[PREVIEW] QUYỂN 432: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 4 (KỶ TỴ, 1089)

Bắt đầu từ ngày Giáp Dần tháng 8 năm Nguyên Hựu thứ 4 đời Triết Tông đến hết tháng đó.

[1] Ngày Giáp Dần tháng 8, chiếu rằng: “Những người xin về hưu mà không muốn chuyển chức, sau khi nhận sắc chỉ, trong vòng 200 ngày, châu đó phải thu thập văn bản xin về hưu, xác minh việc nhận sắc chỉ, rồi tâu lên. Nếu trạm dịch chậm trễ khiến vượt quá thời hạn quy định, thì gia hạn thêm 5 phần thời gian. Nếu hết hạn mà chưa đến và đã qua đời, thì cơ quan phụ trách phải xác minh sự thật, sẽ được ban ân. Từ Trung đại phu đến Triều phụng lang và các chư ty sứ, cho phép một người thân có tang phục trong họ được hưởng ân điển ấm bổ; các chức Hoành hành, Phó sứ các ty hiện có người tự ấm bổ^[1], cùng Nội điện thừa chế, Sùng ban, Các môn chi hậu hiện đang làm quan thân dân, và Thừa nghị lang, Phụng nghị lang^[2], cho phép xin ân điển cho một người thân có tang phục; Trung đại phu, Trung tán đại phu, các ty sứ mang chức Dao quận, ngoài việc ấm bổ cũng theo quy định này. Từ Triều phụng lang trở lên và các ty sứ, dù chưa nhận sắc chỉ mà đã qua đời, ở ngoài thì tính từ ngày đơn xin về hưu đến Môn hạ tỉnh, ở kinh thì tính từ ngày nhận chỉ, cũng cho phép xin ân điển cho một người thân có tang phục.”

[2] Lúc đầu, Tạ Cảnh Ôn bị bãi chức Hình bộ thượng thư mới bổ nhiệm, đổi làm Tri châu Vận Châu. Hữu Chánh ngôn Lưu An Thế tâu rằng Cảnh Ôn nên nộp lại tờ cáo bổ nhiệm chức Hình bộ thượng thư, vì đã đổi làm Tri châu Vận Châu thì không nên giữ lại tước hiệu Hình bộ thượng thư mới, xin thu hồi tờ cáo và hủy bỏ. Triều đình không trả lời. Sau đó, Lý Thường bị bãi chức Binh bộ thượng thư mới bổ nhiệm, đổi làm Tri châu Đặng Châu. Thường liền nộp lại tờ cáo bổ nhiệm chức Binh bộ thượng thư, và tờ chiếu bổ nhiệm Tri châu Đặng Châu cũng không mang tước hiệu Binh bộ thượng thư mới. An Thế bèn cùng Tả Gián nghị đại phu Lương Đào tâu rằng: “Cảnh Ôn và Thường đều được bổ nhiệm ngang nhau, nhưng cách xử lý lại khác biệt. Thượng thư tỉnh tùy tiện làm loạn pháp luật, xin sửa đổi.” Tâu lần nữa, triều đình không trả lời. Lại tâu: “Thần đây không phải cố chấp thiên kiến, chỉ vì việc này liên quan đến pháp độ, không dám bỏ dở. Huống chi Lý Thường và Tạ Cảnh Ôn đều là cận thần, việc bổ nhiệm và điều chuyển đều giống nhau, chỉ có việc trao tờ cáo là khác biệt. Xét theo điển chế, điều này chưa từng có. Người bàn luận cho rằng mệnh lệnh bổ nhiệm Hình bộ thượng thư đã thu hồi, nay chỉ là danh hiệu suông, giữ lại có ích gì? Đây là chế độ của thiên tử, lại bị tùy tiện ban bố hay thu hồi theo sở thích của kẻ chấp chính. Nay hai Thánh đang trị vì, dựa vào đại thần, nếu trong triều không coi trọng quốc thể, ngăn cản công luận, thay đổi cựu chương, không ngăn ngừa từ nhỏ, sẽ làm loạn chính sự. Xin Bệ hạ sớm quyết đoán, củng cố uy quyền của chủ, thu hồi mệnh lệnh, đừng dung túng, để lời bàn sai trái không thắng được lẽ công bằng, thiên hạ may mắn lắm thay!”

[3] Ngày Ất Mão, chiếu lệnh Tạ Cảnh Ôn nộp lại tờ cáo bổ nhiệm chức Quyền Hình bộ thượng thư.

[4] Xu mật viện tâu: “Quỷ Chương đã được bổ nhiệm chức Bồi nhung Hiệu úy^[3], xin cấp 20 gian nhà quan, mỗi tháng cấp 30 quan tiền lương thực, mỗi mùa xuân và đông cấp 10 tấm lụa may áo, mùa đông cấp 30 lạng bông và quần áo theo mùa, một con ngựa được cấp cỏ khô và đậu, lệnh cho một viên quan Thôi, Phán của Khai Phong phủ phụ trách.” Triều đình đồng ý.

[5] Kinh lược ty lộ Phu Diên tâu: “Châu Hựu gửi văn thư nói: Đã tập hợp những người bị bắt ở Vĩnh Lạc và các nơi khác, sẽ đưa đến biên giới giao trả, đồng thời giao lại bốn trại và kiểm tra lễ vật hàng năm.” Triều đình hạ chiếu cho Triệu Tiết và những người khác soạn thảo văn thư báo cáo châu Hựu và tâu lên. Lại tâu: “Châu Hựu gửi văn thư nói: Cần xác định biên giới, đợi khi trả hết người, giao xong bốn trại, sẽ cùng ấn định ngày cử quan chức tùy nghi phân chia ranh giới^[4]. Xin đợi khi nước Hạ đưa người đến, sẽ gửi văn thư cho châu Hựu.” Triều đình đồng ý. Sau đó, châu Hựu gửi văn thư: “Đã tập hợp được 155 người từ Vĩnh Lạc, đưa đến biên giới giao trả, nhận lĩnh thưởng lụa; còn bốn trại, đã cử quan chức khác cùng ngày đến nhận.” Ty này nay soạn thảo văn thư trả lời: “Đợi khi giao trả xong người, và di chuyển hết người, gia súc, lương thực, sẽ cử quan chức khác ấn định ngày giao nhận thi hành.” Triều đình hạ chiếu cho các Kinh lược ty lộ Phu Diên, Hà Đông, Hi Hà Lan Dân mỗi nơi chọn một viên tướng quen việc và một viên cơ nghi quan, theo nội dung văn thư báo cáo châu Hựu, lập danh mục riêng, đi khắp các nơi, trước hết xác định ranh giới thành trại^[5], nếu người phương Tây có ý kiến, dùng lý lẽ gì để phản bác, lệnh cho các quan địa phương xem xét lợi hại, vẽ bản đồ khoảng cách xa gần, tâu lên.

