[PREVIEW] QUYỂN 452: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 5 (CANH NGỌ, 1090)

Từ ngày Tân Mão tháng 12 năm Nguyên Hựu thứ 5 đời Vua Triết Tông đến hết ngày Giáp Thìn cùng tháng.

[1] Tháng 12, ngày Tân Mão (mùng 1), Bảo Tín quân Tiết độ sứ, Khai phủ Nghi đồng Tam ty, An Khang quận vương Triệu Tông Ẩn qua đời. Triều đình ngừng chầu 3 ngày, Vua thân đến viếng, mặc tang phục trong vườn. Tặng chức Thái sư, truy phong Nhuận vương, thụy hiệu là Hi Huệ.

(Ông là con thứ 15 của Bộc An Ý vương. Có thể bỏ chi tiết này, tham khảo tiền lệ.)

[2] Chương Đức quân Tiết độ sứ, Tri Đại Danh phủ Phùng Kinh^[1] được bổ nhiệm làm Tri Hà Dương.

(Ngày 12 tháng giêng năm thứ 6, ông được cử làm Trung Thái Nhất sứ.)

[3] Tư chính điện Học sĩ, Tri Định châu Trương Tảo được bổ nhiệm làm Tri Đại Danh phủ.

[4] Trung đại phu, Thủ Thượng thư Hữu thừa Hứa Tướng được thăng làm Thái trung đại phu, Tư chính điện Học sĩ, Tri Định châu. Ngự sử Trung thừa Tô Triệt nhiều lần dâng tấu chỉ ra lỗi lầm của Hứa Tướng, và Hứa Tướng cũng nhiều lần dâng biểu xin được ra ngoài nhậm chức. Vua phê: “Có thể đặc cách bổ nhiệm làm Tư chính điện Học sĩ, thăng một bậc làm Tri Định châu, trong chiếu mệnh thể hiện ý tự xin chia sẻ công việc.”

(Ngày 14, Thượng Quan Quân bị cách chức Điện viện. Quân nói rằng Tô Triệt và Tôn Thăng đều có tấu chương hặc tội Hứa Tướng, nhưng thực lục chỉ ghi rằng Hứa Tướng tự xin ra ngoài, nên nội dung ghi chép có lẽ không chính xác. Tân lục dựa theo Cựu lục, nhưng bỏ đi câu “trong chiếu mệnh thể hiện ý chia sẻ công việc”, nay ghi đầy đủ lại.)

[5] Trước đó, vào ngày Bính Tý tháng 11 (ngày 16), Điện trung thị ngự sử Thượng Quan Quân và Giám sát ngự sử Từ Quân Bình vào chầu. (Theo nhật ký của Lưu Chí, đây là sự việc ngày 16 tháng 11, nhưng trước đó vào ngày 13, Chí đã nói với Hàn Trung Ngạn rằng…, nghi ngờ nhật ký chép sai, nay chuyển đoạn nói về ngày 13 vào đây.) Lưu Chí nói với Hàn Trung Ngạn: “Nghe nói Quân và Quân Bình có tấu chương, đều kêu oan cho Hứa Tướng, cho rằng Trung ty không nên lung lay đại thần.” Trung Ngạn nói: “Tướng tự nói cũng như vậy, nhưng chỉ nhắc đến Quân, không nhắc đến Quân Bình.” Chí nói: “Trước đây nghe nói Dương Khang Quốc, Lưu Đường Lão biện hộ cho Phó Nghiêu Dư, đài gián quan và đại thần bênh vực nhau, trước đây chưa từng có, chỉ xuất hiện gần đây, không phải là công đạo. Bè phái và gốc rễ, biết làm sao đây? Chí tự cho rằng mình chưa từng không khẩn thiết với các vị, trời thực biết rõ.” Sau đó, Lã Đại Phòng cũng nói với Chí về việc kêu oan, như Chí đã nghe, lại nói: “Thường nghi ngờ việc người ta phân biệt nam bắc là không hợp lý, nay xem ra, há không đáng sợ sao?” (Đây là những gì Chí ghi chép vào ngày 13 tháng 11, nay chuyển vào đây.)

Chí lại nói: “Quân Bình là người Giang Nam, từng theo học Vương An Thạch, Tô Triệt tiến cử làm ngự sử. Trước đây nghe Quân nói với người khác, rất tức giận. Triệt thường xuyên triệu tập Quân Bình và Sầm Tượng Cầu bàn việc, họ không biết Quân Bình có ý khác, nên không nghi ngờ. Hôm nay vào chầu, chắc chắn sẽ có ý kiến khác. Từ khi Đặng Ôn Bá đến, Lương Đào và những người khác rời đi, gần đây lại triệu tập Bành Nhữ Lệ, đến nay đường ngôn luận lại có những người như Quân Bình, Chí thường báo với Đại Phòng, nhưng Đại Phòng lại nghi ngờ Chí phân biệt nam bắc, điều này thật đáng lo.” Khi ấy, Tần Quán nhận sắc chỉ viết bia Ngự sử đài, vừa từ đó đến, nói với Chí: “Nghe nói Quân và những người khác vào chầu vì việc nhỏ của Hứa Tướng, không thể lung lay.” Lại nói: “Quân Bình và Triệt không có ý khác, dù cùng vào chầu với Quân, chắc chắn không ủng hộ lời của Quân.” Lại nói: “Triệt và Tôn Thăng trước đó vào chầu, lời nói rất ôn hòa, nhưng lại đồng tình với việc Hứa Tướng tranh lợi, nói: ‘Nếu không phải lời của Tướng, suýt nữa đã sai lầm việc này.'”

[6] Đến lúc này đã hơn nửa tháng, bèn có chỉ dụ từ trong cung giao xuống cho ba tỉnh rằng: “Hứa Tương gần đây nhiều lần dâng biểu xin được bổ nhiệm ngoại chức, có thể cho làm Tư chính điện, thăng chức và nhận chức Tri châu Định.”

Ngày hôm sau (ngày 2 tháng 12), đem chỉ dụ trong cung tiến trình lên, Vua dụ rằng: “Hứa Tương từ sau sự việc trước đây, các người tấu chương đàn hặc không ngừng, nay cho ra ngoài bổ nhiệm, nhưng không có việc gì khác.” Lã Đại Phòng tấu rằng: “Gần đây những người được bổ nhiệm ngoại chức ít được thăng chức, nay Hứa Tương được thăng chức và nhận chức, lại được trọng trách ở phủ súy, ơn Vua ban dày, là điều may mắn của bề tôi.”

