[PREVIEW] QUYỂN 454: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 6 (TÂN MÙI, 1091)

Từ tháng giêng năm Nguyên Hựu thứ 6 đời Triết Tông đến hết tháng đó.

[1] Mùa xuân, tháng giêng, ngày Tân Dậu mùng một, Vua không nhận triều.

[2] Ngày Đinh Mão, lấy Hoàng thành sứ Hoàng Thầm lĩnh chức Đoan Châu thứ sử, Lục trạch sứ Hồ Điền lĩnh chức Tuần Châu thứ sử, Cung uyển phó sứ Lý Uân làm Hoàng thành phó sứ, Tả tàng khố phó sứ Hứa Khánh làm Hoàng thành phó sứ, Trang trạch phó sứ Tôn Huy làm Hữu kỳ kỵ phó sứ, Cung bị khố phó sứ Lý Bị làm Văn tư phó sứ, Cung bị khố phó sứ Lưu Tử Phương làm Tây Kinh Tả tàng khố phó sứ, Nội điện sùng ban, Cáp môn chi hậu Trình Kiến làm Nội điện thừa chế, Tiền Văn tư phó sứ Tần Thế Chương phục chức Nội điện sùng ban. Do cơ quan Thố trí Kinh Hồ Bắc lộ biên sự ty tâu rằng Hoàng Thầm và những người khác đã thân chinh đốc suất quân sĩ chuyển chiến có công, nên có mệnh lệnh này.

[3] Cùng ngày, Ngự sử trung thừa Tô Triệt tâu:

(Theo《Lưu Chí nhật ký》: Chương tấu này được ban xuống vào ngày mồng 7 tháng giêng, tức ngày Đinh Mão.)

[4] Thần trộm thấy năm trước mùa đông ấm áp không có tuyết, lòng thánh thượng lo lắng, cầu đảo hết sức. Ý trời không thuận, lúa mạ không tốt. Mùa đông năm ngoái tai họa này lại càng nặng, thêm vào đó là không có băng. Hai năm liền, khí hậu như một, nếu không phải do chính sự có sai lầm, làm xáo trộn âm dương, thì lẽ nào đến nỗi này. Thần kính cẩn xét lại hình phạt về sự nóng nực thường xuyên được ghi trong 《Chu thư》, còn tai họa không có băng được chép trong 《Xuân Thu》. Lời thánh nhân chắc chắn không phải là vô cớ. Thần kính cẩn suy xét ý nghĩa của kinh điển và kiểm nghiệm bằng sự việc hiện tại, xin bệ hạ lựa chọn. Xét trong 《Hồng Phạm》, các điềm báo về sự nóng lạnh, nếu minh triết thì thời tiết ấm áp, nếu buông lỏng thì thường nóng nực, nếu mưu lược thì thời tiết lạnh giá, nếu vội vàng thì thường lạnh lẽo. “Triết” có nghĩa là sáng suốt, “dự” có nghĩa là thư thả, nên các nhà Nho đời Hán giải thích rằng: “Đức trên không sáng suốt, tối tăm mê muội, không thể phân biệt thiện ác, kẻ không có công được hưởng thưởng, kẻ có tội không bị trừng phạt, trăm quan bỏ bê lễ nghi, sai lầm ở chỗ buông lỏng. Mùa hạ nóng nực, ngày dài, nắng nóng nuôi dưỡng vạn vật, chính sự đã buông lỏng, nên hình phạt là thường nóng nực.” Nhà Chu mắc lỗi buông lỏng, nhà Tần mắc lỗi vội vàng, nên nhà Chu diệt vong không có năm lạnh, còn nhà Tần diệt vong không có năm ấm. Nay liên tiếp mùa đông ấm áp không có băng, có thể gọi là thường nóng nực; hình pháp chính sự buông lỏng, thiện ác không phân minh, có thể gọi là buông lỏng. Thần không dám vu khống chính sự hiện tại để làm mê hoặc thánh thính, xin bệ hạ cho phép thần trình bày cụ thể sự thật.

Tuy nhiên, những việc xảy ra từ lâu, thần không thể nói hết, xin phép nói về những việc gần đây. Những kẻ có tội mà không bị trừng phạt có bảy, kẻ không có công mà được thưởng có bốn:

[5] Lục Điền làm Thị lang Lễ bộ, trong bộ có vụ kiện tụng, mà cháu trai của ông là Vũ lại cùng người kiện tụng ăn uống qua lại, vụ án đã xong mà Hữu ty xử Vũ vô tội. Đây là trường hợp có tội mà không bị trừng phạt thứ nhất. Thạch Lân làm Suy quan phủ Khai Phong, cùng người kiện tụng tư tình qua lại, truyền đạt lời nói, vụ án đưa lên rồi bị bãi chức, lại được làm Lang quan. Đây là trường hợp có tội mà không bị trừng phạt thứ hai. Lý Vĩ dâng lời xin đoạt lại sông lớn, triều đình tin theo, khởi công đại dịch, chi phí không kể xiết. Nay Hoàng Hà chảy về phía bắc như cũ, nước lũ đã rút, dòng chảy phía đông bị bồi lấp, thành ra đường đi. Thần nhiều lần xin trị tội Lý Vĩ lừa dối gây họa cho nước, nhưng không được chấp nhận, Vĩ vẫn được giữ chức như cũ. Đây là trường hợp có tội mà không bị trừng phạt thứ ba. Suy quan phủ Khai Phong là Vương Chiếu cố ý xử tội đồ, tuy được ân xá, nhưng theo pháp luật phải bị cách chức, thế mà Chiếu vẫn được giữ chức Thủ quận, đến nay vẫn lo liệu việc sai phái, trì hoãn không rời đi. Đây là trường hợp có tội mà không bị trừng phạt thứ tư.

