[PREVIEW] QUYỂN 424: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 4 (KỶ TỴ, 1089)

Từ ngày Ất Dậu tháng 3 năm Nguyên Hựu thứ 4 đời Vua Triết Tông đến hết tháng.

[1] Tháng 3, ngày Ất Dậu, Tưởng Chi Kì, người đang giữ chức Tri Quảng Châu, Bảo Văn các Đãi chế, được bổ nhiệm làm Chế trí Phát vận sứ các lộ Giang, Hoài, Kinh, Chiết. Lộ Xương Hoành, người đang giữ chức Triều tán lang, Phó Phát vận sứ các lộ Giang, Hoài, Kinh, Chiết, được bổ nhiệm làm Trực Bí các, Quyền Tri Quảng Châu. Hữu Chánh ngôn Lưu An Thế tâu rằng: “Thần nghĩ rằng vùng đất Nam Hải, kiểm soát các bộ tộc man di, phong tục người dân nơi đây khinh bạc và hung hãn, dễ nổi loạn mà khó an định. Từ thời tổ tiên đến nay, việc lựa chọn quan trấn thủ đặc biệt được coi trọng, phải là người có đức độ để vỗ về, lại có uy nghiêm để khuất phục, thì mới có thể thống trị và giữ yên được. Thần xét thấy Lộ Xương Hoành nhân phẩm thấp kém, tính tình tàn bạo, bị dư luận khinh rẻ đã lâu. Khi bệ hạ mới lên ngôi, đuổi bọn gian tà, Xương Hoành cùng với Kiển Chu Phụ đều bị coi là quan lại tàn ác, đáng bị bãi chức, vốn là tay chân của Thái Xác, ra sức ủng hộ, nhiều lần giữ chức vụ quan trọng, mọi người đều cho là may mắn thoát tội. Nay giao phó trọng trách ở vùng Lĩnh Biểu, việc này không nhẹ, sao có thể để kẻ tiểu nhân như vậy được tiến cử?”

[2] Lại tâu rằng: “Thần gần đây từng bàn luận về việc Lộ Xương Hoành được bổ nhiệm làm Tri Quảng Châu là không thích hợp. Ban đầu nghe nói Thượng thư tỉnh thu hồi cáo mệnh, các quan đều vui mừng. Nhưng hôm nay lại biết có chỉ huy, lệnh cho Tiến tấu viện theo lệ phát xuống. Trong vòng vài ngày, việc ban bố và thu hồi thay đổi liên tục, khiến trong ngoài nghi ngờ, thực sự làm tổn hại quốc thể.

Thần xét Xương Hoành tính tình khắc nghiệt, xảo quyệt, dối trá. Trước đây vào thời Hi Ninh, khi làm Tri huyện An Dương, Châu Tương, không tu thân, tiếng xấu lan truyền. Giám ty của bản lộ định điều tra, Xương Hoành vội xin đi tìm thầy thuốc, nhờ đó may mắn thoát tội. Nhưng trong lòng vẫn nghi ngờ Chỉ sử Lưu Quy Niên đã phơi bày việc này. Sau đó, khi Thiểm Tây dùng binh, Quy Niên đang làm Giám áp ở trấn Tịch Dương, Châu Tần, Xương Hoành bèn chỉ định ông ta điều động lương thảo, muốn nhân việc quân sự để áp dụng pháp luật nghiêm khắc, nhằm trút giận riêng. Lúc đó, Quy Niên đã kể rõ đầu đuôi với Triệu Tế, nên được giữ lại, không phải đi. Việc này lan truyền, ai cũng biết.

Thần lại nghe nói Xương Hoành khi chịu tang cha mẹ, ở Nam Kinh, không hề có vẻ đau buồn, lại làm những việc bất chính. Có người võ tên Lưu Chấn Tôn, thấy ông ta cải trang vào nhà kỹ nữ, liền đánh đập dã man, may được người cứu, mới thoát thân. Khi Xương Hoành làm Chuyển vận phó sứ Thiểm Tây, Chấn Tôn lại làm Tri châu Ninh Châu, ôm mối hận cũ, liều lĩnh báo thù, dùng thư nặc danh để điều Chấn Tôn làm Đô giám Châu Nguyên. Vả lại, thư nặc danh theo pháp luật không nên xử lý, nhưng Xương Hoành lại trái pháp mà nhận. Việc của Chấn Tôn rất nhẹ, không đến mức bị cách chức, nếu có điều động, cũng không có lý do giáng chức. Xương Hoành tùy tiện xử lý, không sợ dư luận, thì việc giao phó trọng trách thanh liêm cho một lộ, còn dựa vào đâu được? Thần lại nghe nói Xương Hoành xử án Dư Hành, bỏ qua việc thẩm vấn, trái kinh loạn pháp, thiên hạ cho là quan lại tàn bạo. Nhưng Hành vốn là bạn cũ của Vương Khuê, Xương Hoành vừa giấu việc này trong hồ sơ, lại bí mật báo với Vương Khuê để mua chuộc ân huệ, lại còn kết giao bí mật với Thái Xác. Vì thế, khi Khuê và Xác nắm quyền, Xương Hoành nhanh chóng được trọng dụng.

Khi Bệ hạ mới lên ngôi, thanh trừng bọn gian tà, Xương Hoành vì là đồ đảng của chúng mà vẫn được ở lại triều đình, không bị cách chức. Chưa được bao lâu, lại liên tục được giao những chức vụ quan trọng. Lúc đó, sĩ luận đã chê trách triều đình và đài gián. Nay đất Nam Hải, kiểm soát trăm man, việc chọn người tài làm tướng càng phải thận trọng. Xương Hoành tội ác như thế, mà triều đình lại giao phó như vậy, thần e rằng tính cách tham lam, tàn bạo của hắn, ắt không thể vì Bệ hạ mà ban bố ân huệ, trấn an dân chúng, ngày sau sinh sự, hối hận cũng không kịp.

Kính mong Thánh từ sớm ban chỉ dụ, thu hồi ân điển sai lầm cho Xương Hoành, chọn người hiền lương khác để làm gương cho nước Nam, thật là may mắn biết bao!” (Ngày 28, Xương Hoành được đổi làm Tri Đàm Châu).

[3] Chiếu rằng: “Các chùa thiền tăng ở kinh đô, từ nay về sau, phụ nữ trong các gia đình sĩ thứ, nếu không gặp ngày mở chùa, không được tùy tiện vào xem chơi[1], cũng không được đến lễ bái và tham vấn. Các quan viên vào chùa, không được mặc y phục đồng hành, và không được đứng hầu hay lễ bái dưới chỗ ngồi của tăng nhân. Quan viên thì giao cho Ngự sử đài, còn lại giao cho Khai Phong phủ xét xử và tâu lên.” Đây là theo lời tấu xin của Điện trung thị ngự sử Tôn Thăng.

(Tập của Thăng có tấu nghị. Chính mục chép: “Chiếu rằng các chùa thiền tăng ở kinh đô, nếu không phải ngày mở chùa, không cho phụ nữ tùy tiện vào, quan viên không được mặc y phục đồng hành và lễ bái tăng nhân.” Tân lục bỏ đoạn này.)

[4] Chiếu ghi con trai của Tôn Phủ là Thù làm Giao xã trai lang, vì vợ của Phủ là Trình thị kể rằng Phủ từng được Nhân Tông trọng dụng, giữ chức Thị độc, mà trong nhà không có người hưởng bổng lộc, nên có mệnh lệnh này.

(Chính mục chép là cháu của Phủ.)

