[PREVIEW] QUYỂN 417: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 3 (MẬU THÌN, 1088)

Bắt đầu từ ngày Bính Ngọ tháng 11 năm Nguyên Hựu thứ 3 đời Triết Tông đến hết tháng.

[1] Tháng 11, ngày Bính Ngọ, Tam tỉnh tâu: “Các chức vụ tại kinh đô do đường quan bổ nhiệm, đã nhiều lần tăng thêm và sửa đổi, nhưng Lại bộ vẫn thiếu nhiều quan chức. Nay xin quyết định: Chức Chánh ngôn của Môn hạ tỉnh và Trung thư tỉnh, các chức Lang trung của Tả hữu ty và Lục tào thuộc Thượng thư tỉnh, Giám sát ngự sử của Ngự sử đài, Chính tự của Bí thư tỉnh, các chức Hiệu lý trở lên của Quán chức, các chức Trưởng, Nhị, Thừa của các Tự, Giám, Thái thường bác sĩ, Thái học bác sĩ^[1], Chính, Lục, Thị giảng, Thuyết thư, các chức Suy phán quan và Phủ ty lục của Khai Phong, các chức Tri huyện của các huyện Tường Phù, Hàm Bình, Uý Thị, Trần Lưu, Tương Ấp, Ung Khâu thuộc Khai Phong phủ, các chức của Đăng văn cổ viện, Kiểm viện, các chức Dực thiện, Thị độc, Thị giảng, Ký thất, Tiểu học giáo thụ của Vương phủ, chức Tri đại tông chính thừa sự, các chức Giảng thư, Ký thất của các Vương phủ, các chức Giảng thư của Mục thân trạch và Quảng thân trạch, các chức của Tả tàng khố, Tam kinh lưu ty ngự sử đài, Thương thuế viện, Tiến tấu viện, đều do Trung thư tỉnh bổ nhiệm. Các chức Chủ bạ của các Tự, Giám, Thái chúc, Phụng lễ của Thái thường tự, Thái quan lệnh của Quang lộc tự, các chức của Nguyên phong khố, Ngưu dương ty, Kinh đông bài ngạn ty, các chức Giáo thụ của các cung viện, các chức Tri huyện của các huyện Thái Khang, Đông Minh, Khảo Thành, Trưởng Viên, đều do Lại bộ bổ nhiệm. Lương bổng theo quy định tại kinh đô.” Được chấp thuận.

[2] Ngày Mậu Thân, Hình bộ tâu: “Đề điểm hình ngục ty của Hà Bắc đông lộ tâu xin, nếu gặp phải bọn hung ác và đảng cướp, thì giao cho Thông phán đảm nhiệm việc bắt giết, cho phép điều động 12 người cấm quân, cấp vũ khí đi theo.” Chiếu chỉ điều 30 người, đến ngày hết nhiệm kỳ thì bãi bỏ.

[3] Ngày Canh Tuất, chiếu chỉ cho Cao Sĩ Anh, vừa được bổ nhiệm làm Công bộ viên ngoại lang, đổi thành quyền. Trước đó, Sĩ Anh từ chức Thái bộc tự thừa được bổ làm Thượng thư lang, có người tâu rằng Sĩ Anh còn non kinh nghiệm, nhân Sĩ Anh từ chối nên có mệnh lệnh này.

(Ngày mùng một bổ nhiệm làm Công bộ viên ngoại lang, ngày 12 đổi làm Phủ giới.)

[4] Ngày Nhâm Tý, Trung thư xá nhân Bành Nhữ Lịch tâu: “Thần vâng theo tờ chiếu của Lễ bộ, phụng chỉ lệnh cho hai chế và hai tỉnh cùng xem xét, tu chỉnh lại quy chế khảo hạch thi phú và thể thức rồi tâu lên. Thần nghĩ rằng từ khi phép tỉnh điền bị hủy bỏ, việc giáo dục ở trường học bị bỏ bê, phép hương cử lý tuyển không còn được thi hành, triều đình tuyển chọn nhân tài không theo cổ lệ, sự thô thiển đến mức dùng thi phú, đã đến cực điểm. Tiên đế nhận mệnh trời, thương xót đạo lý bị bế tắc, quyết đoán một mình, ban đầu dùng kinh thuật để đào tạo sĩ tử, nhằm cải cách tệ nạn đã tồn tại hàng trăm ngàn năm, khiến sĩ tử biết gốc rễ và hướng về chính đạo. Nhưng những người bàn luận lại chỉ lo lắng về việc từ chương không tinh xảo, muốn noi theo tệ pháp của Tùy, Đường, coi thường kinh điển, làm hao mòn chân lý, khiến học giả nghi ngờ, không biết nên theo hướng nào.

Lời dạy của Lục kinh, trải qua hàng chục bậc thánh nhân từ Phục Hy, Nghiêu, Thuấn, Vũ, Thang, Văn, Vũ, Chu Công, Khổng Tử mới hoàn thiện, bao quát hết sự biến hóa của trời đất, thấu hiểu tường tận lý lẽ của vạn vật, cốt yếu chỉ là lòng người mà thôi. Quân tử thời xưa dùng đạo này để tu thân, trị quốc, không ai không theo con đường này. Đến khi nhà Chu suy yếu, kinh sách bị bỏ rơi. Nhà Hán hưng thịnh, tìm lại sách xưa, lập chức bác sĩ, đặt học trò, các quan đại thần dùng nho nhã để tô điểm cho việc làm quan, tuy không còn như xưa, nhưng văn chương ôn hòa, hiệu lệnh tao nhã, vẫn còn phong tục của ba đời. Đến thời Hoàn, Linh, sĩ tử lấy tiết nghĩa làm cao, không vì sống chết họa phúc mà khuất phục. Nhà Hán mất, trải qua mấy đời, từ Tấn đến Đường, cũng không bằng được nhà Hán. Gốc rễ của trị loạn, suy xét nguyên nhân thì có thể biết.

