[PREVIEW] QUYỂN 433: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 4 (KỶ TỴ, 1089)

Từ tháng 9 năm Nguyên Hựu thứ 4 đời Triết Tông đến hết tháng đó.

[1] Tháng 9, ngày Mậu Thìn (mùng một), Hữu Gián nghị đại phu Phạm Tổ Vũ tâu: “Thần gần đây bàn việc An Đào không ký vào sách ghi chép của Xu mật viện những lời thánh chỉ mà ông ta đã nghe trực tiếp, lại cất giấu không đưa ra, không ghi vào sách Thời chính ký. Xin đặc biệt sai sứ đến hỏi An Đào lấy lại, giao xuống Xu mật viện, và xin giao cho Thực lục viện để ghi vào Thực lục năm Nguyên Phong thứ 8. Thần nghe nói Xu mật viện đã lấy được bản ghi chép nguyên văn lời thánh chỉ từ An Đào, nhưng chưa được giao xuống cho sử quan. Thần thấy Lữ Công Trước tâu rằng Vương An Thạch và Lữ Huệ Khanh có những lời lẽ bịa đặt vu khống, liền sửa lại lời tâu của Xá nhân đã được thực hiện. Hàn Trung Ngạn tâu rằng cha ông là Hàn Kỳ có công định sách, mà triều trước đã ban thưởng cho các đại thần chấp chính từ thời Chí Hòa, đều được giao xuống Thực lục viện để thực hiện theo lời tâu. Công Trước chỉ vì bị người khác vu khống bằng lời nói, Trung Ngạn chỉ vì công nghiệp của cha mình không được rõ ràng, mà vẫn không thể bỏ qua, đều có sự biện bạch để tránh cho hậu thế nghi ngờ. Xin bệ hạ vì kế sách xã tắc, tuyên dụ các đại thần chấp chính, việc này rất quan trọng, liên quan đến lâu dài, khác với những việc mà Công Trước và Trung Ngạn đã bàn, lớn nhỏ không giống nhau. Nếu không ghi vào sử sách, làm rõ cho muôn đời, thì không thể lấy làm tin được. Thần nghĩ rằng bệ hạ tuyên dụ các đại thần chấp chính, là vì trong ngoài đều biết rõ đầu đuôi. An Đào giữ chức ở Xu mật viện, mới nhận được đức âm, mà dám giấu giếm, không chịu ghi chép, ắt là có ý đồ xấu xa khác. Xin thánh từ xét kỹ, sớm ban giao xuống Thực lục viện, và những lời thánh chỉ mà Tam tỉnh đã nghe, cũng xin chỉ thị ghi chép đầy đủ giao xuống viện, để cùng đối chiếu khi biên soạn thực lục.”

[2] Tổ Vũ lại nói: “Thực lục viện trước đây nhận được văn bản từ Lã Đại Phòng gửi đến, trích từ 《Thời chính ký》 của Môn hạ tỉnh vào mùa xuân năm Nguyên Phong thứ 8: ‘Ngày 29 tháng 2, Tam tỉnh và Xu mật viện đến cửa Đông Nội dâng tờ tấu, vào hỏi thăm sức khỏe hoàng đế, tâu rằng mong sớm lập Đông cung, lại tâu xin Thái hoàng thái hầu tạm quyền cùng nghe chính sự.’ Thần nghĩ rằng Tam tỉnh và Xu mật viện không nên cùng lúc tâu trình, chắc chỉ một người tâu mà thôi. Theo lời 《Thời chính ký》, có chỗ chưa rõ ràng, cần phải có lời thánh dụ lúc đó, cùng với văn bản ghi chép thánh ngữ của Tam tỉnh và Xu mật viện để đối chiếu sửa chữa, mới có thể truyền lại đáng tin. Và Xu mật viện cần gửi thánh ngữ đến Thực lục viện.”

[3] Tổ Vũ lại tâu: “Thần xét kỹ An Đào từ ngày 22 tháng 5 đích thân nghe lời thánh dụ, lẽ ra phải ngay ngày đó ghi chép lại và giao cho phòng Thời chính ký, dù chưa thể làm ngay thì cũng chỉ trong hai ba ngày là xong, không nên kéo dài ngày tháng. Đến ngày 7 tháng 7, Đào mới chịu tang mẹ, nếu nói rằng lúc mẹ bệnh không kịp làm, thì Đào ngày 6 tháng 7 vẫn làm việc như thường, sau khi chịu tang cũng nên giao lại văn bản cho Xu mật viện. Nay lại giấu ở nhà riêng, đến giữa tháng 8, nhiều lần đòi hỏi mới chịu đưa ra. Điều này chứng tỏ Đào muốn che giấu sự thật, khiến Thời chính ký bỏ sót không ghi chép, thì không còn gì để khảo cứu. Hơn nữa, thiên hạ đều biết Thái hoàng thái hậu vì xã tắc mà đành phải nhiếp chính, hoàng đế là con trưởng của tiên đế kế vị, lý lẽ rõ ràng như mặt trời mặt trăng, ai có lời nào để nói? Mà bè đảng của Thái Xác lại vu khống việc định sách, bệ hạ nhân nói đến Xác nên mới có lời tuyên dụ, chẳng phải nhờ Đào mà làm sáng tỏ thánh công. Thế mà Đào lại chậm trễ lời huấn dụ, không ghi chép ngay, mang lòng gian không trung, bỏ việc không kính, tội có năm điều: Thân nghe lời đức âm, giấu giếm văn thư hơn tám mươi ngày, tội thứ nhất; Trên phụ ơn Vua, dưới theo bè đảng gian ác, ngầm giúp Thái Xác, tội thứ hai; Bệ hạ coi Đào là người đáng tin, mà Đào không lấy thành tín thờ bệ hạ, tội thứ ba; Từ khi bệ hạ thay đổi chính sách, Đào thường có ý kiến khác, ngăn trở chí thánh, bệ hạ muốn khôi phục chính sách cũ của tổ tông, mà Đào lại muốn giữ chặt pháp mới của Vương An Thạch, tội thứ tư; Bệ hạ lấy chức cao bổng hậu nuôi Đào, lấy ơn đặc biệt lễ đãi Đào, từ đầu đến cuối không suy giảm, mà Đào rốt cuộc không cảm ơn thánh ân, lại muốn dùng ý gian làm nghi ngờ người trong ngoài, tội thứ năm.

Thần từng nói Đào nếu được toại chí, ắt sẽ dẫn tiểu nhân tụ tập ở triều đình, ngày sau hại chính sự nước nhà ắt là Đào. Ý hướng của Đào, mọi người đều biết, nay trong việc ghi chép lời thánh, hành trạng như thế, há có thể bỏ qua không tra hỏi? Kính xin bãi chức khởi phục của Đào, ban chỉ rõ ràng, đợi khi mãn tang sẽ trách phạt nặng thêm.”