(Chính mục: “Tháng này, châu Hựu gửi văn thư đợi khi trả người và giao trại xong, chỉ huy các quan được cử tùy nghi phân chia ranh giới, sau đó lệnh cho Bảo An gửi văn thư, xác định biên giới theo lời thề năm Khánh Lịch, lấy khoảng giữa nơi người Hán và người Phiên đang ở làm chuẩn.” Ngày Ất Mão tháng 10, Phạm Thuần Túy nói…)

[6] Quách Mậu Tuấn, Đề cử lương thảo Hà Bắc, được bổ làm Viên ngoại lang bộ Độ chi. Trịnh Hữu, Đô thủy giám thừa, được bổ làm Đề cử lương thảo Hà Bắc.

[7] Ngày Bính Thìn, Bộ Hình tâu: “Các lộ Hi Hà, Tần Phượng, Phu Diên, Thiểm Tây, Vĩnh Hưng Quân v.v… an phủ ty tâu rằng, các châu quân dưới quyền quản hạt những năm gần đây không có bọn cướp mạnh và giặc cướp, xin bãi bỏ chỉ huy quyền nghi, vẫn thi hành theo pháp cũ.” Được chấp thuận.

[8] Ngày Mậu Ngọ, xuống chiếu: “Nghe nói các doanh trại quân đội ở kinh thành phần nhiều bị hư hỏng, trải qua nhiều trận mưa dầm, lo sợ sâu sắc rằng sẽ bị sụp đổ, hoặc có người không có nhà để ở, sẽ dẫn đến tình trạng mất chỗ nương thân. Nay lệnh cho Tướng tác giám khẩn trương tu sửa, lại lệnh cho Công bộ đôn đốc thúc giục, và các quan lang chia nhau đi tuần tra kiểm tra.”

[9] Ngày Kỷ Mùi, xuống chiếu phong Trung thư thị lang Lưu Chí làm Lễ nghi sứ, Đồng tri xu mật viện sự Triệu Chiêm làm Nghi trượng sứ, Thượng thư tả thừa Hàn Trung Ngạn làm Lỗ bạ sứ, Thượng thư hữu thừa Hứa Tướng làm Kiều đạo đốn đệ sứ. Vì Môn hạ thị lang Tôn Cố xin miễn chức Lễ nghi sứ.

[10] Xuống chiếu cho các quan đại thần chia nhau đến các cung, chùa cầu tạnh.

[11] Lại xuống chiếu: “Từ nay, khi khảo hạch các cử nhân đặc tấu danh, tiến sĩ vào hạng tư đẳng trung trở lên, các khoa vào hạng tam đẳng trở lên, mỗi loại không được vượt quá một nửa số người dự thi.”

(Việc này cần xem xét, chính mục cũng giống.)

[12] Tả Gián nghị đại phu Lương Đào, Tả Ty gián Lưu An Thế tâu rằng: “Thần trước đây đã hặc tấu Chương Đôn dùng giá rẻ cưỡng đoạt tài sản của dân, triều đình xét thực sự việc, chỉ phạt mười cân đồng, hình phạt không xứng với tội, đã trình bày luận tội, nay đã hơn một tháng, chưa được thi hành. Thần xét: Đôn dùng tên con là Thừa sự lang Viện để mua ruộng đất của Chu Nghênh, nhưng ngày làm đơn, cha Đôn vẫn còn sống. Xét theo luật danh lệ, cha mẹ còn sống, con cháu không được tự ý, nếu có tài sản riêng, không có lòng hiếu thảo, danh nghĩa đều mất, thanh tiết bỏ hết, xét theo điển lễ, tội ác khó dung, hai việc không liên quan, người vi phạm đều thuộc tội thập ác. Suy nguyên ý pháp luật, chính là để trị Đôn. Làm con đối với cha mà dùng ý như vậy, bất hiếu còn gì lớn hơn! Đến như ngạo mạn trước triều đình, hoàn toàn không có lễ bề tôi, kết giao với Thái Xác, tạo ra lời gian, tham công trời, mong may mắn ngày khác. Làm tôi đối với Vua mà xử tâm như vậy, bất trung còn gì lớn hơn! Thần xét: Tội của Đôn thực là điều nhân luân cùng bỏ, vương pháp phải trừng trị, đày ra bốn phương mới đủ trách nhiệm, phạt tiền là hình phạt nhẹ, mọi người đều cho là mất công bằng. Kính mong Thánh từ xét kỹ, theo thể lệ gần đây của Hình Thứ, không đợi hết tang, sớm giáng lệnh trách phạt, để tà chính phân minh, gian tà biết sợ.”

[13] Lại tâu rằng: “Thần gần đây nhiều lần dâng tấu trình bày về việc tội danh của Chương Đôn chưa được xử lý đúng mức, xin được bàn riêng về việc lưu đày và cách chức, nhưng đến nay vẫn chưa được thi hành. Thần thấy rằng các quan Giám ty, Quận thủ vì không nhận đơn kiện của Chu Nghênh đều bị giáng chức; các Lệnh, Thừa vi phạm pháp trong việc cấp nhận ruộng đất cũng đã bị thay thế. Tra cứu theo điều lệ trong 《Biên Sắc》, việc thay thế chức vụ tương đương với hình phạt tù một năm. Thần cho rằng xét tình hình để định tội, vốn có nặng nhẹ khác nhau; căn cứ vào sự việc mà áp dụng pháp luật, cũng phân biệt người chủ mưu và người theo sau. Nay các quan lại liên quan đều vì Đôn mà phạm tội, lại bị xử tù, còn Đôn là kẻ chủ mưu, lại chỉ bị phạt mười cân đồng, việc này đảo lộn lẽ phải, quá đỗi bất công. Huống chi ngày nộp đơn, cha của Đôn vẫn còn sống, mà Đôn lại tách hộ khẩu riêng, chiếm đoạt tài sản, sự việc rõ ràng, tra cứu theo luật, tội này thuộc vào Thập ác. Dân thường phạm tội còn bị xử phạt thường lệ, Đôn là đại thần, được thiên hạ trông cậy, lại làm tổn hại danh giáo, hủy hoại nghĩa lý, chỉ bị phạt nhẹ, làm sao răn đe được?