Tri huyện Tường Phù là Trương Á vì quan hộ đòi nợ thuế tích lũy nhiều năm, đến mức xét xử sai người không đáng phải trả nợ, định giá bán ruộng đất của người mắc nợ, và người mắc nợ bị gông cùm, còn chủ ruộng đánh chết người, sau khi chết vẫn giám sát gia đình họ không ngừng. Đài này đã xét tội của Á, nhưng triều đình lại bổ nhiệm Á làm Tri châu Chân Châu, muốn cho Á được miễn tội vì đã rời chức. Đây là trường hợp có tội mà không bị trừng phạt thứ năm. Tôn Thuật làm Tri huyện Trường Viên, xử tử người vô tội khiếu nại về thiên tai, Đài quan có lời tâu, sau đó mới bãi chức. Tuy đã tiến hành điều tra, nhưng lại dung túng sự lừa dối của hắn, mong được ân xá. Đây là trường hợp có tội mà không bị trừng phạt thứ sáu. Người dân huyện Gia Hưng, châu Tú khai báo thiên tai, châu huyện hôn ác, không kịp thời xử lý, dùng roi vọt uy hiếp, khiến dân chúng hoảng sợ, giẫm đạp lên nhau, chết hơn bốn mươi người. Tuy đã xử lý, nhưng Tri châu Chương Hoành lại được chức tốt, thăng lên làm Thủ quận lớn. Đây là trường hợp có tội mà không bị trừng phạt thứ bảy.

[6] Gần đây bổ nhiệm hơn mười người từ chức Thượng thư Hộ bộ trở xuống, trong đó người có tài năng tạm được công luận chấp nhận chỉ có hai ba người, còn lại đa phần là những người già yếu hoặc được các quan chấp chính yêu mến. Thần cùng các thuộc hạ bàn luận, cho rằng không thể kể hết, nên tạm gác lại không bàn, chỉ chọn hai người đặc biệt không xứng đáng là Đỗ Thường và Vương Tử Thiều để nêu ý kiến, nhưng đều không được chấp thuận.

Đỗ Thường thời Hi Ninh từng nịnh hót anh em Lữ Huệ Khanh, chú giải văn bản thủ thực do Huệ Khanh soạn, phân phối ngũ thường, so sánh với kinh điển, đến nơi nào cũng sai lầm ngớ ngẩn, bị thiên hạ chê cười. Khi ở Đô ty, ông ta xu nịnh ý chỉ của Thì Thầm, Nhậm Vĩnh Thọ, thi hành chính sự, nhiều lần bị các quan Ngự sử đàn hặc. Thêm nữa, nhân phẩm tầm thường, học thuật hoang đường, lại được bổ nhiệm vào chức vụ quan trọng về lễ nhạc ở Thái thường. Ngày mệnh lệnh ban ra, sĩ nhân không ai không bịt miệng cười thầm. Đây là người vô công mà được thưởng thứ nhất. Vương Tử Thiều trước đây ở Tam ty Điều lệ ty, nịnh hót Vương An Thạch, đề ra phép thanh miêu, trợ dịch, thần lúc đó cùng làm việc với ông ta, đích thân chứng kiến. Đến khi Lữ Công Trước làm Ngự sử Trung thừa, tiến cử ông ta làm quan Ngự sử, Công Trước vì dám nói về chính sách mới mà bị cách chức, còn Tử Thiều thì im lặng không dám lên tiếng. Tiên đế nhận ra sự gian nịnh của ông ta, đích thân phê lời thánh, chỉ rõ tội trạng. Từ đó về sau, sĩ nhân không còn coi trọng ông ta, chỉ vì khéo nịnh hót con em quyền quý nên liên tiếp được bổ nhiệm vào các chức vụ tốt. Nay lại được thăng chức ở Bí thư, sắp tới theo lệ sẽ được làm Thị tòng, công luận tiếc nuối, chính là ở điểm này. Đây là người vô công mà được thưởng thứ hai.

Trương Thuần tài năng tầm thường, từ chức Tri huyện nhiệm kỳ thứ hai được thăng làm Khai phong Ty lục, chưa được mấy tháng đã chán việc nhiều khó nhọc, xin làm Thừa ở các tự, giám, liền được bổ làm Tướng tác, lại chưa được mấy tháng, được lệnh quyền chức Khai phong Thôi quan, ý muốn nhân quyền mà thành chính thức, dần dần thăng tiến. Đây là người vô công mà được thưởng thứ ba. Đinh Tuấn bị cách chức Thiếu phủ Bạc, cả năm không được bổ nhiệm, chỉ vì là con rể của Hàn Duy, liền được thăng làm Tướng tác Giám thừa. Đây là người vô công mà được thưởng thứ tư. Còn những người nhờ thân thích cũ, chạy chọt xin xỏ, đặc cách theo thường lệ, được bổ nhiệm ở đường trừ, khiến danh sách bổ nhiệm quá nhiều, chờ đợi lâu ngày, kẻ cô hàn thất vọng, trong ngoài than oán, còn không thể kể hết.

