bóc lột quá mức, tích oán với dân, khi bệ hạ mới lên ngôi, đã cách chức tản quan, an trí ở quận xa, thiên hạ truyền tụng, không ai không vui mừng. Sự bóc lột của Bỉnh không khác Cư Hậu, mà sự tàn bạo giết người lại còn hơn. Không chịu trọng tội, đã là khoan hồng, còn giữ chức thị tòng, sao có thể răn đe? Thần xem từ thời tổ tông, đặc biệt coi trọng việc kết án oan. Những quan lại chấp pháp, không hiểu ý nhỏ, khiến một người bị kết án oan, lớn thì truy đình, nhỏ thì giáng miễn. Nay Bỉnh phụng mệnh, cố ý đặt ra luật hà khắc, giết nhiều dân thường, không chỉ là kết án oan một người. Mà triều đình trách phạt quá nhẹ, chưa thỏa công luận, không phải là cách thể hiện ý nhân ái của bệ hạ với dân chúng. Xin xét lại tấu chương trước của thần, trọng phạt đày ải, để an lòng dân.”

[20] Lại tâu: “Thần gần đây xét thấy Lô Bỉnh trước đây ở hai xứ Chiết chuyên trách việc muối, đặt ra pháp luật hà khắc tàn bạo, gieo rắc tai họa cho một phương, mà triều đình trách phạt quá nhẹ, chưa thỏa lòng công luận. Thần đã hai lần dâng sớ bàn luận, nhưng chưa nghe chỉ thị thi hành. Thần nghĩ rằng Lô Bỉnh vâng mệnh sứ chỉ, chuyên việc bóc lột, khiến dân vô tội phải lưu lạc tha hương, tiếng oán than đầy đường, còn hơn cả Ngô Cư Hậu. Huống chi dân hai xứ Chiết và Kinh Đông đều là dân của bệ hạ, mà tội trạng tàn bạo của Bỉnh và Cư Hậu tương tự nhau, một người bị giáng làm tản quan, an trí ở quận xa, một người vẫn còn giữ chức thị tòng, làm chức đề cử cung quan, cùng tội mà hình phạt khác nhau, e rằng không phải là đạo công bằng. Kính mong bệ hạ xem xét lại tờ tấu trước của thần, so sánh với trường hợp Ngô Cư Hậu, trừng phạt nặng hơn, để an lòng dân xa.”

[21] Lại tâu: “Thần gần đây thấy Lô Bỉnh bị trách phạt quá nhẹ, chưa thỏa lòng dư luận, thần đã ba lần dâng sớ bàn luận, nhưng triều đình vẫn chưa thi hành. Như tội trạng hà khắc tàn bạo của Bỉnh, nỗi khổ oán hận của dân xa, thần đã nói rõ trong tờ tấu trước, không cần kể lại, nhưng thần vẫn còn ý chưa nói hết, xin trình bày thêm với bệ hạ. Thần nghe nói quyền bính của bậc quân chủ, không gì lớn hơn thưởng phạt, mà thực hiện điều đó phải lấy công bằng làm gốc. Kinh truyền có câu: ‘Công lao như nhau mà thưởng khác nhau, thì bề tôi chăm chỉ sẽ nghi ngờ; tội như nhau mà hình phạt khác nhau, thì trăm họ sẽ hoang mang.’ Bởi không xử lý công bằng, nên thiên hạ không thể không nghi ngờ. Nay tội trạng của Bỉnh rõ ràng, không phải là trường hợp khó xác định nặng nhẹ, xét theo tiền lệ gần đây, lại có trường hợp Ngô Cư Hậu bị giáng làm tản quan an trí. Các quan gián quan, ngự sử đều dâng sớ đàn hặc, mà không xử phạt đúng mức để tạ lỗi với dân Đông Nam, có được không? Thần bàn luận việc này, không phải chỉ muốn tước quan tước của Bỉnh, mà vì Bỉnh tàn hại dân chúng còn hơn cả Cư Hậu, mà vẫn giữ chức đãi chế, làm chức đề cử cung quan, tội như nhau mà hình phạt khác nhau, thần e rằng không thể giải tỏa sự nghi ngờ của thiên hạ. Kính mong bệ hạ xem xét lại những điều thần đã tấu nhiều lần, tước chức thị tòng của Bỉnh, để thỏa lòng dân.”

[22] Ban thưởng đặc biệt có mức chênh lệch cho quân binh phòng thủ ở trại Tắc Môn cùng tướng thứ ba và thứ sáu của lộ Phu Diên. Do giặc phía Tây làm phản, việc kìm chế và phòng thủ có công lao. Mễ Uân được truy tặng chức Tứ phương quán sứ, Vinh châu Phòng ngự sứ; Hác Phổ, Lữ Duy Chính mỗi người được truy tặng năm cấp bậc, đồng thời lệnh cho Kinh lược ty tìm kiếm con trai của họ để báo lên.

