[PREVIEW] QUYỂN 422: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 4 (KỶ TỴ, 1089)

Từ tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ 4 đời Triết Tông đến hết tháng.

[1] Tháng 2, ngày Nhâm Dần (mùng 1), Bảo Văn các Trực học sĩ, Tân trừ Hình bộ Thượng thư Tạ Cảnh Ôn được bổ nhiệm làm Tri châu Vận. (Theo 《Chính mục》, sự việc này ghi vào ngày 28 tháng giêng.) Hữu Chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần trộm thấy từ mùa đông năm ngoái, Tạ Cảnh Ôn được bổ nhiệm làm Quyền Hình bộ Thượng thư, thần đã dâng sớ vạch tội gian tà, ác độc của ông ta, xin bãi bỏ chức vụ. May nhờ bệ hạ đặc biệt thuận theo công luận, điều ông ta ra ngoài làm Tri châu Vận. Gần đây, Cáp môn thu hồi cáo mệnh, nhưng Thượng thư tỉnh lại lệnh cho Tiến tấu viện chuyển giao cáo mệnh cho bản quan. Việc này lan truyền trong ngoài, ai nấy đều kinh ngạc. Thần tra cứu cổ lệ, việc bổ nhiệm của triều đình đều phải qua lễ bái mệnh rồi mới trao cáo thân, chỉ có trường hợp sắc mệnh đã ban xuống mà người được bổ nhiệm qua đời, mới đem mệnh thư ban cho gia đình họ. Dù Tạ Cảnh Ôn từng được bổ nhiệm làm Thu quan, nhưng vì bị dư luận phản đối, chưa từng chính thức nhận chức, Cáp môn thu hồi cáo mệnh, đáng lẽ phải hủy bỏ. Lần trước, khi ban chế thư điều ông ta làm Tri châu Vận, đã vội dùng tân hàm Hình bộ, khiến giới sĩ phu nghi ngờ, bàn tán. Nay lại đem cáo mệnh không nên ban mà ban cho Tạ Cảnh Ôn, tuy muốn mượn danh xưng để ngầm tăng thứ bậc, nhưng việc làm đảo lộn, sai trái này đã vi phạm cổ chương. Kính mong bệ hạ từ bi, nhanh chóng thu hồi cáo mệnh, theo điều lệ mà hủy bỏ, để giữ gìn uy nghiêm của quân mệnh, không làm tổn hại quốc thể.”

[2] Lại tâu: “Gần đây từng tấu luận việc cấp cáo thân Thượng thư Hình bộ Tạ Cảnh Ôn là không hợp, nghe nói Cảnh Ôn tự cho là vô danh, không dám nhận, nên nhân việc ông ta từ chối mà thu hồi lại. Thấy đã có chỉ triều đình, lệnh y theo chỉ huy trước, lý thực chưa ổn, cần phải bàn luận. Thần thấy triều đình vốn có quy định thường lệ, các chức quan mới bổ nhiệm ở kinh thành đều phải nhận cáo thân mới được mang hàm. Trước đây bổ nhiệm Cảnh Ôn làm Thượng thư Hình bộ, chưa từng nhận mệnh, mà chế thư điều chuyển sang Vận Châu đã ghi chức mới, người ta đã lấy làm lạ; nay lại sai lầm, lại lệnh cấp cáo thân, làm loạn điển cố, thật không có nghĩa lý. Huống chi gần đây Vương Phần được bổ làm Gián nghị đại phu, rồi bị bãi chức vì lời bàn, chưa nghe nói cấp mệnh thư, sao chỉ riêng Cảnh Ôn lại bỏ quy định cũ? Việc cấp không đủ làm ơn, việc nhận không đủ làm vinh, việc triều đình há nên như thế? Thần lo lắng là vì thể chế quốc gia không thể tùy tiện thay đổi, không phải vì Cảnh Ôn mà nói. Mong bệ hạ cẩn thủ hiến chương, phòng ngừa từ nhỏ, thu hồi cáo mệnh của Cảnh Ôn, theo lệ hủy bỏ, để danh thực được chính, kỷ cương không rối.”

[3] Ngày Quý Mão, Hộ bộ tâu: “Được chỉ lệnh xem xét việc cắt giảm bổng lộc của các chức quan tại kinh, theo quan chế, bổng lộc của chức quan chia làm ba bậc: hành, thủ, thí, dựa trên thứ bậc của ký lộc quan. Xét thấy ký lộc quan đã cao thì bổng lộc tự nhiên nhiều, không cần chi thêm chức tiền bậc cao. Xin bỏ bậc hành, thủ, người mang bậc hành chỉ theo phép thủ, và người không mang bậc hành, thủ cũng như vậy, người trước đây không có chức tiền hai bậc hành, thủ thì theo số cũ.” Được chấp thuận.

(Cựu lục chép: “Tiên đế chỉnh đốn quan chế, bãi bỏ các khoản cấp vô danh, chia bổng lộc làm ba bậc: hành, thủ, thí để nuôi dưỡng liêm khiết, muốn cho đủ đầy, nay cắt giảm, không phải ý của tiên đế.” Tân lục bỏ đi.)

[4] Ngự sử trung thừa Lý Thường cùng các quan tâu rằng: Triều phụng lang Hà Tông Nguyên học vấn uyên thâm, xin tùy tài mà bổ dụng. Hàn lâm học sĩ Hứa Tướng tâu rằng: Thái học bác sĩ Trần Tường Đạo rất tinh thông về lễ, từng soạn sách 《Tăng Quảng Cựu Đồ》, cùng khảo cứu các thuyết dị đồng của tiên nho, soạn thành 《Lễ Thư》 một trăm quyển. Mong thử dùng làm quan coi về lễ, lấy sách soạn giao cho hữu ty. Chiếu lệnh bổ Hà Tông Nguyên làm Quốc tử giám thừa, Trần Tường Đạo làm Thái thường bác sĩ.

[5] Chiếu lệnh cho phép kiêm nhiệm khi chức quan bị khuyết. (Việc ngày mùng 3 trong 《Chính Mục》, cần khảo cứu thêm).

[6] Ngày Giáp Thìn, Tư không, Đồng bình chương quân quốc sự Lữ Công Trước mất. Triều đình ngừng thiết triều ba ngày, Vua ngự giá đến viếng, mặc tang phục trong vườn, sai quan lo việc tang lễ, truy tặng Thái sư, Thân quốc công, thụy là Chính Hiến. Công Trước từ nhỏ đã chuyên tâm học hành, lấy việc tu dưỡng tâm tính làm gốc, nhận thức sâu sắc, tầm nhìn rộng lớn mà học vấn tinh túy, nếu có lợi cho quốc gia thì không để lợi ích cá nhân làm lay động tâm chí. Đối đãi với người khác rất chân thành, không cố tỏ ra bề ngoài. Ông yêu quý người tài, vui với điều thiện, xuất phát từ bản tính tự nhiên, nếu có ai trong giới sĩ phu quan tâm đến nhân tài, ông nhất định sẽ hỏi những gì họ biết, đối chiếu với những gì mình nghe được, để chờ đợi sự tìm kiếm của bề trên. Thần Tông từng nói với các quan chấp chính: “Lữ Công Trước đối với nhân tài, lời nói không dối trá, như cái cân cân đo vật phẩm.” Khi bàn luận chính sự trước mặt Vua, ông hết lòng thành, bỏ đi sự phô trương, thu nhận những điều hay của mọi người để làm điều thiện^[1], đến những điều cần giữ vững thì kiên quyết không thể lay chuyển.

(Cựu lục chép truyện Công Trước: “Thần Tông dùng Vương An Thạch làm tướng chấp chính, còn Công Trước cùng Tư Mã Quang thường đưa ra những luận điểm khác biệt, cho rằng việc chế định điều lệ của Tam ty là không đúng danh phận, phép Thường bình, Thanh miêu vốn không phải để ban ơn cho dân, nên bãi bỏ. Vua cho rằng họ chưa hiểu rõ nên chưa trách phạt, bèn tâu trực tiếp: ‘Nếu như Hàn Kỳ dựa vào lòng dân không cam tâm, như Triệu Ưởng cử binh để trừ kẻ ác bên cạnh Vua, không biết bệ hạ sẽ đối đãi thế nào?’ Vua bèn giáng chức ông. Tống Mẫn Cầu soạn chiếu thư, chỉ nói ‘trình bày sai sự thật, viện dẫn không thích đáng’, Vua cho rằng chưa nêu rõ tội trạng, bèn sai Trần Thăng Chi sửa lại rằng: ‘Vu cáo nặng nề cho phiên trấn, dấy lên mưu đồ trừ ác; làm kinh động sâu sắc đến tai ta, trái với sự thật của sự việc.’ Bèn cho làm Hàn lâm thị độc học sĩ, nhậm chức Tri Dĩnh Châu.” Tân lục biện rằng: “Việc cử binh Tấn Dương, nên lấy lời trong 《Nhật ký》 của Tư Mã Quang làm chuẩn để quyết định, nên xóa bỏ 143 chữ ở trên.” Cựu lục chép: “Từ đầu niên hiệu Hi Ninh, những người bàn luận pháp độ không tiện đều bị cách chức, đến khi chính sự thành công, những người có ý kiến khác lại mong được sử dụng, Công Trước cũng tự tiến cử.” Tân lục biện rằng: “Ở trên nói ‘có chiếu chỉ tiến cử người có tài đức để thăng chức’, Công Trước nhân đó nói: ‘Thu nạp rộng rãi, để mỗi người đều có thể phát huy hết khả năng, thì sẽ không còn tiếc nuối vì nhân tài bị bỏ phí.’ Như vậy, không phải là tự tiến cử để mong được sử dụng, nên xóa bỏ 30 chữ.”