[7] Tất cả những việc trên đều là bằng chứng cho thấy hình chính không được tu chỉnh, kỷ cương bị hủy hoại. Đại thể những việc làm trong những năm gần đây đều như vậy, ví như thời tiết chỉ có xuân hạ mà không có thu đông, vạn vật tuy được sinh sôi nhưng không thể trưởng thành vững chắc. Trời ứng với người, phần nhiều theo loại mà đến. Nên chỉ thị cho các đại thần, những việc đã làm thì sửa đổi ngay, những việc chưa làm thì đừng theo vết sai trước^[1], cố gắng tu sửa để đáp lại sự biến đổi của trời. Thần thấy năm ngoái là năm Canh Ngọ, theo truyền thuyết dân gian vốn không phải là năm tốt, nhưng nhờ hai thánh nhân có lòng nhân từ vô tư, đức độ thấm khắp trên dưới, nên năm hung hóa thành năm được mùa. Tuy nhiên, việc có sai lầm vẫn không tránh khỏi dị thường như trời ấm mà không có băng. Từ đó mà xem, trời đất tuy xa, nhưng sự ứng nghiệm của được mất không gì có thể lừa dối được, nếu có thể thêm phần lo sợ tu tỉnh, răn dạy những người tại chức cùng nhau cố gắng làm điều thiện, thì công cuộc thái bình có lẽ sẽ đạt được. Thần đang giữ chức chấp pháp, thực sự muốn giúp bệ hạ sánh ngang với Nghiêu, Thuấn, không có khuyết điểm để chỉ trích, không có tai họa để cứu chữa, vì thế dám dâng lời, không ngại nhiều lời, tội chết tội chết.

(Lục Vũ vô tội, Thạch Lân được bổ làm Lang quan, theo 《Chính mục》 ngày 21 tháng 6; Lân được điều đến Duyện Châu, Trương Á được bổ làm Chân Châu, theo 《Chính mục》 ngày 18 năm ngoái; Á được làm Tri châu Tứ Châu, ngày 19 tháng 6 năm nay từ Chân Châu đổi làm Phủ suy; Tôn Thuật bị bãi chức Trưởng Viên; Gia Hưng tố cáo có hơn 40 người chết vì thiên tai; Trương Thuần quyền Phủ suy, ngày 1 tháng 10 năm thứ 6, Tướng tác Giám thừa Trương Thuần làm Phủ suy; Đinh Tuấn được bổ làm Giám thừa: Bảy việc cần xem xét. Đỗ Thường ngày 22 tháng giêng Nhâm Ngọ từ Thiếu thường đổi làm Thái bộc, ở đây nói không được thi hành, vậy thì Triệt dâng tấu này chắc chắn trước ngày 22 Nhâm Ngọ, nên theo 《Lưu Chí nhật ký》 phụ vào ngày 7 tháng giêng. Án: Trên chữ “18 ngày” nguyên bản thiếu tháng.)

[8] Ngày Kỷ Tỵ, lệnh cho Hàn lâm học sĩ kiêm Thị lang Phạm Bách Lộc quyền tri Cống cử. Thiên Chương các đãi chế, Lại bộ Thị lang kiêm Thị độc Cố Lâm, Quốc tử Tư nghiệp kiêm Thị giảng Khổng Vũ Trọng cùng quyền tri Cống cử. Các quan chấp chính họp bàn, ban đầu định dùng Thị ngự sử Tôn Thăng làm đồng tri, nhưng Lưu Chí cho rằng không có tiền lệ, nên thôi. Lưu Chí cho rằng Đặng Ôn Bá chắc chắn sẽ được bổ vào chỗ khuyết của Hứa Tướng, đồng đảng của ông ta nghi ngờ Tôn Thăng sẽ tấu trình, nên mưu tính dùng cách này để giam giữ ông ta trong năm mươi ngày.

(Việc này được thêm vào dựa theo nhật ký của Lưu Chí. Ngày 22, Tôn Thăng được đổi làm Tả sử.)

[9] Chiếu rằng các tiến sĩ ở năm lộ và những người thi các khoa minh pháp, nếu đến cuối kỳ thi mà điểm lẻ không đủ mười người thì cho phép lấy một người, nhưng phải chọn người có văn lý xuất sắc. Vì Thượng thư tỉnh tâu rằng ở các nơi như Thông Lợi quân, nếu cuối kỳ thi có dưới mười người thì cho phép thêm một người, nhưng điều này không phù hợp với chiếu chỉ Cống cử năm Nguyên Hựu, nên có chiếu này.

[10] Ngày Tân Mùi, triều hiến ở cung Cảnh Linh.

[11] Chương Đức quân Tiết độ sứ, Tri Hà Dương Phùng Kinh xin về hưu. Được điều làm Tri Trần châu, lệnh vào triều yết kiến. Khi qua cửa kinh thành, ông cáo bệnh nặng. Ngày Nhâm Thân, đổi làm Tả Ngân Thanh Quang Lộc đại phu, Quan Văn điện Học sĩ kiêm Thị độc, sung chức Trung Thái Nhất cung sứ.

