[PREVIEW] QUYỂN 428: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 4 (KỶ TỴ, 1089)

Bắt đầu từ ngày Giáp Ngọ tháng 5 năm Nguyên Hựu thứ 4 đời Vua Triết Tông đến hết tháng.

[1] Tháng 5, ngày Giáp Ngọ, Thượng thư tỉnh tâu: “Những người xuất thân từ Bảo giáp được bổ nhiệm làm Tá sai trở lên, lần đầu tiên xét duyệt khảo khóa, đã có chỉ dụ dùng người tiến cử, nếu không có thì kéo dài thêm 2 năm xét duyệt; nếu đã từng xét duyệt rồi thì việc thay đổi chuyển chức cũng theo quy định này. Còn những người được bổ nhiệm làm Điện thị hoặc quân chức như Đại tướng thì chưa có quy định cụ thể.” Chiếu chỉ: Đợi đến khi những người làm Tá sai trở lên đến kỳ xét duyệt khảo khóa, đều áp dụng theo quy định ban đầu về Tá sai.

[2] Tam tỉnh tâu: “Những người từ chức Thái trung đại phu trở lên tiến cử người làm Tri châu, hiện số người trong bộ rất nhiều, vì mỗi năm đều cho tiến cử, dẫn đến việc bổ nhiệm không thực hiện được; còn những người kinh nghiệm sáng suốt, đạo đức tốt, thì mỗi khi có khoa trường mới tiến cử.” Chiếu chỉ: “Từ nay về sau, chỉ khi có chiếu chỉ mới được phép tiến cử, tất cả các quy định về tiến cử Tri châu hàng năm và tiến cử người kinh nghiệm sáng suốt, đạo đức tốt mỗi khi có khoa trường đều không thực hiện nữa.”

(Thực lục đã sửa đổi bản văn này, làm mất đi sự thật, nay giữ nguyên bản văn.)

[3] Kinh Tây chuyển vận ty tâu: “Thôn Hàn Thành nhân vật đông đúc, trường vụ do dân chúng đấu thầu, xin đổi thành trấn, lập ty thuế rượu, đặt một viên Giám quan.” Được chấp thuận.

(Sách mới không ghi.)

[4] Ngày Ất Mùi, Triều phụng đại phu, Tri Duyện Châu Mã Mặc được bổ làm Vệ úy khanh. Triều tán lang, Quyền phát khiển Lưỡng Chiết lộ chuyển vận phó sứ Diệp Thân được bổ làm Đô quan viên ngoại lang. Triều tán lang, Quyền đề điểm Hà Bắc Tây lộ hình ngục Điền Tử Lượng được bổ làm Giá bộ viên ngoại lang.

[5] Ngày Bính Thân, Hình bộ tâu: “Các lộ xử án lưu đày đã xong, nếu trong bản án có tội đồ trở xuống bị sai lệch, chưa rõ có nên tâu lên xin chỉ đạo hay không.” Chiếu chỉ: Cho phép tâu lên xin chỉ đạo. Lại tâu: “Những sai lệch về tội đánh roi, gậy và tội đồ nửa năm, xin giao cho bộ dưới quyền sửa đổi và thi hành, quan lại không cần xét lại.” Được chấp thuận.

[6] Ngày Đinh Dậu, Lại bộ Thượng thư Tô Tụng được bổ nhiệm làm Hàn lâm học sĩ Thừa chỉ. Hàn lâm học sĩ Hứa Tướng kiêm nhiệm Lại bộ Thượng thư. (Hứa Tướng kiêm Lại thư, theo chính mục thêm vào.) Triều phụng lang, vừa được bổ nhiệm làm Lễ bộ Viên ngoại lang Giả Dịch được bổ nhiệm làm Điện trung Thị ngự sử.

[7] Sứ giả nước Vu Điền là Lý Dưỡng Tinh, Ngạc Đan Uy Cách cùng đoàn tùy tùng tiếp tục dâng cống ngọc trai, ngà voi, san hô, dược liệu và các vật phẩm khác.

[8] Trước đó, Tả gián nghị đại phu Lương Đào tâu: “Thần kính nghe Thái hoàng thái hậu đích thân lập hoàng đế, kế thừa sự nghiệp lớn, công đức sáng tỏ, thiên hạ đều biết, nên trong thời gian nhiếp chính, trong ngoài đều quy phục. Thần nghe nói bọn Thái Xác tham công trời, coi đó là sức mình, rêu rao khắp nơi, tự xưng có công lớn với xã tắc, lúc đó dư luận đã không thể dung thứ. Thái hoàng bảo vệ thánh thể, nay đã hơn năm năm, mà bọn gian thần lại ngầm tạo ra lời đồn, tráo trở ngông cuồng, tự cho là có công, làm lung lay tình thế thuận lý yên ổn của quốc gia. Vì vậy, bề tôi trung nghĩa không kìm được phẫn nộ, dâng lời xin xử lý nghiêm minh việc này, làm rõ tội trạng, để tỏ rõ công đức của Thái hoàng thái hậu. Thần cho rằng có thể lập tức làm rõ, không cần đợi điều tra rồi mới thấy.

Thần trước đây được triệu về qua Hà Dương^[1], gặp Tri châu sự Hình Thứ, thần nhân lúc nói chuyện hỏi Thứ rằng: ‘Nghe nói trước khi hoàng đế lên ngôi, Thái hoàng bế quan gia lên ngự tháp của tiên đế, hỏi về việc ban ân xá và thăng chức cho hoàng tử, tiên đế gật đầu, vậy là Thái hoàng đã quyết định, ông có biết không?’ (Việc này là khi thần làm Kinh Tây đề hình nhật^[2], nghe đồn ở Dĩnh Xương phủ. Lại nói: ‘Thái hoàng không nỡ nói rõ lập làm thái tử, nên nói là thăng chức.’) Thứ nói: ‘Việc này cũng nghe nói.’ Thứ lại nói: ‘Biết rằng mười ngày trước đó, Thái hoàng đã quyết định đại kế trong cung.’ Thần thấy Thứ vốn được Thái Xác tin dùng, bèn lại hỏi: ‘Lúc đó đại thần đã vào chưa?’ Thứ nói: ‘Chưa vào.’ Thần nói: ‘Như vậy, việc này vốn là do Thái hoàng quyết định.’ Thứ nói: ‘Đúng vậy. Thứ còn thấy một cuốn sách, nói rõ đầu đuôi đều do Thái hoàng.’ Thần lại hỏi lấy từ ai, Thứ nói: ‘Biết rất rõ, không cần hỏi.’ Thần lại hỏi nội dung sách, Thứ không chịu nói hết, chỉ nói sơ lược rằng: ‘Mười ngày trước, đại kế đã định.’ Cuốn sách này hẳn ở trong cung, có thể tra xét hư thực, mong Thánh từ chỉ thị tìm kiếm ban ra; nếu mất sách, xin hạ lệnh cho Thứ lấy bản sao dâng lên, rồi giao ra ngoài, cho triều thần biết. Lại bắt Thứ trình bày rõ nguồn gốc việc này, đem sách giao cho Sử quán, chép vào quốc sử, làm thêm bản khác, cất trong cung, chọn cung nhân cẩn trọng giữ gìn. Gần đây Hình Thứ đối với Tư Mã Khang v.v. lừa dối bịa đặt, lời lẽ tráo trở, việc này rất lớn, không thể không sớm làm rõ.”

Thiếp hoàng: “Thần cho rằng bọn Thái Xác lâu nay lừa dối tiên đế, được tin dùng, chiếm đoạt giàu sang, tiên đế sau biết ác tâm của chúng, chưa kịp xử lý. Nay bệ hạ lấy chí công trao quyền cho người hiền, đuổi hết kẻ gây loạn, để kế thừa chí tiên đế, bọn tiểu nhân sợ mất danh vị, trăm kế gian trá, kết bè kết đảng, ngông cuồng không gì không làm, không còn biết xấu hổ sợ hãi, mong được tiến cử lại. Sáng nay tuy được hoàng đế bệ hạ tuyên dụ rằng ‘việc lúc đó rất rõ ràng’, nhưng thần cho rằng đối với Thái hoàng thì không thể không sớm làm rõ, khiến mưu kế gian trá của bọn tiểu nhân không dám nảy sinh. Mong Thánh từ xem xét kỹ lời nói và con người của Thứ, nếu thật sự trung chính, có thể khen thưởng, xin nhân đó đặc biệt ban ân tưởng lục; tội của Thứ cũng xin xét thêm, nếu trong sách của Thứ quả có lời đó, tức là khác với việc Thứ ở ngoài rêu rao Thái Xác có công với xã tắc, có thể thấy gian trá tráo trở của Thứ, xin tra hỏi trách cứ, xử lý nghiêm minh, trên để làm rõ đức hiếu của hoàng đế, tỏ rõ công lao chí công chính trực lập ngôi của Thái hoàng, dưới để dứt mưu gian bịa đặt của bọn hung thần.”

