[PREVIEW] QUYỂN 425: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 4 (KỶ TỴ, 1089)

Bắt đầu từ tháng 4 năm Nguyên Hựu thứ 4 đời Vua Triết Tông đến hết tháng đó.

[1] Tháng 4 mùa hạ, ngày mùng một Tân Sửu. Ngày Nhâm Dần, Hộ bộ xin cho quân Nam An không cấm rượu dân gian, được chấp thuận.

[2] Ngày Quý Mão, Cấp sự trung Triệu Quân Tích tấu: “Tô Thức xin ra làm quan ngoài, bèn được bổ nhiệm đến Hàng Châu, tuy thánh ân ưu đãi, đối đãi với Thức không thay đổi, nhưng lòng mong mỏi của trong ngoài đều tan rã. Vì sao? Văn chương của Thức theo kịp Lục kinh, sánh ngang Ban Cố, Tư Mã Thiên, tự thành một nhà, từ khi quốc gia lập nước đến nay, chỉ có Dương Ức, Âu Dương Tu và Thức mấy người mà thôi. Trong khoảng thời gian đó, vì Lý Định, Thư Đản bọn họ ôm lòng tư thù ghen ghét, lấy việc hãm hại, suýt nữa rơi vào chỗ không lường được, nhờ tiên đế thánh minh, cuối cùng được bảo toàn. Đến khi hai thánh lâm triều, được trọng dụng đầu tiên, Thức cũng cảm kích ân điển phi thường, biết gì nói nấy, lời nói có thể thi hành, bổ ích không ít. Cho nên bọn tiểu nhân sợ hãi, vì thế mà co rúm lại, công luận nương tựa, kín đáo như trường thành, thực là bậc bảo thần hùng tuấn của quốc gia. Nay Thức bỏ nước ra đi, thì bè đảng tiểu nhân tất cho rằng triều đình đã chán ghét bậc trực thần, bọn gian thần sẽ nhân cơ hội, dần dần tiến lên, thực là mấu chốt của sự suy thịnh. Thức nhận chức ở phương xa, thừa mệnh chăn dân, cũng đủ phát huy tài năng, nhưng sự thi thố có hạn, lợi ích chưa rộng. Há bằng để ông ở triều đình, dùng lời hay, thì thiên hạ được hưởng phúc; nghe lời thẳng, thì thánh tâm thêm sáng suốt; thi hành chiếu lệnh, thì bốn phương rung động, bọn gian tà ngừng mưu đồ, người tốt càng tiến bước? Kính mong thu hồi mệnh mới bổ nhiệm Thức, lại giữ ông ở cấm lâm, vẫn thị giảng kinh điển, để gây dựng nền tảng thái bình.”

(Theo 《Biên Loại Chương Sớ》, Triệu Quân Tích có hai bản tấu, trong đó một bản chính là bản này, vào ngày mồng 3 tháng 4 năm thứ 4.)

[3] Ngày Ất Tỵ, nước Vu Điền sai sứ sang cống.

[4] Tể thần Lã Đại Phòng cùng các quan vì hạn hán xin từ chức, chiếu đáp không cho. Lúc đó từ mùa xuân không mưa, đến tháng này vẫn vậy.

[5] Tả Gián nghị đại phu Lương Đào đối diện ở điện Diên Hòa, tấu rằng: “Xuân hạ nhiều lần âm u mà không mưa, đều là tượng trưng cho việc nhà Vua do dự không quyết đoán. Mong được triệu tập các đại thần, cùng nhau trung thành quyết nghị, không để chính sự bị trì hoãn. Hiện nay hoàng đế còn trẻ tuổi, Thái hoàng thái hậu bảo hộ thánh thể, chế ngự chính sự trong màn trướng, bề tôi dễ bị che mắt. Mong chấn chỉnh kỷ cương, làm sáng tỏ pháp độ, dùng lời trung, tìm hiểu thuật nhân, để ân huệ sáng tỏ thực sự lan tỏa khắp bốn biển. Mong hoàng đế bệ hạ thường xuyên thân chính, tương lai khi ngự triều sẽ quyết đoán, luyện tập quen thuộc việc cơ mật.” Thái hoàng thái hậu nói: “Gần đây trong cung tiến trình, thường cùng bàn bạc, quan gia đưa ý kiến quyết sự, đều có thánh đoán.” Lương Đào đáp: “Thánh đức ngày càng mới mẻ, thiên hạ rất may mắn, đó là công lao bảo hộ của Thái hoàng thái hậu. Mong quan gia càng tiến bộ trong việc học tập thánh hiền, mỗi ngày học kinh sử, thuộc lòng những điển tích trong bảo huấn.” Vua nghe theo. Lương Đào lại bàn: “Không nên dùng lời của kẻ thân cận để thăng giáng nhân tài. Từ xưa đến nay, họa loạn nổi lên đều do hoạn quan làm mê hoặc tai Vua, huống chi ngày nay, càng nên cảnh giác sâu sắc.”

[6] Lý Đào từng tấu rằng: “Thần nghe rằng Vua Thang dùng sáu việc để cầu mưa, trong đó có việc ‘chính sách không tiết chế chăng’? Nay triều đình bàn việc giảm bổng lộc của quan lại, bãi bỏ lương của lại viên, người quân tử than thở đau xót, kẻ tiểu nhân sầu oán, lợi ích công cộng thu được không nhiều, nhưng lòng người đã mất mát quá lớn. Giảm bổng lộc làm tổn hại danh tiếng dưỡng liêm, bãi bỏ lương lại có thực chất dung túng tham nhũng, điều này gần với ‘chính sách không tiết chế’ vậy. Kính mong Thánh từ phê chuẩn bãi bỏ, để yên lòng dân chúng.” Tờ thiếp vàng viết: “Hộ bộ đã lập cục giảm chi tiêu từ lâu, các nơi liên tục gửi văn thư yêu cầu, không chỉ làm tổn hại danh tiếng giảm chi của quốc gia, mà còn làm dao động lòng người. Quan lại ngồi không ăn lương, lại tăng thêm chi phí phù phiếm, chỉ thấy tổn thất, chưa thấy lợi ích. Kính mong Thánh từ xem xét kỹ việc này thực sự bất tiện, nhanh chóng ra chỉ thị bãi bỏ cục phù phí, chỉ giao cho bộ này kết thúc. Việc giảm chi tiêu hiện nay khiến lòng người oán than, dư luận sôi sục, chắc chắn đã đến tai Thánh thượng. Nếu đột ngột ban chỉ dụ bãi bỏ cục, sẽ càng được lòng trong ngoài. Thần xin được ban chỉ dụ, để ân đức thuộc về hai cung, việc này tự nhiên hợp lý. Gây oán động chúng, không phải việc có thể làm hôm nay. Kính mong Thánh thượng lưu tâm, và từ nay về sau xem xét kỹ, không thực hiện những nghị luận vô ích, dần dần trở lại yên ổn, để phù hợp với tấm lòng thanh cao của Thánh thượng.”

(Theo tập của Lý Đào, không rõ thời gian tấu trình, tạm ghi sau phần đối đáp của Lương Đào tháng tư, sau sẽ tra cứu thêm xem cục phù phí có bị bãi bỏ hay không, hoặc bỏ đi.)

[7] Ngày Đinh Mùi, Hộ quốc quân Tiết độ sứ, Thủ Thái bảo, Khai phủ nghi đồng tam ty, Trung Thái nhất cung sứ, Tế Dương quận vương Tào Dật qua đời. Được truy tặng Thái sư, phong tước Nghi vương, Vua thân đến viếng, bãi triều để tang, ban ân điển theo di biểu cho mười người.

[8] Ngày Mậu Thân, Thiểm Tây lộ Chuyển vận sứ, Trực Long đồ các Lý Chu được bổ nhiệm làm Thái thường Thiếu khanh, đề cử Trần Hựu Chi, người phụ trách việc mua bán lương thực ở Hà Bắc lộ, làm Hà Bắc lộ Chuyển vận phán quan. (Vì việc sông ngòi nên đặc biệt ghi lại, nếu không thì cả việc mua bán lương thực đều bỏ đi.) Hà Bắc lộ Chuyển vận phán quan, Thừa nghị lang Trương Cảnh Tiên được bổ nhiệm làm Thiểm Tây lộ Chuyển vận phán quan.

[9] Trung thư xá nhân Tăng Triệu tâu lên Trung thư tỉnh rằng: “Xét lại việc năm Nguyên Hựu thứ hai, tháng mười một, Cố Lâm, Tạ Khanh Tài, Vương Hiếu Tiên, Đường Nghĩa Vấn, Trần Hữu Chi, Trương Cảnh Tiên cùng bàn việc sông, nói rằng: ‘Vương Lệnh Đồ, Trương Vấn xem xét việc khai sông, lấy nước từ cửa Tôn Thôn để trở lại dòng cũ, đo đạc thấy dòng chảy nhỏ, không thể dẫn nước, thật khó để trở lại dòng cũ.’ Đến tháng mười hai, Cảnh Tiên lại tấu: ‘Các người dâng văn bản, không ai bằng Trương Vấn, lợi hại đã nói hết. Thần đọc lời của Vấn nhiều lần, cho rằng hiện nay bàn về sông, không ngoài điều này, lời lộn xộn có thể điều chỉnh. Triều đình không bàn việc trở lại dòng cũ thì thôi, nếu bàn, phải từ Bắc Kinh trở lên, Hoạt Châu trở xuống, và phải bắt đầu từ cửa Tôn Thôn trở xuống, nạo vét đê ngang sông cũ. Thần không dám làm ồn, xin triều đình thêm binh phu, vật liệu, chỉ xin dùng binh phu, vật liệu của bản sở và xuân phu, khách quân biến liệu theo lệ năm, dần dần làm kế hoạch trở lại dòng sông.’

Triều đình nghe theo lời Cảnh Tiên và Vương Hiếu Tiên, dời Cảnh Tiên từ Kinh Đông sang Hà Bắc, sai cùng Vương Hiếu Tiên đốc thúc việc sửa sông. Khởi công một năm, người bàn tán nhiều, triều đình nghi ngờ, bèn triệu Cảnh Tiên về kinh, bảo trình bày lợi hại. Cảnh Tiên cùng Hiếu Tiên, Du Cận đồng tấu: ‘Ngoài trạm thứ tư^[1], không còn chỗ nào có thể trở lại dòng cũ, phải sửa đê cũ trước, chuẩn bị ứng phó, xin gia hạn thêm một năm, để thời hạn rộng rãi hơn, dễ ứng phó.’ Sau đó, Cảnh Tiên tự vẽ hai phương án: một là việc trở lại dòng cũ không dễ dừng; hai là bàn việc đóng cửa Bắc Lưu, chưa biết lợi thế nào, nhưng chắc chắn biết hại. Khi triều đình vạch sáu việc bảo trình bày, lại cùng Hiếu Tiên bàn riêng, nói: ‘Hạn trong hai năm, đối đầu với sông lớn, thần cho rằng chưa thể xem xét kỹ.’