Cựu lục chép: “Lúc đó Vua đang giữ mình im lặng, Thái hoàng thái hậu lui về sau rèm, Công Trước vốn thân thiện với Tư Mã Quang, hai người nhân việc thay đổi pháp chế, không kiêng sợ gì.” Tân lục biện rằng: “32 chữ trên đây kịch liệt chê trách Công Trước, vu cáo cả Tuyên Nhân, nên xóa bỏ.”)

[7] Ngày Ất Tỵ, Triều tán lang, Trực Long đồ các, Quyền phát khiển Khánh châu Phạm Thuần Túy được bổ nhiệm làm Bảo văn các Đãi chế, Tri Khánh châu tái nhiệm.

[8] Lại bộ Thị lang Phạm Bách Lộc tâu: “Hà Bắc Chuyển vận sứ, Triều nghị đại phu, Trực bí các Tạ Khanh Tài công trung lượng trực, xử thân bất hồi, luận nghị về sông lớn, đặc biệt tinh thông. Thần gần đây xin bãi bỏ Ngoại đô thủy thừa ty, lệnh cho Chuyển vận sứ phó, Phán quan kiêm chế trí Hà phòng công sự, mong xét lại tấu chương trước để thi hành.” Chiếu cho Hộ bộ, Công bộ, hạn trong nửa tháng cùng nhau xem xét rồi tâu lên.

(Ngày 8 tháng 7, Khanh Tài kiêm lĩnh Ngoại sứ.)

[9] Thị ngự sử Thịnh Đào tâu: “Gần đây có chiếu, bổ nhiệm Lục tào Lang trung, đều từ những người có tư cách từ Tri châu đời thứ hai trở lên, chọn người đã thực lịch Tri châu, hoặc từng làm Giám ty, Lục tào Viên ngoại lang, Hiệu lý, Đài gián quan, Khai phong phủ Suy quan đủ hai năm. Thần xét Giám ty là do triều đình bổ dụng, lại đủ hai năm, bổ làm Lục tào Lang trung, vốn không quá đáng. Những người đã làm Tri châu đời thứ hai, phần nhiều là thường điều của Lại bộ, các lộ Giám ty được triệu vào tỉnh, nếu tư cách còn non, chỉ làm Viên ngoại lang, mà các Thủ, Thoái dưới quyền có đủ tư cách, lại được làm Lang trung, lý lẽ có vẻ chưa ổn. Mong tạm bổ làm Viên ngoại lang, có công lao mới thăng Lang trung.” Chiếu trong nguyên chỉ bỏ đi năm chữ “thực lịch Tri châu hoặc”.

[10] Ngày Bính Ngọ, Lại bộ tâu: “Trong niên hiệu Nguyên Phong, đã định ra số lượng tiến cử văn thần từ Thừa vụ lang trở lên, và vũ thần từ Sùng ban trở lên để thăng chức. Từ đó về sau, các cơ quan tiến cử vì đủ số lượng tiến cử, nên tiến cử một cách chung chung để khảo sát, theo pháp không nên thu nhận.” Chiếu từ nay về sau, văn thần có tư cách Tri châu quân, và vũ thần từ Lộ phân Đô giám, Tri châu quân trở lên, mới được phép tâu xin khảo sát.

[11] Ngày Kỷ Dậu, Triều phụng đại phu, Tập hiền điện Tu soạn, Tri Lộ châu Lương Đào được bổ nhiệm làm Tả Gián nghị đại phu.

(Từ Lộ châu triệu vào, theo hành trạng, đến tháng 4 mới tới. Sách 《Thiệu Bá Ôn biện vu》 chép Đào qua Hà Dương gặp Hình Thứ, phụ vào ngày 28 tháng 5, có thể tham khảo.)

[12] Ngày Quý Sửu, Thượng thư Tả bộc xạ kiêm Môn hạ thị lang Lã Đại Phòng được cử làm người phụ trách biên soạn 《Thần Tông hoàng đế thực lục》^[2].

[13] Tả Trung tán đại phu, Thái thường thiếu khanh, Trực bí các Vương Phần được bổ nhiệm làm Trực Long đồ các, Tri Minh châu.

[14] Triều tán đại phu, Vệ úy thiếu khanh Vương Tử Thiều được bổ nhiệm làm Thái thường thiếu khanh. Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu rằng: “Xét: Tử Thiều tính tình ti tiện, nịnh bợ, hành xử không biết xấu hổ. Vào đầu niên hiệu Hi Ninh, các sĩ đại phu có câu ngạn ngữ ‘mười kẻ chui rúc’, gọi Tử Thiều là ‘kẻ chui rúc trong cửa quan’, bởi vì hắn thường xuyên đến cửa các công khanh, không ngại nắng mưa, kết giao với con cháu các quyền thế, khéo léo tự quảng bá bản thân, sắc bén như dao nhọn. Khi Lữ Công Trước làm Ngự sử trung thừa, liền tiến cử Tử Thiều để bổ nhiệm làm quan trong đài, hắn giữ thái độ hai mặt, thấy lợi quên nghĩa. Lúc đó, Vương An Thạch nắm quyền, đang thi hành phép Thanh miêu, mỗi khi Tử Thiều vào chầu đối đáp, đều cố gắng chiều theo ý Vua, chưa từng dám nói một lời nào về sai sót của chính sự. Nhưng khi đối đáp với Công Trước, lại buông lời ngạo mạn, nói rằng mình đã nhiều lần dâng sớ, chỉ ra những bất tiện của tân pháp. Hắn muốn lừa dối cả trên lẫn dưới, để thu lợi từ cả hai phía. Tiên đế thánh minh, thấu rõ tâm địa gian trá của hắn, Tử Thiều bị lộ tẩy, nên bị cách chức. Sau đó, hắn lại được bổ nhiệm làm Kinh Hồ Nam lộ Chuyển vận phán quan, nhưng bị các quan gián nghị đàn hặc về những việc làm sai trái trước đây và việc không chịu chôn cất cha mẹ, nên bị bãi chức. Đầu niên hiệu Nguyên Hựu, hắn được thăng lên nắm giữ chức vụ quan trọng, lại bị Ngự sử đàn hặc về tội trạng, nên bị điều ra ngoài.

Nay chức Thiếu thường vốn là chức vụ thanh cao, những người trước đây giữ chức này, hoặc được thăng lên Thị lang, hoặc được bổ nhiệm làm Cấp gián, đây là con đường dẫn đến những chức vụ quan trọng, sao có thể để kẻ tiểu nhân như hắn chiếm giữ! Kính mong bệ hạ thận trọng trong việc trao chức tước, xua đuổi kẻ nịnh thần, thu hồi ân điển sai lầm ban cho Tử Thiều, chọn người hiền tài khác, để không phụ lòng dân chúng, khiến dư luận được thỏa mãn.”

[15] Lại nói: “Thần nghe Tử Thiều trong niên hiệu Hi Ninh từng xét việc của Tổ Vô Trạch ở Tiền Đường, nương theo ý chỉ của Vương An Thạch, khéo léo vu cáo, trong giới sĩ phu đến nay vẫn không coi là ngay thẳng. Đến khi làm Ngự sử, chỉ cốt làm vừa lòng, trên nịnh Vua, dưới lừa quan trên. Tiên hoàng đế thấy tính tà vạy, giáng làm Tri huyện Thượng Nguyên, thanh nghị không coi ra gì, đến nay đã nhiều năm. Trong khoảng thời gian đó dù có điều làm Vận phán Hồ Nam rồi thăng Lang trung Lại bộ, nhưng vẫn bị người ta bắt chước, đều bị bãi chức ngay. Nay chức Thiếu thường, địa vị càng cao, một khi đảm nhiệm chức vụ này, sẽ lên đến chức quan trọng, há dung kẻ bất chính, được chọn vào hàng ưu tú! Người bàn luận cho rằng Tử Thiều khá giỏi văn học, không hổ với mệnh lệnh mới, đó cũng là lời nói nương nhẹ, không phải lời công bằng. Quốc gia đặt ra chức quan, vốn để đãi người tài trong thiên hạ, như Tử Thiều, gian tà phản phúc, đã bị thử thách, nhân phẩm thấp hèn, bị mọi người khinh bỉ, đã không thể tỏ lòng trung với tiên triều, há lại có thể hết lòng trung với bệ hạ? Dù có chút kiến thức, có thể khen ngợi, nhưng đại nghĩa đã thiếu, còn gì đáng nói? Nay nếu không xét kỹ đầu đuôi, đặt nhầm vào chức thanh cao, thần e rằng cửa may mắn sẽ mở, đạo tiểu nhân sẽ lớn mạnh, rất không phải là phúc của triều đình. Mong bệ hạ coi trọng danh khí, chọn người cho chức quan, xem xét lại lời tâu trước của thần, đặc biệt hạ chỉ, thu hồi mệnh lệnh của Tử Thiều, trao cho người hiền khác, để yên lòng dư luận.”