(Chức quan chí chép: Năm Nguyên Hựu, Phùng Kinh làm Quan Văn điện Học sĩ, Lương Đào làm Tư chính điện Học sĩ, giữ chức Trung Thái Nhất cung sứ và Lễ Tuyền quan sứ. Việc của Lương Đào xảy ra vào tháng 6 năm thứ 8.)

[12] Kinh lược sứ Phu Diên lộ là Triệu Tiết tâu: “Hi Hà lộ chiếm nhiều ruộng tốt của người Tây, xin triều đình xem xét xử lý thỏa đáng.” Xu mật viện bàn: “Nước Hạ hiện vẫn thường cống nạp, ơn huệ ban cho hàng năm vẫn như cũ, chỉ là việc phân chia biên giới chưa xong. Nếu như lời Triệu Tiết tâu là thật, người Tây đang chờ xem, khó mà khuất phục.” Chiếu cho Triệu Tiết xem xét kỹ các chỉ dụ của triều đình đã ban trước đây và lời khai dụ của Triệu Cấp, hết lòng nghiên cứu, đợi khi người Tây lại đến biên giới, thì dùng lý lẽ thuyết phục, cốt sao cho họ nghe theo. Triệu Cấp trước đây vâng chiếu cầm bản đồ đến Diên An bàn việc phân chia biên giới, là con trưởng của Triệu Tiết.

(Triệu Cấp làm Thái bộc tự thừa, cần tra cứu, lúc này không có ai trong tự được cử đi. Ngày 16 tháng 3, Triệu Cấp đến Tam tỉnh, Xu mật viện trình bày ý kiến. Theo nhật ký của Lưu Chí: Ngày 27 tháng 10 năm thứ 5, họp ở Đô đường bàn việc cử Triệu Cấp đến Hi Hà, Lưu Chí cho rằng không nên cử Triệu Cấp, vì Cấp là con của Tiết. Theo đó, cuối cùng vẫn cử Triệu Cấp đi, không theo ý kiến của Lưu Chí, Triệu Cấp thực sự đã đi với chức vụ Thái bộc tự thừa.)

[13] Điện trung thị ngự sử Sầm Tượng Cầu tâu: “Lệnh huyện Trường Viên là Tôn Thuật xử án vô tội đối với dân bị lũ lụt là Liễu Nhuận chết trong hạn, cơ quan xét xử đã xác minh sự thật, Tôn Thuật trốn tội đổi lời. Xin xét lại, nếu không sai, thì dù gặp ân xá cũng không được tha.” Triều đình đồng ý.

[14] Giám sát ngự sử Từ Quân Bình tâu: “Tri châu Chân Châu là Tôn Bôn được bổ làm Thôi quan phủ Khai Phong, nghe nói Bôn kiêu ngạo tàn bạo, không kiêng nể, hành vi xấu rất rõ ràng.” Chiếu bãi bỏ chức vụ mới của Tôn Bôn.

[15] Quyền tri phủ Khai Phong là Vương Nham Tẩu tâu: “Hai sảnh Tả Hữu thuộc về Thôi quan, mỗi sảnh hai viên, việc công và đơn từ ban đầu không có quy định rõ ràng về việc quản lý chung hay phân chia xử lý. Xin trừ những việc liên quan đến triều đình và tấu chương, các sảnh quản lý chung, còn lại các việc công và đơn từ đều căn cứ vào số hiệu để phân chia xử lý^[2], để tránh bị ứ đọng.” Triều đình đồng ý.

[16] Đoàn luyện sứ Thông Châu, Tổng quản Hoàn Khánh lộ là Diêu Hủy được điều đến Kinh Nguyên lộ.

[17] Trước đó, các quan đài gián đều tâu rằng mùa đông ấm áp, xin tu sửa chính sự, nhân đó bàn đến việc bổ nhiệm. Hôm đó (ngày 12 tháng giêng), các quan phụ chính trình lên, Lưu Chí tâu rằng: “Nhân tài khó mà cầu toàn vẹn. Người trung thực mà có tài, đó là hạng người bậc trên; tuy không có tài nhưng trung thực, đó là hạng thứ hai; kẻ tiểu nhân có tài mà có thể dùng để hoàn thành công việc, đó là hạng thứ ba. Còn như kẻ mang hai lòng, có ý chờ đợi, phản bội công bằng, lập bè đảng, đó là hạng dưới, không thể dùng được. Nay bọn thần dùng người, cũng tùy theo khả năng của họ mà thôi, nhưng cũng phải phân biệt được mấy hạng người này, thì việc sắp xếp mới ổn định.” Vua nói: “Rất đúng, rất đúng. Biết người rất khó.” Lưu Chí lại nói: “Bậc thánh nhân xưa như Nghiêu, Thuấn còn lấy việc này làm khó. Bọn thần cũng ngày đêm suy nghĩ, cố gắng hợp lòng người, để đáp lại lời cảnh báo của trời.” Lã Đại Phòng nói: “Bọn thần không dám không lo sợ tu sửa.”

(Sớ của Tô Triệt về việc mùa đông ấm áp xin tu sửa chính sự và bàn về việc bổ nhiệm không đúng, nay phụ vào cuối tháng, cần chuyển đến ngày 10.)