Xét: Cảnh Tiên ban đầu nói mở cửa Tôn Thôn khó trở lại dòng cũ, sau lại tấu ‘lời Trương Vấn, lợi hại đã nói hết’; ban đầu xin gia hạn một năm, sau lại tấu ‘trong hai năm, chưa thể xem xét kỹ’. Trước sau trái ngược, lúc nghiêng bên này lúc nghiêng bên kia, làm quan bàn việc, sao lại như thế! Nay Vương Hiếu Tiên từ Đô thủy sứ giả bị bãi làm Tri Bộc Châu, Du Cận từ Giám thừa bị bãi làm Mạc Châu Thông phán, còn Cảnh Tiên vẫn làm Giám ty, ở ba lộ. Tội giống nhau mà phạt khác nhau, e không thể làm gương cho thiên hạ. Nếu cho rằng Cảnh Tiên không chuyên chủ trương việc trở lại dòng sông, khác với Hiếu Tiên, sao lại cùng làm Đốc thúc, khởi công một năm, không có ý kiến khác? Khi triều đình chất vấn, lại giữ hai lập trường, ý muốn trốn trách nhiệm, quan sát hoài nghi, đáng tội hơn. Nếu các Giám ty đều bắt chước Cảnh Tiên, triều đình còn trông cậy vào ai? Xin xem xét lại những lời Cảnh Tiên tấu trước sau, sẽ thấy rõ sự trái ngược, lúc nghiêng bên này lúc nghiêng bên kia, quan sát hoài nghi, xin giáng chức nặng, để chính pháp luật.”

[10] Chiếu rằng: “Những người ứng thí tiến sĩ không kiêm thi thơ phú, cho phép theo phép cũ mà lấy, nên ngoài bản kinh ra, tăng thêm một kinh, tăng thêm một trường thi, 《Luận ngữ》 và 《Mạnh tử》 chia làm hai trường thi. Những người đỗ sẽ chia giải ngạch với những người kiêm thi thơ phú, mỗi bên được năm phần, lệnh cho Lễ bộ lập pháp tâu lên.”

(Ngày 18, Lễ bộ dâng lời xin, chính mục đặt trước đoạn này.)

[11] Chiếu bãi chức Ngũ sứ Minh đường và việc tấu cáo tế lễ ở giao miếu trước đại lễ, cùng việc ban thưởng thêm cho các quan chấp chính, theo lời xin của Tam tỉnh và Xu mật viện.

[12] Ngày Kỷ Dậu, chiếu phong cho sứ giả nước Đại Thực Ma La Bạt là Gia Lập làm chức Bảo Thuận Lang tướng.

[13] Ngày Tân Hợi, An phủ sứ, Kiềm hạt sứ Kinh Hồ Nam lộ là Tạ Lân tâu rằng, tướng quan ở trại Lâm Khẩu là Thành Uân, Lôi Du cùng sáu người khác có công đánh giặc Man. Chiếu cho mỗi người thăng một bậc, còn lại giảm hai năm khảo hạch, ban thưởng có khác nhau.

[14] Ngày Nhâm Tý, chiếu cho Kinh lược ty Thiểm Tây, Hà Đông tu sửa khí giáp ở các thành trại và dưới quyền các tướng biên phòng.

[15] Trước đó, Triều tán lang, Tri Hán Dương quân là Ngô Xử Hậu tâu rằng:

[16] “Thần thấy triều đình phục chức Quan văn điện học sĩ cho Thái Xác, Tri Đặng châu, đây là triều đình nhớ cũ ban ân, không phụ lòng Xác. Nhưng Xác trước đây bị biếm đến An châu, không tự xét mình, lại ôm lòng oán hận, thực có phụ lòng triều đình, mà triều đình không biết. Khi ở An châu, Xác làm mười bài thơ tuyệt cú về việc lên đình Xa Cái giữa mùa hè, trong đó có năm bài đều hàm ý châm chọc, mà hai bài châm chọc đặc biệt nghiêm trọng, lên đến cả Vua và cha mẹ, những lời không nên nói, thực là đại bất kính. Thần vì hưởng bổng lộc của Vua, nghĩa vụ thuộc về mình, tuy không ở địa vị phải can gián, nhưng lòng trung phẫn thúc đẩy, phải mạo muội vạn chết, dâng lên thiên tử nghe. Vì những bài thơ này đều có ý tứ kín đáo, Xác muốn người đọc không hiểu, thần xin từng bài chú giải, để nghĩa lý được rõ ràng. Năm bài không hàm ý châm chọc, cũng sao chép dán kèm dâng lên, để tỏ rằng lời thần nói không phải là bịa đặt.”

[17] Bài thơ của ông viết: “Công việc không nhiều, khách cũng ít, tiểu lại áo đỏ chẳng cần theo. Lên thẳng đình hư bên khe đầm, nằm đọc thơ của ẩn sĩ Sài Tang.” “Một dòng sông cảnh đẹp ngoài rèm thưa, bốn phía gió mát đầu lan can cong. Thuyền xa đến từ dòng nước phẳng lặng nơi đồng xanh, mưa trắng giữa trời xanh nổi lên từ linh khí đầm nước.” Hai bài trên đây, không có ý châm chích gì. “Trong tĩnh lặng tự đủ thắng được cái nóng, mắt nhìn không thấy vật tục đáng ghét. Nơi nào có lòng cơ trí làm kinh động chim trắng, ai là người cầm kiếm giận dữ đuổi ruồi xanh?” Bài này chỉ châm chích người đương quyền, chứ không phỉ báng Vua và cha mẹ. “Bình giấy, gối đá, giường tre, tay mỏi buông sách giấc ngủ trưa dài. Thức dậy mỉm cười một mình, mấy tiếng hát chài trên sông Thương Lãng.” Bài này nói về việc mỉm cười một mình, cũng hàm chứa ý tứ nhỏ. Huống chi triều chính hiện nay trong sáng, trên dưới hòa thuận, không biết Thái Xác cười một mình vì việc gì. “Núi Tây Sơn thoáng thấy tùng quân, ngày ngày đến xem sắc càng tươi. Nghe nói bên đá vách đào hoa, từng có người đọc sách bị đày làm tiên.” Bài này cũng không có ý châm chích gì. “Gió lay quả chín thỉnh thoảng nghe rơi, mưa gãy hoa thơm cũng tự tỏa hương. Dưới lá chim non ra khỏi tổ ồn ào, giữa sóng cá nhỏ đuổi nhau bận rộn.” Bài này chỉ châm chích những người nói việc trước đây, và triều đình gần đây bổ nhiệm quan lại^[2], cũng không phỉ báng Vua và cha mẹ.

[18] “Kiêu kiêu danh thần Hác Tắng Sơn, trung ngôn trực tiết thượng nguyên gian. Điếu đài vu một tri hà xứ? Thán tức tư công phủ bích loan.” Bài thơ này, cơ báng triều đình^[3], tình lý thiết hại, thần nay tiên thích. Xét: Đường Hác Xử Tuấn phong Tắng Sơn công, thượng nguyên sơ, từng làm quan dưới triều Cao Tông. Khi đó Cao Tông nhiều bệnh, muốn nhường ngôi cho Vũ hậu, Xử Tuấn can rằng: “Thiên tử trị dương đạo, hậu trị âm đức, nhưng đế và hậu như mặt trời với mặt trăng, âm với dương, mỗi bên có chủ, không thể lấn át nhau. Nếu mất trật tự, trên thì trời giáng họa, dưới thì người gặp tai ương. Xưa Ngụy Văn Đế ra lệnh, không cho hoàng hậu lâm triều, nay bệ hạ sao lại muốn truyền ngôi cho thiên hậu? Thiên hạ là của Cao Tổ, Thái Tông, chứ không phải của bệ hạ, nên cẩn thận giữ gìn tông miếu, truyền lại cho con cháu, không nên đem quốc gia trao cho người khác, để mất nhà.” Vì thế việc này bị dừng lại.

Thần nghĩ rằng Thái hoàng thái hậu buông rèm nghe chính sự, đều dùng theo lệ cũ của Chương Hiến Minh Túc hoàng thái hậu triều Nhân Tông^[4], mà chúa thượng phụng sự thái mẫu, không gì là không hết mực hiếu đạo, thái mẫu bảo vệ thánh cung, không gì là không hết mực từ ái, không giống như chính sự hỗn loạn của triều trước. Thế mà Thái Xác bị giáng làm thủ An Châu, liền ôm lòng oán hận, công khai cơ báng, thể hiện trong thơ văn. Ở thời nay, nhớ người xưa, không nhớ ai khác mà nhớ Xử Tuấn, ý ấy là sao? Nếu bảo rằng Xử Tuấn là người An Lục, nên nhớ đến, nhưng An Lục đồ kinh còn có nhiều cổ tích đáng nhớ, mà chỉ nhớ Xử Tuấn, lại tìm hỏi đài câu của Xử Tuấn, nhiều lần thở than, tình ý ấy rõ ràng. Thần từng đọc thi Bắc phong lục y^[5], Vệ Trang Khương ghen ghét mẹ của Châu Hu vượt quyền, chương cuối viết: “Ta nhớ người xưa, thật hợp lòng ta.” Người chú giải cho rằng đây là nhớ bậc thánh nhân xưa chế ra lễ, khiến vợ thiếp quý tiện có thứ bậc, nên hợp lòng ta. Nay Xác nhớ Xử Tuấn, ý tứ cũng như vậy.

[19] “Trong khe từng có người chèo thuyền, trên khe nay không còn người đeo dao. Quan bệnh thản nhiên ngồi hát, chim âu trắng và hạc hồng làm bạn với thân nhàn.” Bài này cũng không có ý chê bai. “Chưa dựng lều tranh hướng núi xanh, tạm cầm chén rượu ngắm ánh trăng. Nước chảy về đầm Mộng thong thả, mây ôm núi Tây nhẹ nhàng bay.” Bài này cũng không có ý chê bai. “Ồn ào tháng sáu nước mênh mông, đi thấy bãi cát bó hai bờ. Dòng suối nhỏ như dải lụa, biển xanh sâu sẽ có ngày nổi bụi.” Bài này nói “biển xanh sâu sẽ có ngày nổi bụi”, ý nói biển sẽ có lúc nổi bụi, đời người được bao lâu, đây không phải là lời hay.

Xử Hậu lại tâu: “Hôm qua vì bài thơ của Thái Xác ở An Châu có ý chê bai triều đình, liên quan đến Vua và cha mẹ, nên đã có tờ tấu trình. Thần lo rằng Xác sẽ phân tích sai, nói rằng người mà ông nghĩ đến là Hác Xử Tuấn không làm việc này, thần nay căn cứ vào 《Cựu Đường thư》 để xét: những việc mà Xử Tuấn can gián, có việc xảy ra vào đầu niên hiệu Hàm Hanh, có việc xảy ra trong thời gian Hàm Hanh, có việc xảy ra vào đầu niên hiệu Thượng Nguyên, chỉ có việc can gián này là xảy ra vào năm thứ ba niên hiệu Thượng Nguyên, tức là trong thời gian Thượng Nguyên. Vì thế, thơ của Xác nói ‘lời trung ngay thẳng vào thời Thượng Nguyên’, chính là nghĩ đến việc này. Lại bài cuối cùng nói: ‘Ồn ào tháng sáu nước mênh mông, đi thấy bãi cát bó hai bờ.’ Nay nghe nói dưới thành An Châu có sông Vân^[6], mỗi khi tháng sáu, tháng bảy có mưa lớn, nước sông dâng cao, không thấy bờ; không mấy ngày trời quang, nước rút để lại bãi cát, nên Xác mượn ý này, nói rằng dòng sông nhỏ này dâng lên rồi rút đi được bao lâu, biển xanh sẽ có ngày nổi bụi. Lại ‘biển xanh nổi bụi’, việc này xuất xứ từ 《Thần tiên truyền》 của Cát Hồng, đây là sự biến đổi lớn của thời vận, trong thơ thông thường ít dám dùng, không biết Xác trong lúc bị đi đày, nhân thấy sông Vân dâng lên rồi rút đi, ngâm thơ mượn ý như thế nào?”