[16] Lại nói: “Xét Tử Thiều nhân phẩm tầm thường, tính lại gian tà, trong niên hiệu Hi Ninh, khi làm Ngự sử, thấy lợi quên nghĩa, phản phúc nịnh hót, sau đó Lữ Công Trước, Trần Tương chất vấn trước mặt Vua, sự giả dối đều lộ rõ. Tiên đế ghét sự dối trá của y, bèn hạ chiếu rằng: ‘Ngoài mượn tiếng đảng chính, trong chứa lòng bè đảng gian tà.’ Bèn tước chức ngôn quan, đày xa về Giang Tả. Chỉ một việc này, đã bị thanh nghị bỏ rơi, huống chi lại kết giao với con em quyền thế, không biết xấu hổ tự tiến cử, ôm lòng oán hận riêng, gây ra vụ án lớn cho Tổ Vô Trạch, nịnh hót Lữ Gia Vấn, lại được bổ làm Đề cử chiết nạp, thao túng hành vi hèn hạ, thực không ai sánh bằng. Trước đây bổ làm Hồ Nam vận phán, rồi thăng Lại bộ lang trung, lúc ấy Ngự sử còn cho là không hợp, tấu hặc mà bãi chức, nay sao có thể nhẹ dạ trao chức Thiếu thường? Lệnh bổ nhiệm truyền ra, khiến người nghe kinh ngạc, Đài gián đang bàn luận, chờ lệnh tiến thoái, Tử Thiều chẳng chút sợ hãi, đã vội nhận chức. Lòng dạ mưu tính của y, chẳng qua cho rằng nếu triều đình nghe lời can gián, thì y đã nhận chức, dù bị bãi, ân điển vẫn còn, mưu mẹo may rủi, đến mức này! Nay bệ hạ đang gắng sức cầu trị, phân biệt tà chính, càng không thể để hạng người này làm ô uế thanh đồ. Kính mong thánh từ đặc biệt xem xét, thu hồi mệnh lệnh cho Tử Thiều, để răn đe kẻ gian tà.”

[17] Lại tâu rằng: “Thần gần đây đã ba lần dâng tấu chương nói việc bổ nhiệm Vương Tử Thiều làm Thái thường thiếu khanh là không thích hợp, đến nay vẫn chưa thấy thi hành. Gần đây nghe đồn rằng khi ba tỉnh tâu việc, từng được nghe lời tuyên dụ của bệ hạ, lấy việc phân biệt quân tử và tiểu nhân làm điều răn. Các đại thần phụ tá đã nhận được thánh huấn, nên ngày đêm cùng nhau cảnh giác, cẩn thận lựa chọn các quan, nhưng lại dẫn dắt kẻ gian tà, làm ô uế chức vụ thanh cao, xét theo ý kiến của mọi người, đều cho rằng trong số các vị chấp chính có người quen biết với Tử Thiều, thương hại vì ông ta chưa được hiển đạt, nên ra sức bảo vệ. Thần nghĩ rằng tấm lòng của đại thần không quên người cũ là điều tốt, nhưng để làm tổn hại công luận trong thiên hạ mà đề cao ân tư của mình, thì không phải là cách tính toán cho triều đình. Trước đây, Vương Phần được bổ làm Gián nghị đại phu, Ngự sử chỉ nói đến một vài chuyện nhỏ như tính hài hước và nói lắp, mà đã bị bãi chức ngay, huống chi Tử Thiều là kẻ gian tà phản phúc, đã bộc lộ qua thử thách, nhu nhược không biết xấu hổ, càng già càng tệ, lại được thăng lên chức vụ cao quý, thực là làm nhục hàng quan lại! Huống hồ Phần vì lỗi nhỏ mà bị bỏ rơi, Tử Thiều mang tội lớn lại được đề bạt, cách dùng người như vậy rõ ràng là không thích hợp. Kính xin đổi cho ông ta một chức vụ nhàn hạ, để thỏa lòng dư luận.”

(Ngày 16 tháng 3, được bổ nhiệm chức khác, ngày 26 tháng 3, đổi làm Vệ úy khanh.)

[18] Ngự sử trung thừa Lý Thường tâu: “Thần nghe nói việc bàn về đắp đê ngăn sông và đào sông giảm lũ đã được lệnh bãi bỏ, dân chúng khốn khổ đều được nghỉ ngơi, ơn thánh ban ra, hơn nửa thiên hạ đều được hưởng, việc đức lớn này sẽ truyền mãi không dứt, bốn biển thật may mắn! Bốn biển thật may mắn! (Thần xét bia miếu Vân Bình chép: “Việc đắp đê ngăn lũ ở Tào Thôn dùng đến phu dịch của chín lộ, nếu ngăn sông làm đê, đào lại dòng cũ, thì công việc gấp đôi việc ở Vân Bình. Nay được bãi bỏ, ơn thánh ban ra, há chỉ chín lộ mà thôi?“) Thần nghĩ rằng việc huy động lớn, hao tổn của cải quốc gia, làm khổ dân chưa được nghỉ ngơi, làm việc không thành công, khiến triều đình do dự lâu không quyết, lập ra cơ quan vô ích, khởi công vô ích, chi phí không kể xiết đã lên đến mấy trăm vạn, quan coi việc thủy lợi, tội không thể tha, nay bỏ qua không xét, e rằng không phải là cách trừng phạt kẻ có lỗi, răn dạy người sau. Vương Hiếu Tiên và những người khác, thần mong thánh từ ra lệnh cho các quan, nghiêm khắc cách chức giáng cấp, để tỏ rõ triều đình có tội tất phạt, ngăn chặn tệ nịnh thần dối trá về sau.”

[19] Tờ phụ tâu: “Hiếu Tiên và những người khác là kẻ ngu dốt tầm thường, há đủ để làm nhục pháp luật? Tuy nhiên, họ làm lầm lạc triều đình, đều do bọn này khơi dậy lời bàn phù phiếm, khiến trên dưới đều mê hoặc, nay không nghiêm khắc cách chức trách phạt, thần lo rằng tệ nịnh thần nịnh bợ sẽ ngày càng nghiêm trọng. Thần mong được đặc biệt chỉ đạo.”

[20] Hôm đó, triều đình ra chiếu bổ nhiệm Triều thỉnh đại phu, Đô thủy sứ giả Vương Hiếu Tiên làm Tri châu Tào Châu. Trung thư xá nhân Tằng Triệu phản đối, dâng tấu rằng: “Thần nghĩ rằng triều đình đã khởi dụng Hiếu Tiên từ chỗ bị biếm trích, giao cho việc đê điều, nay bãi chức lại được bổ làm quan ở phiên trấn. Nếu cho là vô tội, thì Hiếu Tiên ở Hà Sóc hai năm, bàn bạc việc sông ngòi một cách sai lầm, trước sau mâu thuẫn, hao tổn nhân lực tài lực, đã có các quan tấu trình, thần không nói thêm. Đến khi bệ hạ sai quan đi xem xét, lời lẽ cùng quẫn, sự thật lộ rõ, vẫn dám tính toán rộng về công liệu, nói năng khoa trương, đòi triều đình những việc không thể đáp ứng, lừa dối triều đình, mong tự thoát tội, lừa Vua phỉnh trên, tình trạng rất rõ, không thể nói là vô tội. Nếu cho là có tội, thì nên xử phạt theo pháp luật, cách chức đuổi đi, nay lại đặt ở phiên trấn gần kinh, không mất chức tiết độ, khiến thần soạn chiếu thư khen chê, không biết xử trí thế nào.

Vì vậy không tránh khỏi mạo muội, phải tâu trình. Đại để bề tôi thờ Vua, lấy trung tín làm gốc; kỷ cương triều đình, lấy thưởng phạt làm trọng. Nếu kẻ lừa dối không bị xét hỏi, thì thưởng phạt sai lệch, kỷ cương gần như bỏ.

Huống chi Hiếu Tiên là kẻ tầm thường hèn kém, vốn không có thành tích gì. Ra làm quan xử án, thì vì do dự mà hỏng việc; vào làm quan hình, thì vì khắc nghiệt mà mắc tội. Bệ hạ thu dùng, nên hết lòng báo đáp, lại quen thói cũ, ác tâm không sửa, nếu kẻ này có thể dung thứ, thì ai là kẻ đáng trách! Thần sợ rằng chiếu thư ban ra, dư luận xôn xao, không khỏi làm phiền thánh thượng, phải rút lại, tổn hại quốc thể, tội thực ở thần, vì vậy nhận chiếu mà do dự, chưa dám soạn lời. Mong bệ hạ lưu tâm, xem xét lại, khiến hình phạt không sai lệch, lòng người phục theo, thì thần dù bị tội nghịch chỉ, cũng cam lòng. Can phạm thiên uy, rất sợ hãi, chiếu thư chưa dám soạn.”

Lời phụ chú nói: “Hiếu Tiên trước bàn đắp đê ở cửa Tôn Thôn, đào sông giảm lũ, để đưa nước về dòng cũ. Triều đình nghe theo, khởi công cả năm, đến khi sai quan đi xem, không thể đưa nước về dòng cũ, đã bãi Ty Tuần hà, thì Hiếu Tiên trốn trách nhiệm thế nào? Nếu cho là vô tội, e không phải công luận.”

Lại phụ chú: “Xét Hiếu Tiên trước từ Bộc Châu được triệu làm Đô thủy sứ giả, trị sông hai năm, không có thành tích gì, lại vì lừa dối mà bị bãi chức, lại được bổ làm quan lớn ở phiên trấn, e rằng việc thi hành pháp luật của triều đình chưa được thích đáng.”