Thi phú không phải là kinh điển, không cần bàn cãi, chỉ là trò vui của kẻ hề, lời hát nơi ngõ hẻm mà thôi. Nhưng những người bàn luận lại muốn dùng thứ này để dạy người, dùng thứ này để tuyển chọn nhân tài, thần xét trong lòng, nghiệm cổ, tham hiện, suy đi nghĩ lại, cuối cùng vẫn không thấy có thể được. Trời sinh ra con người, trí tuệ đều có thể làm được việc, chỉ cần bề trên biết nuôi dưỡng mà thôi. Xưa dùng thi phú để tuyển người, nên người ta cũng giỏi về đối ngẫu; dùng kinh thuật để tuyển người, nên người ta cũng giỏi về nghị luận; nếu dùng đức hạnh để tuyển người, thì người ta cũng sẽ theo đức hạnh. Xưa bỏ thi phú, theo kinh thuật, là muốn dẫn dắt họ tiến lên, đến được đức hạnh, như đi dọc sông mà ra biển, mạnh mẽ không gì ngăn được. Nếu lại dùng thi phú, thì đó chính là từ cây cao xuống hang sâu vậy. Người giỏi trị nước là thuận theo lòng người, điều gì lòng người muốn thì làm, điều gì lòng người ghét thì không dám ép. Sĩ tử đã là bậc đại nhân, nay lại bắt họ làm tiểu nhân, đã tiến lên rồi, lại kéo họ dừng lại, không phải là cách nuôi dưỡng nhân tài.

Tiên đế lập chính sách đào tạo sĩ tử, không phải là điều bề tôi có thể đo lường được sâu cạn cao thấp, pháp chế chưa hoàn thiện, hoặc lâu ngày sinh ra tệ nạn, cần thay đổi thông suốt, đẩy mạnh thực hiện, thực sự còn chờ đợi. Thần ngu nghĩ rằng hiện nay việc tuyển chọn ở trường học nên áp dụng hoàn toàn theo quy chế năm Nguyên Phong, dựa vào các khoa kinh minh hành tu, hiền lương phương chính mà điều chỉnh thêm bớt, như vậy cũng gần được rồi, còn thi phú thì nên bãi bỏ hẳn. Thần học vấn nông cạn, không đủ sức dùng lời lẽ riêng để trái với ý chung của mọi người, nếu triều đình cho rằng pháp chế đã thi hành chưa thể thay đổi, xin hạ lệnh cho các học sĩ đại phu bàn bạc kỹ lưỡng xem có thể hay không, để tìm ra điều hợp lý, mong rằng thị phi yêu ghét có chỗ quy về.” Tờ tấu vàng nói: “Từ khi triều đình có ý định khôi phục thi phú, các học sĩ đại thần biết là không thể, nên khó thi hành. Gần đây thấy thúc giục Thái học dùng thi phú để khảo hạch, lại có người xin dùng ba đề trong thi Điện, mà triều đình không cho là tội, mới biết ý định khôi phục thi phú là chắc chắn. Thiên hạ dựa vào nhân tài để trị, nhân tài chỉ cần bề trên nuôi dưỡng mà thôi, sự hưng thịnh suy vong của thiên hạ đều liên quan đến phong tục thịnh suy. Nay đặt ra danh tiếng, xếp đặt tước vị, dẫn dắt bằng văn chương vô dụng, làm hư hỏng nhân tài rất nhiều. Việc này hệ trọng, thần thực không dám không nói, để triều đình không bị mang tiếng xấu với đời sau, mong bệ hạ xét đoán.”

(Theo《Tạp lục》quyển 4, ngày 10 tháng 11 năm Nguyên Hựu thứ 3 tấu, trong tập của Nhữ Lịch cũng có việc này, nhưng không ghi ngày tháng, cần xem ngày nào có chỉ dụ lệnh hai chế và hai tỉnh cùng xem xét quy chế khảo hạch thi phú. 《Thực lục》ghi ngày 12 tháng 11 năm thứ 2, ngày Canh Thân, lệnh Lễ bộ lập quy chế thi phú, nhưng không ghi việc lệnh hai chế và hai tỉnh xem xét. Việc bàn dùng ba đề là chỉ dụ ngày 9 tháng 9, đã chép vào cuối tháng 10, ba tờ tấu của Lý Thường chép vào cuối tháng 12 nhuận. Ngày 2 tháng 2 nhuận năm thứ 1, chiếu lệnh Lễ bộ cùng hai tỉnh, học sĩ, đãi chế, ngự sử, tư nghiệp họp bàn, cùng với tờ tấu của Tô Triệt và Thượng Quan Quân ngày 3 tháng 4, cần xem xét.)

[5] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần thấy gần đây bổ nhiệm Thái bộc tự thừa Cao Sĩ Anh làm Công bộ viên ngoại lang, thần vì không biết rõ thứ tự nhiệm chức của Sĩ Anh, nên không dám bàn luận bừa. Sau đó nghe Ngự sử đài dâng tấu, nói rằng xét thấy thứ tự tư cách có vi phạm chế độ mới, lại có chỉ huy lệnh thêm chữ ‘quyền’. Thần suy nghĩ sâu xa thấy nghĩa lý có chỗ chưa ổn, xin trình bày rõ, mong góp phần nhỏ vào đức sáng của bệ hạ. Thần thấy từ khi bệ hạ nghe chính sự đến nay, chưa từng lấy danh vị ban riêng cho ngoại thích, điều này vốn được thiên hạ cùng khen ngợi. Nay việc bổ nhiệm Sĩ Anh, e rằng chỉ là do chấp chính luận tài tiến cử, chứ không phải ý của bệ hạ. Huống chi, từ chức thừa của các tự giám ra, thường làm giám ty, Sĩ Anh đã lâu làm phó Thái bộc, nay bổ làm lang quan, vốn không quá đáng. Nhưng triều đình ngày 28 tháng 6 năm nay đã lập chế độ mới, phải là người đã qua hai nhiệm thông phán, hoặc tuy mới nhậm chức nhưng đã thực sự trải qua hai năm làm quan ngoại nhiệm thân dân, mới được làm viên ngoại lang và Khai phong suy quan. Có lẽ là do Tam tỉnh khi tiến cử đã sơ suất trong việc kiểm tra, nên dẫn đến sai sót. Nay lại bỏ lệnh đã ban, thêm chữ ‘quyền’, thì là chấp chính do dự chiều theo, tùy người thay đổi pháp chế, e rằng không thể làm nên chính sự vô tư của bệ hạ, thần lấy làm tiếc. Xin bệ hạ đặc biệt ban chỉ trung, bổ nhiệm Sĩ Anh một chức vụ hợp lệ, để tỏ rõ đạo chí công với thiên hạ, thật là may mắn lớn.”