[20] Ngày hôm sau, (theo ghi chép của Vương Nham Tẩu, Ngô Xử Hậu vào ngày 5 tháng 4 dâng tấu thơ của Thái Xác, Ngô An Thi vào ngày 6 dâng sớ.) Hữu ty gián Ngô An Thi^[7]dâng sớ luận tội Thái Xác chế giễu và phỉ báng. Hai ngày sau, khi trình lên sớ của An Thi, Thái hoàng thái hầu tuyên dụ: “An Thi luận tội Thái Xác phỉ báng, nhưng không thấy văn tự của Thái Xác.” Tra xét thì thấy Ngô Xử Hậu đã dâng tấu, nhưng là dâng chung, chỉ coi như việc thường, liền giao xuống Thượng thư tỉnh, lệnh đưa lại vào để xem. Sau đó cùng với sớ sau đưa vào, rồi lại giao xuống. Lúc đó, Tả gián nghị đại phu Lương Đào, Hữu chánh ngôn Lưu An Thế mỗi người đã dâng hai sớ.

(Theo ghi chép của Vương Nham Tẩu, An Thế và Đào từ ngày 7 trở đi mỗi người dâng hai sớ, nay đều ghi kèm ở đây. Sớ của Đào có ghi năm tháng ngày, sớ của An Thế có ghi tháng ngày, vẫn giữ nguyên. Vương Củng trong 《Tùy Thủ Tạp Lục》 chép: “Ban đầu, Ngô Xử Hậu chú giải thơ của Thái Trì Chính dâng lên triều đình, quan lại ở phủ đệ đã báo toàn bộ, nhưng sau ba ngày vẫn không có tin tức gì. Các quan chấp chính nhân việc tấu sự, bẩm báo trước rèm, Tuyên Nhân nói: ‘Thơ gì vậy? Chưa từng thấy.’ Chấp chính nói: ‘Đã dâng lên, nhưng chưa giao xuống.’ Trong rèm nói: ‘Đợi lấy xem.’ Đến giờ Ngọ, sai trung sứ bảo chấp chính: ‘Đã giao xuống rồi.’ Tam tỉnh đều nói chưa nhận được, trên dưới đều nghi ngờ. Hôm sau, mới thấy ở phòng Chương tấu^[8], cùng với các văn thư thường trình chung làm một bộ, vì ban đầu dâng lên cũng là dâng chung. Hôm sau trình lên, Thái hậu không giận, chỉ nói: ‘Chấp chính tự bàn bạc.’ Sau đó, Xử Hậu lại dâng sớ, chấp chính xin giao Thái Xác phân tích. Các gián quan Ngô An Thi^[9], Lưu An Thế luận tội, nhưng phân tích chưa trình lên. Khi Lương Đào từ Lộ Châu được triệu về làm Gián nghị đại phu, đến kinh ngày đó, đi qua Hà Dương, Hình Thứ cực lực luận rằng Thái Xác có công sách lập, là bậc xã tắc thần. Các gián quan dùng lời của Thứ mà luận tội, ngày càng gay gắt. Tuyên Nhân bắt đầu nổi giận, khóc bảo chấp chính: ‘Lúc đó ai từng có ý kiến khác^[10], quan gia há không nhớ sao? Hãy hỏi Thái phi.’ Rồi thúc giục lệnh giáng chức Thái tướng.” Ghi chép của Củng hơi khác với Vương Nham Tẩu, nay chỉ theo Nham Tẩu. Nếu Lương Đào nói Hình Thứ xưng Thái Xác có công xã tắc, thì ghi đủ vào ngày 28 tháng 5, Đinh Dậu^[11].)

[21] Lý Đào tâu: “Thần nghe đồn rằng Ngô Xử Hậu đã dâng lên mười bài thơ của Thái Xác, trong đó có những lời oán hận mà bề tôi không nỡ nghe. Kính mong Thánh thượng ban chỉ, giao cho bên ngoài xử lý.” Thiếp hoàng: “Sĩ dân phẫn nộ, dư luận sôi sục, chỉ trong một ngày đã lan khắp kinh thành. Những lời bất kính, bất đạo ấy, tự có pháp luật xử trị.” Lại tâu: “Thần gần đây thấy Thái Xác bộc lộ lòng oán hận qua thơ văn, ẩn chứa tâm địa nguy hiểm, kết bè kết đảng, trên thì muốn ly gián hai cung, dưới thì muốn phá hoại trung nghĩa. Dư luận sôi sục, trong ngoài đều kinh sợ, cho rằng Xác bất đạo, bất kính, tội trạng rõ ràng, triều đình không nên do dự chưa quyết. Vì đảng ngũ của Xác liên quan khắp trong ngoài, e rằng có kẻ chỉ vì tư lợi, ra sức cứu giải, ngầm tung ra tà thuyết, làm mê hoặc thánh thượng. Nếu lời ấy được thi hành, thì uy quân sẽ không còn, quốc pháp sẽ bị hủy bỏ. Thần vô cùng khẩn thiết, kính mong Thánh thượng sớm ban chỉ, giao cho Hữu ty xử lý.” Thiếp hoàng: “Ngô Xử Hậu là một tiểu quan cô hàn, không sợ kẻ gian ác lớn, chỉ vì đại nghĩa quân thần mà dâng lòng trung lên triều đình, thật là không hổ thẹn với tiết tháo của bề tôi. Thần e rằng đảng ngũ sẽ phản kích, cho rằng Xử Hậu là kẻ hiểm độc, xấu xa, và đổ tội cho ông. Nếu như vậy, thì đó là bè đảng gian tà lừa dối trên. Kính mong Thánh thượng xem xét kỹ lời tâu, để phân biệt chính tà.”

[22] Lý Đào lại dâng biểu riêng nói: “Thần trộm nghĩ việc liên quan đến Vua và cha mẹ, bề tôi không thể tự chủ; nghĩa lớn liên quan đến xã tắc, bậc quân chủ không thể tự tư. Thần thấy Thái Xác vốn là tể tướng trước đây, oán hận báng bổ, lời lẽ sắc bén nguy hại, thần từng tâu xin sớm trị tội hắn, nhưng việc chưa xong, nên phải bàn thêm. Thần nghe rằng khi ấy tiên đế băng hà, các đại thần ra sức thỉnh cầu Thái hoàng thái hậu cùng nghe chính sự, Thái hoàng nhiều lần từ chối, nói: ‘Đàn bà làm sao hiểu được việc thiên hạ? Huống chi hoàng đế thông minh, có đại thần phụ tá, tự có thể trị nước, cần gì phải buông rèm nghe chính?’ Lúc ấy các đại thần dẫn chuyện xưa của Chương Hiến Minh Túc để tâu bày, xin vì xã tắc mà tạm cùng nghe chính sự. Hoàng đế tự nhận còn nhỏ, chưa từng trải việc quân quốc, mong Thái hoàng thái hậu vì nước nhà mà cùng trị thiên hạ. Thái hoàng nhiều lần từ chối nhưng không được. Lúc ấy, Xác đang giữ chức tể tướng, tận mắt chứng kiến đầu đuôi, há chẳng biết việc buông rèm nghe chính sự không phải là ý muốn của Thái hoàng, mà là vì lo bảo vệ thánh thể hoàng đế, lại lo giữ gìn đại nghiệp, việc bất đắc dĩ mới tạm theo quyền nghi.

Nay Xác lại nhớ đến Xử Tuấn, tự bộc lộ ý mình, cho rằng Thái hoàng không nên buông rèm nghe chính sự, bịa đặt lời đồn, làm rối loạn lòng người, âm thầm nuôi dưỡng mưu đồ gian tà, lung lay nhân tâm, để làm cơ sở vu cáo sau này. Sự bội nghịch của hắn không gì hơn thế. Dù muốn tỏ lòng nhân đức của Thái hoàng, nhưng sợ rằng sẽ tổn hại đến thánh hiếu của hoàng đế, người trong thiên hạ nên cùng bỏ rơi hắn, kẻ sĩ trong triều không thể cùng đứng chung, đó là điều thần gọi là ‘bề tôi không thể tự chủ’. Đại thần là người cùng vui buồn với nước, lo an định xã tắc, làm phúc cho dân, đặt lòng vào sự lâu dài của đương thời. Thân tuy ở ngoài, nhưng lòng không lúc nào không hướng về vương thất. Thái Xác thân là đại thần, tội của em là Thạc, Xác không những không cứu chữa, ngược lại còn cố tình buông lỏng. Thánh từ đặc biệt khoan hồng hình phạt, hắn không biết tự kiểm điểm trách mình, lại oán hận vì bị giáng chức, mà khinh thường nghĩa vụ thờ Vua, nuôi chí may mắn như bụi bay trên biển. Hai cung có gì phụ bạc Xác, mà Xác nỡ lòng nói ra lời ấy? Lòng dạ của hắn há dễ dò xét? Kẻ làm bề tôi mà mong đợi biến cố của quốc gia để thỏa cơn giận, không màng đến nỗi khổ của sinh linh bốn biển, sự bội nghịch của hắn không gì hơn thế.

Bệ hạ nên tôn vinh lòng từ ái của Thái hoàng, thi hành công luận của thiên hạ, cẩn thận dùng phép tắc của tổ tông, làm vui lòng thần dân, đó là điều thần gọi là ‘bậc quân chủ không thể tự tư’. Thần mong Thánh từ đem việc này giao cho hữu ty, bàn bạc trị tội hắn, để tôn uy của chủ, nghiêm phép nước, làm răn cho hôm nay, làm gương cho ngày sau, thần vô cùng kích thiết trung phẫn!”

[23] Lại tâu: “Thần gần đây nhiều lần dâng chương luận tội ác của Thái Xác, xin xử theo phép nước, đến nay vẫn chưa thi hành, công luận sôi sục, thần vì thế không dám im lặng, lại xin làm phiền thánh thính, việc hệ trọng đến quốc thể, mong bệ hạ lưu tâm quyết đoán. Kính xét: Xác gian tham xảo trá, hiểm ác sâu kín, dựa vào bè đảng, chiếm giữ ngôi tể tướng, lợi dụng ân sủng làm việc, công khai bịa đặt, phụ lòng tiên đế, khiến ai nấy đều đau lòng. Nếu kể tội của hắn, giết chết cũng không đủ, thế mà khi bãi chức tể tướng, vẫn được làm đại học sĩ, ra trấn thủ quận gần, đó là bệ hạ từ lúc mới lên ngôi đã ban đại ân cho Xác. Em hắn là Thạc làm thiếu giám quân khí, ăn cắp tiền công đến hàng vạn, tang vật bừa bãi, gần đây hiếm thấy, tự chuốc lấy thất bại, quan hữu ty bàn phép, đáng tội chết không tha. Bệ hạ vì Xác, đặc biệt uyển chuyển hình phạt thông thường, chỉ cho quản thúc, đó là bệ hạ lại ban đại ân cho Xác. Xác mang ơn nước sâu nặng, thân làm tể tướng, em ruột phạm tội tham nhũng, rõ ràng có dấu hiệu biết mà cố tình dung túng, triều đình khoan dung bao bọc, không truy cứu đến cùng, để giữ thể diện, chỉ cách chức điều chuyển quận mà thôi, đó là bệ hạ ba lần ban đại ân cho Xác. Nếu Xác biết chút đạo làm tôi, ắt phải biết cảm kích. Hai cung không phụ bạc Xác đến thế, thế mà Xác chẳng nghĩ đến điều đó, lại còn oán hận, khí bất bình phát ra trong thơ văn.