Thần cho rằng thánh nhân chế định pháp luật, chỉ cốt sao công bằng, nếu áp dụng với kẻ thường dân mà bỏ qua bậc công khanh, thi hành với dân chúng mà bỏ qua bậc quý tộc, đó là chính sách nhu nhược, không phải là điều nên làm trong triều đình thanh chính. Tra cứu: Đôn tách hộ khẩu riêng khi cha còn sống, đáng lẽ phải tù ba năm, lại phạm vào Thập ác, nên không được xét giảm tội hoặc chuộc tội. Không rõ trước đây xử án dựa vào luật lệ nào. Kính mong bệ hạ xem xét kỹ, đem tờ tấu này của thần chất vấn các quan chấp chính. Nếu trong luật có điều khoản khác, thần đã nói sai, xin trị tội khi quân; nếu các đại thần không có ý kiến khác, xin đem tờ tấu của thần ra để xử tội Đôn, và theo thánh chỉ gần đây, không được ân xá. Chỉ cần xử phạt đúng phép tắc, mới không làm uổng công luận, mong bệ hạ sớm ra chỉ thị.”

[14] Lại nói: “Thần trước đây đã nhiều lần tâu bày tội danh của Chương Đôn chưa được xử lý, đến nay đã mấy tháng, chưa được thi hành. Thần xét: Đôn vào ngày 14 tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ 3, dùng tên con trai là Viện để mua ruộng đất thế chấp của Chu Nghênh, đến ngày 16 tháng 5 mới chịu tang. Như vậy ngày nộp đơn, cha Đôn vẫn còn sống, xét rõ sự việc, việc lập sổ riêng rất rõ ràng, căn cứ luật định tội, đã thuộc vào tội Thập ác, thì việc xin giảm tội hay chuộc tội đều không được áp dụng, dù có ân xá cũng không được tha. Kẻ thường dân ngu muội, có thể có hành vi phạm pháp, triều đình thi hành pháp luật, chưa từng thiên vị. Đôn là đại thần, được dân chúng kỳ vọng, mà lại bỏ mất đạo nghĩa, tham lợi vô thân, chỉ bị phạt tiền, là làm loạn phép tắc. Thần nghĩ rằng quân tử phạm đạo nghĩa, tiểu nhân phạm hình pháp, các bậc thánh hiền xưa đã răn dạy sâu sắc. Nếu cho Đôn là quân tử ư? Nay lại phạm đạo nghĩa; cho Đôn là tiểu nhân ư? Nay lại phạm hình pháp. Hai điều này đều không thể thoát khỏi sự trừng phạt của thánh nhân, vậy triều đình còn ngại gì Đôn mà bỏ phép tắc của tổ tông? Kính mong bệ hạ đưa tờ tâu này của thần giao cho Hình bộ xét xử. Nếu điều luật đã từng sửa đổi, dẫn dụng không đúng, xin trị tội thần vì đã nói sai; nếu xét thấy ngày tháng nộp đơn của Đôn là trước khi chịu tang, xác thực là cha còn sống mà lập sổ riêng tài sản, xin cứ theo lệ mà định tội.”

(Lý Đào trong biệt tập có năm chương, văn từ khác với đoạn này, nay không trích dẫn riêng.)

[15] Ngày hôm đó, có chiếu chỉ Chương Đôn sau khi mãn tang sẽ được bổ nhiệm làm quan coi cung quán.

[16] An Thế lại tâu: “Thần từ tháng 12 năm ngoái đến nay, đã mười lần dâng tấu về việc Chương Đôn mua ruộng trái pháp luật. Tuy triều đình đã nhiều lần xử lý, nhưng tội danh của Đôn đến nay vẫn chưa được xác định rõ ràng, kéo dài cả năm, ý đồ được hưởng ân xá, khiến công luận khó yên, cần phải xin ý chỉ của bệ hạ. Thần nghe có người bàn rằng, từ trước đến nay các đại thần không muốn giao dịch trực tiếp với dân chúng, nên mới giao cho con cháu lập văn khế. Thần cho rằng không phải vậy. Theo chế độ của tổ tông, chỉ cấm các quan từ tòng quan trở lên không được mở rộng sản nghiệp, tranh lợi với dân. Nếu không tích trữ quá nhiều của cải, thì pháp luật không cấm. Nếu là đại thần mà muốn tránh tiếng tham lợi, lại để con cháu ức hiếp dân lành, đó là bề ngoài tuân theo pháp luật, nhưng bên trong dung túng tham lam, lừa dối Vua, phạm vào đạo nghĩa, không gì lớn hơn thế. Giả như theo lời bàn ấy, thì phải không có cha mẹ mới có thể lập danh mục riêng. Nay cha Đôn còn sống, mà khi làm đơn lại dùng tên con, trên thì thiếu hiếu kính, dưới thì mất đạo nghĩa, người thường dù ngu cũng không đến mức này, huống chi là đại thần, lẽ nào lại như vậy?