[18] Ngày Quý Dậu, xuống chiếu từ nay các việc tế tự, du ngoạn không dùng dê con. Theo lời thỉnh cầu của Lễ bộ.

[19] Ngày Giáp Tuất, Vua đến hồ Ngưng Tường, cung Trung Thái Nhất, quán Tập Hi, quán Lễ Tuyền, chùa Đại Tướng Quốc, cửa Tuyên Đức, triệu các quan theo hầu xem đèn.

[20] Ngày Mậu Dần, ty Chuyển vận Kinh Đông tâu: “Tuyên đức lang Triệu Tủng xin tu sửa đập Bách Bộ và Lã Lương ở Từ Châu, xin trong chức danh của tri châu và thông phán Từ Châu đều thêm chữ ‘Kiêm đề cử đê sạp’, trong chức danh của huyện lệnh và tá nhị Bành Thành đều thêm chữ ‘Đồng quản đương đê sạp’; lại sai một viên tiểu sứ thần chuyên trách giám sát thuế sông kiêm quản việc đê đập, lập ra quy chế về việc lưu trệ, ước thúc, hư hỏng, vỡ lở.” Theo đó.

[21] Hữu triều nghị đại phu, Hồng lư khanh Hàn Chính Ngạn làm Chuyển vận sứ Hà Đông lộ, Hữu triều phụng lang Đỗ Thuần làm Hồng lư khanh, Tả triều thỉnh đại phu, Chuyển vận phó sứ Tử Châu lộ Tỉnh Lượng Thái làm Độ chi viên ngoại lang, Tả triều thỉnh đại phu, Chuyển vận phó sứ Lưỡng Chiết lộ Diệp Ôn Tẩu làm Chủ khách lang trung, Tả triều thỉnh lang, Trực bí các, Thái bộc khanh Lâm Đán làm Chuyển vận sứ Hà Đông lộ, Tả triều tán lang, Độ chi viên ngoại lang Quách Mậu Tuấn làm Đề điểm hình ngục Hà Bắc Đông lộ (ngày 2 tháng 4 năm thứ 8 làm Hộ trung), Tả triều phụng đại phu, Tập hiền hiệu lý, Tri Hòa châu Lưu Định làm Đề điểm hình ngục Kinh Tây Nam lộ (ngày 2 tháng 3, Chu Quang Đình có lời tâu, ngày 16 đổi mệnh). Hữu thừa nghị lang Vương Củng được Tô Triệt, Tạ Cảnh Ôn tiến cử, được bổ làm Tri Túc châu (việc ngày 18 Mậu Dần của Lưu Chí).

[22] Ngày Kỷ Mão, Tư chính điện học sĩ, Tri Thái châu Vương An Lễ được bổ làm Tri Thư châu. Do Khai Phong khám xét thấy An Lễ khi làm Tri Thanh châu có hành vi tham ô phạm pháp, giao cho Kinh Đông chuyển vận đề hình ty xét thực, nên có mệnh này (ngày 26 lại bị cách chức).

[23] Kim Châu quan sát sứ Phùng Hành Kỷ mất.

[24] Ngày Nhâm Ngọ, Tả triều phụng đại phu, Tập hiền hiệu lý, Thái thường thiếu khanh Đỗ Thường được bổ làm Thái bộc khanh; Tả triều phụng đại phu, Bí các hiệu lý, Từ vương phủ ký thất tham quân Thịnh Kiều^[3] được bổ làm Thái thường thiếu khanh; Tả triều nghị đại phu, Trực Long đồ các, Hà Đông lộ đô chuyển vận sứ Phạm Tử Kỳ được bổ làm Tập hiền điện tu soạn, Tri Hà Dương; Thị ngự sử Tôn Thăng được bổ làm Khởi cư lang. Lưu Chí cho rằng chấp chính muốn tạo điều kiện cho Đặng Ôn Bá, nghĩ rằng chỉ có Tôn Thăng đang ở ngạch ngôn quan, chắc chắn sẽ tranh luận, nên đã lâu muốn điều chuyển Tôn Thăng. Chí giữ vững ý kiến của mình. Sau đó, Tôn Thăng liên tục công kích Phạm Thuần Lễ, càng làm phật ý đảng phái, khiến họ càng muốn điều chuyển Tôn Thăng. Chí kiên quyết giữ vững lập trường, thậm chí muốn cấm Tôn Thăng không được tham gia việc cử quan, ý đồ của ông là như vậy. Cuối cùng, Tôn Thăng vẫn được bổ nhiệm chức này, mọi người bàn luận rằng do Tây tỉnh thiếu người. Chí liền đến Lậu xá nói với Lã Đại Phòng: “Nếu Tây tỉnh thiếu nhân tài, thì Lưu An Thế há chẳng thể dùng sao^[4]?” Đại Phòng nói: “Đúng vậy. Hôm nay sẽ tâu lên trước.”