[5] Tam tỉnh và Xu mật viện tâu rằng, biên soạn lời tựa cho tập văn của Thần Tông hoàng đế. Được chấp thuận.

[6] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần thấy từ mùa đông năm ngoái đến mùa xuân năm nay, mưa tuyết không đúng thời, lúa mùa hè sắp héo, hạt giống mùa thu chưa gieo, dù Bệ hạ hết lòng lo lắng, cầu đảo đủ cách, nhưng mưa lớn vẫn chưa đủ. Thần nghĩ theo lệ cũ, mùa xuân có yến lớn, nay gặp hạn hán lâu ngày, dân lo đói kém, mong Thánh từ thương xót, đặc biệt bỏ yến lạc, để tỏ lòng thương dân mong mưa, hầu trời người cảm động, sớm được mưa thuận.” Ngự sử trung thừa Lý Thường cũng xin bỏ yến mùa xuân, nhưng chấp chính tâu lên, không được chấp thuận.

(Theo tấu nghị của Tăng Triệu.)

[7] Trung thư xá nhân Bành Nhữ Lệ cùng Tằng Triệu tâu: “Thần trộm thấy năm ngoái các lộ gặp thiên tai mất mùa, vùng Kinh Tây, Thiểm Tây dân chúng đến nỗi ăn thịt lẫn nhau. Mùa đông qua thường có tuyết tốt, lúa mạch đông rất tươi tốt, dân đói khát kêu than, trông chờ vào đó để cứu sống. Nhưng mưa không đúng thời, hạn hán đã hình thành, mạch non héo vàng, sắp chết khô. Dù ở những nơi thu hoạch được, số lượng cũng không nhiều. Nếu nạn đói tiếp tục xảy ra, việc công tư đều sẽ bị tổn hại không thể nói hết. Đây chính là lúc quân thần phải lo sợ, thương xót trăm họ, nhưng lại thản nhiên không để ý, điều này thần không hiểu nổi. Hoàng đế, Thái hoàng thái hậu kính trời yêu dân, thiên hạ đều biết, lẽ nào nỡ để sinh linh phải bỏ xác nơi hang hốc? E rằng trên dưới đều che giấu, chỉ làm vừa lòng Thánh tâm, nói rằng mưa thuận có chút thiếu, chưa đến mức gây hại. Chốn cửu trùng sâu xa, làm sao biết hết được? Chúng thần kém cỏi giữ chức quan, không dám a dua im lặng, dám xin đóng góp chút ít, mong bổ ích được phần nào. Thần trộm thấy đã định ngày 17 tháng này mở tiệc Xuân, thần ngu muội cho rằng thiên tai đang hoành hành, lương thực dân chúng chưa đủ, mà vào lúc này quân thần cùng nhau ăn uống vui chơi, e rằng không thể tiêu trừ biến cố trời xui, đón lấy khí hòa. Kính mong ban đức âm đặc biệt, bãi bỏ tiệc Xuân, để trăm họ đều biết ý chỉ của Bệ hạ. Lòng người đã vui, ý trời cũng thuận, tự nhiên mưa móc sẽ ứng theo mà đến, còn có thể cứu được mạch sắp chết, hy vọng được mùa bội thu. Bỏ đi một ngày vui, mà thành công cả năm, đối với Thánh tâm, hẳn không khó. Xin lưu tâm đừng bỏ qua, thiên hạ may mắn lắm thay!”

[8] Thiếp hoàng tâu rằng: “Thần chúng không phải không biết ngày yến tiệc đã gần kề, nếu nói ra lúc này e rằng muộn, nhưng suy đi nghĩ lại, từ mùa xuân đến nay hạn hán kéo dài, mưa xuống rồi lại tạnh, há chẳng phải do việc người chưa làm đến nơi đến chốn. Nhiều năm liền đói kém, nếu năm nay lúa mạch lại không thu hoạch được, thì nỗi lo của công tư sẽ không thể kể xiết, vì thế không thể im lặng, để phụ lòng bệ hạ. Bãi bỏ một buổi yến tiệc tuy là việc nhỏ, nhưng đủ để thấy lòng thành khẩn thương xót của hai thánh, lo sợ trời xanh thương dân chúng không gì là không hết, trời cao lắng nghe dưới thấp, ngày ngày giám sát ở đây. Xưa Tống Cảnh Công một lời nói mà sao Huỳnh Hoặc lùi bước, huống chi đức lớn của hai thánh, sự ứng nghiệm hẳn sẽ không chậm trễ. Nếu được nghe theo, xin bệ hạ quyết đoán, ban chỉ dụ ngay.”

[9] Ngày Đinh Hợi, xuống chiếu bãi bỏ yến tiệc mùa xuân.

[10] Hàn lâm học sĩ Tô Thức được bổ nhiệm làm Long đồ các học sĩ, tri châu Hàng Châu, theo lời thỉnh cầu của ông. Sau hơn một tháng, Tô Thức tâu: “Thần gần đây vì bệnh tay, kiên quyết xin được về một quận, đã được ơn trên ban cho chức tri châu Hàng Châu. Thần ban đầu không biết gì khác, chỉ nghĩ rằng triều đình thương xót thần vì bệnh tật, cho phép thần được thuận tiện riêng. Khi ra khỏi triều, mới nghe trong hàng ngũ mọi người đều bàn tán rằng gần đây các quan ngự sử đã dâng tấu nhiều tội trạng của thần, nhưng bệ hạ lại che chở cho thần, không muốn ban ra, nên mới cho thần được bổ nhiệm ngoài kinh. Thần vốn sợ sự đầy đủ, cố gắng tìm sự nhàn hạ, đã được như ý, há lại còn tự biện minh? Nhưng thần cảm thấy bất bình, trong mấy năm qua, thần đã tận mắt thấy bệ hạ lấy sự công bằng vô tư trị vì thiên hạ, nay lại vì thần mà khiến người ta bàn tán về thánh minh, cho rằng bệ hạ đã ngăn cản các quan ngự sử, che chở riêng cho thần, điều này gây tổn hại không nhỏ cho bệ hạ. Đây là lý do thần không thể không biện minh.

Thần từ trước đến nay ngu muội, tội lỗi vốn nhiều, nhưng những việc phi nghĩa, thần chắc chắn không làm. Chỉ vì khi thần làm Trung thư xá nhân, đã soạn cáo từ cho Lữ Huệ Khanh, kể tội ác của hắn, còn em thần là Tô Triệt làm Gián quan, đã luận tội gian tà của Thái Xác. Xác và đảng của Huệ Khanh đều đang giữ chức vụ trong và ngoài triều, cùng thù ghét thần. Gần đây lại vì thần tâu rằng Giáo thụ Châu Chúng ở Vận Châu là kẻ tiểu nhân mà làm việc đại gian, nên đảng của họ đã ra sức bịa đặt, không từ thủ đoạn nào. Nếu thần thực sự có tội, triều đình sao lại tiếc việc đày ải thần để thể hiện sự công bằng? Nếu thần không có tội, thần sao có thể để thân mình trong sạch mà chịu tiếng oan uổng này? Chức trách của bậc quân chủ là xét xử lời khen chê, phân biệt tà chính. Lời khen chê vốn khó xét, tà chính cũng không dễ phân biệt, chỉ có thể lắng nghe một cách rộng lượng và xem xét sự thật một cách công khai, thì chân giả tự hiện, lời gièm pha sẽ không còn. Nếu âm thầm nghe lời nói mà không xét sự thật, người dâng lời sẽ không được dùng, người bị gièm pha cũng không được minh oan, thì tiểu nhân sẽ quen với điều đó, lợi dụng việc gièm pha ngấm ngầm, ngày càng sâu sắc, thì công khanh bách quan ai dám tự bảo vệ mình? Những người lo sợ rất nhiều, há chỉ riêng thần? Đây không phải là thần chỉ vì bản thân mà nói.