(Uân và những người khác tử trận vào ngày 24 tháng 4.)

[23] Cung bị khố sứ Từ Ngạc được cử làm Quảng Nam Tây lộ Binh mã Đô giám, từ chối nhận chức xa, chiếu đưa về Lại bộ để bổ nhiệm vào chức vụ phù hợp.

[24] Ngày Nhâm Tý, chiếu rằng từ nay những bọn giặc hung ác từ nơi khác xâm nhập vào địa giới, hoặc đi qua rồi rời khỏi địa giới, dù chưa từng gây tội ác trong khu vực, cũng phải báo lên theo quy định về việc phát hiện giặc.

[25] Ngày Quý Sửu, Xu mật viện tâu: “Mùa đông năm ngoái, giặc phương Tây nhiều lần xin quy phụ, triều đình đều theo lời tâu của Triệu Tiết, cho phép đáp ứng, nhưng đến nay chúng vẫn không ngừng xâm phạm biên giới. Gần đây, Lương Ất Mai lại sai người đến xin chịu tội và giảng hòa, nhưng hiện lại tập trung quân xâm phạm Tắc Môn. Xem ý của chúng, thực sự muốn hòa, nhưng trong lúc chưa thành, hy vọng đánh úp để thu lợi. Nay chúng không thắng, ắt sẽ xin lại như trước. Nếu chỉ theo lệnh trước mà vội vàng chấp nhận, giặc ắt sẽ cho rằng Trung Quốc khổ sở vì sự xâm lược của chúng, muốn nhanh chóng hòa.” Chiếu cho Triệu Tiết: “Nếu người Hạ lại đến nói, trước hết hãy bảo người biên giới hỏi kỹ hư thực, đợi ý chúng kiên định, từ từ dẫn đến Thuận Ninh Trại hỏi điều chúng muốn nói, sau đó bảo chúng về lý do phản phúc rồi cho về, đồng thời ghi chép lời nói của chúng gửi về. Nếu chúng gửi biểu tạ tội hoặc thư xin hòa, cũng bảo quan trại nói chưa dám nhận. Nếu quá nửa tháng, thì nói Kinh lược ty lệnh trước xem công văn, nếu đáng tin thì nhận, sẽ tâu xin chỉ dụ triều đình.”

(Cựu lục chép: “Lúc đó Vua chưa thân chính, nương nhẹ người Hạ, không gì là không làm, bị chúng khinh nhờn giết chóc, còn bị lừa dối bằng lời nói suông.” Tân lục chép: “Cho rằng an biên là nương nhẹ, mà lời tâu của Xu mật viện là lời nói suông lừa dối, là không đúng. Từ ‘cán điệp’ đến ‘liêm duy’ 78 chữ xóa bỏ.” Từ “cố điệp tống đáo” đến “thủ triều chỉ”, Tân lục cũng xóa, nay khôi phục lại, còn hành trạng của Triệu Tiết nên xóa.)

[26] Triều thỉnh đại phu, Bí thư thiếu giám Lý Chu được bổ làm Trực Long đồ các, Thiểm Tây lộ chuyển vận sứ; Triều phụng lang, Bí thư hiệu lý, quyền phán Đăng văn cổ viện Hàn Trị được bổ làm Bí thư thừa. Thái thường bác sĩ Thường An Dân được bổ làm Thái thường thừa; Quốc tử giám thừa Cung Hậu được bổ làm Thái thường bác sĩ.

(Ngày 22 tháng giêng năm thứ 2, làm Giám thừa.)

[27] Quan Kiểm thảo của Thực lục viện, Trứ tác lang kiêm Thị giảng Phạm Tổ Vũ từ chối nhận chức Khởi cư xá nhân, triều đình đồng ý. (Việc bổ nhiệm chức Hữu sử vào ngày 12 tháng 4.) Tổ Vũ ba lần dâng sớ từ chối, nhưng không được chấp thuận, lại lấy cớ có quan hệ thân thích với Lữ Công Trước để giải thích. Công Trước cũng dâng danh sách bổ nhiệm trước rèm, Thái hoàng thái hậu nói: “Việc Tổ Vũ được thăng chức không phải do tể tướng, có thể bảo ông ấy nhận chức.” Những người quen biết cũ đều khuyên Tổ Vũ nhận mệnh, nhưng Tổ Vũ nói: “Lòng này chưa muốn.” Lại dâng sớ và trình bày rõ tình hình lên Tam tỉnh xin tâu bày, được chấp thuận mới thôi.