[6] Ngày Giáp Dần, xuống chiếu bổ nhiệm Công bộ viên ngoại lang Cao Sĩ Anh làm Đề điểm Khai phong phủ giới các huyện trấn công sự. Thái hoàng thái hậu lo việc này trái với quy chế mới, nên đổi đi.

[7] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần gần đây cho rằng Hàn Giới không nên được bổ nhiệm làm Chuyển vận phán quan Lộ Lợi Châu, đã hai lần dâng tấu trình bày, nhưng chưa được thi hành. Giới tuy rất nhỏ mọn, vốn không đáng làm phiền đến thánh thượng, nhưng tính cách hà khắc bạo ngược đã thể hiện rõ qua việc đã từng thử nghiệm. Những người cùng bị cách chức vô tội, nay làm Thông phán, phần lớn chưa được phục chức, còn Giới thực sự có tội, may mắn thoát khỏi việc bị đày ra Hà Đông, chưa bao lâu đã được trở lại làm quan, khiến cho việc nặng nhẹ đảo lộn, gây hại cho chính thể. Vì vậy, thần dám tâu trình, xin bãi bỏ mệnh lệnh mới. Sau đó, thần nghe nói các quan trong đài cũng có dâng sớ, nhưng triều đình ngăn cản công luận, không chịu thu hồi mệnh lệnh, thần thực sự nghi ngờ. Hỏi thăm các bậc tấn thân^[2], quả nhiên có ý kiến khác, đều cho rằng trong hàng ngũ chấp chính có người thân thích của Giới âm thầm giúp đỡ, nên các tấu chương của đài gián bị ngăn chặn không được thi hành. Nếu đúng như vậy, thì công đạo ở đâu? Huống chi gần đây, Tam tỉnh tâu xin bổ nhiệm Cao Sĩ Anh làm Quyền Công bộ Viên ngoại lang, thần nghe nói chỉ do thánh thượng quyết định, cho rằng cuối cùng là vi phạm pháp luật, nên đã thu hồi và sửa đổi, trong ngoài đều truyền tụng đức lớn của thánh thượng, lòng người vui vẻ kính phục. Nay các đại thần chấp chính, hễ là nhà thân thích thì không tránh hiềm nghi, lại còn cất nhắc lẫn nhau, còn khi các quan giám sát căn cứ vào tội trạng mà tâu trình, thì không nghĩ đến đạo lý, hết sức bênh vực, điều này thực sự không xứng với ý nguyện chí công chọn người của bệ hạ. Thần mong thánh thượng xem xét kỹ lưỡng hai tấu chương của thần, đặc biệt hạ chỉ bãi bỏ mệnh lệnh mới của Giới, để ngăn chặn sự may mắn bất chính.”

(Cần xem xét Hàn Giới cuối cùng có bị bãi chức Chuyển vận Lộ Lợi Châu hay không.)

[8] Tuyên nghĩa lang, Thiêm thư Hào Châu phán quan Bao Thụ được bổ nhiệm làm Thiếu phủ Giám thừa. Thụ là con của Bao Chửng, Văn Ngạn Bác tâu rằng Thụ có thể kế thừa gia phong, điềm tĩnh giữ mình^[3], không cầu tiến một cách cẩu thả, xin theo lệ của Lã Hối và Lưu Tường, đặc biệt khen thưởng và thăng chức.

(Con của Lã Hối là Do Thành, con của Lưu Tường là Đôn Phu, đều vì cha mà được đặc biệt khen thưởng và thăng chức, cần xem xét.)

[9] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần trộm thấy triều đình đặt ra pháp luật, các quan trong ngoài tiến cử người, mỗi năm có số lượng nhất định, mà các chức Lưỡng chế, Thị tòng trở lên, lại được dùng mục Thập khoa, khiến họ dẫn dắt người cùng loại, việc cầu tài đã đầy đủ. Nhưng từ mấy năm gần đây, dần mở ra con đường tiến thân khéo léo, thường thấy các quan gần gũi liên danh tiến cử người. Thần nghe nói danh khí tước lộc là điều người ta hướng tới, khiến họ tích lũy công lao rồi sau mới thăng chức, thì mọi người đều biết khó mà giữ phận. Nay nếu mở nhiều đường tắt, dung túng cho sự cầu may, lòng người đều ôm mộng hão, thì còn gì không đến. Huống chi những người được tiến cử chưa hẳn đều là người hiền, triều đình không xét lại, thường vội vàng bổ nhiệm, vượt khỏi thường lệ, liền được chức tốt. Kẻ hậu tiểu không yên phận, đua nhau chạy chọt, không còn liêm sỉ, nếu không trừng trị, sẽ làm bại hoại phong tục. Kính mong Thánh từ ban đặc chỉ^[4], từ nay ngoài việc tiến cử theo pháp luật, không cho phép các quan gần gũi liệt kê tiến cử, để ngăn chặn kẻ may mắn, góp phần vào sự giáo hóa trung hậu.” Chiếu rằng từ nay các quan đặc biệt tiến cử, không được liệt kê tên tâu lên.

[10] Ngày Bính Thìn, Quyền tri Quảng Đức quân Giả Dịch được quyền phát khiển Giang Nam Đông lộ Đề điểm hình ngục.

[11] Chiếu rằng chức Tả, Hữu Trung tán đại phu lấy 20 người, Tả, Hữu Triều nghị đại phu lấy 50 người làm định ngạch.