Vua lại dụ rằng: “Trước đây sau khi việc của Hàn Xu mật và Phó Thị lang xong, liền quyết định ngay, không ai nói gì nữa, chỉ có Hữu thừa bị nhiều người đàn hặc, không thể không làm như vậy.” Tư Chí nghĩ thầm: “Việc Hứa Tương tranh chấp lợi lộc thực ra là chuyện nhỏ, chưa đủ để quyết định việc ở hay đi, nhưng từ khi Hứa Tương mới nhậm chức, lòng người không vui. Sau khi được tuyên áp, người bàn luận không chịu dừng. Vua đã cho rằng việc lợi lộc là đúng với Hứa Tương, nên người bàn luận bỏ qua việc đó, chỉ nói rằng nhân vật như vậy không thể ở trong chính lộ, đó là vì ý trời xét đến công luận, không thể chủ trương được. Người không tu dưỡng từ trước, muốn được tin tưởng nơi sĩ đại phu, làm sao được! Hứa Tương tính nhanh nhẹn, thông minh, hiểu rõ sự lý, nhưng xu hướng lại rất khác. Thích cơ hội, coi nhẹ tiết hạnh, giữ quan điểm ‘lời nói không cần phải tin, việc làm không cần phải quả quyết’, thích làm việc ‘ta phụ người, chứ không để người phụ ta’, đó là sai lầm lớn của ông ta. Đặt ông ta vào chính sự, há chẳng phải là gây hại? Đó là lý do khiến lòng người muốn ông ta đi. Hôm trước Trần Diễn đến phủ đệ của Đại Phòng, chắc chắn đã hỏi quyết định việc này, nhưng Hứa Tương làm trái lòng người nhiều, cô lập cũng đáng thương.”

Hôm đó, Phạm Thuần Lễ qua đô đường, nói với Tư Chí rằng: “Người thay thế Hứa Tương nên dùng Đặng Ôn Bá.” Lại nói: “Bát tọa nên dùng Phạm Bách Lộc, bổ ngao nên dùng Phạm Tổ Vũ, bổ dịch nên dùng Bành Nhữ Lệ.” Lại nói việc Hứa Tương ra đi là không đúng. Tư Chí và Thuần Lễ vốn thân thiết, nên với Tư Chí không giấu giếm, nhưng trước đây bàn luận không riêng tư như vậy, nay nghe lời ông ta, không dám cho là đúng. Phó Nghiêu Dũ cũng bị ông ta mê hoặc nhiều, đều giống như vậy.

(Đoạn này đều dựa vào nhật ký của Tư Chí ghi chép để tu bổ vào, có thể thấy lúc đó bàn luận đều có phe phái, không thể bỏ qua.)

[7] Ngày Nhâm Thìn, Long Đồ các học sĩ, Tri Hà Dương Tăng Bố được bổ nhiệm làm Tri Thanh Châu. Hữu Thiên Ngưu vệ Thượng tướng quân, Phân ty Nam Kinh Lý Hiến được bổ làm Diên Phúc cung sứ, Tuyên Châu quan sát sứ, Đề cử Minh Đạo cung.

(Lý Hiến tự quan tất dĩ pháp, thật lục cựu lệ tự kim trước sở nhân, kim nãi lược bất cập chi, bất tri hà cố, đương khảo. Chính mục toàn khuyết thử nguyệt sự.)

[8] Xu mật viện tâu: “Kinh lược ty Hi Hà Lan Dân lộ tấu rằng, trong tháng 10, giặc Tây liên tục xâm phạm Thắng Như, Chất Cô bảo, đốt lửa đục thành^[2]. Tuy không có thiệt hại gì, nhưng vì nước Hạ đang thương lượng phân chia địa giới, nay lại không tuân theo chiếu mệnh, tự tiện gây sự. Xin triều đình định bản điệp gửi xuống Kinh lược ty Phu Diên lộ, chuyển điệp đến Hựu Châu để chất vấn.” Chiếu lệnh Kinh lược ty bản lộ chuyển đến Phu Châu để hỏi rõ nguyên do, định bản điệp gửi xuống.

[9] Tri Hi Châu Phạm Dục tâu:

“Thần khám xét việc trước đây khi nước Hạ quy phục, đã từng tâu xin trước hết bàn việc phân định biên giới, sau đó mới giao bốn trại. Tiếp theo nhận được chỉ dụ triều đình sai quan đến xem xét^[3], và y theo thể lệ của châu Tuy để phân định. Bản lộ cho rằng biên giới mới có chỗ khó theo như châu Tuy, xin lấy phía ngoài sông Hoàng Hà 20 dặm làm giới hạn cho châu Lan, còn các thành trại khác, lấy 20 dặm ngoài khu đất đã khai khẩn và canh tác của các xạ thủ cung tên làm giới hạn. Tiếp theo nhận được chỉ dụ triều đình, lấy 20 dặm phía bắc thành Định Tây, chiếu theo các đồn bảo biên giới liền kề để lấy thẳng, hợp lập thành giới hạn; đồng thời được ban xuống các bản đồ Giáp, Ất, Bính, Đinh, cùng chiếu thư trả lời nước Hạ, cho phép lấy thẳng một đường, trong đó phía đông thành Định Tây, hợp với đồn Long Nặc Đặc của châu Tần lấy thẳng một đường. Bản lộ đã y theo chỉ dụ triều đình phân tích từng việc lợi hại và vẽ bản đồ màu, tâu lên rồi. (Việc lấy 20 dặm thẳng ngoài thành Định Tây làm giới hạn, là theo chiếu thư ngày 18 tháng 3 năm thứ 5.) Trước đây vào ngày 21 tháng 11 năm nay, có thủ lĩnh người Tây là Doãn Lăng Cử Đặc đến chỗ Thạch Giáp Tử của bản lộ để bàn việc, liền sai Phó tướng thứ năm là Lý Trung đến nói chuyện với người Tây, nhưng họ không chịu tuân theo chỉ dụ gần đây của triều đình, lại cầm công văn của châu Hựu đòi đo đạc ngoài hào các thành. Đã y theo chỉ dụ triều đình thuyết phục, bảo họ đến bàn bạc với đầu mối biên giới của lộ Phu Diên rồi.

Thần trộm nghĩ rằng khi người Hạ mới đầu hàng, may mắn được triều đình chấp thuận lời thỉnh cầu, ý muốn ngừng binh đao và giảng hòa của họ không phải là không chân thành và tha thiết. Nhưng đến khi phân định ranh giới, họ lại dừng quân ở biên giới, kéo dài hơn một năm mà chưa quyết định. Họ viện cớ yêu cầu không ngừng, khiến cho chiếu lệnh của triều đình và việc giao thiệp với ngoại di trở thành văn bản vô nghĩa, cuối cùng chắc chắn sẽ dẫn đến tranh chấp. Lòng thành cầu hòa, lại vì việc phân định biên giới mà dẫn đến dùng binh, không phải là kế sách hay. Mọi việc về biên giới đều do các quan biên thần xử lý, nhưng nay việc rối ren thường khiến triều đình bị phiền nhiễu, là do thần kiến thức nông cạn, không thể ứng phó kịp thời với tình hình. Thần ngu muội suy nghĩ, e rằng trên không thể đáp ứng ý nguyện của triều đình là an định biên cương, ngừng binh đao, dưỡng sức dân chúng, dưới thì phụ lòng giao phó trọng trách, phòng ngừa họa loạn, chống giặc ngoại xâm. Thần ngày đêm suy xét lợi hại của bản lộ, xem xét tình hình người phương Tây, để tìm ra kế sách thành công trong việc biên giới, đã suy nghĩ kỹ càng, mong được trình bày sâu sắc.