Thần mong bệ hạ hãy ban xuống tất cả các chương sớ của các quan ngự sử cho Hữu ty, để họ xét xử kỹ lưỡng và xử lý theo pháp luật. Như vậy thiên hạ sẽ biết rõ thần có tội hay không, đều có pháp luật chính đáng, không phải bệ hạ bẻ cong pháp luật để che chở thần, thì dù thần có chết cũng không hối hận. Điều quân tử coi trọng là danh tiết. Vì vậy mới có câu ‘Xả sinh thủ nghĩa, sát thân thành nhân’, ‘Khả sát bất khả nhục’. Còn tước vị lợi lộc, xưa nay những người có chí đều coi như lông hồng, giày rách. Bề tôi biết được sự nặng nhẹ này, sau đó mới có thể phụng sự quân phụ, nói về trung hiếu. Nay bệ hạ không ban xuống chương sớ của các quan ngự sử, chỉ vì thương xót bề tôi, sợ rằng nếu thực sự có việc này, thần sẽ bị giáng chức; mà không nghĩ rằng thần vốn không có tội gì, lại phải chịu tiếng oan, thánh minh ở trên, thần không thể kêu oan, làm hỏng tước vị của thần mà còn làm tổn hại danh tiết, thần thực sự đau lòng. Lời nói chân thành, xin chờ sự trừng phạt.”

[11] Tờ trình dán vàng nói: “Thần nghe các quan ngự sử bàn tội trạng của thần, cũng chưa biết hư thực thế nào, nhưng vì bàn đến bậc thánh minh, nên không thể không biện bạch. Nếu các quan ngự sử vốn không có tờ tâu này, thì tội thần nói càn, cũng xin được xử trị.”

[12] Lại tờ trình dán vàng nói: “Thần nay sắp xa rời triều đình, mong bệ hạ thương xét thần cô lập, từ nay về sau nếu có ai nói tội trạng của thần, xin nhất định giao ra ngoài xử trị.” Được chấp thuận.

(Tằng Triệu trong chế thư điều động Tô Thức đến Hàng Châu nói: “Vừa mong dâng lòng trung sớm tối, bỗng xin dưỡng bệ ở phương đông nam, tờ tâu bị trả lại rồi lại đến, báo đã mãn hạn liền được ban ơn, sức khó cưỡng, nghĩa nặng khó trái.”)

[13] Chiếu chỉ cho Thái thường thiếu khanh Vương Tử Thiều vừa được bổ nhiệm, được sai phái việc khác, theo lời của Lưu An Thế.

(Ngày 12 tháng 2, ngày 26 tháng 3.)

[14] Chiếu chỉ: “Các quân nếu thiếu sáu người lính thường trực, thì lấy một người giáo đầu trận pháp thuộc lính thường trực, một người thượng danh, đều dưới 50 tuổi để bổ sung. Nếu đủ năm năm, thì theo phép chọn người võ nghệ cao cường để xét, lại cùng thi đấu. Nếu đỗ, thì xếp trên các loại võ nghệ khác; nếu không đỗ, nhưng đạt loại nhất của bản quân, cũng được bổ sung vào ngạch từ dưới lên. Người thượng danh thì đợi lần sau thi đấu, cũng theo cách này.”

(Bản mới bỏ đi.)

[15] Phó tổng quản Hi Hà Lan Hội lộ Diêu Hủy dời đến Hoàn Khánh lộ, thay Khúc Trân.

(Trân mất ngày 5 tháng 3.)

[16] Ngày Kỷ Sửu, chiếu chỉ từ nay về sau mỗi khi gặp đại lễ, không tấn tôn hiệu nữa.

[17] Thừa nghị lang, Trứ tác lang Phạm Tổ Vũ được làm Trung thư xá nhân, lại ban cho kim tử. Ban đầu, Tổ Vũ được triệu thi Trung thư xá nhân, ông khẩn khoản từ chối, có chỉ giáng cáo miễn thi, Tổ Vũ lại từ chối nói: “Từ chối chức ký chú mà được đặc triệu, từ chối thi mà được bổ nhiệm thẳng, thì làm sao để thỏa lòng người, đáp lại sự lựa chọn của bậc thánh?” Được chấp thuận.

(Ngày 14 tháng này, triệu thi; ngày 2 tháng 5, bổ nhiệm Hữu gián nghị đại phu.)

[18] Ngày Tân Mão, giữa trời quang đãng, bốn phía có mây, giờ Ngọ có sao băng từ hướng đông bắc chảy nhanh về hướng tây bắc, rồi chìm vào vùng đục^[1].

(Cuối tháng, Lưu An Thế có nói gì đó có thể tham khảo. 《Bản kỷ》 chép: “Ban ngày có sao xuất hiện ở phương đông.” Nhưng 《Chí》 lại không ghi chép việc này, cần xem xét thêm.)

[19] Ngày Quý Tỵ, xét xử các tù nhân bị giam giữ ở kinh thành, những người phạm tội tử hình trở xuống đều giảm một bậc, đến tội đánh trượng thì được tha, vì mưa thuận gió hòa hơi chậm.

[20] Chiếu phong sứ giả tiến cống của Tam Phật Tề là Bì Vạt làm Hoài Hóa tướng quân.

[21] Ngày Ất Mùi, Tả bộc xạ Lã Đại Phòng làm Minh đường đại lễ sứ, Hữu bộc xạ Phạm Thuần Nhân làm Lễ nghi sứ, Tri xu mật viện sự An Đào làm Nghi trượng sứ, Môn hạ thị lang Tôn Cố làm Lỗ bạ sứ, Trung thư thị lang Lưu Chí làm Kiều đạo đốn đệ sứ.

(《Chính mục》 chép: “Bổ nhiệm năm sứ Minh đường, đều là chức quan chấp chính.”)

[22] Triều thỉnh lang, Lễ bộ viên ngoại lang Ngô An Thi làm Hữu ty gián. (《Chính mục》 ghi ngày 18.) Triều tán lang, Quyền phát khiển Giang Nam Đông lộ đề điểm hình ngục Giả Dịch làm Lễ bộ viên ngoại lang.

(Giả Dịch làm Lễ bộ, vào ngày Đinh Dậu, nay ghi chung lại.)

[23] Bãi bỏ việc đến thăm Quỳnh Lâm uyển và Kim Minh trì.

[24] Ngày Đinh Dậu, Long đồ các trực học sĩ, Tri Thái Nguyên phủ Tăng Bố làm Tri Thành Đức quân, Long đồ các trực học sĩ, Tri Thành Đức quân Đằng Nguyên Phát làm Tri Thái Nguyên phủ, Triều tán đại phu, Thái thường thiếu khanh Vương Tử Thiều làm Vệ úy khanh.