Khi vào chầu, bàn về nhân tài, Đại Phòng nói: “Hiện nay nhân tài khó kiếm.” Chí nói: “Người giữ tiết tháo, kiên trì chính nghĩa, từ đầu đến cuối không thay đổi, thật sự khó kiếm.” Trong màn liên tục nói: “Đúng vậy. Người không thay đổi rất ít.” Chí bèn nói: “Như Lưu An Thế, Chu Quang Đình hai ba người này có tiết tháo, có thể gọi là người không thay đổi.” Đại Phòng nói: “Quang Đình muốn khôi phục chức Cấp sự trung, An Thế muốn khôi phục chức Tây dịch, đều là chức vụ cũ.” Lại hỏi: “An Thế được bổ chức gì?” Chí nói: “Trung thư xá nhân. Vì trước đây đã từng được bổ nhiệm^[5].” “Có thể bổ nhiệm người nào thì tâu lên. Phạm Thuần Lễ cần phải điều chuyển.” Chí nói: “Đợi đến ngày 24 sẽ cùng tiến trình.”

(Ngày Bính Tuất 26, Chu và Lưu được khôi phục chức cũ, đây là việc bàn luận ngày Nhâm Ngọ 22.)

[25] Tả Trung tán đại phu, Chủ khách lang trung Yến Tri Chỉ làm Tri châu Thái Châu.

(Ngày 22 tháng 3, được bổ làm Thiếu phủ giám.)

[26] Tả Triều phụng lang, Tập hiền hiệu lý, Kinh Hồ Bắc lộ Chuyển vận sứ Đường Nghĩa Vấn được bổ làm Trực Long đồ các, Tri châu Kinh Nam. Tả Triều nghị đại phu, Trực Long đồ các, Tri châu Đàm Châu Tạ Lân làm Tri phủ Giang Ninh.

(Sách 《Long Xuyên biệt chí》 chép rằng bãi chức Tạ Lân ở Đàm Châu, Lý Thục thay thế^[6]. Án: Lý Thục làm Tri châu Đàm Châu vào ngày 4 tháng 6, nhưng ngày 13 tháng 5^[7], Lý Thục trước đó đã lấy chức Hồ Bắc tào quyền nhiệm Hồ Nam suý. Vì Tạ Lân rời khỏi Đàm Châu, Lý Thục liền quyền nhiệm suý, đến tháng 6 mới chính thức làm suý^[8]. 《Biệt chí》 phụ lục ngày 4 tháng 6.)

[27] Tả Triều nghị đại phu, Trực bí các, Hà Đông lộ Chuyển vận sứ Tạ Khanh Tài được bổ làm Trực Long đồ các, làm Kinh Đông lộ Đô chuyển vận sứ. Hữu Triều phụng lang, Kinh Tây lộ Chuyển vận phán quan Trương Cảnh Tiên làm Thiểm Tây lộ Chuyển vận phán quan.

[28] Tả Vũ vệ tướng quân Quách Quỳ dâng biểu xin ân điển cho con trai. Theo chế độ cũ, bốn vị Thượng tướng quân bị giáng chức nhưng chưa được phục chức, xin trí sĩ và dâng biểu xin bổ nhiệm, đều phải xin chỉ dụ. Cơ quan hữu trách cho rằng Quách Quỳ từng giữ chức Đồng Thiêm thư Xu mật viện sự và Tuyên huy Nam viện sứ, nên chiếu theo điều lệ của quan chức hiện tại mà ban ân điển.

[29] Hồ Nam an phủ kiềm hạt Tạ Lân tâu: “Việc sắp xếp huyện Thì Trúc giao cho Dương Quang Hàm, xin theo lệ Hồ Bắc thăng lên chức Chính sứ, vẫn giữ danh hiệu Tri châu Huy Châu vùng khê động. Thượng Lí bảo giao cho Dương Xương Nhạc, Hạ Lí bảo giao cho Dương Thịnh Viên, đều được thăng chức. Các trại Vũ Dương, Quan Hạp, Thành Bộ đều là vùng biên giới trọng yếu, xin thêm quân đồn trú phòng thủ.” Triều đình chấp thuận.

(Ngày 16 tháng 12 năm thứ 5, cần tra cứu. Ngày 28 tháng giêng năm nay, Dương Quang Hàm được phong làm Huy Châu sứ.)

[30] Ngày Quý Mùi, ban chiếu vì trời lạnh có tuyết, cho thợ thuyền ở kinh thành nghỉ ba ngày.

[31] Ngày Giáp Thân, Kinh lược an phủ sứ Hi Hà Lan Dân lộ Phạm Dục tâu: “A Lí Cốt đuổi cha con Ôn Khê Tâm lên Thanh Đường. Xu mật viện bàn rằng nên phong con trai A Lí Cốt là Khê Bang Bối Xương làm Đoàn luyện sứ, phong Ba Ôn làm Thứ sử, chức vụ ngang với Khê Tâm, quản lý các bộ tộc vùng Mạc Xuyên, để tỏ rõ ân điển của triều đình, nhằm ràng buộc họ.” Triều đình hạ chiếu cho Phạm Dục bí mật xem xét rồi tâu lên.

(Việc xem xét tháng 6 cần tra cứu. Ngày 28 tháng 2, hai người được phong chức.)

[32] Đại Lý ty trực Đậu Biền tâu: “Theo lệnh Đại Lý tự năm Nguyên Hựu, khi xét án hoặc định đoạt việc, nếu Thiếu khanh phải tránh, hai ty vẫn gửi qua lại; nếu Khanh phải tránh, chỉ miễn ký tên. Cả hai đều là trường hợp phải tránh nhưng pháp luật không thống nhất. Xin đều miễn ký tên, không gửi qua lại.” Triều đình chấp thuận.