Thần xét kỹ ý định của người Tây Hạ tranh giành địa giới, không phải vì mảnh đất nhỏ nhoi ấy có lợi cho họ, mà vì địa thế Hi Hà khống chế hữu hiếp của họ, uy hiếp quốc gia họ, họ thường muốn xâm phạm biên giới ta và phá hủy hàng rào phòng thủ của ta, khiến biên giới ta luôn nguy hiểm, từ đó họ có kế sách an toàn lâu dài. Nay xét địa hình của bản lộ, các nơi Chất Cô, Thắng Như, Nỗ Trát thực sự là vị trí yết hầu khống chế người Tây Hạ. Ta chiếm được thì đủ để khống chế giặc, họ chiếm được thì đủ để làm ta khốn đốn. Vì vậy, không có Chất Cô, Thắng Như thì Lan Châu ắt nguy, không có Nỗ Trát thì Định Tây ắt nguy. Lan Châu, Định Tây nguy thì Hi Hà thường có nguy cơ bất ổn, thế lực giặc càng mạnh, có thể tùy ý gây họa biên giới. Vì thế họ ra sức tranh giành, chính là vì lý do này.

Trước đây, điệp văn của Hựu Châu nói rằng, Nạp Diệp Kinh sắp sửa khắc tiết^[4] tu sửa đồn bảo, có nơi canh tác và đóng quân kỵ binh, xin tạm thời phá hủy. Từ đó có thể thấy, họ dòm ngó ba đồn bảo này không phải là kế sách một ngày. Lại nữa, triều đình có chỉ thị hai mươi dặm, muốn lấy từ Đông Quan đến Kham Cốc, Định Tây về phía bắc, mỗi nơi cách hai mươi dặm làm biên giới, tức là ba đồn bảo đều nằm trong đất quen thuộc của người Tây Hạ; và yêu cầu từ Định Tây, Uất Đẩu Bình, trại thứ ba nối liền thẳng, tức là núi Thiềm Dương, châu Bất (Khẩu Luỹ), dải đất Tụ Bốc Kết Long cũng thuộc về người Tây Hạ. Thần xét thấy người Hạ dựa vào điều gì để tranh giành, chính là từ khi họ quy phục, triều đình thường chiều theo ý họ, vừa ban cho họ lễ vật hàng năm, lại cấp cho họ bốn trại, xin lấy hai mươi dặm làm biên giới thì đồng ý, xin giữ lại mười dặm đất hoang cũng đồng ý. Cầu gì cũng được, mưu gì cũng thành, cho rằng triều đình ngại dùng binh, ắt sẽ miễn cưỡng chiều theo ý họ, cắt bỏ hết, đủ để thỏa mãn yêu cầu vô độ của họ, vì thế họ kéo dài thời gian, ôm mưu gian, ra sức tranh giành không ngừng.

Thần thấy gần đây triều đình liên tiếp ban bố các chỉ dụ, ý kiến đều kiên định, không thay đổi. Thần cho rằng người phương Tây cũng đã nhận ra ý định của triều đình muốn bảo vệ vùng biên giới của bản lộ, nên đã rút lui và tỏ ra sợ hãi. Thần lại dò xét được giặc phương Tây trong những năm gần đây liên tục tập hợp binh mã, nhưng người ngựa đều yếu đuối, lương thực thiếu thốn, trên dưới đều oán giận, làm sao có thể lâu dài chống lại Trung Quốc và thực hiện ý đồ tranh đoạt? Vì vậy, kế sách phân định ranh giới hiện nay, tốt nhất là dùng lý lẽ để quyết đoán, khiến lẽ phải thuộc về ta là thượng sách. Thần xin triều đình xem xét lại chỉ dụ về việc lùi 20 dặm và lấy thẳng một đường, ở những nơi khó thi hành trong bản lộ thì tùy nghi xử lý.

Thần xét thấy chỉ dụ lùi 20 dặm có thể áp dụng ở Diên An, Hà Đông và các nơi như Trí Cố, Thắng Như trong bản lộ, nhưng không thể áp dụng ở thành Định Tây. Bỏ mất thế đất Nỗ Trát và di dời hơn hai nghìn người ở Cửu Sàm, hại không nhỏ, mà người phương Tây lại muốn lợi dụng điều này. Nếu phân định ranh giới ở các nơi như Thông Tây, Uất Đẩu Bình, thì đất đai bị bỏ hoang, dân chúng phải di dời càng nhiều, thế đất Định Tây lại cô lập khó giữ, hại cũng lớn. Tuy nhiên, Nỗ Trát vốn là đất cũ của biên giới ta; Cửu Sàm vốn là nơi cư trú lâu đời của dân ta. Nếu nhượng bộ thì không đủ để tỏ lòng nhân đức, mà còn gây hại lớn cho biên phòng; không nhượng bộ thì hợp lý, lại có lợi lớn cho biên phòng. Việc này không thể không tùy nghi xử lý. Thần lại xét thấy việc lấy thẳng một đường, hiện từ thành Định Tây đến lũy Long Nặc Đặc ở Tần Châu, đông tây dài hơn 160 dặm, đã xâm chiếm 30 đến 40 dặm đất hoang của phương Tây. Nay nhân việc phân định ranh giới mà chiếm thêm nhiều đất đai của họ, thì về lý là không thuận, họ sẽ có cớ để nói rằng ta sai. Việc này cũng không thể không tùy nghi xử lý.

Thần nghe nói triều đình gần đây đã ban chiếu cho quan chức ở Diên An họp bàn với người Tây tại biên giới. Thần xin triều đình đặc biệt ban chiếu cho người Hạ, chỉ rõ việc phân định ranh giới lần này, cho phép thực hiện theo lợi ích của một vùng, đối với các thành trại ở biên giới Thông Viễn, ngoài những khu đất canh tác của dân và các trạm đồn hiện nay, nên để lại một dải đất trống rộng mười dặm hoặc bảy dặm làm ranh giới. Ở ngoài hai pháo đài Chất Cô và Thắng Như, đo đạc một khu vực rộng hai mươi dặm hoặc mười lăm dặm, một nửa là đất canh tác, trong đó xây dựng các đồn trại; một nửa là đất trống, dựng các cột mốc biên giới. Như vậy, khu vực phía tây Long Nặc Đặc sẽ giữ nguyên ranh giới cũ, không xâm phạm đất trống của biên giới phía Tây; phía bắc Định Tây, thung lũng Nỗ Trát Xuyên không bị phá hủy, vẫn giữ nguyên các vách đá đã tu sửa, không di dời dân cư hiện tại, cũng không thu hẹp đất đai của biên giới nhà Hán. Hai bên cùng giữ nguyên ranh giới từ trước, phần đất trống để lại không canh tác, chỉ làm ranh giới ngăn cách. Chất Cô và Thắng Như vốn là các pháo đài từ xưa, cũng nên phân định theo khu vực có thể phòng thủ.

Thần cũng xin triều đình ban chiếu rõ ràng, chỉ ra rằng không được xâm phạm đất đai ngoài lãnh thổ cũ, ngoài các pháo đài cũ thì tùy nghi phân định, thể hiện ý tốt của triều đình, như vậy lý lẽ sẽ thuận mà lời lẽ sẽ thẳng thắn, có thể phá tan âm mưu gian trá của họ, ngăn chặn các yêu sách quá đáng. Mong rằng việc phân định ranh giới sớm được hoàn tất, ban chiếu giảng hòa, chấm dứt chiến tranh, đồng thời khiến biên giới không còn lo lắng về những mối họa trong tương lai, đó là điều may mắn lớn cho thiên hạ.