[12] Xu mật viện tâu: “Các lộ tâu rằng Hạ quốc chủ đã mất, nay Ngôi Danh Cách thường quản câu quốc sự, Quốc mẫu không quản câu nữa, khá phù hợp, chỉ có Phu Diên lộ khác. Lo rằng trong giặc có biến cố, dùng cách này kéo dài, để nghi ngờ việc phòng bị biên giới.” Chiếu cho Triệu Tiết, Phạm Thuần Túy chọn người đáng tin cậy đi thăm dò xem có biến cố gì không, dò xét tình hình người Tây Hạ, tham khảo sự thật rồi tâu lên.

[13] Chiếu rằng Tri châu Châu Từ nay về sau thay phiên nhau dùng quan văn và quan võ.

[14] Ngày Kỷ Mùi, Tuyên chính sứ, Nội thị Hữu ban Phó đô tri, Gia Châu thứ sử Lưu Hữu Phương được lĩnh chức Vinh Châu đoàn luyện sứ.

[15] Thừa nghị lang Trần Thứ Thăng làm Binh bộ viên ngoại lang.

(Theo《Thực lục》.)

[16] Ngày Canh Thân, Ngô An Trì làm Đô thủy sứ giả.

(Theo《Chính mục》ngày 18, việc của An Trì trước đây cần khảo cứu thêm để bổ sung. Ngày 26 tháng 12 năm thứ 6 tái nhiệm.)

[17] Ngày Tân Dậu, Xu mật viện tâu: “Hồ Bắc đô kiềm hạt Đường Nghĩa Vấn tấu rằng, việc vận chuyển lương thực và vàng bạc ở Đa Tinh bảo đã phá hủy gần hết nhà cửa. Nếu tường thành còn giữ nguyên vị trí cũ, e rằng người Man sẽ tụ tập để làm việc gian trá.” Chiếu cho Miêu Thời Trung, Tạ Lân, Đường Nghĩa Vấn: “Các thành trại đã bị bãi bỏ, hãy ước lượng phá hủy. Ở Cừ Dương trại, Nguyên Châu, nếu còn tường thành của các trại đã bãi bỏ trước đây, cũng hãy xem xét và thi hành xong rồi báo lên.”

(Miêu Thời Trung làm Tri Quế Châu, tháng 6 năm Nguyên Phong thứ 7, tháng 10 năm Nguyên Hựu thứ 2 tái nhiệm. Tạ Lân làm Tri Đàm Châu, tháng 5 năm Nguyên Hựu thứ 1. 《Cựu lục》 chép: “Tiên đế mở mang bờ cõi, thiết lập thành trại, ngăn chặn người Man Di, đều đã hoàn tất, nay vô cớ phá hủy.” 《Tân lục》 biện giải: “Việc bãi bỏ Cừ Dương đã được biện giải trước đây.” Nay xóa bỏ.)

[18] Ngày Nhâm Tuất, ghi chép con trai của quan phiên cũ Thất Hương là Khuất Đinh Kê và Khuất Mai đều làm Tam ban tá chức.

[19] Ngày Giáp Tý, Tiền phụng nghị lang, Hiệu thư lang Tư Mã Khang làm Trứ tác tá lang kiêm Thị giảng. Khang vừa mãn tang, liền được triệu dụng.

[20] Ngày Ất Sửu, ban chiếu: “Tể thần, chấp chính quan được ấm bổ, lần đầu gặp đại lễ, tấu cử một người trong tông tộc và một người ngoài họ; lần thứ hai gặp đại lễ, cho phép tấu cử một người trong tông tộc hoặc người ngoài họ chưa có chức vụ để bổ nhiệm, người đã có chức vụ thì chuyển chức, thăng cấp, hoặc xin bổ nhiệm một người, nhưng không được chuyển vào chức triều quan, thăng lên chức chi chưởng; nếu tấu cử người có chức Thừa vụ lang, Điện trực trở lên, cho phép đổi thăng một nhiệm kỳ, nhưng không được thăng lên chức Thông phán. Các quan khác khi gặp đại lễ được ấm bổ, lần đầu và lần thứ hai vẫn theo lệ cũ, lần thứ ba cho phép tấu cử người đã có chức vụ; theo điều lệ cũ, nếu chỉ được tấu cử hai người, thì lần thứ hai chỉ tấu cử người đã có chức vụ; sau khi gặp đại lễ ấm bổ, khoảng cách thứ tự cũng theo quy định này. Nếu người được ấm bổ chưa xuất thân làm quan mà qua đời, cho phép dùng ân trạch của người đáng được tấu cử để bổ tấu. Quan đã về hưu khi gặp đại lễ được ấm bổ, không được quá hai lần. Tể thần, chấp chính quan cấp người sai khiển được hưởng ân lệ, đều giảm một phần tư. Lại nhân của Tam tỉnh, Lục tào, Đài tỉnh, Tự giám và các ty, trong bốn phần, mỗi bậc lấy ba phần làm định ngạch, phần còn lại không giảm, đợi khi có khuyết, cứ bốn người bổ ba người, giảm đến định ngạch thì dừng.” Sau đó, Tam tỉnh cho rằng việc bổ bốn người lấy ba người không thực hiện được, và phần còn lại không giảm, chỉ huy chưa rõ ràng. Chiếu: “Từ nay về sau, khoảng cách chuyển giảm, trước bổ một người, sau giảm một tên, nếu là thí bổ thì cũng theo quy định này. Số người dự thi tạm thời tăng gấp đôi, sau giảm đến định ngạch chính thức thì theo lệ cũ, phần còn lại không giảm.”