[28] Mùa hạ năm đó, quyền thần ở lại tiến hành giảng giải, Tổ Vũ nói: “Thần không hầu hạ ở kinh tịch đã hơn hai tháng. Bệ hạ ở sâu trong cung, thánh học ngày càng chăm chỉ, nhưng thần không thể hết lòng dốc sức, phụ trợ dù chỉ một phần nhỏ. Ngày xưa, Đường Hiến Tông không gặp học sĩ hai tháng, Lý Giáng tâu rằng: ‘Đối với thần là kế trộm lộng thụ an thì tiện lợi, nhưng đối với bệ hạ thì sao!’ Bệ hạ lên ngôi đến nay đã bốn năm, may nhờ Thái hoàng thái hậu với đức lớn lòng nhân, mẹ hiền trị vì thiên hạ, thái bình vô sự, trong nước yên ổn. Việc cấp bách hiện nay không gì bằng học vấn. Bệ hạ hôm nay học hay không học, liên quan đến sự trị loạn của thiên hạ ngày sau, thần không dám không nói hết. Nếu bệ hạ ham học, thì quân tử trong thiên hạ sẽ vui mừng ngưỡng mộ, nguyện đứng trong triều, lấy đạo ngay thẳng phụng sự bệ hạ, giúp đỡ đức nghiệp để đạt đến thái bình. Nếu bệ hạ không ham học, thì tiểu nhân trong thiên hạ sẽ động lòng, muốn đứng trong triều, lấy tà nịnh phụng sự bệ hạ, trộm lấy phú quý và chuyên quyền lợi. Quân tử chuyên về nghĩa, tiểu nhân chuyên về lợi. Quân tử được địa vị, muốn thực hiện điều mình học, tiểu nhân được địa vị, sẽ thỏa mãn dục vọng của mình. Dùng quân tử thì trị, dùng tiểu nhân thì loạn. Quân tử và tiểu nhân, đều do tâm bệ hạ triệu đến. Phàm người tiến bộ trong học vấn, không gì bằng lúc trẻ tuổi. Bệ hạ thánh chất ngày càng lớn, đức rồng ngày càng cao, vài năm sau, dù muốn chăm chỉ học vấn, e rằng không được chuyên tâm như hôm nay. Thần xin bệ hạ quý trọng thời gian này, nguyện lấy học làm việc cấp bách, thì thiên hạ may mắn biết bao.

《Luận Ngữ》 ghi chép yếu lĩnh ngôn hành của thánh nhân, đạo tu thân trị quốc, không gì không có; 《Thượng Thư》 nói về chính sự của đế vương, là khuôn mẫu của bậc nhân quân. 《Luận Ngữ》 tuy đã giảng xong, mong bệ hạ càng thêm tinh thông, 《Thượng Thư》 chưa giảng, cũng mong bệ hạ trước hãy thuộc văn, thần sẽ lần lượt giảng giải, thì thánh ý của bệ hạ đã có được trước rồi.”

(Theo 《Phạm Tổ Vũ tập》 chú thích trong “Khuyến học tráp tử” nói: “Ngày 22 tháng 8”, nay hợp phụ vào đây.)

[29] Ngày Giáp Dần, Triều phụng lang Lỗ Quân Huống được cử làm Hành đô thủy giám thừa.

(Vì Lưu An Thế dâng sớ tâu, nên ghi chép lại.)

[30] Ngày Ất Mão, ban chiếu định rõ các điều khoản quan trọng của một ty, một lộ, một châu, một huyện, giao cho các lộ Chuyển vận ty và Phủ giới Đề cử ty mỗi nơi chọn một viên quan, cùng với thuộc quan của bản ty sửa đổi, lệnh cho Hình bộ xem xét rồi tâu lên.

[31] Ngày Bính Thìn, lấy Tiến sĩ cập đệ Lý Thường Ninh làm Tuyên nghị lang, Thiêm thư Trấn Hải quân Tiết độ phán quan sảnh công sự; Lữ Ích Nhu làm Thừa sự lang, Thiêm thư Bảo Tín quân Tiết độ phán quan sảnh công sự; Cung Quái làm Thừa sự lang, Thiêm thư Hà Dương Tiết độ phán quan sảnh công sự.

(Việc bổ nhiệm quan chức khác với bảng trước, là do áp dụng ân điển của bảng Long Phi.)

[32] Ban chiếu lấy kho Bắc thời Nguyên Phong làm nha môn của Tư không Lữ Công Trước, còn số tiền và vật phẩm phong trang đều dời về kho Nam, đặt tên là “Nguyên Phong khố”, chuyên quản tiền và vật phẩm phong trang của triều đình.

(Ngày 9 tháng giêng, ngày 18 tháng 5.)