(Hình Thứ nói: “Trong vòng mười ngày trước, kế hoạch lớn đã định”, sách này nên xem xét kỹ lưỡng.

Trương Thuấn Dân viết trong hành trạng của Lương Đào rằng: “Đào từng tâu mặt rằng: ‘Thái Xác gian hiểm, hung ác, xảo quyệt, ở triều trước nhiều lần dựng lên những vụ án lớn, đè nén người lương thiện, chiếm đoạt ngôi tể tướng, cậy quyền thế, người ta không dám chỉ trích, tội lừa dối trong ngoài đều biết. Khi hai cung mới lâm triều, các quan đều công kích, bệ hạ bỏ qua lỗi lầm của hắn, cho làm quan ở quận gần, lễ nghi vẫn giữ như cũ. Em trai hắn là Thạc tham ô tiền công đến hàng vạn quan, Xác đang làm tể tướng, che mắt thánh minh, Xác chỉ bị giáng chức đi quận nhỏ, phụ ơn lớn, không chịu sửa mình, còn dám xúi giục mưu đồ gian ác, tham công trời cho, coi như sức mình, nay làm thơ phỉ báng, tội nhỏ mà thôi.

Kính nghĩ quan gia là con trưởng của tiên đế; tiên đế là con trưởng của thái hoàng. Tiên đế từng cho hoàng tử dự yến tiệc, ra mắt quần thần, tỏ rõ cho thiên hạ, trong ngoài đều quy thuận. Thái hoàng thân lập thánh tôn, nối nghiệp lớn, vì sự yên ổn muôn đời của tông miếu xã tắc. Thần từng nghe khi tiên đế uống thuốc, thái hoàng bế quan gia lên long sàng của tiên đế, thái hoàng nói với tiên đế rằng: “Cho hoàng tử thăng chức.” Tiên đế gật đầu. Thái hoàng không muốn vội nói lập ngài làm thái tử^[3], nên nói là thăng chức.

Thần lại thấy Hình Thứ nói lúc đó các đại thần đều không biết việc lập ngôi, Thứ lại nói: “Từ mười ngày trước, thái hoàng trong cung đã định kế lớn.” Lúc đó, các đại thần chưa vào, các đại thần nào có dự định trước? Thứ lại nói từng có thư tâu lên hai cung rằng: “Trong vòng mười ngày trước, kế lớn đã định.” Xác há không biết thái hoàng bệ hạ đức sáng suốt, cẩn thận, xưa nay không ai sánh bằng, nên dám nói lời bất trung, không thể so sánh, chỉ muốn tạo cơ sở cho ngày sau vu cáo, lừa dối trời đất xã tắc, lấy đó làm căn cứ. Nên thần trước đây tâu mặt rằng Xác mang lòng gian, thơ văn chỉ là chuyện nhỏ.’

Thái hoàng nói: ‘Lúc đó thứ tự, quan gia nhớ hết, thái phi, cung tần đều ở bên cạnh.’ Đào lại nói: ‘Tiên đế lập con, đại thống đã thuận, các đại thần có công gì?’ Hai cung bảo Đào: ‘Đều như lời khanh nói.'”

‘Hành trạng’ viết như vậy, giống với lời tâu của Đào, chỉ nói Thái Xác làm thơ phỉ báng là tội nhỏ, còn tâu không có lời này, lại chép thái hoàng nói “Lúc đó thứ tự, quan gia nhớ hết, thái phi, cung tần đều ở bên cạnh”, nên ghi chép rõ ràng.)

[9] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế cũng tâu:

“Thần vào ngày 24 tháng này, tại điện Diên Hòa tiến đối, đã từng bàn về việc bè đảng của Thái Xác, tuy chỉ trình bày đại khái, nhưng trong lòng thần có lòng thành khẩn, chưa thể truyền đạt hết đến tai trời, việc này rất quan trọng, không thể không lo lắng, mong bệ hạ không ngại phiền mà xem xét kỹ.

Thần nghe nói Thái Xác, Chương Đôn, Hoàng Lí, Hình Thứ bốn người, vào cuối năm Nguyên Phong, kết giao với nhau, xưng là bè đảng chết. Đôn, Xác nắm quyền chính, xướng xuất trong triều; Lí làm Trung thừa, cùng các thuộc hạ hòa hợp bên ngoài; Thứ đứng giữa, đi lại truyền đạt. Việc thiên hạ đều nằm trong tay họ, công khai kết bè, coi thường người khác, đến khi tiên đế băng hà, thánh thượng kế vị, bốn người này tự cho mình có công định sách, mê hoặc trong ngoài, không ai dám tranh luận. Đến khi Tư Mã Quang được trọng dụng, bọn gian thần sợ hại đến mình, bèn sai Đôn trước mặt bệ hạ cực lực chê bai, bệ hạ thấy Đôn không có lễ bề tôi, đuổi ra ngoài. Xác lại vì việc em là Thạc tham ô bị phát giác, cũng bị cách chức tể tướng. Lí, Thứ vì phạm tội, lần lượt bị điều ra ngoài. Sau đó, Đôn ở Tô Châu làm nhiều việc phi pháp, cưỡng ép mua ruộng đất của dân với giá rẻ. Xác ở An Lục không tự kiểm điểm, làm thơ phú, phỉ báng Vua cha. Thần nghĩ rằng Đôn, Xác dám ngang ngược, không biết sợ hãi, là do từ trước đến nay họ luôn khen ngợi lẫn nhau, tự cho mình là bề tôi của xã tắc, trong lòng có chỗ dựa, nên mới dám như vậy. Nếu không sớm phân biệt chính tà, giải tỏa mối nghi ngờ của thiên hạ, thần e rằng sau này ắt sẽ thành mối họa cho triều đình.

Thần tuy ở xa, không biết rõ chi tiết việc tiên đế truyền ngôi, nhưng từng nghe các bậc tấn thân sĩ đại phu kể lại đại lược, nay xin trình bày từng điểm để bệ hạ rõ. Thần nghe rằng vào ngày yến tiệc mùa thu năm Nguyên Phong thứ bảy, hoàng đế hiện tại ra mắt quần thần, kinh thành xôn xao bàn tán, cho là việc lớn. Sang năm sau, tháng ba, Thần Khảo băng hà, mọi người đều cho rằng việc ngài xuất hiện trước đó đã cho thấy ý định truyền ngôi cho con, đó là việc thứ nhất. Khi tiên đế lâm bệnh, hai vương Kỳ và Gia mỗi ngày đều đến điện tẩm thăm hỏi, đến khi bệnh tình nặng thêm, Thái hoàng thái hậu liền ra lệnh cho hai vương trở về cung, không được tùy tiện vào nếu không có lệnh triệu. Điều này cho thấy thánh tâm vô tư, việc bảo hộ rất thận trọng, đó là việc thứ hai. Khi lập thái tử, các đại thần chưa từng khuyên can, nhưng Thái hoàng thái hậu đã đưa ra bản kinh Phật do hoàng đế tự tay viết để cầu phúc cho Thần Khảo, tuyên bố với các quan chấp chính, khen ngợi lòng nhân hiếu bẩm sinh của ngài, rồi sai soạn chiếu cáo với triều đình. Việc này đã được quyết định từ trước, không cần nhờ sự giúp đỡ bên ngoài, đó là việc thứ ba. Khi bệ hạ mới nghe chính sự, đã cho xây dựng phủ đệ thân hiền, vừa hoàn thành thì hai vương lập tức dọn ra ngoài, thiên hạ không ai không kính phục sự thánh minh của bệ hạ, thấu hiểu lý lẽ tránh xa hiềm nghi, đó là việc thứ tư. Những điều thần nghe được, đại khái là như vậy. Thực ra Thái hoàng thái hậu đã có suy tính sâu xa, vì kế sách lâu dài của tông miếu xã tắc, nhưng bốn người kia lại dám tham công trời, coi đó là sức mình, thần tuy ngu muội, trong lòng luôn căm ghét.

Gần đây, Tư mã Khang đến kinh đô, Hình Thứ mời ông ta đến Hà Dương, trong bữa tiệc, không ngừng khen ngợi Thái Xác và những người khác, dò xét ý tứ của ông ta, đều là những lời bợ đỡ, có lẽ muốn Khang đến kinh đô truyền đạt ý kiến của mình, âm thầm cùng Thái Xác bàn mưu tính kế để được dùng lại. Bọn gian thần hại chính, đã đến mức này! Thần trộm nghĩ, Chương Đôn, Thái Xác nắm quyền mười năm, bè đảng tiểu nhân, trong ngoài liên kết chặt chẽ, tạo ra lời nói gian trá, mê hoặc quần chúng ngu muội, thần e rằng lâu ngày, tà thuyết sẽ được lưu hành, ly gián hai cung, làm tổn thương lòng hiếu thảo, thì bọn Thái Xác dù chết muôn lần cũng chẳng bù đắp được gì? Kính mong bệ hạ gây dựng phúc lành từ lúc chưa hình thành, phòng ngừa họa hoạn từ lúc chưa manh nha, ban chiếu rõ ràng cho các quan chấp chính và những người được ủy thác lúc bấy giờ, cùng nhau ghi chép sự việc chứng kiến việc lập Vua hiện nay, làm thành sách 《Kim Đằng》, cất giữ trong cung; lại ghi chép đầu đuôi sự việc ấy vào sách thực lục, sau đó xử tội rõ ràng bốn kẻ hung ác, ban bố khắp thiên hạ. Ngoài việc Thái Xác gần đây đã bị biếm truất, còn Chương Đôn, Hoàng Lý, Hình Thứ, xin đều bị phế bỏ, đày ra nơi xa, suốt đời không được dùng, để bọn gian thần ngừng mưu đồ, ngày sau không còn lo lắng. Mong bệ hạ lấy một ý kiến nhỏ trong ngàn suy nghĩ của thần, xin lưu tâm nghe, thật là may mắn vô cùng!”