[25] Hữu Chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần trước đây đã bốn lần dâng sớ luận tội Vương Tử Thiều bổ nhiệm không đúng, gần đây nghe nói đã có chỉ dụ, cho đổi sang chức khác. Sáng nay thấy danh sách bổ nhiệm, lại phong làm Vệ úy Chính khanh, thần suy nghĩ mãi mà không hiểu được, nên phải trình bày rõ, làm phiền đến bệ hạ. Thần nhiều lần tâu lên tội trạng của Tử Thiều, đều là những việc thiên hạ đều biết, chưa từng dám nói một lời nào mơ hồ, triều đình bảo ông ta sửa đổi, tức là không coi lời thần là sai. Lệnh bổ nhiệm làm Thiếu thường trước đây đã không thích hợp, nay lại phong làm Thất tự Chính khanh, còn cao hơn cả Thái thường Thiếu khanh, há có thể vì bị người đàn hạch mà lại được thăng chức? Việc ban thưởng hay tước đoạt, nặng nhẹ đều đảo lộn, phải trái tốt xấu, người ta sẽ khuyên răn thế nào? Mở ra cánh cửa may mắn cho bọn tiểu nhân, tạo ra kẽ hở cho kẻ gian hùng rình rập, chính sự như thế, thần thật lo lắng. Kính mong bệ hạ nắm chắc quyền cương, coi trọng danh khí, trừng phạt sự cấu kết của Tử Thiều, nhanh chóng đổi ông ta ra ngoài. Hoặc nếu hiện tại chưa có lỗi lầm rõ ràng, thì xin cho giữ nguyên chức Vệ úy Thiếu khanh. Mong bệ hạ quyết đoán từ trong lòng, đừng để bị lời nói bên ngoài làm mê hoặc, để công đạo không đến nỗi bị hủy bỏ.”

[26] Lại nói: “Thần nghe nói chủ vương là Tử Thiều, cho rằng chức quan Thái thường thiếu khanh sau này là chức thanh cao nhất, nếu nay không cho Tử Thiều giữ chức này, thì bảy chức khanh trong các tự đều là chức thô tục, bỏ chức kia để lấy chức này, không có gì là may mắn. Thần xin được bác bỏ điều đó. Xét lại những người từng giữ chức Thái thường thiếu khanh được thăng chức tốt đẹp^[2], hoặc làm Thị lang, hoặc làm Cấp gián, trước đây như Lý Thường, Triệu Chiêm, Lương Đào, Tiên Vu Sân, Triệu Quân Tích là như vậy. Còn bảy chức khanh trong các tự thì không như thế, Thôi Đài Phù, Dương Cấp từ Đại lí, Khổng Tông Hàn từ Hồng lư, Hàn Tông Đạo từ Thái phủ, không làm Cấp gián, liền được bái làm Thị lang, sao có thể gọi là chức thô tục, mà lại thấp hơn Thái thường thiếu khanh? Huống chi Thái thường thiếu khanh là chức tòng ngũ phẩm, còn các chức chính khanh trong các tự là tòng tứ phẩm. Tử Thiều từ chức Vệ uý mới được một năm, mới được thăng làm Thiếu thường, lại còn được liệt vào hàng chính khanh. Người bình thường không bị bàn tán xấu, còn có sự kiêng kỵ về việc thăng chức quá nhanh^[3], với tội ác rõ ràng của Tử Thiều, mà lại cố gắng bài bác công luận, nhất định muốn thăng chức vượt cấp, việc chính sự của triều đình há nên như thế sao? Thần từ khi nhận chức Gián quan, đã nhiều lần dâng lời, nhưng chưa từng vì việc không thể làm mà ép Vua để cầu danh. Chỉ vì công đạo suy vi, tiểu nhân ngày càng lộng hành, nên không ngại phiền đến thánh thính, phải nhiều lần biện luận. Huống chi bệ hạ đang chăm lo trị nước, nuôi dưỡng nhân tài, bỏ đi một kẻ gian già, không tổn hại gì đến quốc gia, chỉ mong bệ hạ sớm quyết đoán, ban hành sớm.”

(Ngày 22 tháng 5, Tử Thiều được bổ làm Tri châu Thương Châu.)

[27] Tiền Thông phán Dương Châu là Vương Củng được bổ làm Tri châu Hải Châu.

(Việc này căn cứ theo 《Chính mục》 ngày 26. Ngày 8 tháng 6, lại đổi sang Mật Châu. Ngày 8 tháng 6 năm thứ 6, Lưu Chí có nói, có thể tham khảo.)

[28] Chiếu cho các lộ thiếu mưa, Trung Nhạc, Tây Nhạc, Giang Độc, Hà Độc, Hoài Độc, giao cho các trưởng lại tại chỗ chọn ngày thân hành đến bản miếu, thanh khiết cầu đảo.

[29] Ngày Mậu Tuất, chiếu cho các lộ Giám ty, trừ các châu quân gần tiện thân hành xử lý, còn lại đều chọn quan trong hạt phân đi các châu quân, cùng với quan đương chức dẫn hỏi từng vụ án đang bị giam giữ, trừ tội tử hình theo pháp phải chờ chỉ và trọng thương đang giữ tội, còn lại đều nhanh chóng xử lý xong rồi tâu lên.

[30] Ngày Kỷ Hợi, Triều nghị đại phu, Trực bí các, Tri Đàm Châu Tạ Lân được bổ làm Trực long đồ các, Tri Quảng Châu; Tân trừ Tri Quảng Châu, Triều tán lang, Trực bí các Lộ Xương Hoành làm Tri Đàm Châu.

[31] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: Thần gần đây hai lần đã từng dâng sớ, bàn về việc bổ nhiệm Xương Hoành làm Tri Quảng châu là không thích đáng. Hôm nay tuy nghe chỉ dụ đổi giữ chức Thủ Đàm châu, nhưng chức vụ kiêm nhiệm sai lầm ban ơn vẫn chưa thu hồi sửa đổi. Xét theo công luận, đều cho là chưa ổn, nên phải trình bày, làm phiền đến Thánh thượng. Những tội ác của Xương Hoành mà thần đã tâu trong chương sớ trước, vốn đã rõ ràng, nhưng điều đáng chê trách nhất về tình lý, không gì hơn là việc giữ tang cha mẹ mà làm những việc bất chính. Xưa Trần Thọ trong lúc để tang cha, sai nữ tỳ pha thuốc, sĩ luận đương thời còn khinh bỉ, huống chi Xương Hoành không nghĩ đến ân đức cha mẹ, lại làm những việc dâm ô tà ác? Thần nghe nói đạo cha con là thiên tính. Phụng sự cha mẹ hiếu thảo, thì lòng trung có thể chuyển sang Vua. Nay Xương Hoành vi phạm danh giáo, tuyệt diệt nhân lý, đối với người thân thiết mà còn bạc bẽo như vậy, Bệ hạ còn dùng làm gì? Huống chi chức vụ kiêm nhiệm, vốn là trọng trách ở Nam Hải, muốn ban ơn để khích lệ, mệnh lệnh trước đã bãi bỏ, thì nên thu hồi ngay. Hơn nữa, các quan Thủ trưởng Trường Sa từ trước đến nay cũng không có chế độ kiêm nhiệm chức vụ trong quán. Khiến Xương Hoành bỏ chỗ xa xôi đầy lam chướng, được đến nơi thuận tiện là Tương Đàm, lại kiêm nhiệm chức Trực các^[4], ngồi trị một phương, kẻ gian tà trong thiên hạ còn biết sợ gì? Mong Bệ hạ lưu tâm xem xét, nhanh chóng ban chỉ dụ sáng suốt, thu hồi mệnh lệnh mới của Xương Hoành, ban cho chức vụ nhàn hạ khác, để thiện ác được phân biệt rõ ràng, phần nào răn đe thói đời bạc bẽo.