[33] Thị ngự sử Tôn Thăng tâu: “Thần trộm thấy Đô thủy sứ giả Ngô An Trì tự ý sáng lập điều lệ, thẳng tâu lên Đô tỉnh. Vốn từ trước, Trung thư đều gửi về Công bộ, xem xét các lộ có gì trở ngại, chưa được triều đình ban hành, mà An Trì đã tự ý sáng lập, không nghe chỉ huy, lại tự tiện đem một khoản trong điều lệ sáng lập gửi đến các trường tảo, dùng công văn qua lại với các huyện trấn. Không đợi chỉ huy, vào tháng 3 năm ngoái, đã ban hành cho các ngoại giám thừa ty, chỉ huy các trường tảo, chỉ dùng công văn qua lại với các huyện thuộc quyền, khiến các sứ thần ở các trường tảo sông nhân đó làm càn, không kiêng sợ gì. Trong đó, trường tảo Dương Vũ vào ngày 28 tháng 8 năm ngoái bị sạt lở, mãi đến đêm ngày 8 tháng 9 mới báo cáo tình hình nguy cấp. Trường tảo này đã dùng hơn 26 vạn bó cỏ, nhưng không báo cáo lên huyện, cùng với hào trại Dương Uân đã đánh cắp hơn trăm cọc gỗ của quan, trường tảo này lại bao che cho kẻ trộm, không chịu giải giao. Thần trộm nghĩ rằng các sứ thần ở trường tảo sông và hào trại vốn có thói quen lừa dối, đánh cắp vật liệu của quan, nếu không để các châu huyện kiểm soát, thì sau này tệ nạn sẽ càng sâu, làm sao mà phát hiện được?

Thần xin xét: Khi Ngô An Trì thi hành chính sách thị dịch, cùng với Lữ Gia Vấn dựa vào thế lực của Vương An Thạch sáng lập điều lệ, trong thì Tam ty không dám xem xét, ngoài thì các châu huyện, giám ty không được kiểm tra. Tệ nạn lừa dối trong ngoài tích tụ lâu ngày, dẫn đến sự hủy hoại lớn, thất thoát tiền quan lên đến hàng triệu, gây hại cho công tư, độc hại lan khắp thiên hạ đến nay chưa dứt, đều do Lữ Gia Vấn, Ngô An Trì che đậy, không để các quan ty trong ngoài kiểm tra. Nay triều đình công minh, không dung túng kẻ tiểu nhân làm điều gian trá, mà Ngô An Trì lại dám tự tiện lừa dối, sáng lập điều lệ, làm rối loạn chế độ thống hạt trên dưới, khiến kẻ gian hoạt được tự do tung hoành, lại không đợi chỉ dụ của triều đình, công khai ban hành, vi phạm kỷ cương, tội không thể tha. Việc này mà không trừng trị, thì còn dùng pháp luật làm gì? Thần mong Thánh từ chỉ huy, giao cho hữu ty xét xử tội Ngô An Trì không đợi chỉ dụ triều đình tự tiện thi hành điều lệ, trừng trị nghiêm khắc, để răn đe kẻ làm loạn pháp luật.”

[34] Bản dán vàng viết: “Từ thời tổ tiên đến nay, trong triều thì các đài, tỉnh, án sát trăm quan, ngoài thì các châu, huyện, giám ty đều có sự thống thuộc lẫn nhau, trên dưới tương trợ, đó là phép tắc muôn đời không thay đổi. Ngô An Trì đã xin phép dùng giấy tờ để quản lý các trường, sở, huyện, trấn, làm rối loạn kỷ cương; lại không đợi chỉ dụ của triều đình, tự tiện ban hành mệnh lệnh cho các ty giám bên ngoài thi hành, như vậy là Ngô An Trì tự đặt ra pháp lệnh, không thông qua triều đình mà tự ý thi hành. Làm rối loạn quốc pháp, tội đáng bị xử tử.”

Lại viết: “An Trì, Lý Vĩ cấu kết làm việc gian trá, từ năm Nguyên Hựu thứ 4 đề xuất việc đắp đê ngăn sông, đến nay đã ba năm, lừa dối che giấu, hao tốn tiền của và sức dân không thể kể xiết, làm khốn đốn một phương, không có chút hiệu quả nào. Triều đình không hề tra hỏi, vẫn để họ tại chức, nay lại khởi công hai con kênh, danh nghĩa là giảm lũ, nhưng thực chất vẫn mong đắp đê ngăn sông. Hiện nay ở Mã Đầu, Cư Nha đang có quan thu gom vật liệu, còn cửa sông Lương Thôn thì đất đai khô cằn. Người đi đường đều biết là lừa dối, chỉ có triều đình vẫn tin tưởng không nghi ngờ. Khi hai vị thánh đế đang trị vì, bề tôi trung thành một lòng, sông lớn gần kề rõ ràng, Ngô An Trì dám lừa dối như vậy. Thần ngu muội đã nhiều lần tâu bày, nhưng lời nói điên cuồng không đủ để thức tỉnh thánh chúa, lòng trung phẫn đầy ngực, chết cũng không hết tội. Kính mong hai vị thánh đế lưu tâm xem xét, cách chức Ngô An Trì, thì việc sông ngòi sẽ không xảy ra, dân chúng được nghỉ ngơi, thiên hạ may mắn lắm thay.”