(Chương này của An Thế được dâng lên sau ngày 24 tháng 5^[4], chương viết “Thái Xác gần đây đã bị biếm truất”, là chỉ việc đến Tân Châu. Ngày 18 đã có lệnh đến Tân Châu, An Thế cũng đề cập đến Hình Thứ và những người khác, Thứ sau đó bị khiển trách. Việc khiển trách Thứ chắc chắn không cùng ngày 18 với việc Thái Xác đến Tân Châu, mà phải là sau ngày 24 hoặc cuối tháng 5. Sách cũ ghi chép việc của Thái Xác rất sơ sài, và gộp cả việc khiển trách Thứ vào ngày 18. Sách mới tuy có thêm chương này của An Thế, nhưng lại đổi ngày 24 thành “hôm qua”, có lẽ do không thể khảo cứu kỹ càng đầu đuôi sự việc, chỉ sửa chữa văn cũ để kịp tấu trình. Nay trích ra việc khiển trách Thứ, đặt dưới chương của An Thế, nhưng cần tìm thêm chứng cứ, sửa chữa lại mới tốt. Theo ghi chép của Vương Nham Tẩu, việc khiển trách Thứ là ngày 28. Như việc phân tích Thái Xác không đáng ghi chép, sách cũ ghi chép đầy đủ, ý đồ của họ rõ ràng, mà sách mới vẫn theo đó; lúc ấy các quan đài gián đàn hặc và các quan tể chấp bàn luận, đều bị bỏ qua, không thấy chút nào, nói sách mới không sơ sài, được chăng? An Thế và những người khác bàn về Chương Đôn, Hoàng Lý, Hình Thứ và Thái Xác tổng cộng bốn người, Thứ và Thái Xác lần lượt bị biếm truất, còn Chương Đôn, Hoàng Lý lại không bị trị tội, cần xem xét. Theo ghi chép của Vương Nham Tẩu, Trung thừa Phó Nghiêu Dũ trước tiên bàn rằng Hình Thứ là tâm phúc của Thái Xác, xin xử trí một người này, còn lại không hỏi tới. Thị ngự sử Chu Quang Đình cũng bàn việc này. Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu bốn việc có thể làm rõ, đều là những việc trước ngày 28.)

Ngự sử trung thừa Phó Nghiêu Dũ, Thị ngự sử Chu Quang Đình tâu: “Hình Thứ là bạn thân của Thái Xác, việc gian trá của hắn mọi người đều biết. Thái Xác đã bị biếm truất, đồng đảng của hắn không thể không dao động, nếu trừng trị nặng Hình Thứ, còn lại đều bỏ qua, thì thiên hạ sẽ phục tùng và lòng dân yên ổn.” Lại tâu: “Thứ trái với học thuyết của Khổng, Mạnh, bắt chước biện luận của Tô, Trương, kết giao thân thiết với Thái Xác. Nay Thái Xác hủy báng Vua cha, đã bị xử trí, Thứ từ trước đến nay tự khen ngợi, cổ xúy, khiến các sĩ đại phu trong ngoài đều bị mê hoặc, nếu không trừng trị rõ ràng, e rằng không thể ngăn chặn lời bàn tán.”

Lại tâu: “Thứ và Thái Xác vào cuối năm Nguyên Phong, cùng nhau kết giao, xưng là đảng chết, trong ngoài hô ứng, công khai kết bè. Thái Xác bị bãi chức tể tướng, Thứ tạo ra lời nói gian trá, mê hoặc trong ngoài, lời lẽ đều là bợ đỡ, không kiêng sợ gì, âm thầm cùng Thái Xác bàn mưu tính kế để được dùng lại. Thái Xác đã bị biếm truất, xin trừng trị Thứ, để bọn gian thần ngừng mưu đồ, ngày sau không còn lo lắng, công bố rõ ràng cho thiên hạ.”

(Ba bản tấu này căn cứ theo sách thứ hai của 《Tạp Lục》, lúc ấy bị xử trí theo việc này, không biết ai tấu. Xem ghi chép của Vương Nham Tẩu, đây chính là chương của Phó Nghiêu Dũ, Chu Quang Đình.)

[10] Ngày đó, có chiếu rằng người đang chịu tang là Tiền triều Phụng lang, Trực Long đồ các Hình Thứ, đợi đến ngày mãn tang sẽ bị cách chức Trực Long đồ các, giáng làm Thừa nghị lang, thêm chức Giám Vĩnh châu tại thành Diêm thảng kiêm Tửu thuế vụ. Trung thư xá nhân Trịnh Ung soạn chiếu, viết: “Lời nói việc làm giả dối, là điều mà bậc vương giả tất phải trừng trị; lời gièm pha gây chấn động, là điều mà bậc thánh nhân không thể tha thứ. Hình Thứ đọc sách cổ, mặc áo nho, nhưng không theo lời dạy của Khổng, Mạnh, chỉ chuyên dùng lưỡi của Nghi, Tần, giả vờ kết giao với người tốt như mua bán, kết thân với kẻ gian ác làm bạn thân, xướng lên mưu đồ tà ác, làm mê hoặc lòng người. Trước đây đã bị giáng chức, nhưng chưa chịu sửa đổi, lại buông lời bác bỏ, âm mưu cầu may. Kẻ hung ác đã bị đuổi, nhưng ngọn lửa tàn vẫn chưa tắt, sao không dùng phép nước để trừng trị, nhằm dẹp sạch điều xấu xa? Ngươi tự chuốc lấy họa, còn biện bạch gì nữa? Ta đã vì tình mà nới pháp, có thể nói là không phụ lòng ngươi. Hãy tuân theo phép khoan hồng, để che đậy lỗi lầm của ngươi.”

[11] Trước đây, Hình Thứ từ Tương Châu chuyển đến Hà Dương, đặc biệt đến Đặng Châu gặp Thái Xác, cùng nhau bàn về việc định sách mà ngày trước đã làm. Khi Tư Mã Khang vừa mãn tang trở về kinh, Thứ đặc biệt mời Khang đi qua Hà Dương, nhân đó nói rằng Xác có công lớn không thể che giấu, khuyên Khang viết thư ca ngợi Xác, để làm kế toàn thân bảo vệ gia đình sau này. Khang và Thứ cùng đỗ khoa cử một năm, lại vì Thứ xuất thân từ cửa nhà Tư Mã Quang, nên Khang tin tưởng không nghi ngờ, viết thư theo lời Thứ, để lại chỗ Thứ. Ý định ban đầu của Thứ là phải có được thư của Khang, vì cho rằng con của Tư Mã Quang mà khen ngợi công lao của Xác, thì việc định sách của Xác sẽ được thiên hạ tin tưởng không nghi ngờ. Sau đó, Lương Đào từ Lộ Châu được triệu về làm Tả Gián nghị đại phu, Đào đã đi qua Ôn Huyện vào triều, Thứ cũng sai người mời Đào qua Hà Dương. Đào và Thứ có quan hệ cũ, khi đến nơi, Thứ ngày đêm bàn luận không ngừng về công lao định sách của Xác, lại lấy thư của Khang và Xác làm chứng cớ, Đào không vui. Khi Đào nhậm chức, gặp lúc Ngô Xử Hậu dâng tấu thơ của Xác, Đào bèn cùng Lưu An Thế và các quan khác xin xử tội Xác. Xác bị biếm trích, Thứ cũng bị liên lụy. Ban đầu Khang định nghe lời Thứ, nhưng Thiệu Bá Ôn (con của Thiệu Ung) khuyên Khang rằng: “Công hưu vừa mãn tang chưa yết kiến Vua, không nên đi lối tắt gặp bạn bè trước.” Khang là người ngay thẳng, không ngờ Thứ lừa dối mình, nói rằng: “Đã hứa rồi.” Bá Ôn nói: “Thứ là kẻ xảo quyệt, có thể lấy việc gì đó ép Công hưu, nếu Công hưu nghe theo, ắt sẽ hối hận về sau.” Công hưu là tên tự của Khang. Khi Đào và các quan luận tội Xác, Thứ, cũng chỉ trích Khang, Khang mới hối hận.