(Theo bản tấu chương lưu tại nhà Tổ Vũ, ngày 4 tháng 9 dâng lên, ngày 18 lại tâu nữa.)

[4] Ngày Kỷ Tỵ, Hữu Kim Ngô Vệ Đại tướng quân, Trạch Châu Phòng ngự sứ Thúc Nha được phong làm Tần Quốc công, Tả Ban Điện trực Sĩ Hòa (Chú: Nguyên bản viết là “Sĩ Hương”. Tra cứu 《Tống sử·Tông thất biểu》, Sĩ Hương giữ chức Thông nghị đại phu, sách này vào tháng 4 năm nay, ngày Giáp Dần, cũng chép Thông nghị đại phu Sĩ Hương từ chức Hữu Giám Môn Vệ Đại tướng quân chuyển sang văn chức, tháng này không thể gọi là Tả Ban Điện trực. Lại tra 《Tông thất biểu》 có Yến Quốc công Sĩ Hòa, phù hợp với đoạn này. Chữ “Hương” là sai của chữ “Hòa”, nay sửa lại.) được phong làm Hữu Thiên Ngưu Vệ Đại tướng quân, Yến Quốc công.

[5] Chiếu rằng các tông thất đã mất là Tông Văn, Tông Viện, ngoài hai người được hưởng di biểu, đặc cách theo lệ của Tông Phụ, cho thêm một con được chuyển quan.

[6] Chiếu đổi Diên Châu thành Diên An phủ, vì đây là trấn cũ của phiên để.

[7] Ngày Ất Hợi, ba tỉnh tâu: “Gần đây có chiếu cử quan Đài sát, nay Ngự sử Trung thừa Phó Nghiêu Dũ, Thị ngự sử Chu Quang Đình tiến cử Hộ bộ Viên ngoại lang Mục Diễn, Đô quan Viên ngoại lang Diệp Thân, Hàn lâm học sĩ Thừa chỉ Tô Tụng tiến cử Lợi Châu lộ Chuyển vận Phán quan Trần Bằng.” Chiếu rằng: “Mục Diễn, Diệp Thân, Trần Bằng đã là Lang quan, Giám ty, lệnh Ngự sử Trung thừa, Thị ngự sử cùng cử thêm hai viên quan khác, Hàn lâm học sĩ, Lưỡng tỉnh Gián nghị đại phu trở lên cùng cử thêm một viên quan để tâu lên.”

[8] Ngày Mậu Dần, trai giới ở điện Thùy Củng.

[9] Ngày Kỷ Mão, tiến hưởng ở cung Cảnh Linh, rồi trở về cung.

[10] Ngày Canh Thìn, trai giới ở điện Thùy Củng.

[11] Ngày Tân Tỵ, đại hưởng ở Minh Đường, đại xá thiên hạ.

(Chính mục nên lược bỏ và thêm vào. 《Hùng Khắc Cửu triều Thông lược》: Ngày này chiếu rằng việc sai phái Nha tiền phục dụng lại pháp cũ.)

[12] Ngày Ất Dậu, Từ Vương Hạo được ban chiếu thư không gọi tên.

(Chính mục có ghi, thực lục không chép.)

[13] Chiếu rằng: “Quan văn điện Đại học sĩ, Tri Vĩnh Hưng quân Hàn Chẩn, Quan văn điện Học sĩ, Tri Dĩnh Xương phủ Phạm Thuần Nhân, đều theo đại lễ được ban thưởng vật phẩm ngoài ra, còn được gia tặng khí tệ: Hàn Chẩn mỗi loại 500 tấm, lượng; Phạm Thuần Nhân mỗi loại 250 tấm, lượng. Thái tử Thiếu bảo trí sĩ Trương Phương Bình theo đại lễ được ban khí tệ.”

[14] Thượng thư tỉnh tâu: “Pháp nhiệm tử, lẽ nên lấy thứ tự trưởng ấu làm chuẩn, nếu người được tâu từng phạm tội tư hình hoặc bị tật nguyền, cùng những kẻ bất hiếu không thể làm quan, cho phép tâu người kế tiếp. Lập thành lệnh.” Được chấp thuận.

[15] Ngày đó, Hữu Gián nghị đại phu Phạm Tổ Vũ vào chầu, dâng sớ nói: “Thần trộm nghĩ rằng đạo trị nước của triều đình phải quy về một mối. Tổ tông sáng nghiệp, truyền lại muôn đời, tạo lập phép tắc, đều dựa vào trí tuệ của mọi người, trải qua ngày tháng, bàn bạc trau chuốt mà thành, không phải chỉ xuất phát từ ý của một người, lấy sự tiện lợi nhất thời mà thôi. Các bậc thánh đế kế tiếp nhau, hơn một trăm ba mươi năm, so với các đời trước, sự yên ổn lâu dài nhất, phép tắc đã có hiệu quả rõ ràng, điều này có thể tin mà không nghi ngờ. Tuy nhiên, thực hiện đã lâu, trong đó không thể không có tệ nạn.

Vào đầu niên hiệu Hi Ninh, Tiên đế chăm chỉ tìm cách trị nước, mong đạt đến thái bình, muốn thay đổi những việc tệ hại, để làm rạng rỡ sự nghiệp của tổ tông. Nhưng Vương An Thạch dùng ý quá mức, chỉ dựa vào trí riêng, bác bỏ hết các ý kiến của mọi người; Lữ Huệ Khanh, Tăng Bố những người này, muốn dựa vào việc thay đổi phép tắc để tiến thân, thay đổi hết các chính sách cũ của tổ tông, đến nay thiên hạ đều cho là không tiện. Các quan lại trước sau đã bàn luận rất rõ, không cần thần nói cũng biết. Từ thời Ngụy, Tấn về sau, tên chức quan không đúng, quốc gia thái bình đã lâu, chưa kịp chế định. Trong niên hiệu Nguyên Phong, Tiên đế đặt ra cơ quan để bàn bạc tìm hiểu, đây thực là điển chế lớn của một đời, nhưng các quan cũng đã làm mất ý của Tiên đế, tất cả đều theo 《Đường Lục Điển》. 《Đường Lục Điển》 tuy đã soạn thành sách, nhưng chưa từng thực hiện một ngày nào, nay lại theo y nguyên, nên từ Tam tỉnh trở xuống, không gì là không rườm rà, trùng lặp, chậm chạp, không được tiện lợi như xưa.