Lại phụ chú: “Lại bộ thị lang Phạm Bách Lộc tâu rằng, Ty Tuần hà đã dùng hơn 63.000 binh phu, tổng cộng 5.300.000 công, chi phí hơn 392.900 quan tiền, thạch, thất, lạng, mua vật liệu hơn 750.300 quan, dùng hơn 2.900.000 vật liệu, quan viên, sứ thần, tướng quân tổng cộng hơn 110 người, còn các khoản chi phí khác chưa kể. Lại theo Trung thư tỉnh tra xét, binh sĩ Ty Tuần hà đào ngũ 3.691 người, chết 1.319 người, đó là điều gọi là ‘hao tổn nhân lực tài lực’.”

Lại phụ chú: “Phạm Bách Lộc tâu rằng, Cố Lâm trước cùng Vương Hiếu Tiên bàn rằng cửa Tôn Thôn khó khôi phục dòng cũ, nay lại theo lời tâu của Vương Hiếu Tiên xin dẫn nước vào dòng cũ ở chỗ đó, lại tâu rằng Hiếu Tiên ba lần trình bày trước sau không thống nhất, đó là điều gọi là ‘trước sau mâu thuẫn’.”

Lại phụ chú: “Hiếu Tiên tháng 12 năm ngoái tâu rằng, đào sông cũ, ngăn dòng bắc, tổng cộng dùng hơn 10 triệu công, vật liệu gần 50 triệu, đòi đủ số lượng vào tháng giêng, đó là điều gọi là ‘tính toán rộng về công liệu, đòi triều đình những việc không thể đáp ứng’.”

Lại phụ chú: “Năm Nguyên Phong, Hiếu Tiên từng vâng chiếu tra xét việc của Chu Đan, Tôn Huýnh, Cao Tuân Dụ, vì do dự mà bị cách chức, trước đây vì có quan tâu việc oan uổng ở Đại Lý tự, bị giáng làm Tri châu Bộc Châu^[3].”

[21] Trung thư xá nhân Bành Nhữ Lệ lại phong trả từ đầu, tấu rằng: “Thánh nhân ở trên, không thể khiến người ta không làm điều ác, có điều ác thì trị tội mà thôi. Thời Vua Nghiêu, nước lụt chưa dứt, Nghiêu sai Cổn trị thủy, không thành công, Cổn không tránh khỏi bị giết, Nghiêu vẫn là bậc thánh nhân. Thần xét kỹ Vương Hiếu Tiên phản phúc không đáng tin, làm mê hoặc trong ngoài, ngạo mạn không sợ, lừa dối triều đình, hao tổn của cải quốc gia, làm chết người, việc ấy thấy rõ trong án sách, người ta nói không thể dối được, không chỉ thần nói vậy. Nay triều đình che đậy, dời đổi, ví như yêu thương con cái, không nỡ dùng một ngón tay trị tội, thần sợ kỷ cương triều đình từ đây sẽ đổ nát. Thưởng phạt là kỷ cương của triều đình. Kỷ cương không còn, dù có trí lực cũng không thể giữ được. Bệ hạ lên ngôi đến nay đã năm năm, yêu ghét theo lẽ phải, phải trái theo đạo, cung nữ không quá đáng, tông thất không thiên vị, kẻ thân cận tham công, bỏ suốt đời không dùng, vú già lộng quyền, một ngày bỏ đi như nước bọt, mệnh lệnh ra triều đình, truyền khắp bốn biển, người ta ca ngợi, gọi là thần minh, nay đối với Hiếu Tiên lại nghi ngờ, thần cho là quá đáng. Sách viết: ‘Hình phạt cố ý không nhỏ.’ Lại nói: ‘Cố tình phạm tội thì phải trị tội.’ Hiếu Tiên trong việc bàn sông, không phải không biết mà làm, đến khi gian trá lộ rõ, vẫn dám ngạo mạn, coi triều đình không đáng sợ, đó là ‘cố tình’, dù Nghiêu, Thuấn còn sống cũng không thể dung thứ. Phải trái không phải của riêng ta, là của chung thiên hạ, dù đại thần cũng không được tự ý. Thưởng phạt không phải của riêng ai, là mệnh lệnh chung của thiên hạ^[4], dù là Vua cũng không được tư lợi. Kinh Dịch nói: ‘Văn không đúng, nên sinh ra cát hung.’ Trị loạn họa phúc đến, chỉ trong một cái cười nụ cười mà thôi, huống chi việc lớn như thế này?

Xin bệ hạ trên sợ uy trời, dưới theo ý thiên hạ, trị tội Vương Hiếu Tiên, để giải mối nghi trong ngoài, giữ kỷ cương triều đình, thần dù có tội cũng yên lòng. Từ đầu này, thần không dám soạn chế.”

(Nhữ Lệ còn có văn thư không ban xuống cửa Tôn Thôn, ở trước tờ tấu này, đã phụ vào tháng 12 năm ngoái. E rằng tờ tấu này không phải là thu hồi mệnh lệnh bổ nhiệm Hiếu Tiên ở Tào Châu, cần xét kỹ thêm.)

[22] Sau mười ngày, Vua hạ chiếu cho Vương Hiếu Tiên đổi làm Tri châu Bộc.

(Việc đổi làm Tri châu Bộc là ngày 22, nay ghi chung lại.)

[23] Cùng ngày, Vua hạ chiếu cho Hoàng Lý, Tri châu Hồng, làm Tri châu Nhuận; Vương Địch, Tri châu Nhuận, được bổ làm Chuyển vận sứ Hoài Nam. (Án: Vương Địch từ chức Tri châu Nhuận được bổ làm Chuyển vận sứ Hoài Nam, nguyên bản thiếu ba chữ “Tri châu Nhuận”, nay bổ sung và sửa lại.) Phó Tiếp, người mới được bổ làm Tri châu Minh, được đổi làm Tri châu Hồng. Trung thư xá nhân Tằng Triệu sau khi soạn xong chiếu chỉ cho Hoàng Lý, bèn tâu rằng: “Vương Địch từ chức Gián nghị đại phu ra làm Tri châu Nhuận, nay được bổ làm Chuyển vận sứ Hoài Nam, chưa rõ có tiền lệ hay không. Phó Tiếp từ chức Đề điểm hình ngục Giang Đông vâng chỉ được bổ làm Tri châu, trước đã được bổ làm Tri châu Minh, nay lại đổi làm Tri châu Hồng kiêm chức Kiềm hạt một lộ, chưa rõ nguyên do. Xin chỉ thị xem xét lại, để làm căn cứ soạn chiếu chỉ.” Ngày hôm sau, Tam tỉnh tâu trình: “Việc bổ nhiệm mới của Hoàng Lý và Vương Địch đều bãi bỏ, lấy Trương Tu, Tri châu Tuyên, làm Chuyển vận phó sứ Hoài Nam, Phó Tiếp làm Tri châu Tuyên.”

[24] Triều phụng lang, quyền tri Tào Châu Hàn Tông Cổ được bổ nhiệm làm Tập hiền hiệu lý, tri Lộ Châu. Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần thấy triều đình bổ nhiệm Hàn Tông Cổ làm tri Lộ Châu, đồng thời kiêm chức Tập hiền hiệu lý, xét theo công luận, đều cho là không ổn. Thần nghe nói Tiên đế khi mới cải cách quan chế, đã quy định các chức Trứ tác, Hiệu thư lang, Chính tự thuộc Bí thư tỉnh là chức sự quan, những người trước đây kiêm chức Hiệu lý, Hiệu khám đều được thăng một bậc và giải nhiệm. Tông Cổ trước đây giữ chức Hiệu lý, đã theo quy định trên mà thăng chức và nộp lại chức vụ, nay lại được bổ nhiệm như vậy, rõ ràng là không có danh nghĩa. Nếu cho rằng Lộ Châu là phiên trấn, muốn tỏ ra ưu đãi, thì Thiểm Châu địa vị còn cao hơn, đáng lẽ phải được đối xử trọng thị hơn, hơn nữa Trần Đồng cũng là người đã từng thăng chức và giải nhiệm chức vụ ở viện, trước đây điều đến Thiểm Châu cũng không được phục chức, sự việc giống nhau mà cách xử lý lại khác biệt, muốn được công luận đồng tình thì không thể được. Huống chi Vương Hiếu Tiên đã được đổi sang Bộc Châu, thì Tông Cổ đáng lẽ phải giữ nguyên chức cũ. Kính xin thu hồi mệnh lệnh trước, để chấn chỉnh quốc thể.” Chiếu cho Tông Cổ được đặc cách gia hạn bốn năm khảo khóa. Sau đó, Tông Cổ lại xin từ chức, được chấp thuận.

(Việc Tông Cổ được gia hạn khảo khóa và xin từ chức được ghi vào ngày mùng một tháng 3, nay ghi chung lại.)

[25] Tân sai đề điểm Quảng Nam Tây Lộ hình ngục Tưởng Chi Hàn vì bệnh xin đổi sang chức tri châu, được chấp thuận. Đại trung đại phu, Tập hiền viện học sĩ Cao Phú được thăng làm Thông nghị đại phu, Tập hiền viện học sĩ trí sĩ, theo lời xin của ông.