(Thiệu Bá Ôn trong 《Biện Vu》 chép: “Mùa xuân năm Nguyên Hựu thứ ba, Thân công từ chức Tể tướng, được phong làm Tư không, Bình chương quân quốc sự, Lã Đại Phòng từ chức Môn hạ thị lang được phong làm Tả Bộc xạ, Phạm Thuần Nhân từ chức Đồng tri Xu mật viện được phong làm Hữu Bộc xạ. Hình Thứ từ Tương Châu chuyển đến làm tri châu Nhữ Châu^[5], đặc biệt đến Đặng Châu gặp Thái Xác, lại bàn về công lao định sách. Thứ lại chuyển đến làm tri châu Hà Dương. Mùa xuân năm sau, Lữ Thân Công qua đời, lúc đó Ngô Xử Hậu làm tri quân Hán Dương, nhận được mười bài thơ đề ở đình Xa Cái của Thái Xác khi ở An Châu, bèn chú giải rồi dâng lên, cho rằng thơ có ý báng bổ. Xử Hậu trước đây từ chức Tự Giám thừa được Xác tiến cử làm quan chưởng tiên tấu ở ty Sơn Lăng, sau bị bãi chức, Xử Hậu muốn Xác theo lệ cũ tiến cử mình làm quan quán chức^[6], nhưng Xác không nói gì mà đuổi đi, vì thế Xử Hậu oán Xác.

Trước đây, con của Tư Mã Quang là Khang mãn tang về kinh, Hình Thứ mời Khang đi qua Hà Dương vào triều. Bá Ôn vốn biết âm mưu của Thứ, bèn khuyên Khang rằng: “Công hưu vừa mãn tang chưa yết kiến Vua, không nên đi lối tắt gặp bạn bè trước.” Khang là người thuần đức, vì Thứ xuất thân từ cửa nhà Tư Mã Quang, lại cùng đỗ khoa cử một năm, nên tin tưởng không nghi ngờ, nói với Bá Ôn rằng: “Đã hứa rồi.” Bá Ôn nói: “Nếu việc không thể làm, Công hưu mà nghe theo, ắt sẽ hối hận về sau.” Khang vẫn đi. Thứ gặp Khang, khen ngợi công lao định sách lớn lao của Thái Xác không thể che giấu, khuyên Khang viết thư ca ngợi công lao của Xác, để làm kế toàn thân bảo vệ gia đình sau này. Khang quả nhiên không trái lời, viết thư theo lời Thứ, để lại chỗ Thứ. Ý định của Thứ là muốn con của Tư Mã Quang còn khen ngợi công lao của Xác, để có thể lấy được lòng tin của triều đình và thiên hạ.

Lúc đó, Lương Đào từ Lộ Châu được triệu về làm Gián nghị đại phu, Đào đã đi qua Ôn Huyện vào triều, Thứ cũng sai người mời Đào qua Hà Dương. Đào và Thứ có quan hệ cũ, khi đến nơi, Thứ ngày đêm bàn luận không ngừng về công lao định sách của Xác, lại lấy thư của Khang và Xác làm chứng cớ, Đào không vui. Đào trở về triều, gặp lúc Ngô Xử Hậu dâng tấu thơ của Xác, bèn cùng Ngô An Thi, Lưu An Thế, Chu Quang Đình và các quan khác luận tội Xác, cũng nói về việc Tư Mã Khang viết thư cho Thái Xác. Triều đình hạ lệnh cho Khang giải trình, Khang mới hối hận.” Đoạn này đã được sửa chép vào 《Trường Biên》, nhưng vẫn giữ nguyên bản sách ở sau. Từ Tùy Châu chuyển đến Nhữ Châu, theo 《Chính Mục》 là ngày 24 tháng 11 năm đầu tiên, còn việc từ Nhữ Châu chuyển đến Tương Châu thì chưa rõ thời gian, từ Tương Châu chuyển đến Hà Dương là ngày 18 tháng 9 năm thứ ba. Xác làm tri châu Đặng Châu vào ngày 24 tháng 2 năm thứ ba. 《Vương Củng Tùy Thủ Tạp Lục》 chép việc Tư Mã Khang không chịu làm chứng cho lời nói của Hình Thứ, đã phụ lục vào ngày Tân Mùi mùng 2 tháng 5, khác với ghi chép của Thiệu Bá Ôn, cần xem xét thêm. Ngày 18 tháng 5 năm Thiệu Thánh thứ nhất, Thứ được phục chức Triều phụng lang, quản câu Linh Tiên Quán, phục chức Trực Long Đồ các, làm tri châu Từ Châu.)

[12] Hữu gián nghị đại phu Phạm Tổ Vũ tâu rằng: “Thần thấy Thái Xác đã bị giáng làm Anh Châu biệt giá, an trí ở Tân Châu. Thần biết rằng mưu lược sâu xa của bệ hạ đã quyết đoán, không còn nghi ngờ gì nữa, việc trừ bỏ kẻ đại gian ác này thực là kế sách vì tông miếu xã tắc, chứ không phải vì sự vui giận riêng của bệ hạ. Nhẫn tâm với một người là để không nhẫn tâm với thiên hạ; không yêu thương một người là để yêu thương thiên hạ. Tuy nhiên, Thái Xác với đức tính hung ác, chiếm đoạt ngôi tể tướng, lộng quyền làm càn, lừa dối tiên đế, nhiều lần dựng lên những vụ án lớn, bài xích và hãm hại người lương thiện, nên ai nghe đến tên hắn đều kinh sợ. Hắn dùng danh khí triều đình làm của riêng, mua chuộc ân huệ, kết bè kết đảng, nên những kẻ tham lam ích kỷ đều theo hắn. Những người hiện nay ủng hộ Thái Xác, không ngoài việc nhớ ơn cũ, từng cùng hắn làm việc ác, hoặc sợ hắn sẽ trở lại nên không dám kết oán; nếu không thì cũng là do nhận thức sai lệch, cho rằng Thái Xác bị tội vì thơ văn, muốn giảm nhẹ hình phạt cho hắn, không ngoài ba lý do này mà thôi.

Thần nghe rằng Vua Nghiêu trị tội một người mà thiên hạ phục, sách 《Thượng Thư》 có viết: ‘Diệt trừ kẻ cầm đầu, tha thứ cho kẻ bị ép theo.’ Các minh vương thời xưa khi đánh dẹp kẻ phản nghịch cũng chỉ giết kẻ cầm đầu, còn lại đều tha không hỏi tội, để họ tự cải tạo. Nếu truy xét tận cùng bè đảng, việc sẽ lan rộng không dứt, kẻ sợ tội sẽ nhiều, nhân tình sẽ bất an, tất sẽ có hình phạt quá đáng, làm hại đến người vô tội, đó là điều mà tiên vương rất cảnh giác. Đạo của thánh nhân không ngoài việc giữ được sự trung dung; việc thiên hạ không thể làm quá mức. Một lúc làm quá mức, sau ắt sẽ hối hận. Dùng hình phạt nên thiên về khoan dung, không nên quá khắt khe; nên thiên về đơn giản, không nên quá chi tiết. Từ khi Đinh Vị bị biếm vào năm Càn Hưng đến nay, đã hơn sáu mươi năm không có đại thần nào bị đày ải. Nay đã dùng hình phạt nặng, bốn phương nghe tin đều kinh sợ, nhưng dù người ngu hay trí đều cho rằng việc Thái Xác bị tội là đúng, không nên làm gì thêm khiến dư luận hoang mang. Hơn nữa, Đinh Vị khi còn tại chức, triều đình có bè đảng, nên không thể không trừ bỏ; còn Thái Xác đã bãi chức tể tướng nhiều năm, những người bệ hạ dùng phần lớn không phải là đảng của hắn. Những kẻ vốn có lòng gian ác mà mọi người đều biết, tất nhiên không thể thoát khỏi sự soi xét của thánh thượng; còn những người có kiến giải thiên lệch, nếu đều cho là đảng của Thái Xác mà đuổi đi, thần e rằng hình phạt sẽ không công bằng, nhân tình sẽ bất an.”

Sau đó, nhân dịp vào chầu, ông khuyên Vua nên phân biệt tà chính, nói rằng: “Tà ắt hại chính, chính ắt trừ tà, từ xưa đến nay chưa từng có việc tà chính cùng tồn tại mà có thể trị quốc được. Những năm gần đây, đại thần lấy việc dung túng tiểu nhân làm khoan dung, không phân biệt rõ tốt xấu, không phân biệt tà chính, nên những người được tiến cử không phải đều là người tài. Tể tướng lấy việc tiến cử người hiền, loại bỏ kẻ bất tài làm chức trách, nếu không phân biệt tà chính, há chẳng phụ lòng nước sao? Thần mong bệ hạ răn dạy đại thần, mỗi người đều lấy lòng công mà tìm người hiền, tiến cử nhiều người ngay thẳng để làm vững mạnh triều đình, không để tiểu nhân nắm quyền, gây họa về sau.”