Chứa chấp ý đồ xấu với thái hoàng, giấu tâm địa hại vương thất, khiến trung thần nghĩa sĩ không nỡ nghe. Dương Uẩn đời Hán mất chức, có thơ rằng: ‘Cày ruộng Nam Sơn, cỏ dại không dọn. Trồng một khoảnh đậu, rụng thành cọng rơm. Đời người hưởng lạc thôi, đợi giàu sang đến bao giờ.’ Hán Tuyên Đế thấy mà ghét, xử Uẩn tội chết. Bệ hạ xét lời Uẩn, ngẫm lời Xác, hận ai sâu hơn? Ý tứ ai rõ rệt hơn? Có thể đoán chắc mà không nghi ngờ. Kính mong thánh từ sớm ban chỉ dụ, xử theo phép nước, để thỏa lòng trung nghĩa, răn đe kẻ gian ác.”

[24] An Thế tâu: “Thần thấy Ngô Xử Hậu dâng lên mười bài thơ Xa Cái Đình do Thái Xác làm khi giữ chức Tri An Châu, trong đó nhiều bài có lời châm chọc, đặc biệt hai bài càng quá đáng, không nên nói, phạm tội bất kính lớn. Thần xét: Xác vốn tính âm hiểm, làm quan gian tà. Bề ngoài tỏ ra cung kính nhưng trong lòng ngạo mạn, có tội ác như Cộng Công; lời nói khéo léo nhưng hành vi giả dối, có tài như Thiếu Chính Mão. Nhờ gặp thời may mà lên đến chức Tể tướng, không biết tu thân dẫn dắt thuộc hạ, tuyên dương giáo hóa, lại để em là Thạc kết giao với bọn tiểu nhân, công khai nhận hối lộ, lạm dụng của công, không biết chừng mực. Trong nhà, nuôi dưỡng xa xỉ, ăn uống thanh sắc, quần áo đồ chơi, phóng túng vượt quá quy định, vượt cả bậc vương công. Lúc đó, Thạc làm Thiếu giám Quân khí, bổng lộc có hạn mà chi tiêu như vậy, Xác cùng ở chung, lẽ nào không biết tiền đâu ra? Triều đình không truy cứu tận gốc, lại tha chết cho em hắn, chỉ lấy cớ không dạy dỗ tốt, cho ra ngoài giữ An Lục. Công luận trong thiên hạ đều cho rằng hình phạt không xứng với tội, đáng lẽ phải tự hối cải, báo đáp ân lớn, nhưng hắn không tự xét lại, lại ôm lòng oán hận, mượn chuyện nhà Đường để phỉ báng Vua cha. Đến câu ‘Biển xanh nổi bụi’, ý tứ hàm chứa càng ngỗ nghịch. Xác tự cho rằng tuổi trẻ còn nhiều thời gian, đủ để làm việc lớn, mong ngày sau thời thế thay đổi, may mắn được dùng lại, thỏa chí gây họa, ngang ngược như Lương Ký, ngấp nghé như Ngụy Kỳ, nếu bỏ qua việc này, quốc pháp sẽ bị hủy hoại. Kính mong bệ hạ xét rõ tình hình, xử đoán công minh, đem tờ tấu của Xử Hậu giao cho Hữu ty, đặc biệt xét xử, minh oan tội trạng, để tạ lỗi với thiên hạ.”

(Chương đầu của An Thế, ngày 7 tháng 4 dâng lên.)

[25] Lại nói: “Bè đảng của Xác, phần lớn đang ở triều đình, tạo ra những lời lẽ xảo trá, dùng nhiều cách để cứu giải, lại nói rằng việc của Xử Hậu không liên quan đến mình, bèn dâng tấu, gần như là khắc bạc, tệ nạn này ngày càng lan rộng, e rằng sẽ mở ra con đường tố cáo lẫn nhau. Thần trộm nghĩ rằng điều này là quá đáng. Thời Tây Hán, Lịch Ký, thiên hạ gọi là kẻ bán bạn, nhưng đã dẹp Lã Lộc để yên xã tắc, sử cũ cho rằng nghĩa là vì Vua và cha mẹ, không coi đó là điều đáng chê trách. Tội ác của Xác, vốn đã đầy trời, không tự xét mình, lại ngang nhiên chê bai, khiến người và thần đều giận dữ, trời đất không dung tha. Xử Hậu là quan ngoại triều, tuy không có trách nhiệm nói ra, nhưng thấy Xác làm điều bội nghịch vô đạo, bèn nổi lòng trung phẫn, danh nghĩa là vượt quyền, nhưng tình thực là yêu Vua, cân nhắc nặng nhẹ, không phải là vô lý. Mong bệ hạ đừng vì những lời bàn tán mà bỏ qua, sớm định rõ hình phạt, để kẻ đại gian không có cửa may mắn thoát tội, triều đình không còn lo ngại về sau, thiên hạ may mắn lắm thay!”

(Chương thứ hai của An Thế, ngày mùng một0 tháng 4 dâng lên.)

[26] Ngày hôm đó, dâng tấu chương của An Thế lên, chiếu lệnh cho Thái Xác trình bày rõ nguyên nhân, niêm phong kín dâng lên, lại lệnh cho Tri châu An Châu là Tiền Cảnh Dương nộp bản thơ nguyên đề của Xác.

(Đoạn này đều căn cứ theo ghi chép của Vương Nham Tẩu để bổ sung, những gì Nham Tẩu không ghi chép thì cũng bỏ qua. 《Tạp lục》 của Vương Củng viết: “Tuyên Nhân lệnh cho chấp chính tự bàn bạc, nhưng Xử Hậu lại có tấu chương, chấp chính xin giao cho Xác phân tích.” Có chỗ hơi khác so với ghi chép của Nham Tẩu.)

[27] Long Đồ các học sĩ, Tô Thức, vừa được bổ nhiệm làm Tri châu Hàng Châu, tâu rằng: “Thần gần đây được ơn trên thương xót vì bệnh tật, đặc cách cho bổ nhiệm ra ngoài. Thần tự nghĩ mình nhận ơn sâu nặng, không dám vì việc ra vào mà giống như người khác, nghe thấy điều gì mà không nói hết. Thần nghe nói có quan viên dâng lên bài thơ của Thái Xác, trong đó có lời lẽ phỉ báng. Thần với Xác vốn không quen biết, thực sự ghét cách làm người của hắn, nay không dám vì Xác mà biện hộ, chỉ vì việc này liên quan đến thể diện quốc gia rất lớn, thiên hạ đang trông chờ vào hành động của hai đấng thánh, nếu xử lý không đúng, tổn hại sẽ không nhỏ. Thần là bề tôi thân cận, nên trình bày đầy đủ. Nếu triều đình xử nhẹ tội của Xác, thiên hạ ắt sẽ cho rằng hoàng đế bệ hạ thấy người phỉ báng thánh mẫu mà không tức giận, điều này gây hại không nhỏ cho việc trị quốc bằng hiếu đạo; nếu xử nặng, người bàn luận cũng có thể cho rằng thái hoàng thái hậu bệ hạ lượng cả bao dung như trời đất, mà không thể chịu đựng lời oán trách của một kẻ tiểu nhân, cũng gây tổn hại cho chính sự nhân từ. Thần mong hoàng đế bệ hạ ban chiếu, lệnh cho các cơ quan mở án, truy xét kỹ càng, sau đó thái hoàng thái hậu ban chiếu nội bộ rằng: ‘Ta không có đức, thường muốn nghe lời phỉ báng để tự cảnh tỉnh, nay nếu trị tội Xác, làm sao thu phục được những lời dị nghị trong thiên hạ? Huống chi Xác từng là phụ thần, nên biết đại nghĩa của bề tôi, những bài thơ dâng lên chưa chắc đã thực sự là của Xác, hãy bỏ qua tất cả, và niêm yết ở triều đường.’ Nếu xử lý như vậy, đạo nhân hiếu của hai đấng thánh sẽ được trọn vẹn, người hiểu biết trong thiên hạ tự nhiên sẽ tâm phục. Thần vì lòng yêu Vua lo nước, vượt quyền dám nói, kính chờ sự trừng phạt.” Không được trả lời.

(Tấu nghị của Thức ghi việc này vào ngày 11 tháng 4, cần xem xét. Trong 《Mộ chí của Thức》 có ghi: “Tuyên Nhân trong lòng khen lời Thức nhưng không dùng. Thức chưa xuất kinh, sai nội thị ban trà long, hộp bạc, theo lệ cũ của chấp chính, sự an ủi rất hậu.” Việc này cần xem xét thêm.)

[28] Trung thư xá nhân Bành Nhữ Lệ tâu: “Thần nghe nói Ngô Xử Hậu tố cáo Thái Xác làm thơ có lời lẽ châm biếm, báng bổ, có chỉ dụ bắt Thái Xác giải trình. Chiếu lệnh vừa ban ra, dư luận xôn xao. Thần suy nghĩ đêm ngày, đến nỗi quên ăn mất ngủ, tìm hiểu đạo lý nhưng chưa thấy hợp lẽ. Nếu im lặng, thì thần chỉ lo giữ lộc an thân, thật có phụ bệ hạ; nếu nói ra, chưa chắc có ích gì, mà bản thân đã gặp nguy hiểm trước. Nhưng thần đã ra làm quan phụng sự bệ hạ, lại có tên trong hàng tòng quan, phận sự phải nói, không kịp lo cho bản thân nữa. Nếu thần chỉ lo cho mình mà được yên ổn, dù thoát khỏi họa người, nhưng quỷ thần há bỏ qua sao? Thần liều chết dâng lên lời ngu muội của kẻ thảo dân, mong bệ hạ xét cho. Thái Xác giữ chức đại thần, quen thói gian ác, bệ hạ vì ông ta được tiên đế trọng dụng, không nỡ đày đi xa, còn cho làm châu lớn, cai quản một lộ, ơn đức thật là sâu dày, ân huệ thật là vô lượng. Thái Xác nên lo sợ tu tỉnh để chuộc tội lỗi, nhưng lại nói những lời không nên nói, không còn kiêng kỵ gì, điều này dù trẻ con cũng biết là không thể tha thứ.