[26] Ngày Giáp Dần, Thượng thư tỉnh tâu: “Quan viên đang tại chức, vì việc khẩn cấp xin nghỉ phép rời nhiệm sở, trước đây không có quy định này, gần đây mới đặt ra, khiến số người xin nghỉ phép ngày càng nhiều, làm trở ngại công việc, trong đó không ít trường hợp giả mạo. Xin quy định chỉ khi cha mẹ bệnh nặng nguy kịch, mới được xác minh thực tế rồi cho nghỉ phép rời nhiệm sở, còn lại đều bãi bỏ. Hơn nữa, từ trước đến nay, những người vì việc riêng rời nhiệm sở đều không được cấp người hầu, điều khoản cho phép cấp người hầu để đưa đón gia quyến như khi đang tại chức cũng xin bãi bỏ. Đồng thời, các quan chủ quân ở biên giới và những người phụ trách đê điều, cùng các quan trường vụ và sứ thần áp tải bị thiếu hụt, đều không được cấp phép.” Được chấp thuận.

[27] Ngày Bính Thìn, Giám sát Ngự sử Vương Bành Niên tấu rằng: “Thần trộm thấy Hoàng đế bệ hạ ham học không mệt, đức thánh ngày càng cao, bên cạnh giảng đọc, ắt chọn những bề tôi trung tín đoan chính trong thiên hạ, cốt lấy đạo đức để phụ giúp bồi dưỡng tính thánh. Nếu để những kẻ gian tà ngụy hiểm, dám dâng lời xảo trá để mê hoặc thánh thính, thần e rằng hại chẳng nhỏ. Thần nghe rằng Hàn lâm học sĩ kiêm Thị độc Tô Thức mỗi khi vào đọc, chẳng bao giờ giảng giải đơn giản, ắt nhân chữ nghĩa đọc được, ngầm giấu ý tứ, để dâng lời gian trá. Nghe lời Thức nói, không ai chẳng kinh sợ. Những việc Hán, Đường dâng lên, phần nhiều lấy chuyện Vua giết hạ thần, cùng đại thần không tuân chiếu lệnh, muốn tự ý chém giết tiểu thần làm điều dâng lên. Những lời như thế, đều chẳng phải thuật đạo đức nhân hậu, há có thể để làm nhơ thánh thính! Tính tình hiểm độc của Thức đã đến mức như vậy, mưu gian của Thức ắt có chỗ nhắm tới. Thần sợ rằng muốn dần dần tiến lời tà thuyết, lớn thì ly gián cốt nhục của bệ hạ, nhỏ thì khiến quân thần của bệ hạ nghi ngờ lẫn nhau. Gian nhân ở triều, là mối họa lớn cho nước, nếu không lập tức đuổi xa, hối hận cũng không kịp. Xét tâm ý của Thức, tự cho rằng từ trước đến nay đã có nhiều lời lẽ phỉ báng triều trước, nay muốn mưu kế tự bảo toàn, nên trăm phương ngàn kế gian xảo, muốn mê hoặc thánh thính. Người như thế, há nên ở lâu trong triều đình! Thần mong hai thánh thương xét sâu sắc, đặc biệt xử trí giết hoặc đuổi, để tạ lỗi với thiên hạ.” Tờ thiếp vàng viết: “Những việc cũ Hán, Đường cùng chuyện chém giết mà Thức dâng lên, đều được biên chép còn lưu, có thể khảo nghiệm được.”

[28] Bành Niên lại tấu: “Gần đây, có người luận tấu rằng Hàn lâm học sĩ kiêm Thị độc Tô Thức thường dùng những việc các Vua Hán, Đường giết hại bề tôi, cùng các đại thần không tuân theo pháp lệnh, muốn tự ý giết chết tiểu thần để dâng lên, lại trong lúc giảng sách ở giảng diên, ôm ấp ý riêng, bàn bậy về chính sự, làm ô uế tai thánh, xin triều đình bãi chức thi hành, nhưng đến nay vẫn chưa nghe được ý chỉ của bề trên^[5]. Kính mong thánh từ đặc biệt ban chỉ, đưa tờ tấu của thần ra, giao cho Tam tỉnh lấy ra từ giảng diên biên lục, thì trong những việc Hán, Đường mà Tô Thức dâng lên, xét nghiệm sẽ thấy có những việc giết hại, chém giết như trên, nếu không phải là lời nói giúp rèn luyện đức tính nhân hậu của bậc nhân chủ, thì không hợp để dâng lên, xin sớm bãi chức đuổi đi. Nếu lời thần nói không đúng, cũng xin đặc biệt cách chức giáng cấp.” Thiếp hoàng nói: “Thức làm Hàn lâm học sĩ, chức ở thị tòng, phàm bàn việc chính sự, nên dâng chương sớ rõ ràng, chỉ ra phải trái, còn lúc giảng đọc, thì không phải là chỗ bàn việc chính sự. Nay Thức đáng lẽ phải dâng chương sớ mà không dâng, lại ở chỗ không đáng tấu mà bàn tấu, động là trái lệ thường, ắt là có ý gian dối. Kính mong xét kỹ, sớm bãi chức, để ngăn ngừa mầm mống.”

[29] Trước đây, Tô Thức trong buổi giảng kinh đã dẫn chuyện xưa rằng: “Thời Hán Thành Đế, Trương Vũ giữ chức Đặc tiến, rất được tôn trọng. Chu Vân dâng thư xin yết kiến, muốn chém một kẻ nịnh thần để răn dạy những kẻ khác. Vua hỏi: ‘Ai vậy?’ Chu Vân đáp: ‘An Xương hầu Trương Vũ.’ Vua nổi giận nói: ‘Kẻ tiểu thần ở dưới dám chê bai bề trên, làm nhục thầy ta ở triều đình, tội đáng chết không tha.’ Ngự sử định dẫn Chu Vân xuống, Chu Vân bám vào lan can điện, kêu lên: ‘Thần được xuống dưới theo Long Bàng, Tỷ Can du ngoạn dưới đất là đủ rồi, không biết triều đình thánh minh sẽ ra sao.’

Thời Hán Văn Đế, Thân Đồ Gia làm Thừa tướng, Đặng Thông đang được sủng ái. Gia vào triều, Thông ngồi bên cạnh Vua, có thái độ khinh mạn. Gia tâu việc xong, bèn nói: ‘Lễ triều đình không thể không nghiêm.’ Tan triều, Gia ngồi ở phủ, viết hịch triệu Thông đến, nói: ‘Không đến, sẽ chém Thông!’

Thời Đường Thái Tông, người Hà Nội là Lý Hảo Đức mắc bệnh tâm thần, nói lời yêu quái, Vua ra chiếu xét việc này. Đại Lý thừa Trương Uẩn Cổ tâu: ‘Hảo Đức bị bệnh tâm thần, theo luật không nên bị tội.’ Trị thư thị ngự sử Quyền Vạn Kỷ hặc tấu rằng Uẩn Cổ vốn quê ở Tương Châu, anh của Hảo Đức là Hậu Đức làm Thứ sử ở đó, có tình riêng bao che, xét việc không đúng sự thật.’ Vua nổi giận, hạ lệnh chém Uẩn Cổ ở chợ.”

[30] Bành Niên nhiều lần dâng tấu đều không được trả lời, đến cuối niên hiệu Sùng Ninh mới được xét duyệt và thi hành.

(Hai tấu chương của Bành Niên, căn cứ theo chiếu chỉ ngày Bính Thân 28 tháng 2 nhuận năm Sùng Ninh thứ 4 khi tặng Bành Niên chức Gián đại phu, được ghi chép thêm vào. Tấu chương trước vào ngày 15 tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ 4, tấu chương sau vào ngày 6 tháng 3, nay đều ghi ở đây. Bành Niên còn lại bốn tấu chương, nay không lấy nữa, hai tấu chương kia cũng không đáng lấy^[6]. Lại nữa, ngày 28 tháng 2 nhuận năm Sùng Ninh thứ 4 xét duyệt^[7], hoặc có sự giả mạo, chưa chắc Bành Niên lúc đó thực sự có những tấu chương như vậy, cần phải xem xét kỹ hơn.)

[31] Chiếu rằng từ nay các châu huyện ven sông có nước ngập chiếm đất, quan tại chức nào có thể vạch kế hoạch đào kênh rãnh, dẫn nước thoát ra để thu hồi được hơn 200 mẫu ruộng tốt, đều giao cho cấp trên xác minh tâu lên, khi đến bộ sẽ được thăng thứ tự nửa năm; mỗi lần tăng thêm 100 mẫu, sẽ được thăng thêm nửa năm thứ tự; đến 1.000 mẫu trở lên, sẽ so sánh loại mà xin chỉ ban thưởng; công lao lớn, sẽ xin chỉ đặc biệt. Theo đề nghị của Thị lang Lại bộ Phạm Bách Lộc.

[32] Ngày Ất Mão, nước Hạ sai sứ đến tạ ơn việc phong tước, chiếu cho Học sĩ viện soạn chiếu đáp lại.

[33] Quan sát sứ Bạc Châu Khắc Kham mất, được tặng Khai phủ Nghi đồng Tam ty, truy phong Hoa Quốc công.