Những lợi hại chi tiết về Nỗ Trát đã được Vương Châm và Diêu Hùng trình bày trong tấu chương, cùng với những điều Tôn Lộ và Lưu Thuấn Khanh đã xem xét trước đây, xin triều đình tham khảo thêm. Thần vô cùng lo lắng cho đất nước, kính mong triều đình sớm xem xét và quyết định. (Tấu chương của Vương Châm và Diêu Hùng, cùng những điều Tôn Lộ và Lưu Thuấn Khanh đã xem xét, cần được tra cứu thêm.) Ngự sử trung thừa Tô Triệt tâu.

Thần nghe rằng người giỏi trị nước, coi trọng nghĩa mà không chuộng công lao, giữ chữ tín mà không cầu lợi. Không phải là không muốn công lợi, mà cho rằng bỏ nghĩa và tín, dù có được thỏa mãn nhất thời, nhưng về sau tai họa sẽ không thể kể xiết. Xưa Tấn Văn công vây thành Nguyên, ra lệnh chuẩn bị lương thực ba ngày, Nguyên không đầu hàng, bèn ra lệnh rút quân. Gián điệp báo: “Nguyên sắp đầu hàng rồi.” Quan quân nói: “Xin hãy chờ.” Văn công nói: “Chữ tín là báu vật của quốc gia, là chỗ dựa của dân. Được Nguyên mà mất tín, lấy gì che chở dân? Cái mất còn nhiều hơn.” Rút quân một đoạn thì Nguyên đầu hàng. Tuân Ngô nước Tấn vây thành Cổ, người Cổ xin dâng thành để phản, Ngô không đồng ý. Tả hữu nói: “Quân sĩ không vất vả mà có thể chiếm được thành, sao lại không làm?” Ngô nói: “Ta nghe Thúc Hướng nói: ‘Yêu ghét không sai, dân biết theo ai, việc gì cũng thành.’ Nếu có kẻ dâng thành phản, đó là điều ta rất ghét, người ta dâng thành đến, ta có gì đáng vui?” Bèn sai người Cổ giết kẻ phản loạn và sửa sang phòng thủ. Ba tháng sau, người Cổ xin hàng, Ngô cho dân ra xem, nói: “Họ vẫn còn lương thực, hãy sửa sang thành trì của các ngươi.” Quan quân nói: “Chiếm được thành mà không lấy, làm khổ dân mà hao tổn binh lực, lấy gì phụng sự quân vương?” Ngô nói: “Ta đang phụng sự quân vương đấy. Chiếm được một ấp mà khiến dân lười biếng, thì ấp đó để làm gì?” Người Cổ báo rằng lương thực cạn kiệt, sức lực hao mòn, rồi mới chiếm thành. Hạ được Cổ mà trở về, không giết một người. Theo cách nhìn thế tục, hai người này có thể nói là không hiểu thời thế và lười biếng trong việc mưu cầu công lợi. Nhưng xét đến kết quả cuối cùng, Văn công trở thành bá chủ thiên hạ, Tuân Ngô làm nước Tấn hùng mạnh, thì hiệu quả của chữ tín và nghĩa được thấy rõ từ lâu dài như vậy.

Thần trộm xem việc triều đình dùng để đối phó với Tây Hạ, có thể nói là khác thường. Vào năm Nguyên Hựu thứ ba, người Hạ đã nhận sắc phong nhưng không chịu vào triều tạ ơn, lại đem đại quân giày xéo đất Kinh Nguyên, các đại thần đều sợ hãi. Năm sau, họ sai sứ xin đổi bốn trại đã được hứa để lấy Lan Châu và Tắc Môn, triều đình tuy không đồng ý, nhưng các đại thần cố làm việc nhân nhượng, không đợi họ xin mà đã đồng ý việc ban thưởng hàng năm. Mỗi năm ban thưởng tổng cộng hai mươi vạn, người Hạ nương tựa vào đó như mạng sống. Dù đổi cả một năm thu nhập để lấy Lan Châu và Tắc Môn cũng được, nhưng sao lại ban cho họ? Từ khi mất đi khoản ban thưởng hàng năm, triều đình trở nên trống rỗng, không còn gì để ràng buộc người Hạ. Nhưng đó là chuyện đã qua, thần không truy cứu nữa.

Gần đây, người Hạ đã nhận được khoản ban thưởng, bắt đầu bàn về việc phân định biên giới^[5], triều đình cho phép lấy các châu, thành, bảo, tắc hiện nay làm chuẩn, theo lệ của Tuy Đức Thành, lấy hai mươi dặm làm biên giới, ngoài mười dặm thì đặt các bảo và phố, còn lại mười dặm làm đất không canh tác của cả hai bên. Khi ước thúc đã định, các đại thần lại hối hận, muốn lấy thẳng giữa các bảo và trại. Việc bàn bạc chưa xong, các tướng Hi Hà là Phạm Dục và Chủng Nghị lại muốn chiếm thêm hai bảo Chất Cô và Thắng Như ngoài các thành trì hiện có. Các đại thần hy vọng mở rộng lãnh thổ, không cho rằng Phạm Dục và những người khác là sai, lại ủng hộ họ. Chẳng bao lâu sau bị người Hạ đánh bại, số quân dân bị giết đều không dám báo cáo thực tế. Tiếp tục tu sửa cổng thành, lại bị đốt phá, việc này đến nay vẫn chưa xong.

Nhưng người Hạ vì nội loạn nên không dám cứng rắn chống lại mệnh triều đình, đồng ý lấy thẳng làm biên giới. Lời nói còn chưa dứt, các đại thần lại hối hận^[6], muốn để lại mười dặm ngoài các bảo và phố, tổng cộng trước sau là ba mươi dặm. Mệnh lệnh vừa ban ra, những người có kiến thức cho rằng thất tín quá mức, không phải là thể thống của Trung Quốc. Nếu các quan biên cương biết chút đạo lý, ắt không nỡ tự mình nói lời trái ngược, để lộ sự không đáng tin. May mà người Hạ vì nội loạn chưa giải quyết nên không muốn chống lại, miễn cưỡng nghe theo. Mười dặm đất, được cũng không đủ để mạnh, mất cũng không đủ để yếu, dù kẻ tiểu nhân cho là được kế, nhưng người quân tử cho là thất sách. Tại sao? Ước thúc chưa định, năm nay đã thêm trọng binh đồn trú, trước sau hơn mười tướng. Quân số của mười tướng tổng cộng năm vạn người, để năm vạn người ăn lương đắt đỏ ở phía tây, chi phí đã không nhỏ, mà người Hạ có thuận theo hay không cũng chưa chắc, dù tạm thời thuận theo, về lâu dài, không tin triều đình, thì họa loạn gì chẳng đến? Nhưng đó cũng là chuyện đã qua, thần còn nói gì nữa!