[32] Triều phụng lang, trực Long đồ các, tri Hà Dương Hình Thứ làm Tập Anh điện tu soạn, tri Thương châu. Lúc đó Hình Thứ đã chịu tang rời khỏi Hà Dương.

(Cháu của Hình Thứ là Hình Dịch ghi lại lời nói và việc làm của Hình Thứ rằng: “Lữ Công Trước muốn lại dẫn Hình Thứ làm Trung thư xá nhân, sai Môn hạ thị lang Tôn Cố mở đầu, Lữ Công Trước theo đó mà tán thành. Chỉ có Lưu Chí nói: ‘Hình Thứ đến Hà Dương chưa được bao lâu, hãy cho làm Tập soạn rồi làm suý được không?’ Các đồng liệt đều không trả lời, bèn thôi. Hôm đó, Tuyên Nhân cũng có ý triệu Hình Thứ, Lưu Chí không thể ngăn được, nên tạm lấy chức Tập soạn để thay thế chiếu chỉ.” Việc này có lẽ là lời nói khoa trương, nhưng việc dời Hình Thứ đến Thương châu và thăng chức, ắt có nguyên do, cần xem xét thêm.

Thiệu Bá Ôn trong《Biện vu》viết: “Mùa xuân năm Nguyên Hựu thứ ba, Thân công từ chức Tể tướng, được phong làm Tư không, Bình chương quân quốc sự, Lữ Đại Phòng từ Môn hạ thị lang được phong làm Tả bộc xạ, Phạm Thuần Nhân từ Đồng tri Xu mật viện được phong làm Hữu bộc xạ. Hình Thứ từ Tương châu được điều làm tri Nhữ châu, đặc biệt đến Đặng châu gặp Thái Xác, lại bàn mưu về công lao định sách. Hình Thứ lại được điều làm tri Hà Dương. Mùa xuân năm sau, Lữ Thân Công qua đời, lúc đó tri Hán Dương quân Ngô Xử Hậu nhận được mười bài thơ Thái Xác làm tại An Châu đề ở đình Xa Cái, chú giải rồi dâng lên, cho rằng đó là lời phỉ báng. Xử Hậu trước đây từ chức Tự giám thừa được Thái Xác tiến cử làm quan chưởng tiên tấu của ty Sơn lăng, sau khi bị bãi chức, Xử Hậu muốn Thái Xác theo lệ cũ cho mình làm quan quán chức, nhưng Thái Xác không tiến cử mà đuổi đi, vì thế mà oán hận Thái Xác.

Trước đó, con của Tư Mã Quang là Tư Mã Khang hết tang đến nhận chức, Hình Thứ mời ông từ Hà Dương vào triều. Bá Ôn vốn biết mưu của Hình Thứ, bèn nói với Khang: ‘Công Hưu chưa yết kiến Vua sau khi hết tang, không thể đi đường vòng gặp bạn bè trước.’ Khang là người thuần đức, vì Hình Thứ xuất thân từ cửa nhà Tư Mã Quang, lại cùng đỗ khoa thi năm đó, nên tin tưởng không nghi ngờ, nói với Bá Ôn: ‘Đã hứa rồi.’ Bá Ôn nói: ‘Nếu việc không thể làm, Công Hưu mà nghe theo, ắt sẽ hối hận về sau.’ Khang cuối cùng vẫn đi. Hình Thứ gặp Khang, khen ngợi công lao định sách lớn lao của Thái Xác không thể che giấu, khuyên Khang viết thư ca ngợi công lao của Thái Xác, để làm chỗ dựa bảo toàn thân gia về sau. Khang quả nhiên không thể từ chối, viết thư theo lời Hình Thứ, để lại chỗ Hình Thứ. Hình Thứ muốn lấy việc con của Tư Mã Quang còn ca ngợi công lao của Thái Xác, để lấy lòng tin của triều đình và sĩ phu trong thiên hạ. Lúc đó, Lương Đào từ Ôn Châu được triệu làm Gián nghị đại phu, Đào đã đi đường huyện Ôn đến nhận chức, Hình Thứ cũng sai người mời ông ra Hà Dương. Lương Đào vốn có quen biết với Hình Thứ, khi đến nơi, suốt ngày đêm bàn luận không ngừng về công lao định sách của Thái Xác, Hình Thứ lấy thư của Tư Mã Khang viết cho Thái Xác ca ngợi công lao của ông làm chứng, Lương Đào không vui. Lương Đào trở về triều, vừa gặp lúc Ngô Xử Hậu dâng thơ của Thái Xác lên, bèn cùng Tư gián Ngô An Thi, Chánh ngôn Lưu An Thế, Thị ngự sử Chu Quang Đình bàn tội của Thái Xác, cũng nói đến việc Tư Mã Khang viết thư cho Thái Xác, triều đình hạ lệnh cho Khang giải trình, Khang mới hối hận.” Việc này nên phụ vào lúc Hình Thứ bị giáng làm Vĩnh Châu.)

[33] Ngự sử trung thừa Lý Thường tâu:

[34] Thần thấy rằng chính lệnh lớn nhất hiện nay mà việc thi hành chưa ổn định, khiến lòng người không hòa hợp, chính là phép dịch. Phép dịch có ảnh hưởng lớn, lan rộng khắp bốn biển, từ vùng biên cương xa xôi đến những nơi hẻo lánh, từ nông dân miền núi đến cụ già nơi thôn dã, không ai không liên quan đến lợi hại và vui buồn của nó. Từ khi thay đổi đến nay, ngày càng thấy bất tiện, Hộ bộ tuy khéo léo điều chỉnh tăng giảm để mong thực hiện được, nhưng cũng như gỗ mục đất bẩn, gốc rễ không tốt thì cuối cùng không thể đạt được kết quả như ý. Người dân khắp bốn biển, hình dáng và tiếng nói đều không hòa hợp, kêu ca mà không được thấu tỏ, mà bệ hạ từng chưa xem xét, các đại thần chấp chính từng chưa quan tâm, các quan chức trăm việc chỉ im lặng thi hành, chưa từng báo cáo. Như vậy thì sự sáng suốt của bệ hạ đã bị che lấp, không chiếu rọi khắp bốn phương, uy nghiêm hình pháp bị coi thường mà không làm cho người ta sợ hãi, hiệu lệnh sai lệch mà việc thi hành không đúng. Đức trạch không đến được với dân đen, mà mong mưa thuận gió hòa đúng thời, làm sao có thể được? Thần xin trình bày rõ về nỗi khổ của dân do phép dịch, sự khác biệt giữa lợi hại nặng nhẹ của phép sai dịch và phép thuê mướn.

[35] Những người làm ruộng, nếu thân thường ở ngoài đồng, không phải đến cửa quan hay vào thành thị, đó là điều mà mọi người trong thiên hạ đều mong muốn. Từ khi phép tô dung điều bị bãi bỏ, sổ sách không rõ ràng, phép dịch dần hư hỏng. Triều đình ta vẫn theo lệ cũ của các triều trước, tuy có thêm bớt, nhưng không tránh khỏi việc dựa vào sổ sách, tùy theo mức nặng nhẹ mà phân chia thuế khóa, khiến gia sản bị phá sản, nông nghiệp bị bỏ bê, đó không phải là chuyện một sớm một chiều. Vào giữa niên hiệu Hi Ninh, bàn về tệ hại của phép sai dịch, các châu trấn trong thiên hạ, những việc thuộc về sắc dịch gây hại cho dân đều được cắt giảm, như việc nha tiền quản câu trù khố, thừa phù, tán tòng, thủ lực sung trường khố tử, tiếp tống, v.v. Những việc không thể giảm bớt thì đều cho thuê mướn, và thu tiền từ dân. Dân tùy theo sức mình mà nộp tiền, không phải làm việc công, nên có thể thường ở ngoài đồng, không phải đến cửa quan hay vào thành thị, có gì tiện lợi hơn thế? Tuy nhiên, lúc đó, các quan phụng mệnh thu quá nhiều của dân, chỉ lo tích trữ, nên có lời than về việc nộp tiền không kịp, nông dân càng thêm nghèo khổ, mà không nghe nói họ được miễn dịch để lo việc nông nghiệp ở nhà là điều đáng lo.