Lại có người bàn rằng Đôn đã không còn giữ chức vụ, và có chỉ đợi khi mãn tang sẽ bổ nhiệm vào cung quan, như vậy đủ để răn đe, không cần trách phạt nặng. Thần cũng cho rằng không phải vậy. Việc Đôn không được giữ chức vụ là do triều đình thấy ông ta vô lễ với hai cung, nên giáng chức ra ngoài, không theo lệ các quan chấp chính từ chức. Sau đó Đôn xin được gần gũi thân nhân, nên được bổ làm đề cử động tiêu cung. Nay thánh chính của bệ hạ ngày càng mới mẻ, gian tà đều im hơi lặng tiếng, những kẻ như Đôn biết tội ác đã đầy, tất sẽ tìm cách rút lui, đến khi mãn tang sẽ tự xin từ chức. Nhưng triều đình lại sớm ban cho chức cung quan, đó là chiều theo ý Đôn, e rằng không đủ để xử phạt những tội lỗi gần đây của ông ta. Thần nghe nói từ khi trách phạt các giám ty ở bản lộ, đến nay vẫn còn nhiều người kiện tụng, vì Đôn trước kia ỷ quyền bạo ngược, người ta không dám đối chất. Nay biết triều đình đặc biệt xử lý, nên tranh nhau đến tố cáo. Làm hại dân đến mức như vậy, sao có thể tha thứ được! Thần mong bệ hạ lấy lời tấu hặc của thần làm lời trách phạt, hoặc giáng chức, hoặc cho về hưu, chỉ cần không bỏ qua tội lỗi của ông ta, là đủ để chỉnh đốn quốc thể. Mong bệ hạ sớm ra chỉ dụ.”

(Ngày 24, Chương Đôn bị giáng một chức, cho làm cung quan, đợi khi mãn tang sẽ cấp cáo.)

[17] Ngày Tân Dậu, Hà Chính Thần, chức Bảo Văn các đãi chế, được bổ nhiệm làm Tri châu Nhiêu Châu. Lương Đào, chức Tả Gián nghị đại phu, và Lưu An Thế, chức Tả Ty gián^[6], tâu rằng: “Trước đây, Hà Chính Thần được bổ nhiệm làm Tri châu Hồng Châu, bọn thần đã bàn rằng Hà Chính Thần ở triều trước là kẻ gây họa ngang hàng với Thư Đản, nhưng lại may mắn thoát tội, công luận rất không đồng tình. Nếu chưa thể đày đi bốn phương xa, xin hãy cho ông ta làm quan ở cung quán. Triều đình bèn bãi chức Tri châu Hồng Châu của ông ta, điều đó chứng tỏ triều đình cho rằng lời bọn thần là đúng. Nay chưa được bao lâu, lại bổ nhiệm ông ta làm Tri châu Nhiêu Châu. Việc Nhiêu Châu và Hồng Châu nặng nhẹ khác nhau thế nào, vốn không cần bọn thần nói cũng đã rõ, nhưng bọn thần phải tâu lại lần nữa, là vì nghĩa không thể không làm vậy. Về việc Hàn Tồn Bảo, Hà Chính Thần quả thực là kẻ hung ác. Huống chi, khi Hàn Tồn Bảo chết, người bàn luận đều trách cứ Hà Chính Thần, triều đình chưa kịp trị tội, mà Hà Chính Thần tự biết mình không được công luận dung thứ, nên xin làm quan ở cung quán.

Bọn thần thấy rằng, xưa nay việc phế bỏ gian thần, không nhất thiết phải chỉ rõ một việc cụ thể mới cách chức. Chỉ cần thiên hạ cho rằng kẻ đó không được công luận dung thứ, dù chưa thấy hành động cụ thể, cũng nên phế bỏ, huống chi Hà Chính Thần nổi tiếng tàn ác trong việc xử án, trước kia đã làm hại nhiều sĩ nhân, nhờ triều đình cho phép tự tố cáo mà được minh oan không phải là ít. Nay lại giao cho Hà Chính Thần một quận tốt, bệ hạ lấy gì để an ủi lòng sĩ đại phu? Hà Chính Thần hiện đang ở Kim Lăng, nay được Nhiêu Châu, mọi việc đều thuận lợi, nếu để Hà Chính Thần tự chọn nơi ở, cũng không hơn được thế. Kẻ hung ác, ai cũng ghét, triều đình đối xử với hắn như vậy, thì người làm việc thiện sẽ được khuyến khích thế nào? Kính mong bệ hạ xem xét kỹ lời bọn thần, vì lo xa cho ngày sau, vẫn cho Hà Chính Thần làm quan ở cung quán. Nếu cho rằng trước đây việc làm quan ở cung quán là do Hà Chính Thần tự xin, không phải vì bị biếm trích, thì xin đặc biệt thi hành theo lời bọn thần hôm nay.”

Tờ thiếp hoàng viết: “Bọn thần căn cứ theo lời truyền trong sĩ đại phu, khi Hà Chính Thần làm Ngự sử ở triều trước, nghe nói muốn trị tội Hàn Tồn Bảo, liền dâng văn bản trước, xin đặc biệt thi hành uy quyền; đến khi Hàn Tồn Bảo chết, thiên hạ đều biết Hà Chính Thần đã tính toán kỹ lưỡng, quyết tâm giết chết ông ta.”

[18] Lại tâu rằng: “Chính Thần trước đây từ khi nhậm chức đề cử cung quan đã mãn nhiệm, liền được sai làm tri châu Hồng Châu, người tâu chỉ ra tội trạng của ông ta, xin được cách chức, nhưng cuối cùng lại được bổ nhiệm làm tri châu, điều này chưa thỏa đáng. Chức tri châu tuy có lớn nhỏ khác nhau, nhưng ý nghĩa trọng trách mà triều đình giao phó là như nhau, không phải là cách xử lý đối với người phạm tội. Thần từng hỏi ý kiến các sĩ đại phu, đều cho rằng tội lỗi của Chính Thần không phải là ít, mà những việc cần phải xử lý là rất lớn. Từ khi có lệnh bổ nhiệm tri châu Hồng Châu, trong ngoài xôn xao, đến nay vẫn chưa yên. Hiện triều đình đang xem xét hình phạt cẩn thận, chưa muốn xử lý ngay, nên đày ông ta đến nơi xa xôi, để phần nào thỏa lòng dân chúng. Nay lại để ông ta đứng trên quan lại và dân chúng, đó là lý do công luận không thể yên lòng. Kính mong bệ hạ đặc biệt ra chỉ thị, thu hồi lệnh bổ nhiệm, và vẫn giữ chức vụ cũ, như vậy đủ để răn đe kẻ gian tà.” Dán tờ vàng: “Nếu triều đình cho rằng việc Chính Thần trước đây xin làm đề cử cung quan là do tự nguyện, nay lại bổ nhiệm ông ta, không cần phải trách phạt, thì xin căn cứ vào lời tâu của người tâu, bổ nhiệm ông ta làm chức cung quan khác.”