Thần lo lắng, chỉ sợ các đại thần ham mê lợi nhỏ, nhòm ngó những vùng đất màu mỡ thuận lợi của nước Hạ, tham lam không ngừng. Nghe nói gần đây đã phái Mục Diễn cùng các quan biên giới bàn bạc, vừa muốn chiếm đoạt dải đất tốt từ Chất Cô, Thắng Như dài mấy chục dặm, lại muốn lấy thành Long Nặc Đặc thuộc lộ Tần Phượng và thành Định Tây thuộc lộ Hi Hà làm ranh giới thẳng, khoảng cách chỉ trăm dặm, kế hoạch quá lớn, người nghe đều kinh ngạc. (Mục Diễn vào ngày mùng 2 tháng 8 đi sứ Thiểm Tây.) Nếu mưu kế này lại được thực hiện, người Hạ không chịu nổi sự phẫn nộ, sẽ lén ra ngoài gây họa, ta sai họ đúng, làm sao chống đỡ được? Hơn nữa, bốn trại mà triều đình trước đã dùng binh lấy được, triều đình vẫn cố gắng nhân nhượng, bỏ đi không tiếc, huống chi những vùng đất khác, có gì đáng để tranh giành?

Trong binh pháp có câu: “Giữ cái mình có thì yên ổn, tham cái người khác có thì nguy hại.” Lại nói: “Tham đất đai, của cải của người khác gọi là binh tham, binh tham ắt bại.” Việc làm hiện nay chính là phạm vào điều cấm này. Thần lấy làm lạ rằng các đại thần đều là bậc nho giả một thời, mà lại bỏ rơi điều đã học, tham lam cầu lợi, gây việc cho nước, đến mức như vậy. Người ngoài đều nói rằng các kế hoạch trước sau đều do Chủng Nghị đề ra, Nghị vốn là tiểu nhân, làm sao biết được đại cục, mà lại để cả triều đình nghe theo? Tóm lại, không quá vài năm, họa này ắt sẽ xuất hiện, khi họa đến rồi mới nói, lời nói dù dễ tin nhưng đã không kịp nữa. Kính mong bệ hạ vì xã tắc và sinh dân mà quyết đoán, ngăn chặn những việc làm sai trái, thì thiên hạ may mắn lắm thay. Tờ tấu phụ có nói: “Thần thấy Thiểm Tây chuyển vận sứ Lý Nam Công^[7] nói về việc tăng thêm quân số đồn trú như thế.”

Lại nói: “Từ năm Nguyên Hựu đến nay, triều đình không gây chuyện biên giới, những việc như trước đây các quan biên giới lừa dối, giết hại dân thục hộ, tính cấp bậc để nhận thưởng, cướp bóc của cải, tư lợi riêng, cùng với việc dân biên giới nhân lúc loạn lạc mua rẻ bán đắt, những việc như thế đều không thể làm, nên trên dưới đều xúi giục, mong có chuyện biên giới. Những việc này đều là do kẻ gian tự mưu lợi riêng, không phải lợi ích của quốc gia. Nay những vùng đất tốt như Chất Cô, Thắng Như, thực là vùng đất màu mỡ bậc nhất ở biên giới phía tây, lẽ nào chỉ ta biết là lợi mà người Hạ lại không biết sao? Họ biết quý trọng thì không tránh khỏi tranh chấp, tranh chấp nổi lên thì chiến tranh không dứt. Đây chính là rơi vào kế gian của các quan biên giới, mà các đại thần không nhận ra, thật là sai lầm.

Thần nghe nói rằng bề tôi nắm quyền nước Hạ là Lương Ất Bô, trong lòng có ý soán đoạt ngôi Vua, nhưng người này xảo quyệt nhiều mưu kế, khoan dung được lòng dân, đang muốn yên ổn nội bộ các thủ lĩnh, kết giao với triều đình, đợi khi trong ngoài không có loạn, rồi mới từ từ cướp ngôi, nên gần đây triều đình bàn về địa giới, dù yêu cầu trước sau có thay đổi, Ất Bô đều nhất nhất nghe theo. Bởi việc bàn địa giới chỉ trong phạm vi hai ba mươi dặm, không ảnh hưởng lớn đến lợi hại của nước họ. Nay triều đình nếu thấy họ dễ dãi, mà đòi hỏi thêm nhiều điều, khiến họ không thể chịu nổi, hoặc đến mức phẫn nộ tranh chấp, một khi chiến tranh nổ ra, ắt không phải là điều triều đình mong muốn, đến lúc đó lại muốn cầu hòa, thì tổn thất sẽ rất lớn.””

[10] Chiếu cho thành đô phủ, lợi quỳ lộ chuyển vận ty, các châu, quân, giám thiếu quan đều theo lệnh sai quyền xử lý các huyện khó khăn. Theo lời thỉnh cầu của chuyển vận ty quỳ châu lộ.

[11] Ngày Quý Tỵ, ba tỉnh tâu: “Xin theo điều lệ nguyên phong, trong điều khoản lợi nhuận bán muối, dự trữ 300 quan tiền ở châu và 200 quan tiền ở huyện để làm thưởng bắt giữ muối lậu.” Được chấp thuận.

(Sách mới không ghi.)

[12] Ngày Giáp Ngọ, nước Liêu cử sứ là Tiết độ sứ Sùng Nghĩa quân Tiêu Cố, phó sứ là Triều nghị đại phu, Thái thường thiếu khanh, sung Sử quán tu soạn Diêm Chi Hàn đến chúc mừng lễ Hưng Long.

[13] Ngày Ất Mùi, nước Hạ cử sứ đến chúc mừng lễ Hưng Long.

[14] Nước Cao Ly và nước Tam Phật Tề cử sứ đến triều cống.

(Sách 《Lý Đức Thập triều cương yếu》 chép: “Vua Cao Ly tên là Ngung.” Sách 《Vương Vân Kê Lâm Chí》 chép: “Từ năm Nguyên Hựu thứ 5, năm Nguyên Phù thứ nhất, sứ cống đến hai lần^[8].” Như vậy, các sứ khác đến có lẽ không phải là cống. Cần xem xét thêm.)

[15] Lưu Chí kể lại đầu đuôi việc nước Cao Ly rằng: “Cao Ly trước đây vẫn thông hiếu triều cống. Đầu đời Chân Tông từng sai sứ đến, tự nói khổ vì giặc phương Bắc đòi hỏi, nguyện xin làm bề tôi thiên triều, đoạn tuyệt với Liêu, xin quân triều đình cứu viện. Bấy giờ triều đình đang hòa hiếu với Liêu, không nhận lời, bèn bỏ đi, từ đó không đến nữa. Đầu niên hiệu Hi Ninh, La Chửng làm chuyển vận sứ Phúc Kiến, nhân thuyền buôn gửi ý chiêu dụ họ. Lúc ấy, Thần Tông có chí đánh dẹp rợ Địch, nghe lời ấy mừng, liền cho Chửng làm Chế trí phó sứ, lo liệu việc ấy. Sau đó họ vào triều cống, lễ đãi ngộ và số lượng ban thưởng của triều đình đều vượt bậc thường. Ân chỉ thân thiết, đến mức họa thơ xướng họa, ở quán dịch hỏi thăm không ngày nào ngớt, ban cho nhiều vật quý trong cấm uyển. Dọc đường cung đốn cực kỳ xa hoa, các châu quận Lưỡng Chiết, Hoài Nam vì thế mà náo loạn. Mỗi khi đến châu huyện hoặc trấn trại, đều sai trước các hộ buôn bán, mỗi người mang vật phẩm đón ở đầu địa giới, ngày ngày theo hầu, chờ họ mua bán, ra khỏi địa giới mới thôi; đến ngựa cưỡi, đồ dùng đều dùng thứ tươi đẹp, nhà bị bắt phải vội may thêu vẽ, hoặc tìm khắp bốn phương, nhiều người thất nghiệp, đến mức bỏ trốn, hoặc có kẻ tự tử. Ấy là vì triều chỉ nghiêm ngặt, mà người dẫn đường đều dùng hoạn quan, nên mới như vậy. Từ năm Nguyên Phong thứ 8 sứ giả về, đến nay lại đến. Triều đình nghe lời xin của Tô Thức, Tri phủ Hàng Châu và Tô Triệt, Ngự sử trung thừa, ra sức cắt giảm, và định thời hạn, từ khi vào địa giới không quá hai tháng đến kinh đô. Hỏi các quan dẫn đường là Hướng Tể, Triệu Hi Lỗ, nói rằng phí tổn dọc đường đã giảm được sáu bảy phần.”