(Bản mới bỏ phần từ “Tể chấp cấp sứ” trở xuống. Chính mục: “Ngày 23, cắt giảm. Tể chấp gặp đại lễ, lần đầu theo lệ; lần thứ hai, trong đó một người tấu cử người đã có chức vụ. Các quan khác lần đầu và lần thứ hai theo lệ cũ, lần thứ ba theo lần thứ hai trước. Theo quy định này, quan về hưu không quá hai lần, và lấy đại lễ năm Nguyên Hựu thứ 4 làm lần đầu. Ân lệ của Tể chấp cấp sứ, giảm một phần tư; lại nhân của Đài tỉnh, Tự giám, trong bốn phần lấy ba phần làm định ngạch, phần còn lại không giảm.” Ngọc điệp chép: Giảm định ấm bổ đại lễ, ân lệ cấp sứ của Nhị phủ và định ngạch lại nhân của Tỉnh, Đài, Tự giám và các ty. Bản kỷ không chép việc này, không rõ lý do. Thượng Quan Quân tấu thỉnh, đã phụ vào ngày 26 tháng 8 năm thứ nhất và cuối tháng 2 năm thứ hai. Chính mục tháng 12 lại chép: “Tháng này so sánh nhập lưu, tháng giêng năm thứ 4 thi hành.” Lại tháng Nhuận 12, Thái hoàng thái hậu nói…, cùng với chiếu ngày 13 tháng 10 năm Thiệu Thánh thứ nhất, nên tham khảo với việc này. Hàn Câu nói: “Năm Nguyên Hựu thứ 8, chiếu giảm ân trạch nhiệm tử, những người đã được tấu cử, năm nay đều tạm dừng, cho phép xin bổ nhiệm, hoặc chuyển chức, hoặc thăng cấp, thăng chức không quá Thông phán, chuyển chức không được lên triều quan, thăng cấp không quá Chi chưởng, chỉ có xin bổ nhiệm không hạn chế, và lấy năm Nguyên Hựu thứ 8 làm mốc.” Xét: Việc giảm ân trạch nhiệm tử là vào tháng 11 năm Nguyên Hựu thứ 3, Hàn Câu nói là năm thứ 8, sai vậy.)

[21] Ngự sử trung thừa Lý Thường tâu: “Thần trộm thấy bốn bộ tuyển chọn quan lại của Thượng thư Lại bộ có hơn ba mươi bốn nghìn người, danh phẩm nhập lưu gần bảy tám mươi loại, quan chức lạm dụng, nhân viên dư thừa, không gì bằng hiện nay. Thần nghĩ rằng các chức vụ trong và ngoài vốn có hạn định, nhưng việc bổ nhiệm quan chức thì mênh mông vô tận, chờ đợi sai phái, phải gần hai năm mới được một chức, thời gian giao nhận chức vụ lại thêm hơn hai năm. Ngày nào cũng có hàng chục người dâng đơn tranh kiện, phẩm chất quan lại suy đồi, nguyên nhân chính là ở đây, nếu không làm trong sạch nguồn gốc, tình hình sẽ ngày càng tệ hơn. Thần ngu muốn xin chiếu cho các cơ quan hữu trách lấy danh mục nhập lưu, xem xét và quyết định, những kẻ may mắn lạm tiến, nên trừng phạt và cải cách. Phàm những người nhờ tài năng và công lao mà nhập sĩ, khác với những người được bổ nhiệm nhờ người khác, nên chia làm hai loại, trong hai loại đó lại nên phân biệt phẩm cấp, để lập ra quy định, như vậy thì dù quan chức có lạm dụng, nhân viên có dư thừa, cũng không khó xử lý.

Những người ứng cử, dâng văn tự, lập quân công, xuất thân từ lại dịch, là những người nhập sĩ nhờ tài năng và công lao; còn những người được tiến cử, là những người được bổ nhiệm nhờ người khác. Tuy nhiên, dòng dõi có thanh có trọc, nguyên nhân có quý có tiện, nếu thực sự căn cứ vào danh mục, so sánh phân loại, định ra thời hạn, lập thành quy định, thì quan chức lạm dụng, nhân viên dư thừa sẽ dần giảm bớt. Nếu thực hiện được như lời thỉnh cầu, hiệu quả sẽ thấy sau vài năm, nếu không lo nghĩ, tệ nạn sẽ càng sâu. Nếu không kịp thời đặc biệt xem xét, ngày sau càng khó chỉnh đốn. Gần đây tuy có chiếu chỉ, giảm bớt số người được tiến cử từ chức quan chấp chính trở xuống, nhưng sự dư thừa nhập lưu không chỉ ở đó, nếu không từng bước nghiên cứu, lập ra quy định, e rằng cuối cùng vẫn chưa hoàn thiện.”

[22] Ngày Đinh Mão, nước Đại Thực Ma La Bạt cử người đến cống.

[23] Chiếu rằng hàng năm vào tháng 10 cấp áo lông cho binh lính tuần tra canh lửa.

[24] Ngày Mậu Thìn, Trung thư xá nhân Tăng Triệu tâu:

[25] Thần năm nay mùa xuân phụng mệnh đi sứ Khiết Đan trở về, từng tâu bàn việc mở cửa sông Tôn Thôn ở Hà Bắc để giảm nước chưa tiện, xin xem xét lại lợi hại. Vì thân phận thấp kém, lời nói nhẹ, không thể lay động ý trời. Sau nghe nói chỉ dùng binh lính khởi công, cả năm chưa thấy hiệu quả. Tiếp đó nghe triệu Đô thủy sứ Vương Hiếu Tiên, Hà Bắc chuyển vận sứ Tạ Khanh Tài, Phán quan Trương Cảnh Tiên đến Tam tỉnh thảo luận lợi hại, nhưng ba người bàn luận khác nhau, triều đình chưa dám quyết đoán, bèn sai quan đi xem xét. Tuy nhiên, chiếu chỉ chỉ yêu cầu xem xét việc mở cửa sông Tôn Thôn còn lợi hại gì chưa rõ, nếu cửa sông Tôn Thôn không thể sửa, thì tìm một nơi gần sông Giới. Như vậy, tuy nói là sai quan đi xem xét, nhưng ý định bắt buộc phải đổi dòng sông đã được quyết định ở triều đình rồi. Không chỉ vậy, lại hạ lệnh cho Hà Bắc lộ chuẩn bị một nghìn vạn thảo cỏ để tu sửa đê cũ, và trước hết mua năm trăm vạn. Người bàn luận cho rằng đã sửa đê cũ, tức là quyết định kế hoạch đổi dòng sông. Như vậy, triều đình sai hai vị quan gần gũi, cùng mấy chục quan lại, mang mệnh lệnh đi, không biết rốt cuộc để làm gì. Thần tuy ngu muội, nhưng nghĩ rằng triều đình chắc cho rằng thảo cỏ không thể chuẩn bị vội vàng, một ngày nào đó quan được sai đi trở về tâu rằng có thể đổi dòng sông, thì năm sau sẽ sửa đê cũ, mở cửa sông giảm nước, lúc đó mới lo chuẩn bị thảo cỏ, công tư ắt bị thiệt hại, không thể không chuẩn bị trước. Đây thực là tầm nhìn xa trông rộng, không phải người thường có thể làm được. (Lời của Bành Nhữ Lệ, đã ghi ngày 2 tháng 11.) Tuy nhiên, thần có nỗi lo riêng quá mức, không thể không liều mạng, bày tỏ tấm lòng, xin nói với bệ hạ.