[36] Bệ hạ lúc mới lên ngôi, tiếp nhận lời bàn của quần thần, nghĩ rằng việc hàng năm thu tiền không phải là việc của nông dân, lại không cung cấp sức lao động, cho là không phải đạo xưa, bèn bãi bỏ hết, rồi thi hành lại phép sai dịch. Khi chiếu chỉ mới ban xuống, dân ngu chưa biết việc bị sai dịch là có hại, bấy giờ thần cũng chưa thể hiểu hết được như vậy, người dân bốn phương đều từng vui mừng chúc mừng nhau. Nhưng thi hành lâu ngày, mới thấy tác hại còn hơn trước, tại sao vậy? Vì phép sai dịch bị bãi bỏ đã hơn mười năm, sổ sách càng thêm không rõ ràng, người đáng phải chịu dịch nặng thì lại nhẹ, người đáng phải chịu dịch nhẹ thì lại nặng, đan xen rối rắm, kiện tụng lộn xộn; quan lại nhân đó làm điều gian trá, công khai nhận hối lộ, những làng rộng nhiều hộ thì có thời gian nghỉ ngơi, còn làng hẹp ít hộ thì năm nào cũng phải chịu dịch. Huống chi hiện nay không có chế độ hạn điền, người thuộc hạng trên có sức lực, trước đây nộp tiền mỗi năm từ một trăm đến ba trăm quan, nay chỉ phải sai làm cung thủ, mỗi năm thuê một cung thủ để thay thế sức lao động, chỉ tốn khoảng ba bốn mươi quan; còn hộ trung hạ, trước đây nộp tiền không quá ba đến hai quan, nhưng thuê người làm thừa phù, tán tòng, thủ lực thì không dưới ba mươi quan. So sánh như vậy, sự vất vả và sung sướng, rất không công bằng, thậm chí chênh lệch gấp nhiều lần. Như vậy, phép cải cách hiện nay, khiến cho hộ hạng trên được ưu đãi, nhàn hạ, còn hạng ba, hạng bốn thì ngày càng khốn khổ. Kinh Thi nói: “Giàu có thì vui, còn kẻ cô độc thì đáng thương.” Chính là nói điều này vậy.

[37] Trước đây, khi thần còn đảm nhiệm ở Hộ bộ, từng dâng lời tâu rằng: “Pháp luật không phân biệt mới cũ, miễn là thuận tiện cho dân thì đó là pháp luật tốt; luận bàn không phân biệt bên này bên kia, miễn là có thể lâu dài thì đó là luận bàn chắc chắn.” Sau đó, khi thần phụ trách việc nước, cũng nhiều lần dám mạo muội trình bày với bệ hạ, nhưng các cơ quan hữu trách đều bỏ qua, chưa từng xem xét. Theo thần suy đoán, lẽ nào tình người lại cách xa nhau đến thế? Chẳng qua là vì đã thi hành rồi, nên ngại thay đổi, nhưng không biết rằng bốn phương mênh mông, dân chúng ngửa mặt kêu than mà không có lối thoát, mạng sống của dân đen cứ thế mà suy tàn, tích tụ thành khí bất hòa, chấn động đến trời xanh, lẽ nào đó là việc tốt đẹp của quốc gia?

Trước đây, thần từng tâu xin cho người giàu nộp tiền, người nghèo xuất sức, dung hòa hai pháp ấy mà làm thành sách. Nay thần đã thăm dò rộng rãi dư luận, xem xét kỹ lưỡng nỗi khổ của dân, thấy rằng nếu bề trên không đòi hỏi quá mức, thì hộ dân nghèo đều sẵn lòng nộp tiền. Hơn nữa, phong tục bốn phương có chỗ khác nhau, lợi hại cũng không giống nhau, có người đáng phải đi phục dịch lại muốn nộp tiền, có người đáng phải nộp tiền lại muốn đi phục dịch. Nếu thực sự để bốn phương tùy theo phong tục mà đặt ra pháp luật, không lấy ý kiến thiên lệch của mình mà áp đặt cho quan lại bốn phương, quan lại bốn phương cũng không nhìn theo sở thích của bề trên mà thi hành pháp luật, thì mục đích cuối cùng là để khoan thứ cho dân, thuận tiện cho phong tục, trên dưới công bằng, không thiên lệch mà thôi. Nay lấy ý kiến thiên lệch mà đặt ra pháp luật, khiến bốn biển sôi sục, dân nghèo cùng khốn, triều đình vẫn thản nhiên không lo nghĩ, khanh sĩ đại phu sợ hãi không dám nói, huống chi những kẻ xu nịnh làm Giám ty cùng các Thủ, Lệnh, cầm quyền mà không để tâm, khiến bệ hạ gây nên trời giận ở trên, dân oán ở dưới, lẽ nào đó là kế sách cho xã tắc quốc gia?

[38] Thần kính cẩn phụng chức giữ gìn pháp điển, Bệ hạ cho phép thần xem xét lợi hại, nói lên được mất, nếu lại có điều e ngại mà không dám nói, thì thần trên phụ lòng triều đình, dưới phụ lòng trăm họ, tội không thể tha thứ. Kính mong Bệ hạ thương xót sức dân ngày càng suy kiệt, xét thấy ý trời rất mực tinh vi, đặc biệt ban chiếu cho một hai vị quan liêu am hiểu việc dân, cùng với thần xem xét hai phép thuê mướn và sai dịch, chọn cách nào thuận tiện cho dân thì sửa đổi hoàn thiện, không bị ràng buộc bởi sách mới, không cố chấp theo thuyết cũ, dân ta cho là tốt thì đó là tốt, mong rằng tai biến có thể tiêu trừ, hòa khí có thể cảm thông, thiên hạ may mắn lắm thay! Thiên hạ may mắn lắm thay!

(Thường tâu vào tháng tư. Xét: Lưu An Thế vào tháng ba đã hặc tấu xin khôi phục phép thuê mướn, nay chuyển đến trước chương hặc của An Thế, phụ vào cuối tháng. Tuy nhiên, Thường xin khôi phục phép thuê mướn không chỉ có một tấu này.)

[39] Tháng này, Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu:

[40] Thần kính cẩn từ năm ngoái, Hồ Tông Dũ chiếm giữ chức vụ Thừa tướng, không hợp lòng người, thần kém cỏi giữ chức ngôn quan, nhiều lần dâng tấu đàn hặc, nhưng thánh đức khoan dung, muốn giữ thể diện, kéo dài cả năm mà chưa được chỉ thị. Thần vì công luận bất bình, khó lòng dừng lại, nên đã dâng chương hết lời tâu bày, đồng thời trình lên Tam tỉnh, xin đưa tờ tâu xin lưu trung ra ngoại đình, để phân rõ phải trái. Tuy xuất phát từ lòng trung phẫn, không dám tiếc thân, nhưng lui về xét lại, đang chờ đợi sự trách phạt. Nay đã nửa tháng, mệnh lệnh vẫn chưa đến, sau lại nghe Tông Dũ đã bãi chức, mới biết Bệ hạ không chỉ tha tội cho thần, mà còn nghe lời thần, ân điển vượt quá mong đợi, cảm động đến rơi lệ. Bệ hạ nhân hậu dung nạp lời can gián như vậy, mà thần trong lòng vẫn còn chút ý chưa nói hết, nếu không dốc hết gan ruột, tâu lên thiên tử, thì đối với chức vụ vẫn còn hổ thẹn, vì vậy xin được nói hết lời.