(Đoạn này thêm vào theo nhật ký của Lưu Chí.)

[16] Trứ tác tá lang Trương Lỗi, Hiệu thư lang Trần Sát đều làm Tập hiền hiệu lý.

(Ngày 8 tháng 6 năm thứ 6, Lỗi đổi làm Bí thừa.)

[17] Hứa Tướng xin dự lễ thượng thọ tiết Hưng Long, lại xin xếp vào hàng quan hưởng lộc, không dự ngồi. Chiếu cho đứng hàng trên Lục thượng thư, còn lại theo lệ cũ.

(Ngự tập ngày 5.)

[18] Ngày Giáp Thìn, Điện trung thị ngự sử Thượng Quân Quân làm Tri quân Quảng Đức.

[19] Trước đó, Ngự sử trung thừa Tô Triệt tâu: “Thần thấy Điện trung thị ngự sử Thượng Quan Quân, trước đây giữ chức Giám sát ngự sử, đã cùng Vương Nham Tẩu và những người khác hẹn nhau bàn việc, nhưng sau đó lại phản bội. Nham Tẩu đã hặc tội Quân phản phúc, Quân liền dâng tấu bức thư riêng của Nham Tẩu, khiến mọi người đều khinh bỉ sự xảo quyệt của Quân, nên Quân đã bị cách chức ngay lập tức. Gần đây, triều đình lại từ chức Lang trung thăng Quân làm thuộc viên Đài quan. Thần tuy biết Quân là người âm hiểm khó lường, nhưng vẫn hy vọng Quân sẽ sửa đổi lỗi lầm, nên tạm nhận Quân và quan sát. Nhưng từ khi cùng Quân làm việc đến nay, thấy Quân vẫn không thay đổi tâm tính. Thần trước đây đã bàn về việc tướng Hi Hà chiếm hai pháo đài, gây ra họa biên giới, nên bị trách giáng. Quân biết các đại thần không vui, liền dâng tâu rằng việc biên giới nên nghe theo biên thần, không nên vì lời thần mà bãi bỏ. Khi Môn hạ thị lang Lưu Chí xin từ chức, lúc đó Chí vô cớ rời bỏ chức vụ, trong ngoài đều nhìn nhau, không biết nguyên do, nên việc giữ lại hay cho đi đều do ý Thánh thượng. Quân liền dâng chương xin giữ Chí lại, ý Quân cho rằng nếu Chí không đi, việc giữ lại sẽ là ân huệ của mình, nếu Chí đi, việc giữ lại cũng không tổn hại gì, tiến thoái đều có lợi, thực tâm không thể chấp nhận được.

Nay thần cùng các quan Đài gián đều bàn về việc Thượng thư hữu thừa Hứa Tướng tiến cử sai trừ quản quân, trước sau có ý kiến khác nhau, cố hợp ý Thánh chỉ để hãm hại đồng liệt. Công luận trong ngoài đều cho là đúng, nhưng Quân và Tướng có tình quê hương, từ trước vẫn kết giao, mọi lời nói đều âm thầm tương thông, dâng sớ cứu Tướng, nói Tướng chỉ có lỗi nhỏ, không nên đuổi đi. Hơn nữa, Quân là Ngự sử, chức trách là đánh kẻ gian, thấy gian mà không đánh, lại còn ra sức cứu giúp, bội công theo đảng, quên mất chức vụ, tình hình càng thêm nguy hại. Huống chi ba việc trước đều là cố hợp ý chấp chính để cầu viện trợ, xét tình hình đó, khó có thể tiếp tục giữ chức vụ phong hiến. Thần nếu không nói, để Quân tiếp tục cùng làm việc, e rằng Quân sẽ nhân cơ hội dèm pha, làm mê hoặc thánh thượng, gây hại cho chính sự. Thần khẩn xin bãi chức Đài quan của Quân để trừng trị kẻ gian. Thần đang giữ chức chấp pháp, trong Đài có kẻ tiểu nhân mà không trừ được, thì làm sao quở trách trăm quan? Thần xin mạo muội dâng tấu để báo.” Tháng đó là ngày mùng một tháng Tân Mão.

(Tờ tấu của Triệt ghi là ngày mùng một tháng mười hai.)

[20] Sau năm ngày, Triệt lại tâu: “Thần vừa bàn về việc Thượng thư Hữu thừa Hứa Tướng có lòng dạ nghiêng lệch, nguy hiểm, không thể ở lâu trong triều đình, nhờ bệ hạ soi xét tà tâm của y, liền đuổi đi, các bậc chính nhân trong ngoài đều vui mừng. Chỉ có Điện trung Thị ngự sử Thượng Quan Quân vốn có tình thân hương đảng với Tướng, từ khi giữ chức ngôn quan, ngầm liên kết với nhau. Trước đây, các quan đài gián cùng dâng tấu hặc tội trạng gian trá của Tướng, chỉ có Quân dâng lời uốn nắn để cứu giúp. Nay Tướng bị đuổi, Quân tự biết tình trạng đã lộ, mấy ngày nay, hoang mang thất thố, đoán rằng y sẽ giải thích một cách điên cuồng, không gì là không làm. Vì ngự sử là chức quan tai mắt của nhà Vua, không nên để lâu kẻ tà đảng ở đó, làm ô uế chốn này, làm nhơ bẩn thánh thính. Thần vào ngày mùng một tháng này đã tâu đầy đủ, xin bệ hạ xét lại, sớm giáng chức cho y ra ngoài, để những kẻ gian ác được răn đe chút ít.”

(Tờ tấu này nói là năm ngày.)