[26] Việc lợi hại của sông ngòi, cùng với tình thế có thể khôi phục hay không thể khôi phục, đã cử quan đi xem xét, thì nên đợi họ về tâu trình, sau đó mới quyết định. Đây vốn là điều thần không dám bàn bậy. Còn việc có thể ngồi mà biết được, chính là sức dân hiện nay. Từ mấy năm nay, các vùng Hà Bắc, Kinh Đông, Hoài Nam bị thiên tai nặng nề. Năm nay, Hà Bắc vùng biên giới được mùa nhẹ, các châu quận phía nam cũng đều bị hạn hán. Kinh Đông hiện nay giá gạo mỗi đấu hơn trăm đồng, trộm cướp nổi lên khắp nơi. Kinh Tây bị thiên tai và đói kém càng rộng. Hoài Nam thu hoạch lúa mùa thu sơ sài, còn giá lúa mùa xuân hè lại rất cao. Dân chúng đói khổ chưa hồi phục, vết thương chưa lành, đúng lúc nên giảm bớt việc để dân nghỉ ngơi. Nếu sang năm tuy chưa đại quy mô khởi công sông ngòi, chỉ sửa chữa đê cũ, đào sông giảm lũ, cũng phải điều động dân phu. Nếu trong vùng không đủ thì phải lấy từ vùng lân cận, vùng lân cận không đủ thì phải lấy từ Hoài Nam. Bệ hạ xem sức dân hiện nay, có thể chịu đựng được không? Sức dân không chịu nổi, thì dù có kế hoạch đắp đê và chuẩn bị sẵn vật liệu, làm sao thi hành được? Bệ hạ nếu cho rằng nạn sông ngòi là lớn, nhất định muốn khởi công, đuổi dân các vùng đến bờ sông, phơi mình trong mưa gió, đói rét khổ sở, kẻ yếu ốm yếu chết đói, kẻ mạnh bỏ trốn hoặc trở thành trộm cướp, quan huyện làm sao ngăn chặn được? Hơn nữa, một người đi làm quan, cả nhà bỏ việc, người đi mang theo, người ở tiễn đưa, đúng lúc mùa xuân làm ruộng, làm hại việc cày cấy. Sang năm dù chưa chắc có thiên tai lũ lụt, nhưng sức dân không đủ, ruộng đồng bỏ hoang, nạn đói kém có thể biết trước được. Bệ hạ nỡ nào đuổi dân các vùng vào chỗ chết chóc hay sao?

[27] Không chỉ sức dân như vậy, hiện nay tài chính của quan huyện ngày càng khó khăn, vùng Hà Sóc lại càng nghèo nàn. Trước kia tuy tích trữ lương thực nhiều, nhưng do năm ngoái cử sứ đi cứu tế, cốt sao mở rộng kho lẫm, dù những nơi không bị thiên tai nặng và những gia đình giàu có cũng đều được cứu trợ, kho dự trữ gần như cạn kiệt, hiện nay kho lương của các châu quân có nơi không đủ dùng vài tháng, kho tiền có nơi không đủ chi trả lương cho quan lại một tháng. Năm nay khai thông sông giảm lũ, dùng công không nhiều, đã tiêu hết hơn bốn mươi vạn quan, nếu lại đại quy mô xây dựng, tu sửa đê cũ dài sáu bảy trăm dặm, lại tính toán đóng cửa khẩu, khôi phục dòng sông cũ, không biết sẽ tốn kém bao nhiêu. Dù có thể dùng số tiền dư thừa tích trữ từ triều trước để chi trả, nhưng sau này lấy gì để tiếp tục? Đại để quan huyện không đủ, ắt phải lấy từ dân, thần e rằng sau này dân chúng sẽ bị khốn đốn vì thuế má. Nguồn gốc rất nhỏ, nhưng tác hại rất lớn, điều này không thể không xem xét.

Bệ hạ từ khi lên ngôi đến nay, yêu thương dân chúng, có thể nói là hết mực, sao lại trong lúc dân chúng vừa trải qua thiên tai mệt mỏi, lại khởi công lớn như vậy, khiến họ càng thêm khốn đốn? Thần biết lòng Thánh thượng đâu nỡ làm thế, hẳn là cho rằng nạn sông ngòi còn lớn hơn thế, nên không tiếc sức dân, hao tốn của cải quốc gia, để tạo lợi ích lâu dài. Những người nói về nạn sông ngòi hiện nay, chỉ nói rằng làm hư sông Ngự, lấp đầm Đường Bạc, hại ruộng dân, đó chỉ là những điều nhỏ nhặt, sông dần chảy về phía bắc, mất đi hiểm yếu của Trung Quốc, mới là mối họa lớn nhất. Dù thần ngu muội, cũng không dám nói điều này không đáng lo, nhưng thầm nghĩ rằng việc sông Ngự hư, đầm Đường Bạc bị lấp, ruộng dân bị hại, chỉ là mối họa của vài châu mà thôi, còn việc mất hiểm yếu của Trung Quốc, lại là chuyện chưa xảy ra, có hay không còn chưa biết, mà mối họa lại xa xôi. Há lại bằng việc bắt dân chúng mệt mỏi khắp nơi đảm nhận công việc lớn lao, khiến họ phơi mình đói rét, rời quê mất việc, lại lo sợ chết chóc bỏ trốn, mối họa ấy vừa lớn vừa gần, há chỉ là mối họa của vài châu mà thôi sao? Dân là gốc của nước, gốc rễ lung lay, há chẳng đáng sợ lắm sao?