Nhưng thần nghe nói: Bậc vương giả đối với vạn vật, che chở như trời, dung chứa như đất, yêu thương nuôi dưỡng như con, mỗi khi ban bố mệnh lệnh đều xuất phát từ nhân nghĩa, vì thế trên dưới hòa thuận, phong tục thuần hậu, âm dương thuận hòa, cây cỏ tươi tốt. Từ khi hai thánh lên ngôi, lời nói việc làm đều hợp đạo lý. Hễ người có điều thiện thì sợ nuôi dưỡng chưa đủ; có điều ác thì sợ che đậy chưa hết. Thiên hạ nghe thấy, đều mong được thấy cảnh thái bình thời Đường, Ngu, Thành Chu. Nay vì lời tố cáo của kẻ tiểu nhân mà nghe theo và làm theo, nguồn gốc ấy mở ra, e rằng khó mà ngăn chặn. Người ta có một lời nói, sẽ bị suy diễn là châm biếm chính sự; có một nụ cười, sẽ bị suy đoán là ẩn chứa ác tâm. Nghi ngờ từ đó ngày càng sâu, hình ngục từ đó ngày càng nhiều, phong tục từ đó ngày càng suy đồi, nhìn quanh bốn phía, không biết sẽ đi đến đâu.

Thần nghe nói: Thời thịnh trị của ba đời, không đâu bằng thời Chu Thành Vương, sự trung hậu đến mức quan lại chăn nuôi cũng không dẫm lên cỏ cây; thứ đến là thời Hán Văn Đế^[12], thời thịnh trị đến mức kẻ tiểu nhân cũng thẹn khi nói lỗi người khác. Từ lạnh đến nóng, không phải một ngày mà tích tụ, sở dĩ được như vậy là do dần dần mà thành. Bệ hạ đức lớn hạnh cao, do thiên tính mà có, lòng nhân hậu đối với vạn vật đã sâu, việc làm đã được thiên hạ tin tưởng, cứ thế mà làm, muốn được như Chu cũng không khó, như Hán cũng chẳng đáng nói. Việc làm hôm nay, người có học thức rất lấy làm tiếc cho bệ hạ, truyền khắp thiên hạ, ghi vào sử sách, hậu quả thật không nhỏ, mong bệ hạ suy nghĩ kỹ. Tội lỗi của Thái Xác đã rõ ràng trước triều đình, nếu muốn phế truất, lý nào chẳng được, cần gì phải dùng lời của Xử Hậu? Thái Xác đối với thần không có ân nghĩa gì, lời thần nói là vì bệ hạ, vì thiên hạ, tông miếu xã tắc, mong bệ hạ xét cho. Chiếu lệnh bắt Thái Xác giải trình chưa ban ra xa, xin bệ hạ tự quyết định bãi bỏ, để nghe chỉ thị khác. Người ngoài nghe thấy, đều nói: ‘Tội ác của Thái Xác như thế, bệ hạ khoan dung như thế, đã ban lệnh rồi, có người can gián liền bãi bỏ, sự nghe theo điều thiện lại như thế.’ Há chẳng phải là điều tốt sao? Vì gấp cứu lỗi lầm, lời lẽ không trau chuốt, nếu được nghe theo, có ích chút nào, dù phải chịu tội chém, thần cũng cam lòng.”

(Tấu chương của Bành Nhữ Lệ dâng ngày 13 tháng 4, nay phụ lục sau Tô Thức. Tấu chương của Tô Thức, theo bản tập, dâng ngày 11, nay đưa vào sau phần Thái Xác giải trình.)

[29] Ngày Giáp Dần, Hữu Giám môn vệ Đại tướng quân Sĩ Hương được đặc cách đổi làm Triều thỉnh lang, chuyển đến chức Tả Thông nghị đại phu thì dừng.

[30] Kinh lược An phủ ty lộ Kinh Nguyên xin đem quân mã của các cung thủ vùng Lũng Sơn đặt dưới quyền quản lý của một tướng riêng, lấy tên là Đệ thập tam tướng lộ Kinh Nguyên. Chiếu lệnh ty này tiến cử hai viên Đại sứ thần làm quan huấn luyện, sau hai năm thì giảm bỏ.

[31] Ngày Mậu Ngọ, chiếu cho Dẫn tiến sứ, Trung châu Đoàn luyện sứ, Kiềm hạt lộ Định châu, Tri Bảo châu Tào Tụng về kinh nhận chức, lấy Khách tỉnh Phó sứ Lý Lượng thay thế.

[32] Chiếu cho các Chuyển vận ty Thiểm Tây, Hà Đông, Hà Bắc thu mua nhiều đậu và lúa mạch, không được tranh mua với dân.

[33] Lễ bộ tâu: “Tiến sĩ kinh nghĩa và thi phú được phép học một kinh, trường thứ nhất thi hai bài nghĩa của bản kinh, một bài nghĩa của 《Luận ngữ》 và 《Mạnh tử》; trường thứ hai thi một bài phú và một bài luật thi; trường thứ ba thi một bài luận; trường thứ tư thi hai bài sách về sử và thời vụ. Tiến sĩ kinh nghĩa học hai kinh, lấy 《Thi》, 《Lễ ký》, 《Chu lễ》, 《Tả thị Xuân thu》 làm đại kinh, 《Chu dịch》, 《Thư》, 《Công Dương》, 《Cốc Lương》, 《Nghi lễ》 làm trung kinh. Người muốn học hai đại kinh thì được phép, nhưng không được chọn hai trung kinh, người học 《Tả thị Xuân thu》 thì không được lấy 《Công Dương》 và 《Cốc Lương》 làm trung kinh. Trường thứ nhất thi ba bài nghĩa của bản kinh, một bài nghĩa của 《Luận ngữ》; trường thứ hai thi ba bài nghĩa của bản kinh, một bài nghĩa của 《Mạnh tử》; các phần còn lại như trước. Cả bốn trường thi đều dùng để xếp hạng cao thấp, không kể số người nhiều hay ít, mỗi loại lấy năm phần, nếu có phần lẻ hoặc chỉ có một người đỗ thì được chọn người có lý lẽ xuất sắc.” Theo lời tâu.

(Ngày mồng 8 và 19 có thể tham khảo. 《Tân kỷ》 chép: Ngày Mậu Ngọ, định ra phép thi tiến sĩ bốn trường. Xét: Ngày 12 tháng 11 năm thứ 2, đã định ra phép thi bốn trường.)

[34] Chiếu rằng những việc đã bị Đài sát xét xử, sau một tháng gặp ân xá thì tội trì hoãn không được giảm nhẹ. Theo lời tâu của Thị ngự sử Thịnh Đào.

[35] Thượng thư tỉnh tâu: “Sông lớn chảy về đông là nơi hiểm yếu của Trung Quốc. Từ sau khi sông Đại Ngô vỡ đê, nước chảy vào sông Giới rồi đổ ra biển, không chỉ làm bồi lấp hư hỏng các đầm hồ, mà nước đục chảy vào sông Giới, về sau sẽ lắng đọng, khiến sông chắc chắn chảy về phía bắc. Nếu cuối sông chảy thẳng vào địa giới phía bắc rồi đổ ra biển, thì Trung Quốc sẽ mất hết chỗ hiểm trở, không thể không lo lắng sâu sắc.” Triều đình xuống chiếu cho Lại bộ Thị lang Phạm Bách Lộc và Cấp sự trung Triệu Quân Tích bàn kế sách rồi tâu lên.

[36] Bách Lộc và các quan tâu rằng:

[37] “Thần trước đây đã đi khảo sát từ cửa sông Hoàng Hà chảy đục đến sông Giới, rồi đi về phía đông đến cửa biển, quan sát kỹ hình thế dòng sông, đồng thời thu thập được các tường trình của sứ thần các địa phận từ sông Giới đến cửa biển, đều nói rằng trước khi sông Hoàng Hà chảy vào, sông Giới rộng từ 150 bộ trở xuống đến 50 bộ, sâu từ 1 trượng 5 thước trở xuống đến 1 trượng; từ khi sông Hoàng Hà chảy vào, hiện nay rộng từ 500, 400 đến 200, 300 bộ^[13], sâu từ 3 trượng 5 thước trở xuống đến 2 trượng. Rõ ràng là tính chất của sông là chảy xuống dốc nhanh, tự bào mòn thành lòng sông rộng và sâu hơn, phù hợp với luận điểm của Trương Nhung, Đại Tư mã Trưởng sử thời Tiền Hán.

[38] Từ năm Nguyên Phong thứ 4, sông Hoàng Hà vỡ đê ở Đại Ngô, chảy xuống dốc, chiếm lấy sông Giới, dòng chảy mạnh như nước đổ từ mái nhà. Đến nay đã 8 năm, ngày đêm không ngừng xói mòn hai bờ sông Giới, ngày càng mở rộng, đáy sông bị bào sâu, thế chảy ra biển rất nhanh. Dù gặp lũ lớn vào năm Nguyên Phong thứ 7, thứ 8 và năm Nguyên Hựu thứ nhất, nhưng trên đoạn sông từ Đại Ngô trở lên hàng trăm dặm, cuối cùng không bị vỡ đê hay ngập lụt, đó là bằng chứng cho thấy đoạn hạ lưu sông sâu và chảy nhanh.”

[39] Đường bạc tuy có tiếng là ngăn chặn địch, nhưng thực tế không có tác dụng phòng thủ. Nước đường bạc ngày nay lại khác xưa, chỗ cạn có thể vén áo mà lội qua, chỗ sâu đủ để buộc thuyền mà vượt, mùa đông lạnh giá băng đóng lại càng là đường bằng phẳng. Như các nơi Thương Châu, chỗ đê Thương Hồ vỡ đã bị bồi lấp, nay đã bốn mươi hai năm, chưa từng có cảnh báo giặc biên giới, cũng không ai nói là lo lắng sâu sắc. Từ khi có ý kiến về việc đắp đê ngăn sông, đầu tiên lấy điều này làm lý do, là muốn làm phiền đến thánh thượng. Nếu nói rằng nước chảy thẳng vào biên giới phía bắc, mất đi chỗ hiểm trở, thì điều đó hoàn toàn không đúng. Tại sao? Khi đê Đại Ngô mới vỡ, nước chưa có chỗ chảy, vẫn không chảy về phía bắc; nay sông chảy đã tám năm, chảy ra biển nhanh chóng, sông biên giới càng sâu, thực sự không nên lo lắng quá mức. Giả sử quả có điều này, thì Trung Quốc nắm thượng nguồn, kẻ địch phương bắc há không lo bị thừa nước mà quấy nhiễu sao?

[40] Từ xưa, con đường Hung Nô xâm nhập, như Triều Na, Tiêu Quan, Vân Trung, Sóc Phương, Định Tương, Nhạn Môn, Thượng Quận, Thái Nguyên, Hữu Bắc Bình, không nơi hiểm yếu nào mà chúng không xâm phạm. Há phải chỉ có sông Giới Hà^[14]là đủ ngăn chặn sao? Thần cho rằng từ khi bản triều lập quốc đến nay, chưa từng có dòng sông lớn nào yên ổn hợp với dấu tích của Vua Vũ, thuận lợi như thế này. Sông Giới Hà về sau chỉ càng sâu rộng, chắc chắn không có chỗ cạn đọng, làm sao đuôi sông lại chảy thẳng vào địa giới phương Bắc? Trung Quốc cũng không có lý nào để mất hết các nơi hiểm yếu. Thiếp Hoàng: “Hiện nay Hoàng Hà chảy qua, đúng là có chỗ bồi đọng, nhưng gặp vùng đất bằng phẳng, dòng chảy chậm lại thì bùn cát tự nhiên đọng lại. Nếu chảy vào chỗ sâu, dòng chảy xiết mạnh, thì chỉ có bào mòn, không thể tích tụ. Huống chi sông Giới Hà không chỉ bị nước đục và các dòng chảy khác xói mòn, lại thêm hai lần thủy triều mỗi ngày tác động, chắc chắn không có lý do gì để về sau trở nên cạn đọng. Xin đừng để Thánh thượng lo lắng.”