[21] Ngày hôm đó, Triệt lại cùng với Điện trung thị ngự sử Sầm Tượng Cầu cùng tấu: “Thần trước đây đã nói Thượng thư hữu thừa Hứa Tướng dùng tâm hiểm độc, bàn luận phản phúc, nếu để lại bên cạnh, e rằng sẽ hại đến chính sự thánh minh. Mong bệ hạ xét lời thần nói là đúng, liền lệnh bổ nhiệm ra ngoài, trong ngoài đều vui mừng. Nhưng Điện trung thị ngự sử Thượng Quan Quân lại một mình nói không nên bãi chức của Tướng, chỉ trích lời thần nói là sai, cố tình vu khống, không gì là không làm. Mong bệ hạ sáng suốt như mặt trời mặt trăng, soi rõ tình trạng thật giả của bề tôi, ý đồ gian trá của Tướng, đều ở trong sự xét đoán thánh minh. Nay Quân với Tướng vốn có tình đồng hương sâu nặng, trước đây được bổ làm quan đài, thực là nhờ sức của Tướng. Xét ý của Quân, muốn dựa vào Tướng để cầu tiến thân, nên khi Tướng chưa đi, thì ra sức cứu giúp, mong Tướng được ở lại; khi Tướng đã đi, thì vu khống thần để phụ họa, mong bệ hạ nghi ngờ. Tình trạng từ đầu đến cuối, đều là do gian tà. Huống chi Quân tự biết chắc sẽ phải đi, không còn gì để lo, vu khống thần, hy vọng làm mờ mắt thánh minh, nếu không trách phạt rõ ràng, chỉ bãi chức đài quan, để Quân được toại nguyện mà đi, thì lấy gì để trừng trị kẻ gian ác? Thần trước đây đã từng luận bàn, mong bệ hạ xét lại, sớm ban hành.” Thiếp hoàng nói: “Thần thấy từ trước đến nay, quan đài đàn hặc kẻ gian tà, không phân biệt quý tiện, đó là chức phận. Chưa từng có ngự sử trung thừa nói lỗi của chấp chính, triều đình công luận đều cho là đúng, mà quan thuộc trong đài lại âm thầm biện hộ cho chấp chính, phản kích trung thừa. Nay việc làm của Thượng Quan Quân, xưa nay chưa từng có, nếu không phải là kẻ bội công chết đảng, khinh nhờn triều đình, thì sao dám như vậy?”

(Ba tờ tấu này đều lấy từ Uông Ứng Thần, nay trong tấu nghị của Triệt không có.)

[22] Phó Nghiêu Dũ, Hàn Trung Ngạn, Hứa Tướng đều xin từ chức, đều nói: “Trách nhiệm của đại thần là cùng nước nhà vui buồn, chính lệnh thưởng phạt đều liên quan rất lớn, cùng nhau bàn bạc để đạt được sự hợp lý. Trên miếu đường, nên cố gắng hòa hợp để trị thiên hạ, khiến cho người trong ngoài không còn thấy dấu vết của sự bất đồng. Nếu cứ tranh cãi hăng hái, không nghĩ đến đại thể, thì làm sao làm gương cho trăm quan? Nghiêu Dũ tuy có lỗi trong tranh luận, nhưng việc đều vì công, không có lỗi lầm lớn, mong cho họ tiếp tục tại chức, cố gắng hòa hợp, đạt đến sự hợp lý.” Chiếu dụ Nghiêu Dũ tiếp tục tại chức.

Triệt cùng các đồng liêu và gián quan tranh luận về tội ác của Nghiêu Dũ không nên tại vị, đều cho rằng Triệt ngầm theo chỉ thị của tể tướng Lã Đại Phòng, bèn dâng sớ nói: “Thăng giáng đại thần, nên khiến thiên hạ phục sự sáng suốt của bệ hạ, mà đại thần được yên vị. Thăng giáng không đúng, sẽ làm tổn hại đến sự sáng suốt của bệ hạ, mà người nói từ đó kết bè đảng, hợp mưu cùng lực lật đổ đại thần. Việc thiên hạ lấy đúng sai làm chủ. Nếu bàn luận đúng, dù khác cũng không hại gì; nếu bàn luận sai, dù giống cũng không tránh khỏi sai lầm. Điều chế mà Nghiêu Dũ bàn, bệ hạ đã nghe theo mà sửa đổi; Trương Lợi nhất mà Hứa Tướng bàn, bệ hạ đã nghe theo mà bãi chức quản quân, thì hai người bàn khác đã là đúng, chỉ là không hòa hợp, thực không có lỗi lớn. Mà Tô Triệt cho rằng Hứa Tướng lúc đó bàn với tam tỉnh về Trương Lợi nhất đã định, sau lại trái với đồng liêu, riêng dâng tấu. Thần cho rằng việc tốt thì thuận theo, việc xấu thì sửa lại, há có việc cứ trái mệnh, cứ sai không sửa, rồi mới là trung sao! Tướng bỏ ý đồng liêu, trên phụng thánh chỉ, đều là thuận theo cái tốt, không nên cho là lỗi. Nếu không trung, dù hòa hợp với đồng liêu, cũng là gian thần, không có lợi cho triều đình. Nếu bệ hạ vì Nghiêu Dũ, Tướng bàn khác mà đều bãi chức, thì mấy người chấp chính từ đó lấy làm răn, việc gì cũng theo nhau, không dám quyết đoán. Mong bệ hạ ngoài nghe ý kiến mọi người, trong xét lòng mình, xem xét kỹ rồi quyết định.”

[23] Hứa Tướng vừa bị bãi chức Thượng thư hữu thừa, nhận chức Tri châu Định Châu, Điền Quân lại tâu: “Bệ hạ trước đây đã ân cần dụ bảo Hứa Tướng nhận chức, há chẳng phải vì cho rằng ông ta vô tội, biết rõ lòng dạ ông ta không có ý gì khác sao? Nay bãi miễn Hứa Tướng, chỉ là bị ép bởi lời của hai ba đại thần, bị lôi kéo bởi luận điệu của đài gián, như vậy là Bệ hạ chỉ vì bất đắc dĩ mà làm thế. Lã Đại Phòng cương quyết tự ý, không để ý đúng sai, mỗi khi có việc bổ nhiệm, các đồng liệt không dám có ý kiến khác, chỉ có Hứa Tướng thỉnh thoảng có ý kiến khác biệt, Đại Phòng thường ôm lòng oán hận. Nay Bệ hạ lại cho rằng lời của Hứa Tướng là đúng, bãi chức Lợi Nhất quản quân, Đại Phòng vẫn còn rất tức giận. Tô Triệt vốn thân thiết với Đại Phòng, chiều theo ý ông ta, dẫn đầu các đồng liệt ra sức bài xích Hứa Tướng, mong đạt được thắng lợi. Đã đạt được ý kiến khác biệt để bãi chức chấp chính, đài gián đều cố gắng theo đuôi, như vậy uy quyền đều về tay Đại Phòng, kỷ cương pháp luật từ đây sẽ bị hủy hoại.” Lại tâu: “Ngự sử là chức vụ tai mắt; Trung thừa là người đứng đầu phong hiến. Tô Triệt nên công bằng phân biệt đúng sai, rõ ràng thiện ác, nhưng lại tùy tiện yêu ghét, khen chê trái với lòng người, lập bè kết đảng, ỷ thế lấy quyết định của triều đình, cố chấp thiên lệch, làm mê hoặc thánh thượng. Xin đưa các chương sớ của Tô Triệt ra ngoại triều, nếu Hứa Tướng có tội, xin gia tội trích mệnh, nếu vô tội, xin trị tội nói bậy của Tô Triệt, để phá bỏ tệ nạn bè đảng gian tà, thu hồi uy quyền^[9], chỉnh đốn kỷ cương.” Lại tâu: “Tô Triệt cùng bè đảng, lay chuyển ý chỉ của thánh thượng, dùng những việc nhỏ nhặt không rõ ràng, cùng nhau mưu tính ra sức đuổi một chấp chính, từ đây mọi người không thể yên vị.” Nhân đó xin từ chức ngôn quan, vì thế bị trách làm Tri quân Quảng Đức.