[41] Thần trộm thấy Ngự sử trung thừa Lý Thường, Thị ngự sử Thịnh Đào tính tình nhu nhược, tà vạy, lòng dạ không ngay thẳng. Trước đây khi Thái Xác nắm quyền, họ đã âm thầm kết giao với nhau. Vì thế, Lý Thường từ chức Thái thường thiếu khanh được thăng làm Lễ bộ thị lang, rồi nhanh chóng chuyển sang chức Thiên quan, sau đó được bổ nhiệm làm Hộ bộ thượng thư. Thịnh Đào từ chức Thông phán ở Doanh Châu được thay thế, được bổ nhiệm làm Thái thường bác sĩ, rồi nhanh chóng thăng lên chức Khảo công lang trung. Cả hai đều từ chỗ nhàn rỗi được đặt vào những chức vụ quan trọng, nhưng tài năng và chính sự đều không có gì đáng khen. Họ được Thái Xác ủng hộ, nên không ai dám bàn luận, đến nay cả hai đều giữ chức vụ cao trong triều, lại còn kết thông gia với nhau, không chịu tránh né, xu nịnh bè phái, hoàn toàn không có công đạo. Thần không dám dẫn dắt nhiều chi tiết nhỏ nhặt để làm phiền bệ hạ, chỉ xin lấy những việc gần đây rõ ràng nhất để trình bày với bệ hạ.

[42] Thần nghe nói Thái Thạc^[5] đã lạm dụng tiền công, việc bại lộ bị bắt giam, đáng tội chết, nhưng bệ hạ với đức lớn như trời đất cha mẹ, đã tha tội không giết, lại miễn cho khỏi bị xử tử và đày đi, chỉ đưa đến Thiều Châu quản thúc; vừa đúng một năm, Thái Xác xin được dời về trong nước, triều đình uốn luật để ban ân, dời ông ta đến Hoàng Châu; chưa được bao lâu, Thái Xác lại xin được đến Dĩnh Xương. Theo quy chế của triều đình, những quan bị giáng chức, dù từng làm tể tướng nhưng chưa được phục chức, vẫn thuộc diện bị đày, đã là người có tội thì không có lý do tự tiện. Thái Xác liều lĩnh xin, Ngự sử lẽ ra phải tố cáo, nhưng Lý Thường và Thịnh Đáo đang giữ chức vụ trong đài, lại âm thầm giúp kẻ gian tà, mắt thấy việc phá hoại pháp luật mà không nói gì, đó là việc thứ nhất.

[43] Xét: Tạ Cảnh Ôn là anh vợ của Vương An Lễ, trước đây được bổ nhiệm làm Hình bộ thượng thư, mọi người đều cho là không nên, nhưng Lý Thường vốn thân thiết với anh em Vương An Lễ, Thịnh Đào và Vương An Lễ trước kia từng cùng làm quan ở Đại Danh phủ, tình nghĩa rất thân thiết, vì thế thấy Tạ Cảnh Ôn được ân sủng sai lầm mà không hề bàn luận, đó là việc thứ hai.

[44] Chương Đôn ở Tô Châu, công khai vi phạm điều luật, cưỡng ép mua ruộng đất, khiến dân vô tội bị hình phạt và mất việc làm, nên Chu Nghênh cùng ba người khác không ngại đường xa ngàn dặm, đến Bộ khiếu nại. Ngự sử đài rõ biết sự việc trên nhưng cũng không trừng trị, dung túng kẻ gian hùng, mong cầu lợi lộc về sau, đó là việc thứ ba.

[45] Vương An Thạch phụ chính nhiều năm, chưa từng có thành tích tốt, làm hại dân, phá hoại đất nước, chưa từng thấy ai như vậy. Khi Vương An Thạch chết, mọi người đều vui mừng, Vương Phần không có trách nhiệm can gián nhưng đã dâng sớ trình bày đạo lý, xin ban cho ác thụy để răn đe người sau. Các bậc sĩ phu đều khen ngợi Vương Phần có chí khí phẫn nộ thế tục, ghét bỏ tà ác, nhưng Thường Đẳng lại ghét việc làm tổn thương gia tộc họ Vương, coi ông như kẻ thù. Khi Vương Phần được bổ nhiệm làm Gián nghị đại phu, Thường Đẳng liền dẫn cả đài, công khai chê bai xấu xa. Tuy nhiên, Vương Phần từ trước đến nay không có lỗi lầm gì, chỉ nói về việc ông nói lắp, hài hước và một hai chuyện nhỏ khác, nhưng lại bị cách chức. Dư luận trong và ngoài triều đến nay vẫn cho rằng việc này không công bằng. Thần gần đây nghe được lý do Thường Đẳng đàn hặc Vương Phần, chủ yếu là vì việc xin thụy hiệu cho Vương An Thạch, tâm địa như vậy, há còn có thể công bằng? Đó là việc thứ tư.

[46] Khi Bệ hạ mới lên ngôi, biết rằng việc thu tiền miễn dịch là mối lo của dân, nên đã khôi phục lại chế độ sai dịch của tổ tông. Thường Đẳng khi ở Hộ bộ, không thể nghiên cứu bổ sung hoàn thiện, lại ủng hộ tà thuyết, xin khôi phục lại chế độ thuê mướn; đến khi làm Trung thừa, vẫn còn nghe nói ông ta tâu xin thực hiện. Mang lòng gian tà, xu nịnh tư lợi, gây hại lớn cho chính sự thánh minh, đó là việc thứ năm.

[47] Tiên đế đã biết rằng lấy kinh thuật để tuyển chọn nhân tài lâu ngày sẽ có tệ nạn, nên muốn dùng lại từ luật. Trước đây, Hữu ty xin thêm thi phú ngoài kinh nghĩa, triều đình đã chấp nhận và định làm quy chế, nhưng phe cánh của An Thạch nhất định ngăn cản. Họ thường xin đổi dùng kinh nghĩa, đồng đảng của họ đều tán dương. Nhờ bệ hạ thánh minh, kiên quyết không thay đổi nhẹ dạ, nhưng bọn họ vẫn không ngừng nói, bội công chết vì đảng, đó là việc thứ sáu. Tác hại của bảo giáp, mọi người đều biết, từ khi bệ hạ thay đổi pháp chế, nông dân mới được nghỉ ngơi, nhưng Đào lại dâng lời xin sắp xếp lại. Nếu triều đình nghe theo lời ấy, thiên hạ há chẳng kinh hãi? Tùy tiện làm bậy, đó là việc thứ bảy.

[48] Thần xuất thân từ chức quan nhỏ, được nhầm lẫn mà được trọng dụng, không phải không biết rằng việc im lặng và đồng lòng với mọi người có thể giúp mình được yên ổn. Tuy nhiên, trong vòng một năm, thần đã nhiều lần đụng chạm đến quyền quý, người ngoài lo sợ thay, nhưng thần vẫn bình thản đối mặt, bởi thực sự nhờ vào tấm lòng chân thành yêu thích điều thiện của bệ hạ, có đức tính biết hy sinh bản thân để theo người khác, nên thần không đo lường sức mình yếu kém, chỉ nghĩ đến việc đóng góp dù nhỏ bé. Huống chi từ khi hai vị thánh đế lên ngôi đến nay đã được năm năm, tuân thủ pháp chế của tổ tông, chưa từng có một chút sai sót nào, chức vụ của quan gián thần đủ để làm tốt.