(Bách Lộc và các quan trả lời chiếu, theo bản tấu thêm vào, hành trạng ghi chép khi sứ giả trở về, nay theo thực lục, phụ lục ngày 18 tháng 4. Nhưng thực lục chỉ ghi tóm tắt, muốn hiểu rõ đầu đuôi việc sông, nên ghi chép chi tiết. Bách Lộc phụ truyền phần lớn dựa vào hành trạng, Quân Tích phụ truyền càng không rõ ràng. Nhận được chiếu năm Nguyên Phong thứ 4, đã phân biệt trước sau vào ngày 28 tháng giêng.)

[41] Cùng ngày, Tả Gián nghị đại phu Lương Đào lại dâng sớ luận tội trạng rõ ràng của Thái Xác, nên đưa ngay vào ngục, không cần xuống An Châu lấy bản gốc và bắt Xác phân tích. Chiếu An Châu hạn trong ba ngày phải báo cáo. Triều đình đã dùng lời tấu của Ngô Xử Hậu, bắt Xác phân tích, Ngự sử trung thừa Lý Thường, Thị ngự sử Thịnh Đào cũng dâng sớ, ý muốn bênh vực Xác, thực chất muốn trị tội Xử Hậu, nhưng không dám nói thẳng.

(Theo ghi chép của Vương Nham Tẩu.)

[42] Trước đó, Tả Gián nghị đại phu Lương Đào, Hữu Ty gián Ngô An Thi, Hữu Chánh ngôn Lưu An Thế cùng tấu rằng: “Sớm nay, thần Đào và thần An Thi vào điện Diên Hòa đối đáp, trình bày đầy đủ việc Thái Xác oán hận và phỉ báng Vua cha, tình lý rất nghiêm trọng. Nhân đó, thần đã tâu hỏi thêm về việc còn có ai khác trong giới ngôn luận đã luận tội, được nghe lời thánh dụ: ‘Chỉ có các khanh và Lưu An Thế, ngoài ra không có ai dâng chương sớ.’ Thần trộm nghĩ, quốc gia thiết lập chức Ngự sử, vốn là để nghiêm chỉnh kỷ cương, giám sát trăm quan, dù chỉ là vi phạm nhỏ đến nghị luận triều đình, cũng phải bị đàn hặc. Nay Thái Xác phản nghịch vô đạo, chỉ trích xa giá, mà Ngự sử đài vốn có chức trách đàn hặc, lại không nói một lời, ủng hộ kẻ gian, không trung thành, kết đảng làm ác không sợ hãi, chưa từng thấy ai đến mức như vậy. Thần trước đây đã từng tâu rằng bè đảng của Thái Xác phần lớn đang ở triều đình, lo rằng chúng sẽ tạo ra lời lẽ xảo trá, tìm cách cứu giúp, không ngờ Ngự sử đài ở nơi có thể nói mà lại không đàn hặc, lại lo rằng bè đảng gian tà sẽ làm rối loạn công luận, có thêm tấu chương, sợ mở đường cho việc tố cáo lẫn nhau. Thần trộm nghĩ, người xưa thấy kẻ vô lễ với Vua thì như chim ưng đuổi chim sẻ, há có thể mắt thấy kẻ gian ác xúc phạm triều đình, phỉ báng Vua trên mà lại muốn bỏ qua không hỏi? Nếu không phải vì việc Thái Xác bị phát giác hôm nay, thì bè đảng của hắn khó lòng bị lộ rõ. Thần còn lo rằng Ngự sử đài biết thần đã có tấu chương, sẽ làm lễ nói một lời để ngăn chặn dư luận bên ngoài. Nếu quả thực như vậy, thì việc chúng bao che tội ác càng thêm rõ ràng. Kính mong bệ hạ lưu lại tấu chương này của thần, đợi khi việc Thái Xác xong xuôi, sẽ minh xét tội trạng, đặc biệt đày đi xa, để phân biệt rõ kẻ gian người ngay^[15], không làm hỏng việc nước.”

(《An Thế tập》, đây là chương thứ ba, chú thích: “Cùng với Lương Đào, Ngô An Thi đồng tấu.”)

[43] An Thế lại tâu: “Thần gần đây vì Thái Xác có lời lẽ xúc phạm đến xa giá, tình lý rất nghiêm trọng, đã kịp thời tâu trình, xin trị tội hắn. Tuy nghe nói đã có chỉ dụ xuống cho An Châu thu thập bản gốc, và lệnh cho Xác khai báo nguyên do, nhưng đến nay vẫn chưa thấy báo cáo lại. Thần nghe nói từ trên các quan chấp chính đến dưới các lại viên, đảng của Xác chiếm gần một nửa, trăm phương ngàn kế tìm cách cứu giúp, cùng ra sức hết mình. Nếu để lời tà thuyết được lưu hành, làm lung lay chính luận, thì việc triều đình rất đáng lo ngại. Đây là điều khiến thần đêm ngày lo lắng, và vì thế mà quá lo cho bệ hạ. Thần thấy từ khi hai thánh lâm triều đến nay, chính sự ngày càng mới mẻ, bọn Thái Xác không thể thực hiện được ý đồ gian trá, trong lòng oán hận, rình rập rất gấp, nhưng vẻ ngoài vẫn tỏ ra thân thiết, chưa từng lộ ra. Nay bỗng nhiên làm ra bài thơ này, thần e rằng tổ tiên, thần linh, trời đất phù hộ, ghét Xác đã đến cực điểm, nên đưa cơ hội này đến với bệ hạ.

Thần thấy Lý Thường, Thịnh Đào giữ chức vụ giám sát, mắt thấy Thái Xác vô lễ với Vua cha, mà lại do dự chần chừ, không hề đàn hặc; đến khi triều đình đã có xử lý, mới bắt đầu nói một cách đầy đủ lễ nghĩa, nhưng lại là lời lẽ đúng sai lẫn lộn, đều không có kết luận rõ ràng. Từ Trạch Tư trở xuống, vẫn không thấy có chương sớ nào. Ngự sử như thế, kỷ cương còn dựa vào đâu? Bành Nhữ Lệ ở hàng ngũ thị tòng bàn luận, không lấy việc ghét ác làm tâm, lại dùng lời mở đường tố cáo để biện giải. Những người khác dâng lời, thần tuy không biết tên họ, nhưng chủ trương của họ, chắc cũng không khác Nhữ Lệ là mấy. Thần cho rằng Lý Thường ở chỗ có thể nói mà không nói, hoặc tuy nói mà trong lòng lại giữ hai lập trường; Bành Nhữ Lệ không phải chịu trách nhiệm nói, lại dám dâng sớ, lẽ ra phải có suy nghĩ cao xa, vượt lên trên thế tục, mà lại trách người tố cáo, kẻ bội nghịch vô đạo thì muốn bỏ qua không hỏi. Việc tố cáo không thể khuyến khích, điều đó đúng, nhưng đối với kẻ khinh nhờn Vua cha, chứa chấp mưu họa, lại có thể khuyến khích sao? Kết bè gian dối trên, còn gì tệ hơn! Nếu không phải vì việc của Xác bị phát giác, thì bọn tiểu nhân kết bè, không có cách nào lộ ra, chỉ mong bệ hạ định đoạt trước, đừng nghe lời đồn, trừ bỏ gian tà, quyết đoán dùng uy, may ra kỷ cương triều đình được chấn chỉnh, tà chính được phân minh, thiên hạ may mắn biết bao!”

(An Thế tập, đây là chương thứ tư. Lý Thường ngày mồng 2 tháng 5 được bổ làm Binh bộ thượng thư, Thịnh Đào làm Thường thiếu.)

[44] Tả Gián nghị đại phu Lương Đào lại tâu: “Nghe đồn trong hàng ngũ bề tôi, có kẻ ngấm ngầm dâng lời tà thuyết, tìm cách cứu giúp Thái Xác, và có người xin trị tội Ngô Xử Hậu. Các quan trong triều kinh hãi truyền tai nhau, cho rằng những kẻ trung thành với Thái Xác nhiều hơn những người trung thành với triều đình, kẻ dám nói lời gian tà nhiều hơn người dám nói lời chính nghĩa. Từ đó thấy rõ khí thế hung hãn của Thái Xác, làm hại chính sự, gây mối lo lớn. Phàm việc đúng sai là công luận của thiên hạ, trăm ngàn lời riêng tư không thể làm rối loạn; thưởng phạt là công cụ sắc bén của bậc quân chủ, hai ba kẻ bề tôi ngông cuồng không thể xâm phạm. Nếu để công luận bị khuất phục, công cụ bị lung lay, thì lấy gì để yên xã tắc, chỉnh đốn triều đình, tỏ rõ với thiên hạ sự công bằng vô tư? Bệ hạ thông minh sáng suốt, công bằng tuyệt đối, không bị mê hoặc, chân ngụy tà chính, ai nấy đều rõ, không cần thần nói nhiều mới thấu hiểu. Thần cho rằng kẻ đầu tiên dám làm việc ngông cuồng này, lời nói của họ có hai ý: nếu không phải vì sợ hãi, thì cũng là vì bè phái. Kẻ sợ hãi thì lo rằng phép tắc triều đình không nghiêm, sẽ dẫn đến nguy cơ tái diễn; kẻ bè phái thì lo rằng quyền thế của Thái Xác mất hết, không còn chỗ dựa. Lợi hại liên quan đến bản thân, bên trong bên ngoài đều tương đồng, ngang dọc che chở, lừa dối bịp bợm, chỉ biết nuôi dưỡng tình riêng, đánh mất tiết tháo của bề tôi, chỉ lo phụ lòng Thái Xác mà không lo phụ nước, chỉ biết yêu Thái Xác mà không biết yêu Vua. Có bề tôi như thế, quốc gia còn trông cậy vào ai!