[13] Tổ Vũ lại tâu: “Thần nghe nói việc đào tu sửa hào thành kinh đô, mỗi ngày huy động ba bốn nghìn người. Tuy là thuê mướn nhân công, điều động không ảnh hưởng đến dân, tiền chi trả không thuộc Hộ bộ, nhưng tài sản đều xuất phát từ dân, há có thể không tính toán tiết kiệm mà lãng phí tiêu dùng sao? Thần nghe nói đào hào sâu một trượng năm thước, rộng hai trăm năm mươi mốt bước, rộng gấp ba lần sông Biện, từ xưa chưa từng nghe có thành trì nào như vậy. Thành mới do Chu Thế Tông xây dựng, Thái Tổ kế thừa, định đô ở đây, một trăm ba mươi năm, không có núi sông hiểm trở, điều cốt yếu là tu đức, dùng người, được lòng dân, ba điều này là những gì các bậc thánh đế để lại cho con cháu. Thời Thần Tông, Tống Dụng Thần đảm nhiệm việc tu sửa kinh thành, đại quy mô xây dựng, đắp thành quá mức. Bản tính tiểu nhân chỉ muốn lạm dụng sức dân, hao tổn tài sản quốc gia, trên thì mong may được phong thưởng, dưới thì ăn cắp của công, nên việc xây dựng không gì là không lớn, chi phí không gì là không nhiều, đây vốn là điều bọn gian thần mong muốn, không phải ý của tiên đế. Bệ hạ mới bắt đầu nghe chính sự, giải tán những người tham gia xây thành, trăm họ đều vui mừng. Nay muốn hoàn thành công việc trước, chỉ cần tu sửa là đủ, cần gì phải làm nhiều việc vô ích để hại việc có ích?

Lại nữa, cửa ngoài kinh thành, cửa chính là thành vuông, cửa phụ là thành ụ, cửa ngoài đều bọc sắt nguyên chất, đây là điều thời tổ tông chưa từng có. Thành ụ là quy chế của thành biên giới, không phải để dùng ở kinh đô. Nay ba mặt đông, tây, nam cũng muốn xây thành ụ, thần không biết các đại thần dựa vào đâu mà có kế hoạch này. Nếu cho rằng để uy hiếp phương bắc, giả sử quân địch phương bắc thực sự trái ước nam tiến, các đại thần sẽ ngồi giữ thành này để đối phó sao? Từ khi đắp thành đào hào đến nay, những người bàn luận đều cho rằng không có giặc mà đắp thành, không có giặc mà đào hào quanh cung điện, lời này không thể không lo sợ. Thành ụ ở cửa bắc đã xây xong, sửa lại rất tốn công, thần xin hạ lệnh, ba mặt đông, tây, nam chỉ xây thành vuông, hào rộng có thể giảm hai phần ba^[7], để chỉnh đốn thể chế vương thành, tiết kiệm sức dân, giảm chi tiêu quốc gia.”

Không nghe theo. Tổ Vũ lại tâu lần nữa, cuối cùng vẫn không được nghe.

(Hai tờ tấu của Tổ Vũ, trước vào ngày 28 tháng 5, sau vào ngày 14 tháng 7. Bản cũ ghi ngày 26 tháng 6, chép lời Hữu Gián nghị đại phu Tổ Vũ tâu về việc đào tu sửa hào thành kinh đô rằng: “Mỗi ngày huy động ba bốn nghìn người, ngoài việc thành ụ ở cửa bắc đã xây xong, xin hạ lệnh ba mặt đông, tây, nam chỉ xây thành vuông, hào rộng có thể giảm hai phần ba, để tiết kiệm sức dân.” Đây là sửa đổi chế độ xây dựng kinh thành của tiên đế. Kinh thành, từ thời Nguyên Phong đã có quy chế định sẵn, đã xây xong bảy tám phần, đến nay bọn gian đảng muốn thay đổi chế độ. Chữ “26 tháng 6” nên bỏ đi, nay dời vào cuối tháng 5. Ngày 6 tháng 6, ngày 6 tháng 7, Lương Đào có nói, có thể tham khảo.)

[14] Ngày Mậu Tuất, Hữu gián nghị đại phu Phạm Tổ Vũ tâu: “Thần trộm thấy Tri xu mật viện sự An Đào đứng hàng thứ tể tướng, phụ chính nhiều năm, e rằng nếu chức tể tướng có khuyết, bệ hạ nghe lời mà dùng ông ta theo thứ tự, thần không dám không nói trước. Đào có ba điều không thể làm tể tướng: một là vốn không được lòng người; hai là tính tình tối tăm, cố chấp không biết hối cải; ba là kết bè với Thái Xác, Chương Đôn, nếu ở ngôi tể tướng, ắt sẽ dẫn tiểu nhân tụ tập trong triều đình. Bệ hạ chỉ vì Đào từng giữ chức chấp chính triều trước, không muốn bãi chức hết, nên lấy lòng khoan dung mà bao dung. Từ khi bệ hạ thay đổi nhiều việc, những người được dùng, chính sách được thi hành, đều không phải là điều Đào mong muốn. Thần e rằng Đào thường ôm lòng bất bình, ngày sau kẻ hại quốc chính, ắt là Đào. Nếu vạn nhất cho làm tể tướng, ắt sẽ dẫn đến nghị luận xôn xao, làm phiền thánh thính. Hiện nay tiểu nhân vẫn nương tựa Đào làm căn bản, há nên để lâu ở chỗ cơ mật? Cha mẹ Đào đều già, nếu ông ta xin từ chức, mong bệ hạ đừng giữ lại, trên có thể ngăn ngừa mối họa cho quốc gia, dưới có thể trọn vẹn ân nghĩa quân thần. Thần trước đây từng tâu rằng ‘kẻ vốn có lòng gian mà mọi người đều biết, ắt không thoát khỏi thánh giám’, chính là chỉ Đào vậy. Đào tuy không có dấu tích cứu giúp Thái Xác, nhưng thực chất là đồng đảng của Xác và Đôn.”

[15] Trước đó, Hữu gián nghị đại phu Lương Đào tâu rằng: “Kẻ bề tôi nghĩ rằng, chức vụ tể tướng phải đồng lòng với Vua. Nếu trong lòng còn nghi ngờ, đó là thiếu trung tiết, thì làm sao có thể mưu việc vương thất và quyết định quốc sự, để tỏ rõ sự công bằng với thiên hạ? Kẻ bề tôi xét thấy Hữu bộc xạ Phạm Thuần Nhân âm hiểm, xảo trá, cố chấp, kiêu ngạo, vốn nhờ gia thế mà có chút hư danh, đến khi làm tể tướng thì làm mất lòng sĩ phu. Chỉ biết nói năng qua loa, không được người tin tưởng; cử chỉ nhẹ dạ, bị mọi người cho là điên rồ. Không thể giữ vững chính đạo, mà lại đảo lộn phải trái; chuyên lo tư lợi, làm rối loạn kỷ cương. Những lời đồn đại trong dân gian đều có bằng chứng rõ ràng, mê muội như vậy, tự nhiên phải bị cách chức, kẻ bề tôi cho rằng chưa cần bàn đến, chỉ riêng việc bè phái với Thái Xác là điều bất trung nhất, không có lòng yêu Vua báo nước, mà có dấu vết kết bè với kẻ gian, xét tình hình và tâm ý, đáng bị cách chức ngay.

Gần đây, Thái Xác oán hận làm thơ, các bậc trung thần nghĩa sĩ đều căm phẫn, như Thuần Nhân là tể tướng, được quốc gia trọng đãi, lẽ ra phải hết lòng công kích, coi như kẻ thù, dẫn đầu trăm quan, xin trị tội nặng. Thế mà lại ra sức bênh vực, dùng lời lẽ gian trá để biện giải, nhiều lần trước mặt khách khứa, than thở tiếc nuối, cho rằng không nên trị tội người vì thơ văn, lại nói Thái Xác không có tội gì để trị, triều đình nhất định phải làm, thì chỉ nên phạt tiền mà thôi. Người nghe đều kinh ngạc, truyền tai nhau, đều cho rằng Thái Xác phản nghịch, cả thiên hạ đều bỏ rơi, theo công luận, chết vạn lần còn nhẹ, nếu Thuần Nhân không biết trung hiếu thì thôi, nếu biết chút ít về đạo quân thân, thì há không biết tội của Thái Xác không thể tha, nên xử theo pháp luật? Kẻ bề tôi cho rằng Thuần Nhân cũng biết tội của Thái Xác, đoán triều đình sẽ xử lý, nên mới bịa đặt lời lẽ xảo trá, để lừa dối, hy vọng làm mờ mắt thiên tử, để thỏa mãn tư dục, nói lời ngon ngọt bên ngoài, để Thái Xác nghe được, thu ân về mình, đến khi cuối cùng bị trừng phạt, thì lại đổ lỗi cho Vua, rõ ràng là không có lòng yêu Vua báo nước.