(Trong tập của Lý Đào có ghi chép việc này. Bổ nhiệm làm tri châu Hồng Châu vào ngày 28 tháng 7. Cách chức vào ngày 2 tháng 8.)

[19] Chiếu cho Hà Chính Thần làm đề cử động Tiêu Cung.

(Lệnh bổ nhiệm động Tiêu Cung vào ngày 2 tháng 9, nay ghi chung vào đây.)

[20] Ba tỉnh tâu: “Thái thường tự trình bày: Việc tương lai sau khi lễ minh đường xong sẽ chúc mừng, theo lệ cũ năm Thiên Thánh thứ 5 về lễ Nam Giao, từ lễ Giao ở Khai Bảo, lễ Tịch điền xong, sẽ làm lễ lao tửu, như nghi thức nguyên hội, tham khảo so sánh với lệ lễ, ngày lễ Nam Giao xong, Thái hoàng thái hậu ngự ở điện Hội Khánh, hoàng đế ở trong rèm làm lễ cung tạ, trăm quan chúc mừng xong, tuyên bố cho các quan ở điện ngoài ban rượu.” Thái hoàng thái hậu tuyên dụ rằng: “Ngày đó, hoàng đế tạ ở trong cung, trăm quan đều đã mệt, không cần chúc mừng, chỉ ở cửa Đông Nội dâng biểu.” Tể tướng Lã Đại Phòng tâu rằng: “Thánh tâm luôn khiêm tốn, đây là việc đức lớn, xin ban chiếu ra ngoài thi hành.” Bèn hạ chiếu rằng: “Hoàng đế lên ngôi, trong nước yên ổn, năm kinh mùa thu, lại giảng tông tự, để hưởng lòng trời. Ta có công gì, được hưởng phúc này. Nay các quan nói theo lệ cũ thời Thiên Thánh, sửa lễ lớn ở Hội Khánh, để văn võ chúc mừng ở triều đình. Ta từ khi xử lý vạn việc, ngày ngày lo sợ, há dám lấy đức mỏng manh, tự so với sự sáng suốt của Chương Hiến? Huống chi hoàng đế đã chúc mừng trong cung, quần thần dâng biểu ở cửa tả, lễ văn đã đủ, còn cầu gì nữa? Nghi lễ cũ triều trước, ta không dám nhận. Tương lai lễ minh đường xong, không nhận chúc mừng, trăm quan đều đến cửa Đông Nội dâng biểu.”

[21] Chiếu: “Dân hộ ở phủ Khai Phong, Kinh Tây, Hà Bắc Đông lộ, cho nộp tiền tằm diêm, nếu không bị thiên tai, muốn đổi nộp thóc thì cho phép.”

[22] Ngày Nhâm Tuất, Xu mật viện tâu: “Người man ở châu Thiệu làm loạn, đã nhiều lần hạ chiếu đánh dẹp, chưa có tin tức.” Chiếu cho Tạ Lân theo các chỉ dụ trước mà xử trí, khẩn trương ứng phó biên cảnh, không được chần chừ do dự, để xảy ra hậu họa.

[23] Ngày Quý Hợi, Lại bộ tâu: “Gần đây chiếu chỉ bãi bỏ việc các cơ quan trong ngoài tiến cử quan chức, lệnh cho bộ thần thiết lập các chức vụ cần tiến cử. Nay xin Thượng thư tả tuyển, ngoại trừ các chức như Giác hóa vụ vẫn tiến cử quan chức như cũ, còn các chức Tả hữu sương Điếm trạch vụ, Văn tư viện, Thái thường tự Hiệp luật lang, Nội tửu phường, Pháp tửu khố, Tác phường, Bát tác ty, Thông lợi quân sứ, Chuẩn bị Câu đương Thị bạc ty, Kinh dưỡng Phủ khố vụ; Thượng thư hữu tuyển, ngoại trừ các chức Đô đại Tuần hà và Ngự trù vẫn tiến cử quan chức như cũ, còn các chức Pháp tửu khố, Nội tửu phường, Nhai đạo ty, Tác phường, Bát tác ty, Tiện tiền Bác dịch vụ, Bài ngạn ty, Đô giám^[7], Tuần kiểm, Quân sứ, Tri huyện, Giám tu Doanh phòng; Thị lang tả tuyển, các chức Chức quan, Lệnh, Lục, Phán, Ty, Bạ, Úy, cùng Phượng Tường ty Trúc giám, Độc viên huyện thành Trại chủ bạ, Giám đương, Huyện úy; Thị lang hữu tuyển, các chức Vũ học Học dụ, Tuần kiểm, Trại chủ, Thôi cương, Áp cương, Văn tư viện, Tác phường, Bát tác ty, Thành trại Quân sứ, Tri huyện, Huyện úy, Tuần kiểm, Giám áp, Tuần phường, Câu đương Công sự, Chỉ sử, Chuẩn bị Sai sứ, Bộ dịch Áp đội, Thoái bối Hà tảo, Thôi cương, Giám đương, đều do bộ thần bổ nhiệm.” Vua đồng ý.

[24] Tả Gián nghị đại phu kiêm quyền Cấp sự trung Lương Đào tâu: “Theo lục hoàng của Trung thư tỉnh, về việc quan chức thị dịch bán trà, lệnh cho khách hàng và phố hộ mua kèm, nay xét thấy số trà hiện có là 597.700 cân, tổng cộng 4.660 bộ, đều là trà cũ lẫn tạp chất do Thị dịch ty xay và mua. Từ khi ngừng xay trà, việc bán không thuận lợi, Hộ bộ xin gấp rút chuyển đổi, sợ rằng trà sẽ hư hỏng.

Nay đã qua năm năm, rõ ràng có nhiều trà đã hư hỏng nặng. Khách hàng vốn lấy lợi nhuận làm mục đích, tuy quan phủ ra lệnh mua kèm, nhưng vẫn cho phép bán ra ngoài và miễn thuế. Nếu trà không bị hư hỏng, có thể phối hợp bán được, tự nhiên họ sẽ vui vẻ nhận lời. Chắc chắn là đã nhiều lần bị lỗ, họ mới dám kiện lên quan phủ. Nay tuy đã khoan dung cho khách hàng^[8], lại chuyển họa sang phố hộ, đó là do quan phủ khắt khe trong việc thu gom, công khai ép buộc, không khác gì tệ nạn cũ của thị dịch, rất không phù hợp với ý nguyện yêu dân, coi nhẹ lợi nhuận của bệ hạ.