Thần ngu muội không dám nói sông nhất định không thể đổi dòng, dòng cũ không thể khôi phục, chỉ mong Bệ hạ từ từ mà làm thôi. Yêu thương dưỡng dục sức dân đến khi sung túc, quản lý tài chính để có dư dả, thiên thời không có biến cố hạn hán lũ lụt, nhân sự không có lý do gì không thuận lợi, sau đó mới có thể chọn lợi hại, xem xét tình hình, thấy việc có thể làm, một lần hành động mà thu được thành công, há chẳng tốt sao! Kính mong Bệ hạ nhân lời thần, suy nghĩ kỹ hỏi han rộng, nhanh chóng ban chiếu thư, bãi bỏ việc mua cỏ sao, răn dạy quan coi sông, cốt sao lợi hại được thực tế, đợi họ báo cáo lại, quả thật có thể làm, cũng phải đợi một hai năm sau, dần dần khởi công, như vậy thì sức dân không bị tổn hại, công việc dễ thành, kế sách hiện nay, không gì hơn thế. Thần ở ngôi thị tòng, nghĩa phải vì nước, biết mà không nói là thất chức, nói mà không hết lời là bất trung, chỉ mong Bệ hạ xét lòng thành mà tha thứ cho sự cuồng vọng, thật may mắn thay! Thật may mắn thay!

[28] Lại tâu rằng: “Thần tài mỏng danh nhẹ, tự biết lời nói khó lấy được lòng tin, chỉ nhờ bệ hạ thánh minh, đặc biệt xem xét. Sông Hoàng Hà vỡ đê chảy về phía bắc đã mấy chục năm, chưa nên một sớm một chiều đã gây ra tai họa lớn, mà việc nghỉ ngơi dưỡng sức dân, tiết kiệm của cải, mới là việc cần làm trước hết hiện nay, thực sự liên quan đến đại thể quốc gia. Có người bàn rằng tình hình sông có biến đổi, sợ mất thời cơ này, sẽ có thay đổi khác. Thần trộm nghĩ rằng nếu sông quả có thay đổi, dù có một mặt khởi công, há có thể ngăn chặn được nó? Nếu công việc đã khởi động mà sông có thay đổi, không thể dừng công việc, vật liệu và nhân công sẽ càng lãng phí. Sông lớn không phải sức người có thể làm được, nó đã có từ lâu, chỉ nên tạm hoãn lại, xem xét lợi hại, mới là kế sách tốt nhất. Nếu không phải do thánh ý quyết đoán, thần sợ rằng bàn luận sẽ không có lúc nào dứt.”

[29] Lại tâu rằng: “Thần đã dâng tấu từ lâu, ngày ngày chờ triều đình thi hành, đến nay đã nhiều ngày, chưa nghe chỉ thị, nên phải lại làm phiền đến thiên thính. Kính mong thánh từ xem xét lời thần trình bày, càng thêm nghe theo công luận, nếu có một lời dối trá, thần xin chịu tội chết hoặc bị đày.”

[30] Tháng này, Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần vào ngày 12 tháng 10 vừa qua đã lên điện tâu rằng Hồ Tông Dũ thân cận với người thân của tể tướng, chiếm giữ chức vụ quan trọng của Trung ty, lừa dối hoàng thượng, phá hoại pháp luật của tổ tông, lại còn vì tư lợi mà kết bè kết đảng, hủy hoại đạo đức, thực sự không xứng với sự kỳ vọng của bệ hạ và lòng mong mỏi của thiên hạ. Sau đó, thần đã dâng thêm ba tờ tấu, nêu rõ tội trạng của hắn, nhưng đến nay vẫn chưa được thi hành. Thần tuy ngu muội, không thể đoán được ý chỉ của bệ hạ, nhưng thần từng suy nghĩ sâu xa rằng lý do bệ hạ kiên quyết ngăn chặn các ý kiến mà chưa ban chỉ dụ, có phải là vì Hồ Tông Dũ mới được bổ nhiệm hơn nửa năm, nay nếu vội cách chức thì sợ người đời chê cười, cho rằng bệ hạ không kiên định, dùng người không đến nơi đến chốn?

Nếu trong lòng bệ hạ có chút suy nghĩ như vậy, thần cho rằng đó là sai lầm. Từ xưa đến nay, việc bổ nhiệm đại thần đều phải xem xét ý kiến chung, lắng nghe nguyện vọng của dân chúng. Nếu lòng dân chưa phục, công luận không đồng tình, thì dù có khiến chiếu chỉ bị chê trách, cũng không thể để kẻ tiểu nhân chiếm giữ địa vị của người quân tử, điều này đã được ghi chép rõ ràng trong sử sách. Ví như thời Thần Tông hoàng đế, Thượng thư tả thừa Bồ Tông Mạnh tự ý sửa sang công đường, bị Ngự sử trung thừa Hoàng Lí hặc tội, lập tức bị cách chức; Vương An Lễ vì việc riêng trong gia đình, bị Thị ngữ sử Trương Nhữ Hiền đàn hặc, cũng phải từ chức. Sau khi bệ hạ lên ngôi, đối xử ưu ái với các đại thần, năm ngoái Lý Thanh Thần vì không đảm đương được công việc, bị Ngự sử trung thừa Phó Nghiêu Dũ và các quan tâu lên, cũng phải ra ngoài nhậm chức. Há lại như Hồ Tông Dũ, trên thì lừa dối Vua, phá hoại pháp luật, dưới thì vì tư lợi mà kết bè kết đảng, không biết xấu hổ, lại còn được đặt vào chức vụ cao trong triều, thực sự làm tổn hại đến uy tín của bệ hạ.