Thần kính nghe Tiên đế đã chán sự phiền phức của chế độ quan chức, nhưng chưa kịp sửa đổi hoàn chỉnh, không may sớm bỏ thiên hạ. Nay hai bậc thánh đế ngồi yên, tuân theo quy chế cũ, bỏ đi những việc tệ hại, đã được bảy tám phần, trong nước yên ổn, đã có hiệu quả. Nay thần ngu muội, trộm nghĩ rằng triều đình đã cho phép tắc của Vương An Thạch là sai, chỉ nên khôi phục lại chính sách cũ của tổ tông, thì thiên hạ sẽ không có việc gì. Kính mong bệ hạ rõ bảo các đại thần, phàm những gì sắp đặt thay đổi, đều phải tuân theo lệ cũ, không được nảy ra ý kiến giữa cái mới và cái cũ, đặt ra một phép tắc riêng. Từ chế độ quan chức, phép tướng, việc dân có gì chưa tiện, cần sửa đổi bổ sung thêm. Những gì thời tổ tông không có, mà nay có, cái gì có thể làm thì giữ lại, không thể thì bỏ đi; những gì thời tổ tông có, mà nay không có, cái gì có thể khôi phục thì khôi phục. Như chế độ quan chức, chính danh thì theo quy chế của Tiên đế, sự thực thì theo lệ cũ của tổ tông, những cái khác có thể suy ra. Như vậy, thì trên có thể giữ được phép tắc lâu dài của tổ tông, thành tựu ý chế định của Tiên đế, dưới cũng tiện lợi cho hiện tại, khiến cho phép tắc không bị thay đổi nhiều, kỷ cương không bị hủy hoại.”

(《Tổ Vũ gia truyền》 chép: “Lúc đó có người trong triều đình muốn đặt ra phép tắc riêng giữa cái mới và cái cũ, Tổ Vũ cho là không thể, nên mới nói đến việc này.”)

[16] Tổ Vũ lại tâu: “Thần gần đây bàn việc An Đào chậm trễ lời thánh, không kịp thời ghi chép, cất giữ trong nhà riêng hơn tám mươi ngày, mang lòng gian dối bất trung, ngầm tạo điều kiện cho kẻ xấu. Đại thần như vậy, không thể không trách phạt, xin bãi chức Đào, khôi phục lại, rõ ràng ban chỉ dụ, đợi đến ngày mãn tang sẽ nghiêm khắc cách chức. Kính xin sớm đem tấu chương của thần giao xuống thi hành.”

[17] Ngày Kỷ Sửu, Hàn lâm học sĩ thừa chỉ Đặng Ôn Bá được bổ nhiệm làm Lại bộ Thượng thư. Ôn Bá trước đây vì tang mẹ mà từ chức, đến lúc này, tang kỳ mới hết. Tả Gián nghị đại phu, quyền Cấp sự trung Lương Đào bàn rằng: “Ôn Bá tính tình quanh co, lúc đầu nương tựa Vương An Thạch, làm thuộc hạ thân cận; sau kết giao với Lữ Huệ Khanh, làm tay sai cho hắn. Ông ta đón ý Huệ Khanh để báo thù, ra sức bài xích phe cánh thân tín của An Thạch; lại sợ thế lực của An Thạch sẽ được trọng dụng, nên quay sang công kích tội lỗi của Huệ Khanh. Khi Ngô Sung nắm quyền chính, ông ta liền xu nịnh Sung để cầu hợp tác; khi Thái Xác lộng quyền, tham công, ông ta lại ngầm giúp Xác làm ác mà quên mất Vua. Tính ông ta nhu nhược, xu nịnh, tham lam, cạnh tranh không biết xấu hổ, chỉ biết dựa dẫm, khéo léo tiến thủ, dám lừa dối sự sáng suốt của hai đấng quân vương, cam tâm làm tay sai cho kẻ quyền thế, qua lại giữa các phe đảng, tự mình phản phúc, xét về tiết tháo của bề tôi, không có gì đáng gọi là trung tín. Nay lại để ông ta nắm giữ địa vị quyền hành, thần xin bệ hạ hãy tiếc cho.” Lại bàn rằng Ôn Bá trước đây soạn tờ chiếu phong cho Thái Xác, đã vu vơ cho rằng Xác có công định sách, không thể không trừng phạt. Vì thế, triều đình hạ chiếu cho Ôn Bá nhận chức vụ khác. (Chiếu cho nhận chức vụ khác ban ngày 28, nay gộp chung vào đây. Ngày 20 tháng 10, đổi làm quyền Tri Bạc Châu. Cựu lục truyện Ôn Bá chép: “Các đại thần nắm quyền thời Nguyên Hựu kết bè kết đảng bài xích, vì tội soạn tờ chiếu phong cho Thái Xác, vu vơ nói Xác có công định sách, nên bị giáng làm Long đồ các học sĩ, Tri Bạc Châu.”

Tân lục biện rằng: “Theo sách Nguyên Hựu thời chính ký, lúc Thần Tông băng hà, Tuyên Nhân Thánh Liệt hoàng hậu đem kinh sách do Triết Tông viết ra cho các tể chấp xem, lúc đó chỉ có Vương Khuê tiến lên đối đáp, còn những người khác đều im lặng. Hơn nữa, Triết Tông là con trưởng của Thần Tông nối ngôi, ai dám có lời dị nghị? Thế mà Nhuận Phủ

(tức Ôn Bá) trong tờ chiếu lại suy tôn công định sách của Xác, sự lừa dối quá rõ ràng. Sử quan lại nói các đại thần thời Nguyên Hựu kết bè kết đảng bài xích, đó là vu khống. Nay xóa bỏ 10 chữ đó.” Tân truyện Ôn Bá chép: “Làm Thượng thư Lại bộ, vì tội soạn tờ chiếu phong cho Thái Xác, vu vơ nói Xác có công định sách, nên bị giáng làm Tri Bạc Châu.” Tân truyện dựa theo cựu truyện, chỉ hơi sửa chữa những lời vu khống. Cựu lục truyện Lương Đào chép lời Đào bàn về Ôn Bá, rồi nói: “Triều đình không đồng ý với lời bàn đó.” Tân lục sửa thành “không nghe”. Xét rằng: Ôn Bá cuối cùng bị bãi chức Thượng thư Lại bộ, sao có thể nói “không đồng ý” và “không nghe” được? Hơn nữa, lúc Đào bàn về Ôn Bá, ông ta chưa được thăng làm Trung thừa, mà vẫn là Tả Gián nghị đại phu, quyền Cấp sự trung. Cựu truyện và tân truyện lại chép “đổi làm quyền Hộ bộ Thượng thư”, đó là sai. Lúc Đào làm Trung thừa bàn về Ôn Bá là ngày 14 tháng 3 năm thứ 5, khi Ôn Bá được bổ làm Hàn lâm thừa chỉ, Tri Bạc Châu. Cựu lục và tân lục chỉ chép “quyền Cấp sự trung Lương Đào bàn rằng ông ta dựa dẫm để tiến thủ”. Chỉ có truyện Đào chép việc này, nói rằng Ôn Bá không thể nắm giữ địa vị quyền hành, tức là lúc được bổ làm Thượng thư Lại bộ, chứ không phải lúc làm Thừa chỉ. Không rõ lúc được bổ làm Thừa chỉ lần thứ hai, Đào bàn thế nào. Hành trạng của Đào thì chép rằng lời bàn này là vào tháng 5 năm thứ 5, khi được bổ làm Thừa chỉ lần thứ hai, và nói rằng “sao có thể một ngày ở địa vị thị tòng hiến nạp”, “không thể nắm giữ địa vị quyền hành”, không rõ đâu là đúng, cần xem xét thêm. Tập của Đào có bài tấu nghị về việc Ôn Bá được bổ làm Thượng thư Lại bộ, nhưng không có bài tấu nghị lúc được bổ làm Thừa chỉ, cần tìm thêm.)