Chỉ có điều, cơ hội tiến thoái của quân tử và tiểu nhân thực sự liên quan đến nền tảng trị loạn của thiên hạ và quốc gia. Vì vậy, từ khi thần nhận mệnh đến nay, trong việc dâng lời, thần đặc biệt chú trọng đến nhân vật. Bởi vì triều đình có quân tử, giống như cơ thể con người có nguyên khí, nguyên khí thịnh vượng thì da thịt đầy đặn, huyết mạch thông suốt, nóng lạnh dịch bệnh không thể xâm nhập, không làm rối loạn sự hòa hợp âm dương, thì đó là người khỏe mạnh. Còn nếu chân khí không vững, khí huyết sắp suy, bên trong không thể nuôi dưỡng gốc rễ, bên ngoài không thể cẩn thận trong sinh hoạt, một ngày mắc bệnh, dù có Hòa, Biển sống lại cũng không thể cứu được. Tình thế thiên hạ, sao khác được điều này? Nếu quân tử nhiều, tiểu nhân không được dùng, sau đó kỷ cương được đề cao, chính giáo sáng suốt, gian tà âm mưu không thể lợi dụng kẽ hở để làm rối loạn sự trị vì của thánh nhân, thì sẽ thành tựu công cuộc thái bình. Nếu trong việc nghe lời, không phân biệt đúng sai, trong việc bổ nhiệm, không xét trung tà, đen trắng lẫn lộn, phải trái hỗn tạp, ngày qua ngày, dần sinh ra mầm loạn, dù Nghiêu, Thuấn sống lại cũng không thể trị được.

[49] Thần nghe rằng gần đây, trong lúc các quan chấp chính tâu việc, đích thân nghe được lời dạy bảo của bệ hạ, muốn cùng các đại thần bàn kế lâu dài cho xã tắc, thường lo ngại rằng sau này có kẻ tiểu nhân ở bên cạnh, làm mê hoặc nhà Vua, gây rối loạn chính sự. Lo nghĩ sâu xa, thực không phải là điều mà kẻ ngu thần này có thể với tới. Tuy nhiên, thần ngày đêm lo lắng, không dám coi là không có chuyện gì, chính vì nơi giữ chức phong hiến, lại có những kẻ như Thường Đẳng, đều là đảng của Vương An Thạch, Thái Xác, âm thầm giữ hai mặt, dần dần làm hại chính luận. Nếu để họ dần dần dẫn dắt đồng đảng, chiếm giữ các chức vụ quan trọng, thì những chính sự mà bệ hạ đã dày công xây dựng trong nhiều năm, chắc chắn sẽ bị hủy hoại bởi bọn tiểu nhân, há chẳng đau lòng sao! Thần e rằng nỗi lo của bệ hạ, không phải ở tương lai xa, mà dấu hiệu đã xuất hiện ngay hôm nay. Huống chi, hành vi gian tà của hai người ấy đã rõ ràng, nếu không sớm trừ bỏ, ắt sẽ hối hận về sau. Mong bệ hạ xem xét kỹ bảy việc thần trình bày, nếu không phải là vu cáo, ắt có thực trạng, xin hãy cẩn thận chọn người trung hậu, đoan chính để thay thế Thường Đẳng, thật là may mắn vô cùng!

An Thế lại tâu: “Thần thấy từ khi bệ hạ lên ngôi đến nay đã năm năm, thuận theo trời đất, thương yêu dân chúng, đức trạch lan tỏa khắp nơi, dân chúng vui mừng, ca ngợi không ngớt, lẽ ra âm dương phải hòa thuận, mưa gió thuận hòa, trăm điều tốt lành đều đến. Thế mà năm nào cũng mất mùa, khí hòa bị ngăn trở, đói kém, dân chúng lưu lạc, tai họa xảy ra nhiều. Mùa xuân năm nay hạn hán hoành hành, hai vùng Kinh Kỳ và Tây Lạc mất mùa lúa mạch, nông dân kêu than, mặt mày xanh xao. Dù bệ hạ thương xót, cầu khấn thần linh, tha tù, ban ân xá, nhưng ơn mưa móc vẫn chưa đủ. Lại thêm Thiểm Tây, Hà Bắc nhiều lần động đất, sao lớn ban ngày rơi xuống, ánh sáng chiếu đất, trong vòng một tháng, những điềm lạ lớn vẫn tiếp tục xuất hiện. Thần nghe rằng giữa trời và người có sự cảm ứng, việc làm dưới đất, hiện tượng trên trời, lý lẽ âm dương, đều ứng với sự cảm nhận, âm biến thì tĩnh thành động, dương che thì sáng thành tối, hạn hán, tai dị, là lời cảnh cáo, khiến ta phải cẩn thận tu sửa, không để đến nỗi thất đạo mà thất bại.

Thần cho rằng trời tuy cao nhưng nghe thấu; minh chủ ứng phó, ghét hư văn mà chuộng thực chất. Thay vì dùng những biện pháp cầu đảo nhỏ nhặt, chi bằng tìm cách khắc phục lớn lao. Thần mong bệ hạ ngày đêm kính sợ, sửa mình tu đức, đặc biệt ban chiếu tỏ lòng tự trách; lại cho phép thần dân trong ngoài thẳng thắn nói lên những thiếu sót trong chính sự, giao cho các quan cận thần xem xét, tìm ra biện pháp thích đáng để thi hành, mong rằng tình hình dưới dân không bị bưng bít. Các châu huyện bị thiên tai, nơi nào có dân lưu tán, đều giao cho quan lại địa phương tìm cách cứu tế, không để họ chết đói. Ra lệnh cho các tướng biên cương và quan lại trấn áp trộm cướp, luôn cảnh giác, phòng ngừa bất trắc. Những công trình xây dựng trong và ngoài kinh thành trước đây, nếu không thật cần thiết, xin đều đình chỉ. Phái các giám ty xét lại các vụ án tồn đọng, các đại thần cùng nhau cung kính, suy nghĩ về thiên biến. Mở rộng con đường chính đạo, đóng chặt cửa gian tà, đó chính là biện pháp tốt để phòng ngừa tai họa, ứng phó với biến cố. Xưa Tống Cảnh Công chỉ là chư hầu nước nhỏ^[6], có lòng thành không muốn chuyển họa, ba lần nói lời của bậc quân vương, sao Huỳnh Hoặc liền lùi xa. Với sự minh thánh của bệ hạ, phát xuất từ lòng thành, dùng tinh ý cảm thông, cầu gì chẳng được? Thần đang giữ chức gián quan, ngày ngày nghe nỗi lo lắng, xin dâng lời ngu muội, mong góp chút ích lợi, chỉ mong bệ hạ xét cho, thật là may mắn vô cùng!”

(Ngày 22, Tân Mão, giữa trưa trời quang, bốn phía có mây, giờ Ngọ có sao băng từ hướng Đông Bắc bay nhanh về hướng Tây Bắc, rồi biến mất trong vùng tối, đó là một trong những điềm lạ lớn mà An Thế đã nói. Còn động đất thì chưa rõ.)

Hiệu khám ký.