Từ xưa đến nay, chưa từng có việc dùng người quân tử mà không trị được nước, dùng kẻ tiểu nhân mà không gây loạn. Bởi lời ngon ngọt đủ để mê hoặc lòng người, hành vi giả dối đủ để lừa gạt thế gian, khi đắc chí, vì sợ mất quyền lợi, bèn ngầm dẫn dụ kẻ gian tà, bố trí tâm phúc khắp nơi, gốc rễ sâu bền, khó mà phá vỡ, thì tai họa cho quốc gia sẽ không thể kể xiết. Vì vậy, Lục Chí từng nói: ‘Cầm vũ khí giết người, thiên hạ không trách vũ khí mà trách người cầm vũ khí; nuôi sâu bọ hại vật, thiên hạ không trách sâu bọ mà trách người nuôi sâu bọ.’ Lời nói này tuy nhỏ nhưng có thể suy ra đạo lý lớn. Kính mong bệ hạ lắng nghe, xem xét kỹ lưỡng ý kiến của mọi người, tiến cử người có đức để tôn vinh triều đình, cách chức kẻ có tội để phục lòng thiên hạ, sớm đem các tờ tấu của thần về Hồ Tông Dũ ra thi hành, đó là nguyện vọng lớn nhất của thần.”

[31] Lại tâu: “Thần trước đây đã tấu trình mười hai tội trạng của Hồ Tông Dũ, không dám vu khống, đều có chứng cứ rõ ràng, có thể kiểm tra. Phàm là bề tôi trong triều, chỉ cần phạm một trong những tội này đã đáng bị cách chức. Vậy mà Tông Dũ tích lũy nhiều tội ác đến mức hơn mười điều, các quan đàn hặc liên tục, nửa năm không dứt, thế mà hắn vẫn ngang nhiên tại vị, không chút sợ hãi, khinh nhờn pháp luật, bỏ rơi liêm sỉ, há chẳng phụ lòng triều đình đối đãi, làm tổn uy tín của hai bậc thánh minh trong việc dùng người? Thần thấy rằng việc Tông Dũ được bổ làm Trung thừa là vào thời Lữ Công Trước nắm quyền, tuy là thân thích nhưng giấu giếm không nói, bề ngoài mượn tiếng dùng người tài, bên trong thực chất là lập bè kết đảng, khiến Tông Dũ tham quyền cố vị, không còn biết sửa lỗi trừng phạt, lợi dụng việc này để mưu lợi riêng, có gì mà không dám làm? Che mắt tai Vua, phá hoại phép tắc tổ tông, tội của bề tôi không gì lớn hơn thế. Nay các quan đại thần, sĩ dân đều biết hai người này lừa dối, nhưng các quan đài gián phần nhiều xuất thân từ cửa Lữ Công Trước, nên không dám hé răng nói đến việc này. Xin bệ hạ thử xem lại các bản tấu chương của mọi người về Tông Dũ, sẽ thấy lời thần hôm nay không phải là vu cáo.

Công đạo suy đồi, bậc hiền xưa lo lắng, nào ngờ thánh triều lại mắt thấy tệ nạn này. Ngày tháng trôi qua, e rằng không phải là phúc của quốc gia, đó là lý do thần ngày đêm bức xúc, đau lòng nhức óc mà không thể tự kiềm chế. Kính mong bệ hạ xem xét tình hình, suy xét lý lẽ, nếu xét tội theo động cơ thì Công Trước và Tông Dũ đều là kẻ lừa dối Vua, nên xử theo phép nước để làm gương trong ngoài. Hoặc nếu bệ hạ chưa muốn vì một lỗi lầm mà vội vàng cách chức bậc lão thần, thì Tông Dũ còn nhiều tội khác, xin đặc cách cách chức hắn, để yên lòng các bậc trung thần nghĩa sĩ trong thiên hạ.”

[32] Lại tâu rằng: “Thần từ tháng tư trở đi, tổng cộng đã mười hai lần dâng sớ luận tội trạng của Hồ Tông Dũ, đến nay vẫn chưa được đem ra thi hành. Thần ngày đêm suy nghĩ, không được yên lòng. Thần nghĩ rằng từ thời tổ tông đến nay, các quan đài gián luận tội các đại thần chấp chính đã nhiều, nếu quả đúng tội thì đại thần không ai không bị cách chức, còn nếu lời tâu không đúng sự thật thì quan đài gián cũng phải bị giáng chức. Bởi lẽ, việc thăng giáng không thể không chính đáng, lẽ phải trái không thể không rõ ràng, chưa từng có chuyện quân tử và tiểu nhân cùng tồn tại trong triều đình. Nay Tông Dũ dùng tài năng gian tà, giữ chức vụ trọng yếu, lừa dối Vua, làm loạn phép nước, bỏ công việc chung để mưu lợi riêng, tham lam vô độ, bỏ rơi liêm sỉ. Thần đã nhiều lần dâng sớ, nhưng bệ hạ đều giữ lại trong cung, không xử lý gì, khiến kẻ gian người ngay cùng tồn tại, kẻ có tội người vô tội đều được dung thứ, trên trái với quy chế của các bậc tiên đế, dưới làm mất lòng tin của thiên hạ. Thần đối với việc này, biết lấy gì để an lòng? Thấy ác mà không đánh đuổi thì không phải là trung, sợ họa mà dừng lại thì không phải là nghĩa. Nếu để bọn gian thần dần dần nắm giữ chức vụ trọng yếu, kẻ đại gian ác lâu ngày ở trong triều đình, sẽ dần dần sinh ra tai họa, hại đến thiên hạ. Thần e rằng sau này công luận sẽ trách cứ những người làm quan ngôn luận ngày nay, dù có chịu tội nặng cũng không thể chuộc được lỗi! Thần vì thế không tránh tội phiền toái, nhiều lần dâng lời khẩn thiết. Kính mong bệ hạ đặc biệt xem xét, nếu tội ác của Tông Dũ đều đúng sự thật, xin sớm cách chức để yên lòng thiên hạ. Nếu lời tâu của thần có chút gì sai trái, cũng xin bị giáng chức nặng để làm gương cho kẻ nói càn. Chỉ mong bệ hạ sớm quyết đoán, công bố rõ ràng cho thiên hạ, thần vô cùng may mắn!”