[18] Chiếu trách giáng chức Thẩm Quát làm Tú châu đoàn luyện phó sứ, an trí ở Hoàng châu, được phục chức Triều tán lang, Quang lộc thiếu khanh; Ngô Cư Hậu bị giáng chức Thành châu đoàn luyện phó sứ, an trí ở Hoàng châu, được phục chức Triều phụng lang, Thiếu phủ thiếu giám, cùng phân ty tại Nam Kinh; Triều tán đại phu, Giám Thường châu trà thuế Giả Thanh được cử làm Quản câu Động Tiêu cung; Triều phụng đại phu, Giám Tần châu tửu thuế Lữ Hiếu Liêm được cử làm Quản câu Tiên Nguyên huyện Cảnh Linh cung Thái Cực quán; Triều thỉnh lang, Giám Hải châu tửu thuế Vương Tử Kinh^[1] được cử làm Quản câu Hồng Khánh cung, và đều cho phép tùy ý cư trú tại các châu quân bên ngoài. Thẩm Quát và những người khác đều được hưởng ân xá của lễ Minh đường, do các cơ quan hữu trách kiểm cử.

[19] Quyền Cấp sự trung, Tả Gián nghị đại phu Lương Đào, Tả Ty gián Lưu An Thế phản đối chiếu chỉ trước. Đào tâu: “Thần kính nghĩ, bậc minh quân ở ngôi, sai sứ giả đi khắp nơi, là để tuyên dương ân trạch triều đình, thăm hỏi nỗi khổ của dân chúng, mong cho dân yên nghiệp, quan xứng chức, củng cố gốc rễ, vì kế lâu dài an ninh. Việc không xuất phát từ đó, mà lại vin vào để khoe công, lừa dối làm rối loạn tai nghe của chủ, là hại chính sự, mang lòng gian, mất đạo trung, may chưa bị giết, nhưng đáng bãi chức. Cư Hậu vâng chiếu chỉ tiên đế, đi xem xét một đạo, chẳng chút lưu tâm đến việc tuyên dương ân trạch, thăm hỏi nỗi khổ, chỉ chăm chú vào việc hà khắc thu gom, khiến dưới lệnh, người người không biết làm sao. Năm không có nạn lụt hạn, mà dân vì đói rét ly tán, chết đói ngoài đồng không kể xiết. Nguyên nhân là gì? Chính bọn họ gây ra. Người phương Đông Nam, hận chúng đến tận xương tủy, dù đã bị đuổi, vẫn chưa thoả lòng công luận. Nay hai phương chưa hồi phục, mà vội khởi dụng, tỏ ra có ý dùng lại, thần thật nghi ngại. Nếu để bọn gian ác này lại ra làm quan, cuối cùng sẽ thành mối họa cho sinh linh, điều này không thể không lo. Ngưỡng mong thánh quân rộng lượng, thi hành nhân chính, mong cứu dân vô tội, chứ không nên khoan dung kẻ có tội. Những kẻ như thế, dù bãi chức suốt đời, cũng chưa đủ đền bù cho dân lành.”

[20] An Thế tâu: “Quát vốn gian tà, tham lam vinh hiển, nhờ bè đảng mà lên chức cao. Cuối năm Nguyên Phong, ra làm quan ở Diên Sư, sinh sự để lập công, gây ra biên sự, nạn Vĩnh Lạc, làm nhục nước hại dân, tiên đế đau xót hổ thẹn, đến nỗi băng hà. Người trung nghĩa, ghét Quát như kẻ thù, may được toàn mạng, đã là nhẹ hình phạt, há lại nhân xá mà cho ra làm quan? Lệnh này ban ra, e không thoả lòng thiên hạ. Xin thu hồi ân điển, chỉ cho dời đi nơi khác.”

[21] Lý Đào và An Thế lại cùng tấu rằng: “Thần chúng thấy triều đình gần đây nhân đại xá ở Minh Đường, đã phục chức cho các quan lại bị giáng, đầu tiên là Thẩm Quát, Ngô Cư Hậu, Giả Thanh, Lữ Hiếu Liêm, Vương Tử Kinh. Thần Đào và thần An Thế khi tạm quyền chức Cấp sự trung đã từng phong bác, hoặc nghe được chỉ dụ lệnh y theo mệnh lệnh giáng chức trước mà thi hành. Việc này hệ trọng, không thể sai sót, cần phải bàn luận kỹ, để giữ được công luận.

Thần chúng cho rằng Quát từng là quan theo hầu, ra trấn giữ phương diện, không thể vỗ về ngoại vực cho triều đình, lại khởi xướng việc biên giới, mong cầu ân sủng bổng lộc. Đến khi Vĩnh Lạc thất thủ, binh dân chết đến hàng vạn người, Quan Thiểm bị tàn phá, đến nay chưa phục hồi. Tiên đế tuy thi hành điển lệ trách phạt tướng soái, nhưng tha tội chết, cuối cùng vì lo buồn mà bỏ quần thần. Quát dù chết vạn lần cũng chưa đủ đền tội. Cư Hậu và những người kia phụng mệnh đi sứ, chưa từng tuyên dương ân huệ của thiên tử, lại tranh nhau bóc lột để mong được thăng tiến, khiến dân vô tội khốn khổ vì mệnh lệnh tàn bạo, lưu ly chết chóc, không được sống yên, thiên hạ căm ghét, xem họ là giặc hại dân. Bệ hạ mới nghe chính sự, liền lệnh đày họ đi, bốn phương truyền tin, vui mừng chúc mừng. Dù bị phế truất suốt đời cũng chưa đủ đền tội, há có thể viện dẫn phép thường mà lại dùng họ? Có người bàn rằng đại xá là việc lớn của quốc gia, không thể thất tín. Thần chúng cho rằng không phải vậy. Tiên đế phế truất Thẩm Quát, thiên hạ đều biết là muốn tạ lỗi với thần dân đã chết vì việc nước; Bệ hạ biếm chức Ngô Cư Hậu và những người kia, thiên hạ đều biết là muốn răn đe những quan lại bóc lột. Chiếu xá chỉ nói ‘quan bị giáng đều được điều chuyển’, tức là không có văn bản nào nói rằng đã điều chuyển rồi thì được dùng lại. Dù có mà không thi hành, thì chỉ là thất tín nhỏ với mấy người như Quát, mà giữ được đại tín nhân ái của tiên đế và bệ hạ với thiên hạ. Hai việc nặng nhẹ, vốn không thể so sánh. Cúi mong thánh từ xem xét kỹ sự thể, thu hồi ân điển sai lầm, để hợp với dư luận.”