Huống chi trước sau đã có quy định không được ép buộc, chiếu chỉ rõ ràng, nếu triều đình tự vi phạm trước, làm sao lấy được lòng tin của thiên hạ? Xin bệ hạ đặc biệt chỉ đạo Hộ bộ, cử quan lại kiểm định lại, trong số trà cũ hư hỏng hiện có, loại bỏ những loại bụi bẩn không thể sử dụng, chia thành các cấp độ, giảm giá nhiều hơn so với trà chiết chi thông thường, chuyển hết về các châu quân gần kinh thành, dùng làm chiết chi cho quan viên minh đường và quân sương, mong sớm giải quyết hàng tồn, trừ hại cho công tư, đồng thời khiến dân chúng gần xa biết rõ triều đình thực sự có ân huệ chấm dứt ép buộc, thương nhân dần dần sẵn lòng giao dịch, để cứu vãn tệ nạn hiện nay. Toàn bộ lục hoàng, xin được niêm phong trả lại.”

Thiếp hoàng: “Thần từng nghe các châu quân có các vật phẩm chiết chi, số lượng không nhiều, hoặc không có nơi tiêu thụ, chỉ chi trả bằng vật phẩm gốc. Nay nếu lấy số trà này phân phối đến các nơi gần kinh thành, dùng làm chiết chi, sẽ rất thuận tiện. Tuy là giảm giá bán hiện tại, nhưng lại tiết kiệm được nhiều khoản thưởng cấp mà Hộ bộ phải chi.”

(Tấu của Đào không rõ ngày tháng. Ngày 26 tháng 8, cựu lục bãi bỏ chỉ huy lệnh khách trà mua kèm trà quan năm Nguyên Hựu thứ 3, nay phụ lục trước đó, tân lục đã xóa bỏ cựu lục, không đúng. Chỉ huy năm Nguyên Hựu thứ 3 cũng cần xem xét.)

Chiếu bãi bỏ chỉ huy lệnh khách trà mua kèm trà quan năm Nguyên Hựu thứ 3.

(Cựu lục có điều này, tân lục đã xóa bỏ, điều này nên cùng với tấu của Lương Đào xem xét kỹ.)

[25] Ngày Ất Sửu, Lý Vĩ, quan chức Câu đương công sự của Đô thủy giám, tâu rằng đã khai thông đê thẳng ở phố thứ ba trên sông Nam Sa thuộc Bắc Kinh, dẫn nước vào cửa Tôn Thôn theo dòng cũ để thông hành, đồng thời trình bày những lợi hại của việc nhân cơ hội này đóng cửa dòng chảy phía bắc của sông lớn. Lại tâu: “Thế nước ở phố thứ ba trên đê cát thuận lợi, dòng cũ cũng dần được chuẩn bị, triều đình hôm nay nên dốc sức đóng cửa dòng chảy phía bắc, đó là thượng sách. Nếu không ban chiếu minh bạch cho các cơ quan, lập tức ra lệnh chuyển dòng sông, e rằng trên dưới sẽ trì hoãn, bàn luận mãi không quyết, trong lúc chần chừ sẽ mất cơ hội. Xin khôi phục lại cơ quan Tu hà ty.” Triều đình nghe theo, vẫn lấy tên là “Đô đề cử Tu hà ty”, cử Ngô An Trì, Đô thủy sứ giả, làm Đề cử, Phạm Tử Kỳ, Ngoại đô thủy sứ giả, làm Đồng đề cử, còn Lý Vĩ chuyên trách quản lý các việc liên quan đến chuyển dòng sông.

(Ngày 2 tháng 10 năm thứ 5, bãi bỏ Tu hà ty. Tô Triệt, Tôn Thăng có nói. Ngày 28 tháng 8, lần đầu dùng kế của Đô thủy. Lại có sách 《Ngọc điệp》 chép: “Chiếu lệnh khôi phục sông lớn, lập Đô đề cử Tu hà ty, điều động 10 vạn dân phu.”)

[26] Lý Nam Công, quyền Thiểm Tây chuyển vận phó sứ, được cử làm quyền Phát khiển chuyển vận sứ.

[27] Tháng này, các quận biên giới báo có động, xin điều cả tám tướng lên, gọi là phòng thu. Trước đây, Hà Đông có mười hai tướng, bốn tướng phòng bắc, tám tướng phòng tây, tám tướng thay nhau nghỉ ngơi theo phiên trên dưới. Nay cả tám tướng đều lên, An phủ sứ Đằng Nguyên Phát nói: “Nếu giặc tập trung binh lực đánh ta, dù tám tướng cũng không địch nổi, nếu chúng không đến, bốn tướng là đủ.” Cuối cùng vẫn cho thay phiên nghỉ ngơi. Các tướng lại rất sợ hãi, đến cửa khẩn cầu, Nguyên Phát chỉ vào cổ mình nói: “Ta đã bỏ cái này rồi.” Cuối cùng không có giặc.

(Sách cũ chép về Nguyên Phát: “Cổ có thể chặt, binh không thể xuất, do đó mất phòng bị. Sau đó giặc đến, cướp phá lớn ở phủ Lân Châu, dân biên giới gần như hết.” Sách mới biện luận: “Theo bia mộ Nguyên Phát do Tô Thức soạn chép ‘cuối cùng không có giặc’, lời này nên đáng tin. Nay theo bia mộ, bỏ đi 23 chữ.” Xét bia mộ Nguyên Phát, Thức thay Trương Phương Bình soạn, không nên gán cho Thức, sách mới có lẽ khảo chưa kỹ.)

[28] Tri Hàng Châu Tô Thức tâu rằng:

[29] Thần từ khi vào địa phận đến nay, nghe nói các quận ở Lưỡng Chiết, những năm gần đây dân gian thường dệt lụa mỏng nhẹ và tẩm thuốc, để chuẩn bị nộp thuế hạ và thuế mua đặt^[9]. Quan lại muốn chọn lựa, nhưng những hộ dân gian trá và những người nhận nộp thuế liên kết với nhau, không nộp lụa tốt, khiến quan lại không thể chọn lựa, thời hạn lại gấp, không tránh khỏi phải nhận. Năm nào cũng như vậy, thành thói quen. Do đó, quan lại và quân nhân ở kinh đô đều cho rằng lụa ban cấp từ Lưỡng Chiết đều không tốt, việc vận chuyển lên kinh hàng năm bị định giá thấp, ngày càng nhiều. Năm ngoái, giá định thấp lên đến hơn chín nghìn quan, những người chuyên trách nộp thuế bị gông cùm, đánh đập, bán hết tài sản cũng không đủ bù đắp, tệ nạn nhân nhượng đã đến mức này.