[34] Ngày Nhâm Tuất, Vua ngự tại điện Nhĩ Anh, triệu các quan giảng đọc đến giảng sách 《Thượng Thư》 và đọc 《Bảo Huấn》. Tư Mã Khang giảng đến phần “Nghệ dụng tam đức” trong 《Hồng Phạm》, Vua hỏi: “Chỉ có ba đức này, hay còn có đức khác?” Khang đáp: “Cao Đào từng trình bày chín đức, như nhu mà lập, cương mà tắc, cường mà nghĩa, đều thuộc loại này.” Trước đó, Vua im lặng chưa nói, Khởi cư xá nhân Vương Nham Tẩu vui mừng nghe được lời đức âm, nhân đó muốn khuyên răn, lui về rồi tâu rằng: “Bệ hạ đã biết xét hỏi, ắt sẽ thể hiện và thực hành. Ba đức là gốc lớn của bậc nhân quân, được thì trị, mất thì loạn, không thể rời xa dù chỉ trong chốc lát. Ba đức tuy ít, nhưng suy rộng ra, đủ để bao quát yếu lĩnh của thiên hạ. Bệ hạ thực sự dùng để tu thân an dân, thì thời thịnh trị của Nghiêu, Thuấn và Tam Đại có thể đạt được ngay. Thần chức là sử quan, kính cẩn ghi chép vào sách, để truyền lại muôn đời.”

[35] Ngày Quý Hợi, con trai của cố Nhập nội cung phụng quan Hác Sĩ Lương là Trắc được bổ làm Tam ban sai sứ.

[36] Ngày Ất Sửu, xuống chiếu cho Thường An Dân nhận nhiệm vụ khác. Trước đây, An Dân từ chức Thái thường thừa được bổ làm Giang Nam Tây lộ Chuyển vận phán quan, nhưng vì mẹ bệnh không thể đi thuyền nên từ chối, được lưu lại làm Tông chính thừa.

(Việc nhận nhiệm vụ khác, theo 《Chính mục》 là ngày 24; ngày 26 tháng 3, đổi làm Tông chính thừa; bổ làm Giang Tây vận phán quan vào ngày mồng 2 tháng 2. Mẹ bệnh không thể đi đường sông, đổi làm Tông chính thừa, theo 《An Dân gia truyền》.)

[37] Ngày Mậu Thìn, Hình bộ tâu: “Xét các lại nhân trong ngoài, nha tiền và những người liên quan đến công việc, đều bãi bỏ việc thi xử án, các điều khoản cho phép thi cũng không thi hành nữa. Nay các lại nhân của các lộ giám ty thi xử các vụ án khó, cũng nên theo đó mà thi hành.” Vua nghe theo.

(Theo 《Biên lục sách》, ngày 27 tháng 2 có thánh chỉ.)

[38] Ngày Kỷ Tỵ, Chính nghị đại phu, Tri Đặng Châu Thái Xác được bổ nhiệm làm Quan văn điện học sĩ, các chức vụ khác vẫn giữ nguyên. Thái Xác bị cách chức và sau một kỳ lại được phục chức, nên có mệnh lệnh này. (Sách 《Tằng Triệu chế tập》 chép: “Thái Xác nguyên là Quan văn điện đại học sĩ, Chính nghị đại phu, Tri Trần Châu. Ngày 16 tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ 2, ba tỉnh cùng phụng chỉ, đặc cách cách chức và bổ nhiệm làm Tri Bạc Châu. Ngày 28 tháng 2, lại phụng chỉ, Thái Xác theo lệnh trước, bị cách chức và bổ nhiệm làm Tri An Châu. Tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ 3, sau một kỳ, kiểm cử, phụng chỉ, Thái Xác được phục chức Quan văn điện học sĩ, bổ nhiệm làm Tri Đặng Châu. Ngày 24 tháng 2, lại phụng chỉ, Thái Xác giữ nguyên chức vụ và bổ nhiệm làm Tri Đặng Châu. Đến tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ 4, sau một kỳ nữa, ba tỉnh cùng phụng chỉ, phục chức như trước.”)

Thái Xác ở Đặng Châu từng dâng sớ xin được chuyển đến Dĩnh Xương phủ để tiện việc riêng. Hữu Chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Việc Thái Xác xin, tuy chưa biết được chấp thuận hay không, nhưng các quan đều bất bình, dám trình bày ý kiến chung lên bệ hạ. Xét: Thái Xác gian tà, âm hiểm, chiếm giữ chức tể tướng, không thể chính thân dẫn dắt cấp dưới, tuyên dương giáo hóa, mà lại để em trai là Thạc lộng quyền nhận hối lộ, tang vật bừa bãi, quan tư luận tội, đáng xử tử, nhưng bệ hạ đặc biệt khoan dung, chỉ đày đến Thiều Châu quản thúc. Thái Xác vốn cùng ở, mọi người đều cho rằng ông ta biết việc này, triều đình không truy cứu, chỉ trách tội không dạy dỗ, cách chức, đưa đến một quận nhỏ, chỉ sau một năm, lại chuyển đến Nam Dương, lúc đó các quan đã cho rằng việc phục chức quá nhanh^[8]. Thạc đến nơi đày, chưa đầy một năm, Thái Xác đã dâng sớ xin cho em được dời về gần. Bệ hạ bỏ qua pháp luật thiên hạ, dời đến Hoàng Châu, chưa kịp quay lại, Thái Xác lại xin được về trấn gần. Thần cho rằng Thái Xác dám nảy sinh ý định ngoài ý muốn, càng thêm tham lam, là vì thấy gần đây chính sự thường nhân nhượng, nên trước hết dùng lời xin dời em để thử triều đình, không ngăn được mưu gian, liền chấp thuận. Thái Xác cho rằng các quan đều sợ mình, nên dám coi thường công luận, khinh nhờn triều cương, dù nhiều lần được ân điển đặc biệt, vẫn không thỏa mãn, lại nhân việc cha mẹ già, xin chuyển đến đại phiên, chính là có nguyên nhân.

Thần e rằng lòng may mắn của tiểu nhân chưa dừng, sẽ lại xin cho Thạc được tự do, hoặc tự xin được về kinh làm quan cung quán, lấy cớ chữa bệnh, như vậy bệ hạ lại sẽ đồng ý chăng? Đảng phái của Thái Xác phần lớn đang tại triều, ngày đêm mong ngóng được dùng lại. Nếu để họ dần được gần gũi, mở rộng con đường, ngày sau lộng quyền loạn chính, đều bắt đầu từ đây. Huống chi các đại thần phụ tá, đã bị tội cách chức, dù còn giữ chức tiết độ, chưa phục chức danh, xét theo điển cố, vẫn là kẻ bị đày, sao có thể không nhờ chiếu chỉ mà tự xin tiện nghi? Nếu để tệ này lan rộng, thì quyền thưởng phạt của bệ hạ sẽ thành hư danh, kỷ cương quốc gia ắt sẽ đổ nát, không thể không thận trọng. Kính mong bệ hạ rõ ràng sắc lệnh ba tỉnh, bác bỏ tấu chương của Thái Xác, để chính quốc thể.”

(Thái Xác ở Đặng Châu xin chuyển đến Dĩnh Xương, không rõ thời gian nào, nhân việc phục chức của Thái Xác, ghi chép thêm chương này.)

[39] Trước đây, Hộ bộ thị lang là Tô Triệt tâu rằng:

[40] Thần ngu muội, kém cỏi, giữ chức ở Hữu tào, cúi ngước đã mấy năm, rốt cuộc chẳng có chút bổ ích gì. Thần từng lấy những việc cũ của tổ tông để xem xét những việc bộ này đang làm hiện nay, thấy thể chế đã khác, lợi hại cách xa, e rằng nên tùy việc mà sắp đặt để ngăn chặn nguồn tệ, xin mạo muội trình bày ba điều tệ hại để báo lên: Một là tách án Hà Cừ lập thành Đô thủy giám, hai là tách án Giáp Trụ lập thành Quân khí giám, ba là tách án Tu tạo lập thành Tướng tác giám. Ba giám nói trên đều thuộc bộ Công, như vậy bộ này chuyên trách việc gì thì còn lại chẳng được bao nhiêu, việc xuất nạp, tăng giảm đều do các ty khác quyết định. Trước đây Tư Mã Quang nắm quyền, biết việc này là có hại, từng sai bộ này thu tóm quyền lợi của các ty, nhưng lúc đó thu không đúng chỗ, đến nay việc của ba án vẫn bị các ty chiếm đoạt, thật đáng tiếc.

[41] Tổ tiên tham khảo các quy định xưa nay, lập ra ba ty (tam ty), quản lý hầu hết các việc trong thiên hạ, quyền lực và trách nhiệm rất lớn, không thể so sánh với các ty khác. Suy xét nguyên ý của việc này, không phải là để tư lợi cho tam ty. Khi quyền lực bị phân tán, tài lợi cũng bị phân tán, dù muốn làm giàu cũng không có cách nào. Bởi vì tài sản của quốc gia cũng giống như thức ăn của con người. Nguyên tắc của việc ăn uống là miệng quản lý việc xuất nhập, còn bụng kiểm soát số lượng nhiều ít, sau đó phân bố khí huyết để nuôi dưỡng toàn thân, tai mắt nhờ đó mà sáng suốt, tay chân nhờ đó mà có sức mạnh. Nếu không chuyên giao cho miệng và bụng, mà để tay chân, tai mắt cùng chia sẻ việc quản lý, thì dù muốn no bụng cũng không được, huống chi là an ổn và sống lâu? Nay Hộ bộ trong triều đình cũng giống như miệng và bụng, mà để các ty khác chia sẻ việc quản lý, thì khác gì việc trên? Trong mấy chục năm qua, quần thần không hiểu ý của tổ tiên, mỗi khi có việc không xong, liền lấy chức vụ cũ của tam ty để lập ra các ty khác, quyền lợi bị chia cắt, việc sử dụng tiền bạc không có kế hoạch. Các ty khác lấy việc hoàn thành công việc làm hiệu quả, không quan tâm đến việc có tiền hay không, Hộ bộ lấy việc cấp tiền làm công lao, không xét việc đó có hợp lý hay không. Hai bên mỗi bên lo một việc, tình thế không còn hiểu nhau, dù Hộ bộ có được người tài giỏi, cuối cùng cũng không có ích gì cho việc tính toán. Cả hai đều cùng chung bệnh, kho tàng cuối cùng trở nên trống rỗng, nay không sớm cứu chữa, hậu hoạn chắc chắn sẽ rất lớn.