[22] Lại tâu rằng: “Thần trộm thấy gần đây bổ nhiệm Thẩm Quát, Ngô Cư Hậu, Giả Thanh, Lữ Hiếu Liêm, Vương Tử Kinh vào các chức vụ, không hợp với công luận, Môn hạ tỉnh đã phản đối. Thần cho rằng triều đình hẳn cho rằng sau đại lễ, tội lỗi cũng theo đó mà được xóa bỏ, nhưng thần nghĩ không phải vậy. Quát là người đầu tiên đề xuất việc khơi lại biên sự, gây tổn thất quân đội, làm nhục quốc thể, là nỗi hận của tiên đế, tội không thể tha thứ, mà lại được giữ nguyên chức vị, không thể ban ân huệ nữa. Cư Hậu lừa dối Vua, hại dân, bóc lột tàn bạo, biến công lao thành của mình, đổ lỗi lên trên, tội đáng bị cách chức, mà lại được ở hàng quan lại, không thể ban ân huệ nữa. Thanh cùng Hiếu Liêm, Tử Kinh hà khắc, vơ vét của cải, gieo rắc tai họa một phương, xu nịnh dối trá, làm sai mệnh lệnh, bị trách phạt nặng, biếm đi xa, là đúng với tội của họ. Những người như vậy, phạm tội ác lớn, xuất phát từ văn tự, không thể dùng pháp luật thông thường để trị tội, cũng không thể dùng ân xá thông thường để khoan hồng. Nếu để họ may mắn được khởi dụng lại, lợi dụng quan hệ để được dùng lại, thì bọn tiểu nhân sẽ phấn chấn, nối gót nhau đòi được trọng dụng, đây không phải là phúc của triều đình, cũng không phải là may mắn của sinh linh. Việc dung túng kẻ gian ác, cần phải ngăn chặn từ sớm. Kính mong bệ hạ nghiêm khắc răn dạy đại thần, xin rằng những người bị trị tội không theo pháp luật thông thường mà bị giáng chức, thì không được ân xá. Nếu trời cao bao dung, chưa nỡ bỏ rơi hoàn toàn, thì trong số những kẻ làm ác, hãy phân biệt đôi chút, đặc cách điều động Thanh và những người khác đến một nơi trong nội địa làm giám đương, còn Quát và Cư Hậu tạm thời giữ nguyên chức vụ, để hợp với đại nghĩa, trừng trị bọn gian tà.”

Chiếu rằng mệnh trước đây của Thẩm Quát, Ngô Cư Hậu không được thi hành, riêng Thẩm Quát đợi thêm một kỳ nữa sẽ lấy chỉ.

(Chiếu này ban ngày 28, Ất Mùi, nay ghi chung.)

[23] Quan Văn điện Đại học sĩ, Tri Vĩnh Hưng quân Hàn Trấn nhậm chức Tri Hà Nam phủ, Tư chính điện Học sĩ, Tri Hà Nam phủ Lý Thanh Thần nhậm chức Tri Vĩnh Hưng quân.

[24] Sở Chuyển vận Hoài Nam lộ tâu: “Vâng chiếu điều tra Vương Củng, trước đây khi làm Thông phán Dương châu, vì việc nhơ bẩn, đã tùy tiện dùng tư ý trách phạt người thầy thuốc vô tội, xét nghiệm đều có chứng cứ rõ ràng.” Chiếu bãi chức Tri châu Mật châu của Vương Củng, giao cho Lại bộ xử lý.

(Theo《Chính mục》, ngày 8 tháng 6, Vương Củng nhậm chức Tri châu Mật châu. Ngày 14 tháng 8 năm thứ 5, Tô Triệt có nói, cần xem xét lại. Xét: Ngày 14 tháng 8 năm thứ 5, Dương Khang Quốc tâu: “Trước đây bàn việc bổ nhiệm Vương Củng không đúng, xin đổi bổ nhiệm làm Thái Bình quán, xin giao cho Lại bộ.” Chiếu lệnh Lại bộ bổ nhiệm Vương Củng làm Thái Bình quán, như vậy lúc này chưa giao cho Lại bộ, tạm theo lời cũ ghi lại.)

[25] Ngày Tân Mão, sau khi lễ tế Minh Đường xong, đến các điện Thiên Hưng ở cung Cảnh Linh hành lễ cung tạ, sau đó đến Vạn Thọ quán.

[26] Ngày Nhâm Thìn, đến Trì Ngưng Tường, cung Trung Thái Nhất, quán Tập Hi hành lễ cung tạ, sau đó đến quán Lễ Tuyền, chùa Đại Tướng Quốc.

[27] Ngày Ất Mùi, Quyền Phát khiển Đề điểm Khai Phong phủ giới các huyện trấn sự Cao Sĩ Anh được bổ làm Chức phương viên ngoại lang. Phòng ngự sứ Phượng châu Thế Dật được bổ làm Quan sát sứ Diệu châu.

[28] Thái sư Văn Ngạn Bác tâu: “Tiên triều ban cho bề tôi thiên《Nho hạnh》《Trung dung》và bảy điều dành cho quan văn võ, xin thi hành lại phép này, theo lệ ban cấp vào ngày từ biệt triều đình, cùng tuyên dụ răn dạy.” Chiếu: “Bảy điều dành cho quan văn võ, lệnh kiểm tra thi hành, các lộ Giám ty phổ biến văn bản tuân thủ; thiên《Nho hạnh》《Trung dung》, đợi đến khoa trường sau sẽ ban cấp.”

[29] Chiếu sai Lang quan Hộ bộ đến Kinh Tây, tính toán số thu chi tài chính của các Sở Chuyển vận.