Thần xem xét từ xưa đến nay, bậc quân chủ muốn trị tội bề tôi, mà các quan dùng lý lẽ để cứu giúp rất nhiều, nhưng đều vì tấm lòng của họ có thể tha thứ được. Lấy lòng mình suy đoán lòng người mà thấy tương đồng, thì dẫn lý lẽ trình bày, chỉ rõ sự việc, may sao bậc quân chủ thấu hiểu tấm lòng mà bỏ qua hành vi. Nay Thái Xác oán hận phản nghịch, ẩn chứa mưu họa, không có gì đáng tha thứ, lòng ai có thể tương đồng mà lại cứu giúp cho hắn? Còn việc lấy cớ phong trào tố cáo không nên khuyến khích mà trách Ngô Xử Hậu, cũng là không đúng. Cái gọi là tố cáo, là giữa những người cùng đẳng cấp, chỉ vì thỏa mãn oán hận, bới móc chuyện riêng tư để hãm hại nhau, làm bại hoại phong tục, thật là không đáng khuyến khích. Còn như tự nhận tội ác, xúc phạm đến Vua và cha mẹ, thì bề tôi trung hiếu nghĩa khí thiết tha muốn tâu lên, không nên tùy tiện dẫn việc tố cáo để so sánh. Huống chi pháp luật không trừng trị, đạo nghĩa không ngăn cấm, thì lấy danh nghĩa gì để định tội Ngô Xử Hậu? Nếu cho rằng phong trào tố cáo không nên khuyến khích, thì như Thái Xác phản nghịch có nên khuyến khích không? Khuyến khích tố cáo, chỉ làm hại một người một nhà, còn khuyến khích phản nghịch, thì đến nỗi nguy loạn thiên hạ, lẽ nào chỉ lo cái hại hãm hại mà không lo cái họa nguy loạn? Đó là lời lẽ của kẻ gian, muốn làm mê hoặc trí tuệ mà làm rối loạn lời nói chính nghĩa, dùng mưu mẹo để thi hành ân huệ riêng, không có chút lòng trung kính, không thể không trị tội.

Các bề tôi dâng sớ tấu, xin đợi khi xử tội Thái Xác xong, mong bệ hạ đặc biệt ban chỉ dụ, giao cho ngoại đình thi hành, để chính danh tội trạng.”

Thiếp hoàng: “Thần trong chương này xin đợi khi xử tội Thái Xác xong, cùng các sớ tấu của bề tôi, giao xuống Tam tỉnh. Xưa nay mối lo là ở chỗ đúng sai đảo lộn, tà chính lẫn lộn, trong triều chưa được sáng tỏ. Nay nhân việc Thái Xác, thấy rõ lòng dạ của các quan trong triều, từ đó đúng sai tà chính đều rõ ràng, không thể không thi hành. Mong bệ hạ đặc biệt quyết đoán, để tỏ rõ trong ngoài. Pháp luật không thi hành với đại thần đã lâu, Thái Xác tội ác nhiều lần bộc lộ, phép tắc triều đình đã nhiều lần bị khuất phục, nên Thái Xác dám buông lời ngông cuồng, mắng nhiếc nguyền rủa, không chút kiêng sợ, cho rằng pháp luật chắc chắn không thi hành. Thần lo rằng trong hàng ngũ đại thần, cũng có kẻ dám theo bè phái, ngạo nghễ coi thường pháp luật, chỉ biết bảo vệ Thái Xác, không có lòng tôn kính hai cung, điều này không thể không cảnh giác. Tội của Thái Xác đã rõ, kẻ gian tự tiêu tan, nếu lại khuất phục pháp luật mà tha thứ, thì ngày sau ắt có việc nghiêm trọng hơn, e rằng sẽ là mối lo cho quốc gia, không thể không thận trọng trong việc này.”

(Tập của Đào là chương thứ tư.)

[45] Kỷ Mùi, Chiêu Tuyên sứ^[16], Nhập nội phó đô tri, Vĩnh Châu đoàn luyện sứ Lương Tòng Cát được lĩnh chức Khang Châu phòng ngự sứ.

[46] Chiếu rằng: “Những người đỗ cử nhân các khoa trước năm Nguyên Hựu thứ hai, nếu đã đổi sang ứng thi khoa Minh Pháp mới thì được phép dự thi, nhưng từ nay về sau không được phép đổi nữa. Những người dự thi trái phép sẽ bị tăng thêm hình phạt so với quy định cũ.” Đây là theo đề nghị của Lễ bộ và Hình bộ.

(Ngày mồng 8, ngày 18.)

[47] Nhâm Tuất, chiếu rằng các quan chấp chính ở Tam tỉnh, hàng tháng phải ghi chép sự việc chính sự đương thời, và những việc được chỉ dụ chung của Tam tỉnh, sẽ luân phiên nhau biên soạn.

(Theo sách 《Chính mục》, những việc được chỉ dụ chung của Tam tỉnh và ghi chép chính sự đương thời, do các Thị lang và Tả Hữu thừa luân phiên biên soạn hàng tháng.)

[48] Trước đó, Trung thư xá nhân Tăng Triệu tâu rằng: “Thần trộm thấy chỉ dụ ban ra: ‘Thân thuộc của Hoàng thái phi là dân huyện Vi Thành, châu Hoạt tên là Hầu Xưng, trước đây vì việc đấu thầu quán rượu, thiếu nợ lợi tức và tiền vốn của quan phủ, xin nhận nộp số tiền thiếu nợ trước đây, có thể chia đều trong bảy năm để nộp. Tất cả các giấy tờ thế chấp và lợi tức đã thu giữ, đều đặc cách trả lại trước cho người đó, người khác không được viện dẫn làm theo, và miễn cho việc sai người giám sát thúc giục.’ Thần trộm nghĩ rằng Hoàng đế bệ hạ và Thái hoàng thái hậu bệ hạ vì Hầu Xưng là thân thuộc của Hoàng thái phi, nên đặc cách kéo dài thời hạn nộp tiền, trả lại giấy tờ thế chấp và lợi tức. Đối với quan huyện, việc này rất nhỏ nhặt, nhưng một khi mệnh lệnh này được thi hành, thần e rằng sẽ có người nhờ thân thuộc mà viện dẫn lẫn nhau, ngày tháng tích lũy, dần dần làm rối loạn triều chính^[17], tạo nên thói quen xin xỏ, mở đường cho sự may rủi, nên bậc tiên vương khi làm việc gì đều phải nghĩ đến hậu quả, bề tôi trung thành thường can gián từ khi mới manh nha, chính là vì lẽ đó. Huống chi địa vị của Hoàng thái phi rất long trọng, được thiên hạ kính trọng, chắc chắn sẽ không vì việc riêng nhỏ nhặt mà làm hỏng kỷ cương, làm vẩn đục đức hạnh, có lẽ là vì bị tình cảm ép buộc, không thể không làm vậy. Tuy nhiên, thần trộm nghĩ rằng nếu Hoàng thái phi thương xót người đó khốn khó, có thể ban cho vàng bạc, nhưng e rằng không nên để phiền đến chiếu chỉ, mở ra cánh cửa may rủi, khiến thiên hạ nghe thấy mà có thể dò xét, điều này thần càng thấy cần phải bảo vệ thể diện cho Hoàng thái phi. Kính mong Thánh từ suy nghĩ kỹ lời thần, nếu có chút gì đúng, nên thu hồi chỉ dụ trước khi ban ra, để người ngoài không có dịp bàn tán, làm tăng thêm đức lớn của cung đình, ích lợi không nhỏ.

Kinh truyền có câu: ‘Người quân tử yêu người bằng đức, kẻ tiểu nhân yêu người bằng sự nuông chiều.’ Thần không có ý gì khác, chỉ ôm lòng trung thành yêu mến bệ hạ, không dám nuông chiều mà thôi. Mong bệ hạ soi xét, thật may mắn biết bao!”

Lời tâu kèm thêm rằng: “Chiếu chỉ đã ban ra, thần e rằng các châu huyện vì Hầu Xưng là thân thuộc của Hoàng thái phi, há dám chất vấn gì, huống chi lại có lệnh miễn giám sát thúc giục, thì dù có thời hạn bảy năm, cũng e rằng chưa chắc kịp thời nộp. Kính mong Thánh từ suy xét thêm.” Bèn ban chiếu rằng: “Số tiền thiếu nợ của Hầu Xưng, đặc cách cho dùng lợi tức để bù vào; các giấy tờ thế chấp đã thu giữ, vẫn để tại quan, cho phép nộp tiền để lấy lại; số tiền thiếu nợ, chia đều trong bảy năm, và miễn cho việc sai người giám sát thúc giục, người khác không được viện dẫn làm theo.”

[49] Bấy giờ, Hộ bộ thị lang là Tô Triệt tâu rằng: “Thần trộm nghĩ rằng các khoản nợ của dân được miễn giảm đều có điều luật, trên dưới cùng tuân thủ. Phàm có việc khoan thứ, đều phải qua bộ Hộ xét duyệt, không trái pháp luật, rồi mới thi hành. Chưa có trường hợp nào như Hầu Xưng, trực tiếp từ triều đình ban xuống thánh chỉ, không hỏi xem điều luật có cho phép hay không, một mặt thi hành, lại còn bảo mọi người không được viện dẫn làm tiền lệ. Các quan lại trong bộ đều nghi ngờ, không dám thi hành, sợ rằng mệnh lệnh này một khi ban ra, các nhà có nợ đều sẽ bất bình, đã làm tờ tâu lên Thượng thư tỉnh, xin triều đình xem xét rồi thi hành. Thần nay nghe nói Hầu Xưng là thân thích của Hoàng thái phi, hai Thánh vì ân ái nên đặc biệt ban xuống chỉ thị này^[18]. Thần là kẻ hèn mọn, không nên tâu bày thêm. Nhưng thần giữ chức ở Hữu tào, chuyên quản pháp độ phường trường, điều ước của tổ tông, nên cùng thiên hạ tuân thủ, không nên vì việc riêng trong cung cấm mà làm hỏng. Thần sợ rằng cửa này mở ra, trong cung sẽ nương tựa lẫn nhau, dần dần đáng sợ, thần nếu không làm tròn chức trách, tội sẽ lớn. Thần nghĩ Hoàng thái phi phụng dưỡng hai cung, mọi việc đều theo lễ pháp, ngoài triều tuy xa cách, chưa nghe có việc gì sai trái. Nay Hầu Xưng thiếu nợ, chỉ khoảng mấy vạn quan, nếu vì thân thích mà bỏ tiền của ra giúp đỡ, dưới đủ để giữ ơn cốt nhục, trên đủ để giữ phép tắc tổ tông, thiên hạ truyền tụng, không còn lời dị nghị. Phép công được giữ vững, thế nước thêm mạnh, đối với đức lớn của Thái phi cũng không phải là việc nhỏ. Thần vì lòng kính pháp yêu Vua, xin đòi lại mệnh lệnh trước, để thiên hạ biết rõ triều đình không vì tình riêng mà hại việc công. Mạo muội tâu bày, cúi đầu chịu tội.”

Tờ thiếp vàng nói: “Xét rằng các hộ mua phường trường, nếu có nợ tiền quan, đã bị thu giữ thế chấp, lợi tức thu được phải nộp quan; việc thu giữ thế chấp cũng phải theo điều luật mà bán đi. Nay chỉ thị ban xuống có điều trái luật.”

(Việc này có tuân theo hay không cần xét lại. Ngày 4 tháng 2 năm thứ 5, Hầu Xưng được mượn bổ chức, là cậu của Hoàng thái phi.)

[50] Chiếu rằng các đồng cỏ nuôi ngựa ở các viện, phường, giám trong kinh thành, gần đây do Thái bộc tự thu giữ, cho phép dân gian tiếp tục thuê lại như cũ, theo lời thỉnh cầu của Thái sư Văn Ngạn Bác.

[51] Xu mật viện tâu rằng, Tạ Lân, An phủ kiềm hạt Kinh Hồ Nam lộ, có công trong việc xử lý các vấn đề liên quan đến người Man. Chiếu ban sắc thư khen ngợi và ban thưởng vàng lụa.