Trước đây, vào niên hiệu Gia Hựu, kinh thành nhiều năm liền bị lũ lớn, các đại thần mới lấy án Hà Cừ lập ra Đô Thủy Giám. Từ khi lập giám đến nay, so với án cũ, đã bổ sung được việc gì? Mà điều bất tiện lớn nhất là ở Hà Bắc có Giám thừa ngoại, xâm phạm quyền hạn của Chuyển Vận Ty. Chuyển Vận Ty quản lý việc sông ngòi, phàm các đê điều trong quận, lại binh và dự trữ ở các đê, khi không có việc thì phân tán, khi có việc thì hợp lại. Nước chảy về đâu, các đê đều hướng về đó, lại binh có thể cùng làm việc, dự trữ có thể cùng sử dụng, nên khi có việc xảy ra, không có nạn thu thuế bừa bãi làm tổn hại tài sản, sau khi việc xong, bổ sung những chỗ thiếu, cả hai đều không bị tổn hại. Từ khi có Giám thừa, căn cứ vào pháp luật để đòi hỏi thành tích, trong lúc gấp rút, các đê không thể hỗ trợ lẫn nhau, và Chuyển Vận Ty bắt đầu không chịu nổi những tệ nạn. Những năm gần đây, từng có chiếu bãi bỏ Giám thừa ngoại, người hiểu biết đều cho là phải. Nhưng sau đó lại khôi phục như cũ, khiến mọi người tiếc nuối. Đây là một trong những tác hại của Công bộ và Đô Thủy Giám đối với Hộ bộ.

[42] Tiên đế đổi mới chế độ quan chế, lập ra sáu bộ, giao việc theo từng bộ, nên nhiều việc của Tam ty thuộc về Công bộ^[9], tuy danh nghĩa gần với chính đạo, nhưng thực tế không có lợi. Trước đây, việc quản lý của Trụ án^[10], nay trong triều là Quân khí giám thuộc Công bộ, ngoài triều là Đô tác viện thuộc Đề hình ty. Nếu muốn xây dựng gì, Hộ bộ không được tham gia bàn bạc. Nghe nói ở Hà Bắc đạo gần đây làm hồn thoát bằng da dê^[11], mỗi lần làm đến hàng nghìn cái. Hồn thoát chỉ dùng khi quân hành thiếu nước, qua sông không có thuyền, nhưng vật này để lâu ngày sẽ bị mối mọt. Triều đình không có kế hoạch xuất binh, nhưng các cơ quan vẫn làm việc mà không nghĩ đến lợi hại, khiến công tư phải ứng phó^[12], hao tổn tài sản và hủy hoại vật chất. Nếu việc này chỉ do Chuyển vận ty quản lý, chắc chắn sẽ không đến nỗi này. Đây là điều thứ hai mà Công bộ và Đô tác viện gây hại cho Hộ bộ.

[43] Xưa kia, việc tu tạo án chưởng quản trăm việc thợ thuyền, việc có gấp có chậm, vật có lợi có hại, đều được chuyên quyền. Nay Công bộ lấy việc hoàn thành chức trách làm nhiệm vụ, thì việc gấp chậm, lợi hại, ai sẽ bàn luận? Triều đình gần đây vì trường bạc trúc bạc tích lâu ngày hư hỏng, mới ra lệnh bán đi, trên dưới đều cho là phải. Chỉ huy chưa được bao lâu, lại vì các nơi tu tạo, hàng năm có lệ định vật liệu, bèn ra lệnh vận chuyển chất đống, để chia ra bán. Kế thần không biết Tướng tác hiện có bao nhiêu công việc, một năm dùng bao nhiêu, lấy chỗ này chất chỗ kia, chưa dùng đến, có hư hỏng hay không, mà đã làm kế hoạch này. Bản bộ tuy biết là bất tiện, nhưng vì là việc của Công bộ, không dám nói thêm. Đây là việc Công bộ, Tướng tác giám gây hại cho Hộ bộ lần thứ ba vậy.

[44] Những việc thuộc loại này rất nhiều, thần không thể kể hết được. Vì vậy, mong rằng có chiếu chỉ rõ ràng cho các cơ quan hữu trách, bãi bỏ chức Thừa của Ngoại Thủy Giám, và giao các việc liên quan đến sông ngòi ở Hà Bắc cùng các xưởng đô tác viện ở các lộ về cho Ty Chuyển Vận. Đối với ba giám là Đô Thủy, Quân Khí, và Tướng Tác, đều kiêm nhiệm thuộc Hộ Bộ, để Hộ Bộ quyết định việc có thể làm hay không, cắt giảm chi phí nhiều hay ít, còn Công Bộ chịu trách nhiệm về chất lượng công việc tốt hay xấu, và tiến độ nhanh chậm. Nếu việc có thể làm hay không, chi phí nhiều hay ít thuộc về Hộ Bộ, thì mọi việc làm tổn hại tài sản và gây hại cho dân, Hộ Bộ không thể trốn tránh trách nhiệm; nếu chất lượng tốt xấu, tiến độ nhanh chậm thuộc về Công Bộ, thì mọi việc làm hỏng, Công Bộ không thể từ chối sự khiển trách. Lợi ích xuất phát từ một nơi, sau đó mới có thể đặt trách nhiệm về sự giàu nghèo của thiên hạ lên Hộ Bộ, và Công Bộ có thể đánh giá được sự khéo léo hay vụng về. Việc thuộc về chức trách, thần không thể không nói, nếu có thể áp dụng, xin hãy giao cho bên ngoài thi hành.

Tờ thiếp hoàng nói: “Ba ty thiết lập án theo chức cũ, nay thuộc về Thiện Bộ và Quang Lộc Tự, tuy việc quản lý ẩm thực và trang trí không có lợi hại lớn, nhưng nếu lời thần có thể áp dụng, cũng nên như ba án trên, phân thuộc về Hộ Bộ.” (Tờ tấu không ghi ngày tháng, có câu “Đãi tội mấy năm”, Tô Triệt nhậm chức Hộ Thị vào tháng 11 năm thứ hai, đến tháng 11 năm thứ ba mới được một năm, nên có lẽ là vào khoảng tháng 11.) Do đó, Hộ Bộ tâu rằng: “Từ khi có chế độ quan chế, các việc tiền bạc và lương thực mà ba ty quản lý được phân chia về năm tào, các tự và giám đều có thể chủ trì, các cơ quan không có trách nhiệm về tình hình thịnh suy của quốc gia, các vật phẩm được chuẩn bị tạm thời, không xem xét Hộ Bộ có lợi hại gì, nên chi tiêu bừa bãi trăm đường. Xin lệnh cho Quân Khí, Tướng Tác, Thiếu Phủ, Đô Thủy Giám, Thái Phủ, Quang Lộc Tự, v.v., các việc thuộc quyền như xin phép, sửa chữa, thêm mới, chuẩn bị, mua sắm vật liệu, đúc tiền, khai thác hay bỏ mỏ, đều phải trình lên Hộ Bộ xem xét và kiểm tra, sau khi quyết định mới cho phép làm, từ bộ này chuyển đến các bộ phận liên quan, đốc thúc các tự và giám theo hạn định công việc, sai thợ thực hiện. Những việc cấp bách liên quan đến phòng chống lũ lụt không kịp trình báo, thì tạm ứng phó xong, cũng phải báo lên Hộ Bộ kiểm tra.” Triều đình đồng ý.

(Tô Triệt tự thuật: Xin khôi phục các án của Hộ Bộ và ba ty, triều đình đều cho là phải, đồng ý, chỉ có Đô Thủy vẫn như cũ. Theo thực lục ghi lại lời Hộ Bộ, hơi khác với Tô Triệt, nay trước liệt kê tờ tấu của Tô Triệt, sau ghi lại lời xin của Hộ Bộ. Tờ tấu của Tô Triệt là vào cuối đông năm ngoái, đến nay mới thi hành, có lẽ là tờ tấu lần thứ hai.)

[45] Giám sát Ngự sử Vương Bành Niên tâu: “Gần đây đã bàn luận về việc Tri châu Vận Châu Bồ Tông Mạnh dùng hình phạt trái pháp luật, nhưng chưa được thi hành, mong xét xử và cách chức.” Chiếu cho An phủ sứ Kinh Đông Tây lộ Tạ Cảnh Ôn xét thực rồi tâu lên.