[30] Hữu gián nghị đại phu Phạm Tổ Vũ tâu rằng: “Từ trước đến nay, các lộ mỗi khi báo thiếu hụt, triều đình cho phép ứng phó, còn lại thì giao cho ngoại kế lo liệu. Đã giao cho chuyển vận sứ phó quản lý tài chính một lộ^[2], nhưng lại không tin lời họ nói, cứ phải cử lang quan đi xác minh rồi mới tin, khiến các sứ giả các lộ ai nấy đều không tự tin, mỗi khi gặp thiếu hụt thì trông chờ triều đình cử quan đến kiểm toán, càng thêm bất an. Xin từ nay, các lộ nếu có báo thiếu hụt, chỉ giao cho chuyển vận ty tính toán, bảo đảm rồi tâu lên, nếu có gì không đúng sự thật, sẽ nghiêm trị, thì ai dám làm bậy? Hiện nay, kinh phí các lộ thiếu hụt là do đề hình ty phong trữ số tiền, lụa, thóc gạo của quân cấm khuyết ngạch rất nhiều. Đây vốn là tài chính thuộc phận sự của Hộ bộ và chuyển vận ty, tiên đế đặc biệt lệnh phong trữ để dùng cho biên giới. Nay triều đình đang lo việc an biên, dưỡng dân, thì phép phong trữ nên bãi bỏ hết. Xin từ năm Hi Ninh thứ 10 khi bắt đầu phong trữ đến nay, số đã chuyển về kinh, cùng số chưa chuyển về kinh trước ngày hôm nay, đều ban cho Thượng thư Hộ bộ và các lộ chuyển vận ty để hỗ trợ kinh phí.” Xu mật viện trình lời tâu của Tổ Vũ, chiếu rằng: “Các lộ hiện phong trữ tiền, lụa, thóc gạo của quân cấm khuyết ngạch, vốn phải theo lệnh của Thần Tông mà phong trữ, từ nay các quan không được tùy tiện xin cấp cho Hộ bộ, vẫn phải tuân thủ.”

(Cựu lục chép: Xu mật viện tâu: “Hữu gián nghị đại phu Phạm Tổ Vũ tâu xin đề hình ty phong trữ số tiền, lụa, thóc gạo của quân cấm khuyết ngạch rất nhiều, xin ban hết cho Hộ bộ và các lộ chuyển vận ty để hỗ trợ kinh phí.” Chiếu rằng: “Các lộ hiện phong trữ khuyết ngạch, từ nay các quan không được tùy tiện xin cấp cho Hộ bộ, vẫn phải tuân thủ.” Tân lục theo đó. Nay lấy gia truyền và tấu nghị của Tổ Vũ chép đầy đủ. Cựu truyền của Tổ Vũ lại chép: “Vua thấy rõ sự gian trá, bèn giáng ngự phê.” Đây là lời vu khống, tân truyền đã bỏ đi.)

[31] Tổ Vũ lại nói: “Tiền phong trang và kinh phí đều lấy từ dân, đều là tài sản của bệ hạ. Nếu có thể làm lợi cho nước, sao lại tiếc? Ví như chuyển từ đông sang tây, lấy từ trong rồi trả về ngoài. Thời Đường Đại Tông, thuế má đều đưa vào kho nội phủ, do hoạn quan quản lý, muốn thiên tử tiện lấy dùng, nên không đưa ra ngoài nữa. Cơ quan không thể tính toán được nhiều ít, chi tiêu quốc gia không thể tính toán được thừa thiếu, kéo dài gần hai mươi năm. Đến khi Đức Tông lên ngôi, tể tướng Dương Viêm quỳ tâu xin đưa ra ngoài giao lại cho cơ quan, như vậy mới có thể bàn việc chính sự. Đức Tông bèn ra chiếu, tất cả tài phú đều giao về kho tả tàng. Trước đây, tiên đế có chí kinh lược bốn phương, nên để riêng để dùng. Nay bệ hạ thủ thành vô vi, tích trữ ở đây, để làm gì? Hiện nay các nơi đều khó khăn, không thể không cứu giúp, nếu kế cùng, há tránh khỏi bóc lột? Đó là lấy từ đây mà bắt dân đóng góp. Mong bệ hạ đừng ngại thay đổi chế độ tạm thời của tiên đế.” Không được trả lời.

[32] Tổ Vũ lại nói:

[33] Năm Nguyên Phong thứ 4, sông Hoàng Hà vỡ đê ở Tiểu Ngô, Thần Tông hoàng đế hạ chiếu không tu sửa lại chỗ vỡ, tuyên dụ với các đại thần rằng: “Dùng đạo trị thủy, không trái với tính tự nhiên của nó.” Sông chảy về Đại Ngô, đến nay đã được 9 năm. Từ năm Nguyên Phong thứ 8 trở lại đây, các quan bàn luận đã có ý kiến khác nhau. Triều đình nghi ngờ, nên trước đã sai Lý Thường, Phùng Tông Đạo, sau lại sai chú của thần là Bách Lộc, Triệu Quân Tích đi xem xét, đều nói không có lý do gì để đắp đê, nên dùng dòng chảy về phía bắc là thuận tiện. Các sĩ đại phu cũng nói không thể đắp đê chiếm đến tám chín phần mười, nhưng Lý Vĩ muốn lấy lòng các quan chấp chính, không sợ hãi gì, dám nói lớn lừa dối triều đình. Triều đình không hỏi ý kiến rộng rãi theo đa số, liền theo lời tâu của Vĩ, lập ra Ty Đô Đề Cử Tu Hà, vừa mở cửa đê thẳng thứ tư, thì cửa thứ bảy đã nguy cấp, từ ngày mồng 8 tháng 8 đến ngày 28, dùng hàng triệu bó cỏ, điều động 7000 phu cấp tốc, quan lại từ đêm đến sáng, đê càng nguy, lập tức bị cuốn trôi, cuối cùng không giữ được, đê thẳng tự vỡ. Nay mới mở một cửa, thế sông đã thay đổi, ý người đã không thể đoán được, tương lai đắp đê ngăn dòng bắc, đâu chỉ gấp vạn lần như thế này?

[34] Lại nghe Phạm Tử Kỳ tranh luận rằng sông không thể đổi dòng, triều đình đã lệnh phân tích. Trước đây Tạ Khanh Tài tâu xin kiêm quản việc sông, chế trí trong một năm, tất khiến quốc dụng không tăng thêm, dân lực không vất vả, sông trong thì ngừng tu sửa, vật liệu ngừng mua, nước chảy trong lòng đất, mong không vỡ tràn, đất bãi sông dần có thể cày cấy, từ mùa xuân năm sau phủ giới không cần điều động phu, cũng không đến mức thu tiền phu, lại xin về kinh bẩm báo việc sông. Từ khi sông vỡ đê đến nay, các giám ty chưa từng chịu trách nhiệm, chỉ có Tạ Khanh Tài tâu như thế, triều đình sao không thử một năm? Nếu không thành công, sẽ rõ ràng cách chức trị tội. Nhưng Thượng thư tỉnh phê lệnh trước phải trình bày rõ lợi hại rồi mới tâu lên, không cho về kinh. Trước đây điều Khanh Tài sang Hà Đông, lại lập Ty Tu Hà, mà dùng Phạm Tử Kỳ thay. Tử Kỳ cũng nói rõ là không thể, há lại cố ý trái lệnh triều đình sao? Tử Kỳ lâu năm làm quan ở Hà Bắc, tất biết việc có thể hay không thể vậy.