[52] Ngày Quý Hợi, Trương Sơ Bình, hương cống tiến sĩ ở Túc Châu, mẹ đẻ là Lưu thị, vốn là tỳ nữ của tông thất Khắc Cụ. Sơ Bình nguyện nộp tiền thuê để đưa mẹ về, nhưng Khắc Cụ không đồng ý. Ngự sử đài xin theo ý Sơ Bình để khuyến khích phong hóa, được chấp thuận.

[53] Ngày Giáp Tí, Hồ Tông Hồi, quyền Chuyển vận phó sứ Kinh Đông lộ, được bổ làm Lại bộ lang trung; Cao Chú, Chuyển vận sứ Quảng Nam Tây lộ, được bổ làm Hộ bộ lang trung.

[54] Thừa nghị lang, Tân Thiểm Tây lộ chuyển vận phán quan Trương Cảnh Tiên được bổ làm Kinh Đông lộ chuyển vận phán quan. Trung thư xá nhân Tằng Triệu tâu: “Trước đây theo lệnh của Lại bộ gửi đến từ đầu, Cảnh Tiên từ Hà Bắc chuyển vận phán quan chuyển sang Thiểm Tây lộ. Thần vốn không biết người này, chỉ thấy triều đình trước đây điều Cảnh Tiên đến Hà Bắc, lệnh cùng đô thủy sứ giả Vương Hiếu Tiên đề cử việc tu sửa sông, bèn lấy các văn bản trước sau của Cảnh Tiên nói về việc sông xem xét kỹ, thấy rõ sự phản phúc, do dự, quan sát sự thật, liền soạn tờ tâu nạp vào Trung thư tỉnh, xin hành giáng truất, chưa dám soạn từ. Nay lại theo lệnh của Lại bộ gửi đến từ đầu, đổi sai Cảnh Tiên làm Kinh Đông lộ chuyển vận phán quan. Thần nghĩ rằng Thiểm Tây, Kinh Đông tuy lộ phân khác nhau, nhưng chức trách của chuyển vận phán quan thì như nhau, há có thể không làm được ở nơi kia mà lại làm được ở nơi này? Triều đình lấy bốn phương muôn dặm, tai mắt không thể thấy hết, nên đặt ra giám ty, gửi gắm tai mắt, phải chọn được người trung tín, thuần chính, có đức hạnh, sau đó mới có thể giao phó. Như Cảnh Tiên đã thử nghiệm, dấu vết rõ ràng, e rằng không đủ để đảm nhận trọng trách một lộ. Kính mong Thánh từ xem xét kỹ việc làm của Cảnh Tiên, bãi bỏ mệnh mới, hành giáng truất nặng, để các lộ giám ty nghe tin mà sợ hãi, đối với triều chính không phải là không có ích.

Thần đang đợi tội, chức trách là soạn mệnh, có điều không biết, không dám tùy tiện phát ngôn. Đã thấy việc làm của Cảnh Tiên như vậy, mà lại nhẫn nhục, vội vàng thuận mệnh, trên làm lầm lỗi thưởng phạt của triều đình, dưới làm mất chức trách của kẻ hạ thần, lòng riêng áy náy, thực không yên. Vì vậy không ngại ba lần mạo muội trình bày, nếu lời thần có chỗ đáng nghe, xin ban hành; nếu có điều dối trá, cũng cam chịu đày ải. Tờ tâu về Cảnh Tiên, nay sao chép đính kèm trước, còn từ đầu đã gửi đến, chưa dám soạn thảo.”

Sau hai mươi ngày, chiếu cho Cảnh Tiên làm Tri Đồng châu.

(Ngày 18 tháng 5, Cảnh Tiên làm Tri Đồng châu, nay viết chung.)

[55] Lại bộ lang trung Chương Tiết được quyền phát khiển Thiểm Tây lộ chuyển vận sứ, đô quan viên ngoại lang Chu Trật được quyền phát khiển Kinh Đông Đông lộ đề điểm hình ngục.

[56] Hiệu thư lang, Tập hiền hiệu lý Lý Đức Sô được bổ làm Đô quan viên ngoại lang. Hữu ty gián Ngô An Thi tâu rằng Đức Sô trước đây giữ chức Tông chính ty, dựa vào thế lực của Vương An Thạch, sau lại làm tai mắt cho Vương Khuê. Lại có Điện trung thị ngự sử Trạch Tư tâu rằng việc cưới vợ mà bàn đến tiền tài là không nên, vì thế chiếu chỉ cho Đức Sô vẫn giữ chức Hiệu thư lang như cũ.

(Việc giữ chức Hiệu thư lang như cũ vào ngày mồng 8 tháng 5, nay ghi chung lại.)

[57] Tri Đại tông chính thừa sự Hoàng Thường được bổ làm Hiệu thư lang.

[58] Quân lính dưới quyền Tuần kiểm Đào Lạc thuộc huyện Cử, châu Mật là Tôn Phúc giết quan bộ hạ là Lý Ninh. Đề điểm hình ngục Thạch Canh tâu rằng: “Ninh tính tình hung bạo, thường quyết đoán trách phạt quân lính, khiến họ oán hận, xin xử theo luật phối ngục.” Chiếu chỉ giáng Canh làm Tri châu Đài, vì Tam tỉnh cho rằng Canh xin tha cho bọn gian đạo là thất chức.

[59] Ngày Bính Dần, chiếu chỉ cho châu Mật đặt một chức Giáo thụ ở miếu Chí Thánh Văn Tuyên Vương, lấy người có học vị Ngũ kinh là Doãn Phục tâu lên để bổ nhiệm, theo lời tiến cử của Chuyển vận ty và Thái sư Văn Ngạn Bác.

[60] Chiếu chỉ cho các gia đình có từ ba đinh trở lên ở các trại biên giới thuộc châu Giai, nếu chính thân là người thuộc bảo giáp thì được miễn tập luyện mùa đông, theo lời tâu của Kinh lược an phủ ty.

[61] Khai Phong phủ tâu: “Các công việc thuộc phủ này từ mức lưu đày trở xuống, nếu có nghi ngờ về hình danh, tình và pháp không tương xứng, đều theo lệ cũ và sắc lệnh của một ty để tâu lên xử đoán. Gần đây soạn xong sắc lệnh của Hộ bộ và Khai Phong phủ, đều xác định tội danh rồi báo lên Hình bộ. Sau đó xin rõ lại, xin theo pháp lệnh cũ, chuẩn theo sắc lệnh cho Ngự sử đài xem xét, nếu có người phạm tội mà tình tiết nặng, xin đặc biệt xử phạt thích chữ và phối ngục, không được trực tiếp xin giáng xuống cho phủ này xử đoán, mà theo điều lệ của hữu trị ngục thuộc Đại Lý tự, giáng xuống cho Thượng thư tỉnh thi hành. Nếu sửa đổi ngay pháp lệnh đang thi hành, e rằng việc giam giữ sẽ bị ách tắc, xin chỉ đưa điều lệ mới vào sắc lệnh của Hộ bộ một ty, còn các công việc tâu xử đoán của phủ này vẫn theo pháp lệnh cũ.” Được chấp thuận.

[62] Ngày Đinh Mão, ban chiếu rằng: “Các công án do Khai Phong phủ tâu lên, trừ những vụ án có hình danh còn nghi ngờ hoặc chưa định được hình danh, đều giao xuống cho Đại Lý tự xét xử. Còn những vụ án đã định được hình danh, chỉ do Hình bộ căn cứ vào lệ để quyết định, nhưng vẫn yêu cầu bản phủ trong tờ trình phải ghi rõ xin giao xuống nơi nào. Các công án của Hộ bộ cũng làm theo như vậy.” Do Thượng thư tỉnh tâu rằng, từ khi thi hành chế độ quan chế, các vụ án đều do Đại Lý tự tâu xin, phần lớn đều rườm rà, lãng phí thời gian.

[63] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần gần đây từ mùa xuân sang hạ, hạn hán hoành hành, đất chấn sao rơi, tai dịch lớn liên tiếp xuất hiện, đã dâng lời bàn điên rồ, sơ lược trình bày lý lẽ tiêu trừ tai họa. Khi Bệ hạ kính sợ thiên giới, sửa mình tu đức, ngày đợi chiếu chỉ minh bạch dùng một hai điều, nay đã hơn mười ngày, chưa thấy thi hành, lòng lo lắng không thể tự yên, lại xin làm phiền thiên thính, mong được xem xét.

Thần từng xem 《Lễ Ký》, 《Xuân Thu》, 《Nguyệt Lệnh》, thấy rằng không nên tụ tập đông người, không nên xây thành quách, chôn cất xương cốt, không nên khởi công xây dựng. Có thể thấy thánh nhân thuận theo âm dương, noi gương thiên hạ, việc sử dụng sức dân không cướp mất thời vụ nông nghiệp, người chết ngoài đường cũng thuận theo sinh khí, nên mưa thuận gió hòa, tai họa không sinh, trời người hòa hợp, trên dưới yên ổn. Nếu như chính sách trái đạo, sử dụng sức dân quá mức, nhân lực mệt mỏi, khí lành dao động, thì nước sẽ có tai biến lũ lụt hạn hán, dân sẽ gặp tai ương dịch bệnh. Đó là lý do vì sao vị Vua kế thừa thiên mệnh phải ngày đêm cung kính mà không dám lơ là.

《Xuân Thu》 năm thứ 31 đời Trang Công, mùa đông không mưa. 《Ngũ Hành Truyện》 cho rằng năm đó xây ba đài. Năm thứ 21 đời Hi Công, mùa hạ đại hạn. 《Ngũ Hành Truyện》 cho rằng làm cửa nam, lao dân khởi công. Tai ương hay điềm lành đều ứng theo loại, ghi chép trong sách vở, đều có thể tra cứu. Thần thấy kinh sư tu thành đào hào, công phí lớn, số binh phu đã lên đến mấy ngàn, tiền công phí gần tám trăm vạn, đào xới mồ mả, trái với nhân nghĩa chôn cất xương cốt, trái nghịch thiên thời, phạm vào điều cấm không nên dùng binh^[19], dân khốn khổ vì lao dịch, nước tổn thất vì tiền của, vậy mà khí lành lâu không ứng nghiệm, chưa chắc không phải do việc này. Thần nghe nói thiên hạ có đạo, giữ ở bốn phương. Nay đế đô mà lại làm công cụ phòng thủ, thì bình phong bên ngoài còn dùng làm gì? Nếu cho rằng châu quận không đáng tin cậy, thì một thành ở đất bằng, e rằng không phải là nơi dùng võ. Huống chi nguồn lợi của quốc gia so với trước kia đã mất đi hơn một nửa^[20], chi tiêu ngày càng khó khăn, đúng lúc phải cắt giảm. Bệ hạ thân hành pháp độ, làm gương cho thiên hạ, mà lại bỏ tiền của không kể xiết vào chỗ vô dụng, há chẳng đáng tiếc sao! Hoặc cho rằng triều trước đã từng khởi công, muốn hoàn thành việc ấy, thì xin bãi bỏ thuê mướn dân, chỉ dùng quân Quảng Cố, không kể năm tháng, dần dần sửa chữa, còn các việc xây dựng không gấp khác, xin đặc biệt hạ chỉ, đều cho ngừng lại, để thuận theo ý trời, mong được mưa thuận.”

(Lương Đào cũng có hai chương, ngày tháng khác nhau, cần xem xét kỹ hơn.)