(Bồ Tông Mạnh lúc này đã đổi làm Tri phủ Hà Trung. Việc Bồ Tông Mạnh từ Vận Châu đổi sang Hà Trung Phủ vào ngày 28 tháng giêng, nay ghi chép thêm.)

[46] Xu mật viện tâu: “Sổ bảo giáp và sổ đinh sản ở các làng xã đều phải lập lại ba năm một lần, nhưng năm lập sổ không thống nhất, dẫn đến việc phải tập hợp nhiều lần để cung cấp thông tin về nhân khẩu và tài sản, gây phiền nhiễu. Xin cho các phủ giới và năm lộ lập sổ bảo giáp vào ngày lập sổ đinh sản. Nếu sổ bảo giáp đã lập chưa đầy một năm, dù gặp năm phải lập sổ đinh sản, cũng đợi đến ngày lập sổ tiếp theo.” Được chấp thuận.

(Sách 《Tân》 không có đoạn này.)

[47] Ngự sử trung thừa Lý Thường tâu: “《Lễ ký》 viết: ‘Bề trên lắng nghe lời dân, thì kẻ dưới coi ân huệ của bề trên như trời ban. Bề trên không lắng nghe lời dân, thì sẽ phạm lỗi. Kẻ dưới không coi ân huệ của bề trên như trời ban, thì sẽ sinh loạn.’ Ý nói rằng người trị quốc, nếu biết lắng nghe lời dân để đặt ra chính lệnh, thì sẽ được lòng dân. Được lòng dân, thì kẻ dưới sẽ ngưỡng mộ ân đức, như trời ban mưa móc. Nếu trái với điều này, loạn lạc sẽ nảy sinh. Thần thấy từ khi bệ hạ lên ngôi, mọi chính lệnh đều thuận lòng dân. Những gì thay đổi, không phải là thay đổi tùy tiện, mà vì dân thấy bất tiện; những gì giữ nguyên, không phải là giữ nguyên tùy tiện, mà vì dân thấy tiện lợi. Vì vậy, mỗi khi chiếu lệnh ban xuống, trong nước đều vui mừng, không ai không ngưỡng vọng ân đức của bệ hạ, đó chính là ‘kẻ dưới coi ân huệ của bề trên như trời ban’.

Tuy nhiên, có hai việc lớn nhất, thần xin được bày tỏ nghi ngờ: đó là phép dịch và khoa trường. Tác hại của phép dịch ảnh hưởng rộng khắp đến nông dân trong thiên hạ, tệ nạn của khoa trường lan rộng đến sĩ tử khắp nơi. Thần từ khi được chọn giữ chức vụ phải nói lên trách nhiệm, đã đầu tiên dâng tấu về hai việc này lên bệ hạ, đã nửa năm trôi qua, lời tâu của thần nhiều lần dâng lên, nhưng chưa được xem xét. Thần không phải vì muốn được tiếng khen của nông dân và sĩ tử trong thiên hạ, mà thật lòng vì không dám phụ lòng triều đình, hết lòng hết sức, vì bệ hạ mà hỏi han rộng rãi, lắng nghe lời dân để dâng lên bệ hạ. Nay bỏ qua không xét, e rằng không phải là ý của triều đình khi giao trách nhiệm nói lên sự thật, nếu không, thần ngu muội không xứng, không đủ tài để giữ chức vụ này, đáng phải chịu trách nhiệm nói lên sự thật. Nay trị nước mà không lắng nghe lời dân, cố chấp một phía mà không cầu dùng nhiều bề tôi, e rằng như lời tiên nho nói ‘kẻ dưới không coi ân huệ của bề trên như trời ban’, tội lỗi sẽ bắt nguồn từ đây. Thần mong bệ hạ từ bi, sai các quan xem xét lại những tấu chương của thần trước sau về phép dịch và khoa trường, xem xét kỹ lưỡng, và ban chiếu cho sĩ dân được nói lên lợi hại của hai việc này. Nếu lời thần không sai, mong bệ hạ sớm ban hành, để yên lòng nông dân và sĩ tử trong thiên hạ.”

(Lý Thường được bổ nhiệm làm Trung thừa vào ngày 16 tháng 9 năm thứ ba, lời tâu này nói đã nửa năm, nên vào khoảng tháng 2, vì vậy phụ chép vào cuối tháng.)

[48] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần thấy từ mùa đông năm ngoái đến nay, tuyết rơi không đúng thời, mùa xuân năm nay đã qua hơn một tháng, nắng hạn càng gay gắt. Hỏi thăm khắp nơi, đa phần đều bị hạn hán, lúa mạch đã bị thiệt hại, nạn đói kém đáng lo ngại, tuy nhiên ở các ruộng phía nam, mạ chưa đến nỗi khô héo, gần đây có mưa, vẫn còn cứu được. Nay hai Thánh thương dân, chăm lo việc dân, nên tự trách mình, sửa đổi chính sự để triệu hòa khí, nhưng lễ cầu đảo chưa được cử hành, việc cứu tế chưa được thi hành, thần tuy rất ngu, nhưng cũng cho là có lỗi. Xưa Vua Nghiêu gặp nạn lụt chín năm, Vua Thang gặp hạn bảy năm, mà trong nước không có dân đói khổ, là vì đã có sự chuẩn bị từ trước. Vua Tuyên Vương gặp tai dị mà sợ hãi, sửa mình tu đức, muốn tiêu trừ tai họa, nên trong bài thơ 《Vân Hán》 có câu: ‘Không ngừng cúng tế, từ ngoài đồng đến trong cung, trên dưới đều cúng tế, không thần nào không tôn kính.’ Đó là việc mà các bậc Thánh đế Minh vương đời trước đã làm, là điều mà Bệ hạ nên noi theo. Thần mong Bệ hạ kính sợ thiên biến, bỏ bớt âm nhạc, giảm bớt ăn uống, thành tâm cầu đảo, rõ ràng ra lệnh cho các đại thần, bàn bạc tìm ra những thiếu sót trong chính sự, ra lệnh cho trong ngoài, xét xử những vụ án còn tồn đọng, các Giám ty ở các lộ, cẩn thận xem xét những châu huyện bị thiên tai, chuẩn bị rộng rãi việc cứu tế. Nơi nào kho lương không đủ, nên khuyên dụ người giàu nộp thóc để giúp nhà nước, chọn người xuất sắc, ban cho chức quan nhàn. Những việc công không gấp, đều nên đình chỉ, để nhân thần hòa hợp, sớm được mưa thuận, nước có dự phòng, dân không lưu tán.”

[49] Lại tâu rằng: “Thần gần đây vì mưa thuận không đúng thời, hạn hán lan rộng, đã dâng lời ngu muội, tạm trình bày lý lẽ tiêu trừ tai họa, lại dẫn việc các bậc thánh đế minh vương đời trước sửa mình tu đức, cứu giúp tai họa, phòng ngừa loạn lạc, liệt kê trình lên, xin được chọn dùng, nay đã nhiều ngày, chưa thấy thi hành. Thần nghe lời nông dân nói rằng, nếu mùa đông có tuyết mà giữa mùa xuân không mưa, thì vẫn không tránh khỏi mất mùa. Nay từ các huyện trong kinh đô ra đến các lộ, đều bị hạn hán, hai vụ lúa mạch đã mất, dân chúng đói khổ, sắp lâm vào cảnh đói kém, những việc có thể cứu giúp, sao có thể chậm trễ được! Thần nghe nói bậc thánh vương trị nước, ắt phải có dự trữ đủ chín năm, nên dù gặp tai họa hạn hán lũ lụt, dân chúng cũng không đói khổ. Nay năm nay mất mùa, dân chúng đã khốn đốn, nếu các quan không xét tình thế, cứ khư khư theo lệ cũ, đợi đến giữa mùa xuân hạ mới làm lễ cầu đảo, dân đã đói khát mới bàn kế cứu trợ, thì như lạnh lắm mới tìm áo da, cũng không kịp nữa. Kính mong bệ hạ thương xót, sớm bàn việc tế tự, chính sách cứu đói, không cần đợi thời, tự trách mình cầu lời nói, giảm hình phạt, bớt lao dịch, để triệu mời khí hòa, đem lại mưa thuận.” Không được trả lời.

(An Thế nói tháng này đã qua, ắt là khoảng tháng hai, nay phụ vào cuối tháng, cần tham khảo thêm, hoặc là việc năm thứ năm.)

[50] Tháng này, định ra pháp lệnh về các hộ thiếu nợ thị dịch: Hạng Giáp, năm hộ nợ trên một vạn quan, mười một hộ nợ trên một nghìn quan, dùng tài sản thế chấp nộp vào quan, lấy lợi trả lại quan và năm phần cho một nửa, còn lại đợi đủ; Hạng Ất, hai mươi hai hộ nợ trên ba nghìn quan, dùng tài sản thế chấp năm phần nộp vào quan, còn lại chia làm mười phần, mỗi năm trả một phần; Hạng Bính, bốn mươi hai hộ nợ trên hai nghìn quan, không thu tài sản thế chấp, đều chia làm mười năm, mỗi năm nộp một phần; Hạng Đinh, một trăm mười hộ nợ trên một trăm quan, ngoài việc còn kinh doanh thì khấu trừ nộp, hạn trong ba năm.

(Việc ngày 28 trong 《Chính mục》, có thể thấy được lợi hại của thị dịch thời đó, nên chép đầy đủ.)