Xưa nay những người am hiểu thơ ca, có khi trong câu chữ, ẩn ý châm biếm, mượn việc chính sự để cảnh tỉnh Vua, những việc như vậy thực cũng nhiều. Chưa có ai như Thái Xác, giấu kín ý đồ đại ác, phát ra lời lẽ bất tường, ngạo mạn bất kính, hung ác không kiêng sợ. Nếu Thuần Nhân không biết thơ thì thôi, nếu biết chút ít về văn nghĩa, thì há không biết lời của Thái Xác còn tệ hơn Dương Uẩn đời Hán? Rõ ràng là có dấu vết kết bè với kẻ gian. Bậc đại thần, cùng vui buồn với đất nước, nên hết lòng trung thành, kính cẩn, dẫn đầu quần thần, ngày đêm lo việc công, để báo đáp ơn Vua. Nay lại âm mưu, trái ngược như vậy, há có thể để vào chầu, tham gia việc cơ mật, đứng ở nơi làm gương cho thiên hạ? Kẻ bề tôi xin bệ hạ đặc biệt xem xét, trục xuất nặng, để làm trong sạch triều đình.”

Tờ phụ: “Nhân Tổ dùng Hạ Tủng làm tể tướng, gián quan nói ông ta gian tà, một chương tấu là bị cách chức. Gần đây, Tả thừa Lý Thanh Thần, ngự sử nói ông ta bất tài, cũng bị cách chức. Nay Thuần Nhân vừa có thực chất gian tà, bất tài, lại phụ họa kẻ dưới, lừa dối Vua trên, tội ác lớn hơn Hạ Tủng, Lý Thanh Thần, thực không đáng tiếc, nếu không nhanh chóng cách chức, thì làm sao khiến ông ta biết sợ? Thuần Nhân từ khi làm Đồng tri Xu mật viện, được bệ hạ yêu mến, đề bạt làm tể tướng, không nghĩ đến ân huệ, không hết lòng phụng công, để báo đáp, lại tự ý theo phe kẻ gian, ra sức giúp ác, ngồi nhìn kẻ phản nghịch, như không có chuyện gì, đến khi bị xử lý, lại càng bênh vực, không nghĩ đến đạo quân thân, không biết ơn nghĩa như vậy!”

(Lương Đào tấu chương này không ghi ngày tháng, có lẽ là sau ngày 12 tháng 5, khi Thái Xác bị giáng chức.)

[16] Lại nói: “Thần nghe đồn rằng Phạm Thuần Nhân thường nói chuyện về việc Thái Xác với thân tín, tự cho rằng cha mình là Phạm Trọng Yêm^[8] thời Minh Túc, chuyên chỉ trích lỗi lầm trong màn che, cũng không quan tâm đến thị phi của thế tục. Có khách nói: ‘Việc ngày nay khác với thời đó, bây giờ là Thái Xác oán hận và chê bai, không phải là Thái mẫu có lỗi lầm. Như Thái Xác, thiên hạ đều muốn ăn thịt hắn.’ Hỏi Thuần Nhân vì sao lại chủ trương việc này, thật là sai lầm lớn. Thuần Nhân vì tư lợi mà ủng hộ bè đảng của Thái Xác, dám làm việc ác lớn, lại cho rằng triều đình xử lý là sai lầm, muốn dùng quyền lực của tể tướng để cưỡng ép quyết định, khiến việc không thể thực hiện. Không quan tâm đến công luận, tự so sánh mình với cha mình là người dám làm, có thể nói là bất trung. Lại nghe rằng hai con trai của Thuần Nhân tiết lộ lời nói với người thân tín của Thái Xác rằng: ‘Giải quyết đã có thứ tự, chỉ là Thái hoàng nổi giận.’ Triều đình đang xử lý việc Thái Xác, Thuần Nhân giữ chức tể tướng, không hề tránh né nghi ngờ, âm thầm kết nối với kẻ gian, để thực hiện việc ác, sai con trai thông đồng với người thân tín của Thái Xác, nhiều lần tiết lộ ý chỉ của triều đình, thu lấy ân huệ về mình, đổ oán lên trên, không thể gọi là trung. Tội của Thuần Nhân đã rõ ràng, không thể tiếp tục giữ chức tể tướng, xin Thánh thượng xem xét, sớm cách chức, bỏ kẻ gian không do dự, mong giữ quyết định của Thánh thượng.” Thiếp hoàng: “Bây giờ bè đảng gian đã mất thế lực của Thái Xác, chỉ dựa vào Thuần Nhân, nếu Thuần Nhân không bị cách chức, thì kẻ gian sẽ tiếp tục dựa vào, ngày đêm cùng nhau mưu đồ, gây ra việc khác, e rằng cuối cùng sẽ là mối lo của triều đình. Xin Thánh thượng lưu tâm suy nghĩ, sớm thi hành.”

(Ngày 24 tháng 5, Đào dâng tấu này.)

[17] Lại nói: “Thần nghe rằng Hữu bộc xạ Phạm Thuần Nhân và Tả thừa Vương Tồn vào ngày 16 đã ở lại để bàn việc cứu giúp. Tội ác của Thái Xác, thiên hạ đều bỏ rơi, thánh thượng ban cho sự sống lại, đã là ân đức lớn lao của trời đất, đến việc lưu đày, không cần bàn luận. Phạm Thuần Nhân giữ chức tể tướng mà không biết yêu mến Vua; Vương Tồn giữ chức chấp chính mà không biết vì nước. Chỉ biết kết bè đảng với kẻ gian tà, ngầm liên kết với nhau, công khai che chở, dẫn đầu tung ra những lời tà thuyết, nhất định sẽ làm lung lay công luận. Nhờ thánh thượng thông minh, thấu suốt sự lừa dối, cuối cùng đã quyết định dùng uy quyền, khiến trong ngoài đều vui mừng. Thuần Nhân và những người khác đi ngược lại đạo lý, thất chức, tự nhiên phải tránh đi, nhưng lại tham lam bám lấy chức vụ, không chút hổ thẹn, ra vào triều đình, khiến nhiều người cười chê. Đại thần như vậy, quốc gia còn trông cậy vào ai? Trong thì không trung thực, ngoài thì không liêm chính, làm sao có thể phụ tá đức lớn của thánh thượng, làm gương cho bốn phương? Kính mong thánh thượng xem xét kỹ, và cách chức họ, để răn dạy thói kết bè kết đảng.”

(Ngày 24 tháng 5, giờ Tỵ, Đào lại tấu việc này.)

[18] Lại tâu rằng: “Thần gần đây đã luận tấu về việc Hữu bộc xạ Phạm Thuần Nhân và Tả thừa Vương Tồn ra sức cứu giúp Thái Xác, vi phạm đạo lý và thất chức, xin được cách chức cả hai, nhưng đến nay vẫn chưa được thi hành. Thần nghĩ rằng đức sáng của bậc quân vương nằm ở việc phân biệt tà chính. Người chính trực thì thẳng thắn, hành động nhất quán và dễ nhận biết; kẻ tà ác thì giả tạo, dùng trăm phương ngàn kế khó lường. Người chính trực đứng một mình không cần dựa dẫm, dám làm mà không ỷ lại; không cầu phúc nhờ uốn éo, không mạo hiểm để hưởng lợi bất chính; lấy hiếu hữu làm điềm lành mà yêu thương người thân, lấy trung hiếu làm điều tốt mà kính trọng Vua; hành động ngay thẳng, không dùng sở thích cá nhân làm rối loạn đạo lý thiên hạ, lời nói đáng tin, không dùng tình cảm riêng tư thay đổi công đạo thiên hạ. Đó là đại khái của người chính trực, bậc minh quân ắt phải xem xét. Kẻ yếu đuối, bị xa lánh thì tìm cách nương tựa vào kẻ mạnh, thấy nghĩa thì sợ hãi nhưng trước lợi lại liều lĩnh; gặp nguy hiểm thì thay đổi, thậm chí đổi cả tiết tháo để cầu hợp, dựa vào kẻ gian mà chống đối, thậm chí dùng cả sức chết để kết bè đảng; không lấy hiếu hữu làm điềm lành mà quên đi người thân, không lấy trung tín làm điều tốt mà coi thường Vua; trái với công luận mà buông thả tình cảm riêng tư, vi phạm đạo lý mà chiều theo sở thích cá nhân. Đó là đại khái của kẻ tà ác, bậc minh quân ắt phải xem xét.

Thần xét qua hành trạng của Thuần Nhân và Vương Tồn, tìm trong người chính trực thì không có một điểm nào; tìm trong kẻ tà ác thì hầu như đủ cả. Bậc đại thần mà tự mình làm điều tà ác, dưới kết bè với kẻ xấu, coi thường đại nghĩa quân thân, trong lòng phỉ báng ngoài mặt nịnh hót, há có thể đảm đương chức vụ phụ tá được sao? Kính mong bệ hạ sáng suốt xem xét, đặc biệt ban chỉ dụ, sớm cách chức họ để làm yên lòng người trong ngoài.”