[35] Thần trộm thấy năm ngoái lúc mới cử hai sứ đi, các đại thần đang ra sức tranh luận, có người nói có thể ngăn chặn, có người nói không thể. Nay những người nói không thể đã bị cách chức, nên trong triều không còn người có ý kiến khác. Hễ việc đắp đê sông khởi động, thì công tư đều hao tổn, tương lai sẽ tập hợp mười vạn binh phu, không chỉ làm khốn cùng dân chúng một lộ Hà Bắc, mà cả Kinh Đông, Kinh Tây cũng đều chấn động. Bệ hạ trước đây lúc muốn cử sứ, đã hạ chiếu trước, sợ người ta có ý chờ đợi, sau lại đổi ý, đó là vì Bệ hạ lấy đại công làm tâm, không chuyên chủ, hết sức thận trọng. Đến khi hai sứ trở về tâu, các đại thần bàn luận vẫn không thống nhất, chỉ có ý chỉ của Bệ hạ chủ trương, bèn bãi Ty Tu Hà, trong ngoài đều cho là rất đúng. Nay mới qua ba mùa, lại khởi công đắp đê sông, Tiên đế đã cho là không thể, Bệ hạ cũng cho là không thể, mà các quan chấp chính xấu hổ vì lời nói trước đây sai lầm, nhất định muốn theo cái sai, khởi động công trình lớn, động viên quân dân, sông vốn không có việc gì, mà người ta cố gây rối.

[36] Trong niên hiệu Hi Ninh, sông Hoàng Hà vỡ đê ở Tào Thôn, chảy về phía đông nam vào Cự Dã, triều đình huy động rất nhiều nhân lực để đắp đê, nhưng sức người không thể làm gì được. Một đêm, nước sông tự rút xuống, đê Linh Bình mới được hoàn thành. Vì thế, có người bàn rằng đó là nhờ trời giúp, chứ không phải do sức người. Thời tổ tiên, các đoạn đê Vương Sở, Hoành Lũng, Thương Hồ đều không thể đắp được, không phải là không muốn đắp, mà là thế nước không thể ngăn lại được. Tiên đế biết rõ điều này, nên khi sông Hoàng Hà vỡ đê chảy về phía bắc, liền không đóng lại nữa. Có lẽ là may mắn vì nó chảy về phía bắc, không còn nguy cơ vỡ đê phía nam đe dọa kinh thành, mà sông lại gần dãy núi phía tây, hơi gần với dòng chảy cũ thời Vua Vũ. Đó là ý trời, chứ không phải việc người. Sông Hoàng Hà là khí của trời đất, khí chảy về đâu, ai có thể ngăn được? Nay dòng chảy cũ về phía đông đã cao, dù có dùng sức người để khơi thông ra biển, cuối cùng cũng không thể khiến nước từ thấp chảy lên cao. Từ thời Đại Vũ đến nay, chưa từng nghe nói dùng sức người đào kênh đất để dẫn nước sông lớn chảy vào đó. Nay không thuận theo ý nước, mà muốn nước theo ý người, đó chính là sai lầm như Cổn ngăn lũ, làm rối loạn ngũ hành. Trong niên hiệu Nguyên Phong, Phạm Tử Uyên làm việc đắp đê Vũ Tế, chặn ngang sông lớn, hao tốn của cải quốc gia, hại mạng người không kể xiết, dân chúng Kinh Tây căm giận muốn ăn thịt Tử Uyên. Đến khi việc thất bại, bọn gian thần bao che, chỉ cách chức một bậc. Bệ hạ lên ngôi, mới gia tăng hình phạt. Nay muốn đắp đê ngăn dòng chảy phía bắc, khác gì với Tử Uyên? So sánh công lao, hao phí và tác hại, lại còn không thể so với việc Vũ Tế.

[37] Việc các quan coi về thủy lợi muốn khởi công đào sông, cũng giống như các quan biên giới muốn gây chuyện nơi biên ải. Quan viên, sứ thần thì lợi ở chỗ được thưởng công, tăng bổng lộc; lại tư, chủ điển thì lợi ở chỗ công quỹ lớn, dễ tham nhũng; hào phú thì lợi ở chỗ bán được giá cao các vật liệu như cây, cỏ; dân ven sông thì lợi ở chỗ tụ tập đông người để làm việc. Phàm những kẻ bàn về lợi ích của việc đắp đê ngăn sông, đều là hạng người này, chứ không phải vì lợi ích quốc gia. Từ xưa đến nay, muốn làm việc lớn, động viên quần chúng, trước hết phải lắng nghe hết mọi ý kiến, không ghét bỏ những luận điệu khác biệt, để mọi người đều được bày tỏ quan điểm, rồi sau đó mới phân biệt được lợi hại, đúng sai. Còn việc trị thủy, nhất định phải giao cho những người trung thực, đáng tin, những ý kiến bàn luận phải dựa trên kinh điển, chứ không thể chỉ dùng những kẻ tham lợi, cầu công. Hán Vũ Đế sai Cấp Ám, Trịnh Đương Thời đắp đê ngăn sông Hồ Tử, nhưng vẫn bị vỡ. Đến thời Hán Thành Đế, Bình Đương vì thông hiểu kinh 《Vũ Cống》 nên được cử đi trị thủy, giữ chức Hà Đê. Nay lại mong đạt được công lao như Đại Vũ từ những kẻ như Vương Hiếu Tiên, Lý Vĩ, há chẳng phải là việc khó sao?