[30] Thần từ khi đến quận, muốn dần dần sửa đổi tệ nạn này, liền chỉ thị cho quan lại nhận thuế tiến hành chọn lựa. Đến ngày 27 tháng 7, có hơn hai trăm dân chúng, trước sân nhận thuế hô lớn vài tiếng, quan lại, quân dân đều hoảng sợ, rồi cùng nhau vào nha môn châu, đến chỗ thần kêu gào tố cáo. Thần dùng lý lẽ khuyên giải, họ mới dần dần rút đi. Thần biết rằng mấy trăm người này chắc chắn không phải tự nhiên cùng một lúc nổi lên, ắt có kẻ gian ác cầm đầu xúi giục. Bèn bí mật điều tra, ngay hôm đó nhận được báo cáo của quan nhận thuế là Huyện thừa Nhân Hòa Trần Hạo: “Có hộ dân Nhan Tốn, con trai là Nhan Chương, Nhan Ích nộp năm tấm lụa mua đặt, đều là loại mỏng nhẹ tẩm thuốc, kích thước ngắn thiếu, nên bị loại bỏ. Những người này liền dùng kẹp giữ lụa, cùng với những người nhận nộp thuế vài trăm người, đối mặt với quan giám sát hô lớn, rồi chạy đi.” Thần lập tức sai người bắt được Nhan Chương, Nhan Ích hai người, gông cùm giải đến Hữu ty Lý viện giam giữ tra hỏi. Chỉ đến ngày hôm sau, dân chúng đồng loạt nộp lụa tốt, không còn ai dám gây ồn ào.

[31] Theo tài liệu khám xét của Hữu ty Lí viện, Nhan Chương và Nhan Ích khai rằng: “Vì nhà họ có 37 tấm lụa mua theo giá hòa mãi, Chương và những người khác thấy năm trước chỉ nộp loại lụa mỏng nhẹ và tẩm thuốc, năm nay châu này vì số lượng lụa bị đánh giá thấp trong việc vận chuyển nên yêu cầu nộp lụa tốt. Chương và những người khác đã nhận tiền mua hòa mãi của quan, mỗi tấm một quan, không nên mua loại lụa ngắn, mỏng nhẹ và tẩm thuốc giá rẻ ở huyện Xương Hóa để nộp quan. Nhan Chương lại không nên bàn bạc với anh là Nhan Ích rằng nếu bị trả lại thì phải ép người kiểm tra chuyên trách, kích động các hộ dân, hô hào đến châu, đe dọa quan lại, bắt họ chỉ nhận loại lụa không đạt tiêu chuẩn như năm trước. Sau đó, họ đưa năm tấm lụa mỏng nhẹ, tẩm thuốc và ngắn đã mua được cho người nhà là Ông Thành nộp quan, nhưng bị Ông Thành báo lại với quan trên và bị trả lại. Chương và những người khác thấy nhiều hộ dân cũng có loại lụa mỏng nhẹ và ngắn tương tự bị trả lại, liền ép Ông Thành kêu oan, Nhan Ích ở phía sau dùng tay đẩy Ông Thành, bảo Nhan Chương ép đến châu, liền chạy ra trước cổng tam quan kêu oan hai tiếng, nhảy qua lan can, giơ hai tay lên, gọi các hộ dân kích động hô hào, nói rằng hãy cùng đến châu. Khoảng hơn hai trăm hộ dân vì thế cũng đồng loạt hô hào, theo nhau đến nha môn châu để kêu oan ồn ào.”

[32] Thần đã điều tra được rằng Nhan Chương và Nhan Ích là con của Nhan Tốn, một hộ giàu có hạng nhất. Tốn trước đây làm thư lại, vì nhận hối lộ và khai gian thuế mà bị đày đến lao thành của châu này. Sau đó, hắn dùng kế kết thân với lại viên và thầy thuốc, giả bệnh để được tha về. Lại còn lừa đảo, đem tài sản đem cầm nhiều lần để lấy muối quan, bị đày đến lao thành Châu Châu, rồi lại giả bệnh để được tha về quê. Cha con họ gian ác, mọi người đều sợ hãi và ghét bỏ. Khi bị bắt giam, dân làng đều vui mừng. Thần xét rằng: Nhan Ích, Nhan Chương chỉ là thường dân, nhưng mệnh lệnh của họ được thi hành trong dân chúng, chỉ cần giơ tay hô một tiếng, hàng trăm người theo họ, muốn dùng thế lực đông người để uy hiếp quan lại, buộc họ phải tiếp tục nộp lụa xấu, không cho thần thay đổi tệ nạn trước đây. Hành vi này rất độc ác, thật khó lòng nhẫn nhịn. Châu này đã xử theo pháp luật, thần phán rằng: “Nhan Chương, Nhan Ích gia truyền hung ác, khí thế lấn át làng xóm, nên mới có thể giơ tay hô một tiếng, hàng trăm người theo họ, muốn lung lay quan lại, uy hiếp giám quan, tác hại sâu sắc, khó theo pháp luật thông thường, đã bị đày đến lao thành của châu này. Nay ban bố khắp các làng xóm, thành quách, từ nay về sau không được dệt lụa mỏng và lụa tẩm thuốc để nộp quan, mong rằng sang năm sẽ bỏ được tệ nạn này.”

[33] Thần mong triều đình xem xét kỹ, ghi chép đầy đủ tờ tâu này của thần, gửi xuống Ty Chuyển vận của lộ này để ban bố rộng rãi, nhằm đảm bảo từ nay về sau quan lại, quân nhân ở kinh sư và lộ này đều được cấp áo quần tốt, và những người chuyên nộp thuế không đến nỗi phá sản vì bồi thường. Việc thần xử phạt ngoài pháp luật đối với Nhan Chương, Nhan Ích, cũng xin được xử theo nghiêm luật triều đình. Thiếp hoàng: “Xét thấy năm ngoái châu này phát lụa và thuế hạ, tổng cộng mười bốn cương, nay chỉ ước tính bốn cương đã lên đến hơn chín ngàn quan. Xin gửi xuống Tả Tàng Khố để thấy số lượng ước tính lớn như thế nào.”