(Ngày 28 tháng 5, Lý Đào dâng tấu này.)

[19] Hữu chánh ngôn Lưu An Thế tâu: “Thần trộm nghĩ rằng chức Thừa tướng là tâm phúc của bậc quân chủ, cùng chung lo việc tông miếu, điều hòa âm dương, thống lĩnh trăm quan, hiệp hòa vạn nước, không có chức vụ nào quan trọng hơn. Chỉ có người đạo đức sáng suốt, tầm nhìn xa rộng, thân chính dẫn dắt kẻ dưới, lo nước như lo nhà, dùng người hiền tài, đề cao điều thiện, trừng trị điều ác, đồng tâm hiệp lực, mới mong thành công. Nếu không phải người như vậy, ắt sẽ làm hại việc nước. Phạm Thuần Nhân dựa vào thế gia, vốn không có tài năng gì khác, giả tạo khéo léo, chỉ biết mưu cầu danh tiếng, lâu nay ở chức vụ nhàn tản, mọi người đều cho là hiền tài. Bệ hạ đã bổ nhiệm ông ta từ chỗ tản mát, chưa đầy ba năm đã giao cho chức Tể tướng. Lẽ ra phải dốc hết trí lực để báo đáp ơn Vua, nhưng chức vụ vượt quá tài năng, danh tiếng vượt quá thực chất, hoàn toàn không có chí lo nước, chỉ có lòng kết bè kết đảng, buông thả giữa hàng ngũ, ngang ngược trong bàn luận, dẫn dắt bè đảng, thay đổi phép cũ, che đậy lỗi lầm, a dua kẻ dưới, lừa dối bề trên, đều có chứng cứ rõ ràng, được truyền tụng khắp nơi. Theo thần thấy, những điều đó còn chưa đáng bàn, chỉ có việc gần đây ông ta ra sức cứu giúp Thái Xác là điều mà công luận không thể dung thứ. Thần xin dâng sớ tấu, mong bệ hạ xét đoán.

Trước đây, Thái Xác ở An Lục làm thơ chê bai bệ hạ, ngang ngược vô đạo, cả nước đều căm phẫn. Thuần Nhân giữ chức Tể tướng, lẽ ra phải nghĩ đến Vua cha, nhưng lại công khai giúp kẻ gian ác, ra sức cứu giúp. Mỗi khi tiếp khách, nói đến việc của Thái Xác thì tỏ vẻ thương xót, nhăn nhó, thương hại cho sự vô tội của hắn; khi bàn đến Xử Hậu thì giận dữ nghiến răng, cho rằng đó là kẻ hay tố cáo. Ông ta dạy bảo Nhữ Lệ, bảo viết sớ dâng lên; khi thấy Nhữ Lệ không chịu soạn chiếu, lại cùng Vương Tồn khen ngợi hết lời, cho rằng thiên hạ mới có người như thế. Lại nghe nói khi vào chầu, nhiều lần xin khoan hồng. Thừa tướng như thế, triều đình còn trông cậy vào ai? Thần trộm nghĩ rằng từ khi Thuần Nhân giữ chức Xu mật, nhân Tư Mã Quang đang bệnh lâu ngày, bèn lấy cớ quốc khố thiếu hụt, làm mê hoặc thánh thông, xin ban hành lại lệnh cũ về thường bình, khéo léo phụ họa, lại bắt các châu huyện ngoài số tiền lương dự trữ một nửa, vẫn phải phát tiền lãi thanh miêu, khiến người trong thiên hạ không ai là không nghi ngờ.

Quang nghe việc đó, gắng gượng bệnh tật vào chầu, lấy cái chết mà tranh luận, lại tự mình tâu lên bệ hạ rằng: ‘Không biết là kẻ gian tà nào đã khuyên bệ hạ làm việc này.’ Thuần Nhân xấu hổ co rúm, không dám ngẩng mặt nhìn, sau đó được thánh chỉ, bãi bỏ hết mọi việc. Quang nói với thần rằng: ‘Thuần Nhân từ khi làm chấp chính, lời nói việc làm trái ngược, trong lòng vẫn còn do dự, chỉ lo mưu toàn thân, lấy danh tiếng để thu phục người, tệ hại đến mức này.’ Những lời trên đều là của Quang, thần không dám thêm bớt một chữ. Bệ hạ nếu dùng điều này để xét Thuần Nhân, thì thấy lòng ông ta không nhất quán, phụng sự bề trên không trung thành, lấy lòng kẻ gian ác, mong cầu may mắn ngày sau, lừa dối mê hoặc nước nhà, đã lâu rồi. Thật không đủ để làm cho phong tục thuần hậu, giáo hóa sáng tỏ, bảo vệ đất nước lâu dài. Kính mong bệ hạ xem xét kỹ điển chương, sớm cách chức ông ta, để phân biệt chính tà, triều đình được trong sạch, thiên hạ may mắn biết bao!”

(Hàn Quán ghi lại lời Lưu An Thế rằng: “Phạm Nghiêu Phu muốn thi hành tiền thất sắc, khôi phục một phần phép miễn dịch, Ôn công đang bệnh, gắng gượng ra triều, tâu trước rèm rằng: ‘Kẻ tiểu nhân muốn lấy việc thiếu tiền để lay động triều đình, khôi phục một phần phép miễn dịch, không biết là ai.’ Nghiêu Phu biến sắc lùi lại, cuối cùng không dám nói gì. Sau này Nghiêu Phu bị cách chức, là do tờ sớ của An Thế có nhắc đến việc trước.” Căn cứ vào tờ sớ của An Thế, thì lời ghi của Quán có lẽ sai, nên theo tờ sớ.)

[20] An Thế lại tâu: “Thần gần đây từng hặc tấu Phạm Thuần Nhân lòng dạ không nhất quán, phụng sự bề trên không trung thành, ra sức cứu giúp Thái Xác, mong cầu may mắn về sau, xin bãi miễn chức vụ, nhưng chưa được thi hành. Thần nghe từ khi Ngô Xử Hậu dâng thơ của Xác, sau đó Thuần Nhân và Vương Tồn tranh cãi ý kiến khác nhau, không muốn xử phạt đúng phép, đến nỗi khi ba tỉnh vào chầu, Lã Đại Phòng đã lui ra, chỉ còn hai người này ở trước rèm bí mật biện hộ. Nếu lời tâu của Thuần Nhân đúng là công luận, đáng lẽ phải nói rõ trước mọi người, không có gì phải giấu giếm; chỉ vì trong lòng chứa ý gian tà, sợ hãi đồng liệt, nên dám ở lại, bí mật dâng lời tà thuyết. Dù bệ hạ sáng suốt, quyết đoán không nghi ngờ, nhưng lòng người trong ngoài đều ghét sự gian trá của họ, xét hỏi triều đình và dân chúng, đều đồng ý không bàn bạc. Thần cho rằng tội ác của Xác, cả thiên hạ đều căm ghét, nếu Thuần Nhân không biết nặng nhẹ của sự việc, liều lĩnh theo công luận, ra sức cứu giúp, thì có thể gọi là ngu xuẩn, biết không thể cứu mà vẫn cứu, thì ý đồ là gian tà. Dùng kẻ ngu xuẩn làm chấp chính đã không thể, huống chi để kẻ gian tà ở vị trí trọng yếu? Kính mong bệ hạ vì đại kế của xã tắc, đem tờ tấu trước của thần giao xuống ngoại đình, bãi chức tể tướng của Thuần Nhân, miễn nhiệm chức thừa hạt của Tồn, khiến cho phải trái tà chính không bị rối loạn, thiên hạ may mắn biết bao!”

Tờ phụ tâu: “Thần nghe nói trong giới ngôn quan cũng có thân tín của Thuần Nhân, e rằng họ mượn danh nghĩa lý, cho rằng kẻ ác lớn đã bị trừ, những người còn lại không cần trị tội. Những lời bàn luận này, thần mong bệ hạ đừng nghe quá nhiều. Trước đây Tư Mã Quang làm tể tướng, cũng từng trừng trị những kẻ gian ác quá đáng, chỉ vì không trừ tận gốc, nên khiến bọn Xác dám làm như vậy. Nay Thuần Nhân và Tồn ở vị trí phụ tá, trong lòng mang hai ý, nếu không bãi miễn, sẽ còn tệ hơn trước. Mong bệ hạ quyết đoán, trừ bỏ kẻ gian tà không do dự, thần vô cùng khẩn thiết.”