(Cựu lục chép: “Điền Quân tâu: ‘Thượng thư hữu thừa Hứa Tướng không nên bãi chức chấp chính. Trung thừa Tô Triệt, Thị ngự sử Tôn Thăng phụ họa theo ý chỉ của đại thần, gian tà bất trung. Thần nghe ngoài triều bàn tán xôn xao, đều cho rằng Tô Triệt cùng bè đảng, lay chuyển ý chỉ của thánh thượng, nhất định biến thẳng thành cong, đổi đúng thành sai, dùng những việc nhỏ nhặt không rõ ràng, cùng nhau mưu tính ra sức đuổi một chấp chính. Từ đây, sáu bảy đại thần đều không thể yên vị. Xin sớm thi hành, để hợp với lòng mong mỏi trong ngoài.’ Vì lời tâu không đúng, nên bị đuổi.” Tân lục theo đó. Nay căn cứ bản truyện của Điền Quân sửa lại, không biết ai viết truyện của Điền Quân, đại để dùng gia truyện của Điền Quân mà thôi. Gia truyện là do con thứ ba của Điền Quân là Trứ tác tá lang Âm soạn vào đầu năm Kiến Viêm, chưa biết có đáng tin không. Nay trước hết liệt kê ba chương sớ của Tô Triệt, vẫn không bỏ qua lời của Điền Quân, để đời sau có thể tham khảo. 《Tăng Bố nhật lục》 chép: “Điền Quân từng tranh luận với Tô Triệt về việc khoa cử không nên dùng thơ phú, vì thế mà mất chức.” Lại chép: “Điền Quân trước đây vào năm Nguyên Phong thì đả kích Thái Xác, năm Nguyên Hựu thì đả kích Tô Triệt, năm Thiệu Thánh lại không hợp với Chương Đôn, liền bỏ đi.” Cần xem xét thêm.)

[24] Lưu Chí kể lại sự việc rằng: “Ban đầu, khi các quan ngự sử và gián quan đàn hạch Hứa Tướng, chỉ có Thượng Quan Quân cho rằng không thể dùng chuyện nhỏ để cách chức đại thần, xin minh xét rõ phải trái. Đến khi Hứa Tướng bị bãi chức, Quân vẫn không ngừng dâng sớ, vì thế Tô Triệt, Tôn Thăng, Sầm Tượng Cầu đều hặc tội Quân, cho rằng ông kết bè kết đảng.

Chương đầu tiên nói về ba việc của Quân: (Chương này dâng ngày Tân Mão mùng một tháng 12, nay phụ lục vào ngày Giáp Thìn 14.) Một là nói Phạm Dục không thể bãi chức, hai là xin giữ Lưu Chí, ba là cứu Hứa Tướng. Sau đó, các chương tiếp tục dâng lên không ngừng, nhưng về sau chỉ bàn việc cứu Hứa Tướng, không đề cập đến việc khác. Quân cũng liên tục dâng chương hặc tội Tô Triệt và Tôn Thăng, cho rằng họ không phân biệt phải trái cho triều đình, bổ sung sự sáng suốt cho Vua, chỉ chuyên theo ý riêng, âm thầm nhận mật dụ của đại thần, kết bè kết đảng, bên trong bên ngoài bài xích lẫn nhau, xin trị tội họ.

Nhân dịp lễ Long Hưng, hai bên được thong thả trình bày hết lời để công kích nhau^[10]. Các chương đều được giao xuống Tam tỉnh. Quân dựa vào mục lục các chương trước sau, trình lên Đô đường, đến nay mới được tiến trình. Ý Vua thong thả, không thiên về bên nào. Lã Đại Phòng thăm dò, Vua bảo: ‘Quân khó đảm đương trọng trách.’ Đại Phòng nói: ‘Từ trước đến nay, quan ngôn luận bị cách chức, có ba bốn loại: tri châu, tri quân, thông phán, nặng nhất là giám đương.’ Vua bảo: ‘Cho chức vụ hợp lệ, đừng để họ thiệt thòi.’ Ngoài ra không nói gì thêm, bèn chấp thuận đề nghị đi Quảng Đức.

Chí bèn rút hốt tấu rằng: ‘Thần trước đây vào tháng 8 xin ra ngoài làm việc, vốn vì hưởng bổng lộc lâu năm mà không giúp ích gì cho triều đình, trong lòng không yên, nên xin một chức quận, hoàn toàn không nghe Quân dâng sớ xin giữ thần. Việc tiến thoái của thần, chắc chắn là do ý Vua, đâu phải do bàn luận của bề tôi? Hơn nữa, đài gián giữ chấp chính, cũng nên tránh hiềm nghi, thật không hiểu thể thống. Lại nữa, Quân là người Phúc Kiến, thần với ông ấy không phải bạn cũ, cũng không phải đồng hương, chỉ từng cùng làm quan trong đài, trước đây Quân xin giữ thần, thần thật không biết, mong được xem xét.’ Vua cười bảo: ‘Thị lang có việc gì mà phải đi? Trước đây là Thái hoàng và quan gia giữ thị lang, Quân cũng không từng có văn bản nào.’ Đại Phòng nói: ‘Lưu Chí trước đây xin từ chức không có việc gì, nay vì Tô Triệt nói trong văn bản của Thượng Quan Quân có đề cập đến việc từng giữ Lưu Chí, nên phải tấu trình.’

Chí cho rằng Quân theo học thuyết của Vương An Thạch, có tài văn chương, tính tình cương trực, giữ đạo rất kiên định. Năm Nguyên Phong thứ 8, Chí ở đài, yêu mến Quân vì trước đây làm ngự sử, xử án ở Tương Châu giữ tiết mà bị tội, nên lại tiến cử. Sau vì việc của Trương Thuấn Dân bị bãi chức, tháng 6 năm nay lại làm điện trung. Đến nay ba lần bị cách chức, đều không có gì đáng ngờ về nghĩa. Nếu chỉ bàn việc đại thần ở hay đi, nên phân biệt rõ phải trái, không thể dễ dàng dùng lời người khác để quyết định tiến thoái, để rèn luyện tiết tháo của bề tôi, ngăn chặn bè đảng, như thế mới có ích. Nếu không, nên chỉ ra việc làm tà ác, thẳng thắn nói rồi từ chức mới đúng. Đáng tiếc là chỉ khư khư nói việc giữ Hứa Tướng, nên lý lẽ không thắng được. Đại để việc Hứa Tướng bị cách chức, dư luận bên ngoài nửa phải nửa trái, tuy mỗi bên đều theo phe phái, nhưng cũng không phải không có nguyên do. Chí từng nói với Đại Phòng rằng Hứa Tướng có điểm đáng khen: nhớ nhiều, khí khái cứng cỏi, thấy việc bất bình tất mở miệng, không sợ kẻ mạnh, đó cũng là ưu điểm của ông ta. Đại Phòng cho rằng ông ta âm thầm hai lòng, lập đảng thiên kiến, cũng có nhiều điểm đáng ghét. Quân đứng một mình giữa các phe đảng thịnh hành, thật đáng thương!”

(Đây là ghi chép đầy đủ của Lưu Chí, không thêm bớt. Cần thấy rõ nghị luận đương thời, không thể lược bỏ.)