(Đoạn này nên bỏ, vì sau này Tô Thức vì việc này mà bị người ta nói, không thể bỏ qua. Việc xử phạt ngoài pháp luật đối với Nhan Chương, Nhan Ích, đã tự hặc, nên có chỉ dụ giáng chức, cần kiểm tra kèm theo.)

[34] Tả Gián nghị đại phu Lương Đào tâu: “Thần trộm nghĩ rằng việc đặt ra các cục để quản lý công việc, mở ra nhiều mục, chỉ làm rối loạn chức trách của quan lại mà không có lợi cho việc trị nước. Hiện nay, việc biên soạn điều lệ ở Trung thư, Môn hạ ngoại tỉnh là việc của Lục tào, Tự, Giám; việc biên soạn sắc lệnh là việc của Hình bộ; việc xây dựng thành trì, đất đai, gỗ đá là việc của Công bộ; việc khảo hạch lại ngạch, lại lộc là việc của Tam tỉnh Ngũ phòng. Tất cả đều đặt ra quan lại, phân chia nhiều nhánh, kéo dài ngày tháng, dựa vào thế lực, nhưng không đạt được thành quả gì, không hề trên thì thể hiện sự thông minh của triều đình, dưới thì thương xót những khó khăn của các cơ quan, lại cũng không dựa theo pháp chế của quan chế. Bệ hạ thuần pháp theo tổ tông, chính trị nắm lấy cốt yếu, mà bề tôi lại dám tùy tiện thêm nhiều chi tiết, kẻ thích động thì lấy việc thay đổi làm ý, kẻ nhu nhược thì lấy việc giữ nguyên làm mục đích, trên dưới né tránh, xa rời công bằng, rất không phù hợp với ý nguyện cần chính cầu trị chân thành của Bệ hạ. Nếu muốn công việc hợp lý, không bằng giao phó mỗi việc cho cơ quan chuyên trách, giao nhiệm vụ và yêu cầu hiệu quả, thì những tệ nạn do dự, cản trở sẽ tự nhiên tiêu tan. Thần ngu muốn mong Thánh từ đặc biệt ban chỉ huy, bãi bỏ hết các quan lại được đặt riêng cho sáu việc trước, giao phó việc xử lý hiện nay cho các lộ giải quyết dứt điểm, không thể kéo dài tháng năm, lần lượt hoàn thành, vừa hợp lý trong việc giảm bớt công việc, lại đạt được thực tế tiết kiệm chi phí, việc chính trị ngày nay không phải là bổ ích nhỏ. Thần mong đặc biệt lưu tâm.”

(Tập tấu của Đào viết điều này sau khi khách nhân và phố hộ phải mua trà quan. Xét: Ngày 26, bãi bỏ chỉ huy mua trà, nên phụ lục tấu này vào cuối tháng 8, việc tuân theo hay không cần xem xét.)

[35] Lý Đào từng tâu rằng: “Thần nghe được rằng các châu, huyện ở các lộ đã trình bày về lợi hại của phép dịch lên chuyển vận ty, nhiều nơi mất đến hai tháng hoặc hơn một tháng. Chuyển vận ty có nơi không tuân theo thời hạn của triều đình để giải quyết, khiến châu huyện phải chờ đợi báo cáo, làm trì hoãn ân điển của thánh thượng, khiến lòng người hoang mang. Bệ hạ vốn vì dân mà lập pháp, tìm kiếm sự hợp lý tối đa. Nay triều đình lấy việc nuôi dưỡng dân chúng làm trọng, mà dân chúng khắp nơi đều biết ý tốt đẹp nhân từ của bệ hạ. Thế nhưng việc bàn luận đã kéo dài hơn một năm mà phép thành văn vẫn chưa ban hành, khiến khắp nơi chỉ nghe danh nhân chính mà chưa được hưởng thực chất. Điều này khiến quận huyện không có phép tắc để tuân theo, dân chúng nghi ngờ dao động, không xứng với ý nguyện ban đầu của bệ hạ khi ban hành chính sách nhân từ. Thần ngu muội mong bệ hạ quyết đoán, bãi bỏ cục nghị luận phép dịch, tất cả đều theo phép Gia Hựu mà thi hành. Nếu có chỗ nào chưa tiện, xin tùy việc mà sửa đổi dần theo thời gian, để sớm có phép tắc cho quận huyện tuân theo, an định lòng dân. Việc chính thể rất quan trọng, xin bệ hạ lưu tâm.”

Thiếp hoàng: “Thần lo rằng các giám ty ở các lộ chưa hẳn đều là người liêm chính trung thực, không hiểu ý ban đầu của triều đình và kiến nghị của đại thần, chỉ lấy việc giảm bớt công việc và khoan dung dân chúng làm trọng, mà lại mang lòng gian, chờ đợi quan sát, phụ họa lừa dối, quen thói cũ, buông lời tà thuyết, lừa dối triều đình. Thần mong bệ hạ trực tiếp ra lệnh cho các đại thần chấp chính, cùng nhau xem xét kỹ các tấu chương của quan lại trong ngoài trước sau, nếu có ai dám như vậy, xin nghiêm khắc trách phạt, đồng thời xin ban chỉ dụ cảnh cáo trước.” (Tấu chương này không rõ thời gian, tập của Lý Đào nằm trong khoảng trước sau năm Nguyên Hựu thứ ba, tạm thời ghi vào cuối tháng 8 năm thứ tư, cần xem xét thêm.)

[36] Chiếu rằng hai huyện Khúc Chu và Kê Trạch thuộc châu Minh vẫn giữ nguyên như cũ, theo tấu thỉnh của Đô chuyển vận ty và Đề điểm hình ngục lộ Hà Bắc.

(Ghi chép trong sách biên lục ngày mùng 2 tháng 8. Việc sáp nhập Khúc Chu vào Kê Trạch xảy ra vào năm Hi Ninh thứ hai.)