[21] Lại tâu: “Thần gần đây lại dâng sớ hặc tấu Phạm Thuần Nhân, Vương Tồn âm thầm giữ thái độ hai mặt, tìm cách cứu giúp Thái Xác, xin bãi miễn chức vụ của họ, nhưng chưa được thi hành. Thần nghĩ rằng, bậc quân chủ đối với đại thần, nghĩa lý đều là một thể, tuy trong bàn luận, lựa chọn có chỗ khác biệt nhỏ, nhưng xét đến đại thể, tất phải hướng đến điều thiện. Nếu như Thái Xác bình thường có phẩm hạnh tốt, mọi người đều cho là hiền, chỉ vì một lỗi lầm nhỏ mà không đủ để che lấp đức lớn của ông ta, như vậy mà Thuần Nhân và những người khác tìm cách cứu giúp thì còn có thể chấp nhận. Hoặc giả, nếu như lời gièm pha nổi lên trong hoàn cảnh mơ hồ khó xác minh, không tra xét kỹ càng mà vội vàng kết tội nặng, như vậy mà Thuần Nhân và những người khác tìm cách cứu giúp thì cũng có thể chấp nhận.

Nhưng hiện nay, tội ác gian tà của Thái Xác, cả thiên hạ đều biết, việc oán hận và phỉ báng quân thân, tình lý đều rất nghiêm trọng, sự việc rõ ràng, xét lại có bằng chứng cụ thể, bất cứ ai sống dưới trời đất này đều không thể không cùng nhau căm ghét và ruồng bỏ ông ta. Bệ hạ đặc biệt tỏ ra khoan dung, để ông ta được toàn mạng, đó đã là ân điển tái sinh của trời đất và cha mẹ, thế mà Thuần Nhân và những người khác lại liều lĩnh bàn luận công khai, vẫn tìm cách giải cứu, tâm địa không ngay thẳng, xử sự điên đảo, nói rằng chủ trương hướng thiện, như vậy có thể tin được chăng? Thực sự không đủ để bàn việc lớn của vương triều và quyết định quốc sự, vận hành trọng yếu của triều đình, kính mong bệ hạ xem xét lời bàn của mọi người, suy xét kỹ lưỡng sự tình, đem hai bản tấu của thần giao cho ngoại đình, trừng trị ý đồ gian tà của họ, đồng thời cách chức họ khỏi cơ quan trọng yếu. Để thiên hạ hiểu rõ đạo lý phân biệt chính tà, thực sự nằm ở việc này. Mong bệ hạ quyết đoán không do dự, đó là điều may mắn lớn cho thiên hạ!”

[22] Lại tâu rằng: “Thần gần đây đã ba lần dâng tấu hặc tội Phạm Thuần Nhân, Vương Tồn, xin bãi miễn, nhưng chưa được thi hành. Thần nhiều lần dâng lời ngu muội, làm phiền Thánh thượng, không phải vì cố chấp thiên kiến, sinh sự để cầu danh, mà chỉ vì hai Thánh thượng trị vì, cần có người phụ tá, chỉ có người đồng tâm đồng đức mới có thể giao phó chính sự. Nay Thuần Nhân quên đại nghĩa quân thân, sợ gian thần ngày sau, có ý phụ hạ lừa trên, không có lòng vì nước vì công, nếu không nhân lúc này thu hồi ấn tín, thì bọn gian thần lại sẽ dựa vào đó mà hưng khởi, tác hại của Thái Xác vẫn còn ở triều đình, đó là lý do thần vội vàng dâng tấu, nhiều lần không thể dừng. Thần nghe nói nhổ cỏ phải nhổ tận gốc, nuôi hổ sẽ để lại họa, một khi mất cơ hội, sau này sẽ khó xử lý. Kính mong Bệ hạ hãy quyết đoán, xem xét rộng ý kiến công luận, đem những lời tấu của thần giao cho ngoại đình, xét tội bất trung của Thuần Nhân, lập tức cách chức, khiến người chính trực vì công có thể kiên định chí hướng, kẻ bội đạo làm bậy không thể tiếp tục gây họa, thiên hạ may mắn biết bao!”

[23] Hữu gián nghị đại phu Phạm Tổ Vũ tâu: “Thần trộm thấy các quan gián nói rằng tể tướng Phạm Thuần Nhân ra sức cứu giúp Thái Xác, xin bãi miễn chức vụ, nghe nói Thuần Nhân đã xin từ chức. Việc tiến thoái của tể tướng liên quan đến đại thể quốc gia, thần thấy điều gì không dám không trình bày. Thuần Nhân làm tể tướng một năm, ngày càng mất lòng người, mọi người đều nói rằng chính sự sai lầm, bổ nhiệm không đúng, công đạo không được thiết lập, tư ý quá nhiều. Thần gần đây đã dâng hai tờ tấu lên điện, nói về việc không phân biệt được chính tà và việc tu sửa thành trì, đào hào, đều là những việc mà mọi người chỉ trích Thuần Nhân. Chính sự như việc đặc cách bổ nhiệm quyền thượng thư, bổ nhiệm Tạ Cảnh Ôn, sau đó vì lời bàn tán mà bãi chức, đổi đi làm tri châu Vận, lại ban cho chức thượng thư, từ xưa đến nay chưa từng có chuyện như vậy. Lại như Hàn Tông Cổ từ châu Tào chuyển sang làm tri châu Lộ, vô cớ được thăng chức quán chức, cũng khiến người ta bàn tán, Cảnh Ôn và Tông Cổ đều tự thấy không xứng đáng. Thuần Nhân vì tình riêng mà thiên vị, đây là điều rất nghiêm trọng. Bệ hạ nếu vì điều này mà trách phạt, ắt nên bãi miễn.

Còn việc ông ta ra sức cứu giúp Thái Xác, thần không rõ Thuần Nhân lấy lý do gì để biện minh. Khi Xác làm tể tướng, Thuần Nhân đang lưu lạc bên ngoài, không nghe nói ông ta nhận ân huệ gì từ Xác. Việc Thuần Nhân được thăng tiến vốn không phải do Xác, đây chỉ là do ông ta nhìn nhận sai lầm. Phàm trong triều đình có việc trọng đại như thưởng phạt, cũng nên để các đại thần đưa ra ý kiến, khó mà bắt họ phải hoàn toàn đồng ý. Bệ hạ vốn dùng Thuần Nhân vì lòng người trông đợi, nay vì ông ta không đáp ứng được lòng người mà cách chức, cũng không làm mất thể diện công chính của triều đình, lại có thể răn dạy các đại thần, khiến họ không dám không tận tâm với chính sự. Theo ý thần ngu muội, thiết nghĩ nên vì chính sự mà bãi chức Thuần Nhân, công luận sẽ thấy là hợp lý.”

[24] Hữu ty gián Ngô An Thi nói: “Thái Xác chê bai Vua cha, tội không thể tha, tha chết mà đày ra Lĩnh Biểu; Bành Nhữ Lệ không soạn từ đầu, Thịnh Đào và những người khác giữ thái độ hai mặt, đều bị đuổi. Gian tà tiêu tan, triều đình trong sạch, thật là phúc lớn của xã tắc. Mấy ngày nay, nghe đồn rằng Phạm Thuần Nhân khi Xử Hậu dâng thơ của Xác lên, và khi triều đình bàn việc xử trí, Thuần Nhân nhiều lần xin cứu, lại muốn đổ tội cho Xử Hậu, khiến Nhữ Lệ và những người khác nghe theo, dám nói lời khác.” Lại nói: “Vương Tồn cũng từng giúp Thuần Nhân cứu Thái Xác, nay Thuần Nhân đáng bị cách chức, Vương Tồn cũng không thể miễn.” (Biên loại chương sơ ngày 21 tháng 5 tấu, nay phụ vào đây.) Lại nói: “Phạm Thuần Nhân, Vương Tồn cứu Thái Xác, nếu lời của Thuần Nhân và những người khác trước đây làm mê hoặc thánh thượng, thì việc của Thái Xác đã thay đổi.” Thiếp hoàng: “Xét rằng thần năm trước giám Tây Kinh Tả Tàng Khố, Phạm Thuần Nhân làm Kinh Tây Chuyển Vận Sứ, từng tiến cử thần; đến khi làm chấp chính, thần cũng từng được khen ngợi. Nhưng nay xin cách chức Thuần Nhân, vì công luận trách, không dám nghĩ đến ân riêng.”

(Biên loại chương sơ ngày 28 tháng 5 tấu, nay phụ vào đây.)

[25] Ngày Kỷ Hợi, cuối tháng, chiếu đem chương tấu của gián quan và ngự sử hặc Phạm Thuần Nhân, Vương Tồn giao cho Môn Hạ Tỉnh.

(Theo ghi chép của Vương Nham Tẩu, ngự sử hặc Thuần Nhân, Tồn chương, cần xét lại.)

[26] Lã Đại Phòng nói: “Trong cung giáng chức đài gián quan Phó Nghiêu Dũ và những người khác đàn hặc tể thần Phạm Thuần Nhân, tả thừa Vương Tồn không hợp lưu lại cứu việc Thái Xác, nên để họ tự xét tội, tự xin từ chức. Đã phong lại chương tấu, không chuyển cho những người đó.”

(Theo tráp tử của Lã Đại Phòng trong Biên loại chương sơ, nay phụ vào cuối tháng 5.)