[38] Kính mong bệ hạ minh dụ các đại thần, chuyên tâm lắng nghe ý kiến của mọi người, dẹp bỏ ý định đổi dòng sông, đừng khinh suất động binh, không nên dùng tài lực hữu hạn và sinh mệnh của dân chúng để lấp đầy vực sâu không lường, đừng vì một lời nói sai lầm mà mong đạt được công việc không thể thành; xin bãi bỏ Ty Tu hà, giải tán quan lại và binh lính, những chỗ sông Bắc lưu bị vỡ đê, tùy nghi cứu hộ. Thần từ khi nghe tin lại đặt Ty Tu hà, liền muốn dâng lời, nhưng vì thúc phụ của thần là Bách Lộc từng được sai đi, lời nói ra từ miệng thần, lý cũng có điều đáng ngại, nên do dự mãi đến hơn một tháng. Nay trong ngoài đều bàn tán xôn xao, đều nói là không tiện, thần có trách nhiệm dâng lời, nếu vì ngại ngùng mà im lặng, ngồi nhìn việc nước sai lầm, tội của thần thật lớn. Cũng không được trả lời. (Sách 《Tổ Vũ tân truyền》 chép: Triều đình cuối cùng nghe theo lời tâu. Xét: Lúc đầu không nghe, sau mới nghe theo. Hoặc ghi chép vào ngày mồng 4 tháng 10, trước khi Tổ Vũ được thăng chức Cấp sự.)

Ngự sử trung thừa Phó Nghiêu Dũ tâu: “Thần trộm thấy Đô thủy sứ giả Ngô An Trì, Lý Vĩ quyết định mở cửa đê thứ ba ở Đại Danh, muốn nhân nước lên, đưa sông lớn trở lại cửa Tôn Thôn, khiến nó chảy theo dòng cũ, gấp gáp thu gom củi rơm, nhiều lần sai phu dịch, dân chúng ven sông gần như không chịu nổi, rốt cuộc không thành công, hao phí không thể tính được. Nếu biết không thể làm mà cố làm, đó là tham thưởng lừa trời; nếu thật có thể làm mà không hiệu quả, đó là bất kính làm hỏng việc. Lừa trời làm hỏng việc, chưa từng bị bàn đến hình phạt, kẻ gian hiểm không bị trừng trị, nên nay lại muốn khởi công đại dịch, gấp mười lần trước, giả mượn thần quái, mê hoặc triều đình, trước hết nói lời sai lạc, mà không chịu nhận trách nhiệm. Đó là quốc gia sắp dốc hết nửa sức lực của thiên hạ, nghe theo An Trì để mong may mắn được một phần vạn. Nếu không thành công, sinh linh tội gì! Quyết làm việc này, há phải là phúc của triều đình? Xin trách phạt nặng An Trì để răn đe tương lai. Việc làm theo ý kiến bàn bạc, kế sách do mọi người quyết định. Nay ý kiến của mọi người, phần nhiều không đồng tình, quan thủy mới bổ nhiệm cũng có ý kiến khác, mong thánh từ tạm bãi Ty Tu hà, để yên lòng dân, cho dân nghỉ ngơi, xem xét kỹ biến động của sông lớn, nếu thật có hại lớn, từ từ bàn lại, hỏi ý kiến mọi người đều đồng tình, may ra không hối hận.” (Nghiêu Dũ tự chú: “Ngày 28 tháng 9 tâu việc này.” Ngày 17 tháng 11, Nghiêu Dũ lại tâu.)

[39] Tả ty gián Lưu An Thế tâu: “Thần trộm thấy việc trị nước của tiên vương, ở chỗ quan trên thống lĩnh thuộc hạ, khiến trên dưới liên kết với nhau, trong ngoài kiềm chế lẫn nhau. Vì vậy, mỗi người đều đảm nhận chức vụ mà không lo lắng về sự cẩu thả; quan lại không thay đổi nhiều, mà người dân thấy rõ sự thưởng phạt thực tế. Đó là điều mà các Vua Nghiêu, Thuấn và ba đời đều tuân theo mà không bỏ.

Nay chức vụ gần dân ở các quận huyện, triều đình đã đặt ra thủ lệnh; nhưng nhiều thủ lệnh mà không có người thống lĩnh, thì dân có thể chịu thiệt hại, nên lại đặt ra giám ty; quan giám ty ngồi cai trị một đạo, nhiều đến hơn ba mươi châu, ít cũng không dưới mười mấy quận. Họ tuyên bố phong hóa, chấn chỉnh kỷ cương, xử lý việc tốt xấu ở trăm thành, bãi nhiệm hay bổ nhiệm các quan lại, điều động binh dân, cân đối tài chính, triều đình hoàn toàn nghe theo việc họ làm, có thể nói là giao trách nhiệm rất nặng. Đã giao cho họ quyền hành như vậy, mà không có pháp luật để sửa chữa sai lầm của họ, chẳng phải là trách nhiệm của quan nhỏ thì quá chặt chẽ, mà đối với quan lớn lại quá sơ sài sao?

Thần nghe rằng triều đình tổ tiên chọn giám ty rất cẩn thận, và xét công trạng rất chi tiết. Gần đây, do thói quen, dần dần không chú trọng, khi bổ nhiệm, không xem xét thực tế hành vi, nên để cho kẻ không tài năng giả mạo đảm nhận chức vụ, khi được sai phái, ít ai xứng với chức vụ. Có người vì tư lợi mà tiến cử quá mức; có người vì giận dữ mà vu cáo không đúng tội; có người làm việc qua loa, tính ngày chờ thăng chức; có người nghe theo ý kiến của người khác, coi sai là đúng. Kẻ ham lợi ích, có người đến mức làm bậy; kẻ cầu khoan dung, có người đến mức dung túng kẻ xấu. Không chỉ không có ích cho triều đình, mà còn có hại cho chính sự. Thần từng xem xét 《Đường lục điển》, chức trách của Giám sát ngự sử là phân xét trăm quan, tuần tra các quận huyện, mỗi khi đến mười đạo, thì chọn hai phán quan làm phụ tá. Như vậy, Ngự sử không chỉ sửa chữa lỗi lầm của Lục ty Thượng thư, mà còn xét xử các lộ. Thần ngu muốn mong Thánh từ trước hết hạ chiếu cho chấp chính: Nếu các lộ giám ty khuyết chức, đều lấy người do lưỡng chế tiến cử^[3], lại càng chọn lọc kỹ càng, phải hợp với ý kiến chung, cũng có thể bổ dụng, nếu chưa mãn nhiệm, không được thăng chức; tìm lại chiếu chỉ của tổ tiên về việc xét trách nhiệm của Chuyển vận sứ và phó sứ, định thành luật, sau đó chia các lộ trong thiên hạ thuộc về Lục sát, thỉnh thoảng cử người tuần tra^[4], xét công tội của họ. Nếu trị lý xuất sắc, thì quan tiến cử nên được thưởng vì tiến cử người hiền, người làm việc không tốt, phải bị phạt vì tiến cử sai, như vậy quan lại sẽ giữ chức lâu, không dám lười biếng, trên dưới cùng cảnh giác, trăm chức đều làm tốt.”

(Tân lục có bản tấu này, ghi vào tháng 9 năm thứ 4, nay phụ vào cuối tháng, cần xem xét thêm. 《An Thế tận ngôn tập》 không ghi thời gian dâng tấu.)