Lại viết: “Ngô An Trì đề xuất việc lừa dối, không quan tâm đến lợi hại của triều đình, không tiếc tiền của quốc gia, không thương xót sinh mạng dân chúng, chỉ muốn dựa vào quyền lực để mưu cầu tư lợi. Nay những quan được cử đến làm việc ở sông, không phải là người thân cận có quyền thế, thì là người nhà của hắn. Nay xin nêu ra bốn người: trong đó Miêu Tùng Niên là cháu của Hộ bộ Thị lang Miêu Thời Trung, được cử thu chi vật liệu, nhưng lại lấy cớ kiểm tra để ở kinh đô nhàn rỗi hưởng lương; Lưu Thủ Tín, Doãn Hoán, Trương Tư ba người đều là người nhà của Ngô An Trì. Trong đó Trương Tư còn nợ quan thị dịch hơn hai nghìn quan tiền, theo luật phải bị cách chức, nhưng An Trì vi phạm pháp luật vẫn cử đi, bản thân hắn còn nợ quan thục dược tám trăm quan, có chỉ dụ bắt phải trả, nhưng bản phủ và bản giám đều không thi hành; lại còn cho Trương Tư chính thức quản lý, An Trì tự cấp giấy tờ, không xin chỉ dụ của triều đình, tùy tiện vi phạm pháp luật, không công bằng. Xin hãy điều tra xử lý.” Lại dán vàng viết: “An Trì đã vi phạm pháp luật vì tư lợi, cử người nhà là Trương Tư, sau đó lại cấp giấy tờ, cho chính thức quản lý, tránh bị kiểm tra, vi phạm pháp luật báo cáo Lại bộ, nói rằng không cần xin chỉ dụ của triều đình. An Trì tùy ý vi phạm pháp luật, dám làm như vậy.”

(Nguyên Hựu chương sớ có đoạn này, đây là tấu chương ngày 24 tháng giêng năm thứ 6. Nay theo tháng ngày đó. Ngày 22 đã thăng chức Khởi cư lang, tấu chương này có lẽ nên đính kèm trước ngày 22.)

[35] Hôm đó, Lã Đại Phòng dời chỗ vì bệnh, Thái hoàng thái hậu sai Trần Diễn đến Thượng thư tỉnh hỏi Lưu Chí về những nhân tài có thể tiến cử. Lưu Chí liệt kê sáu bảy người, trong đó có Tô Triệt và Vương Nham Tẩu. Trần Diễn lại hỏi thăm nhà Lã Đại Phòng, nhưng không biết Lã Đại Phòng đã trả lời thế nào.

(Đoạn này được thêm vào từ nhật ký của Lưu Chí.)

[36] Ngày Ất Dậu, Ty Kiềm hạt phủ Thành Đô và lộ Lợi Châu tâu: “Theo chiếu chỉ năm Nguyên Hựu, các địa phận thuộc châu Nhã gồm huyện Lô Sơn, huyện Vinh Kinh, trại Điêu Môn, trại Linh Quan^[9], châu Uy, châu Mậu, châu Long, huyện Thạch Tuyền châu Miên đều là khu vực cấm buôn bán trà. Vì các châu, huyện, trấn này đều tiếp giáp với các bộ tộc man di, nếu thi hành lệnh cấm, e rằng sẽ gây ra xáo trộn.” Triều đình ban chiếu bãi bỏ lệnh cấm trước đó.

[37] Ty Chuyển vận lộ Quỳ Châu tâu: “Người man di ở châu Thi, châu Kiềm đến cống nạp, xin cho họ nộp vải cống tại châu mình, chỉ cần dâng biểu tấu lên triều đình, rồi tiếp đãi chu đáo, ban thưởng hoặc bằng muối, hoặc bằng tiền tùy theo thứ bậc, sau đó cho họ trở về động.” Triều đình đồng ý.

[38] Ngày Bính Tuất, Long Đồ các học sĩ, Tri châu Hàng Châu Tô Thức được bổ nhiệm làm Lại bộ Thượng thư. Trước đó, Thái hoàng thái hậu hai lần dụ các quan chấp chính, yêu cầu bổ nhiệm Tô Thức vào chức vụ này. Lúc đó, vì em trai Tô Thức là Tô Triệt vừa mới vào Ngự sử đài, lại thêm Hàng Châu đang gặp thiên tai, nên việc này kéo dài đến nay.

(Đoạn này được thêm vào từ nhật ký của Lưu Chí, ngày 4 tháng 2, kiêm thêm chức Thừa chỉ.)

[39] Cấp sự trung Phạm Thuần Lễ được quyền làm Hình bộ Thị lang.

(Tháng 9 năm thứ 5, Thuần Lễ từ chức Binh bộ Thị lang được bổ nhiệm làm Cấp sự trung. Ngày 12 Nhâm Dần, Tô Triệt nói thêm…)

[40] Trước đó, Ngự sử trung thừa Tô Triệt tâu: (Tờ tráp của Triệt ghi ngày 23, không rõ tháng nào, nay nhân việc Thuần Lễ được cải bổ nhiệm mà chép kèm vào.) “Nghe nói Cấp sự trung Phạm Thuần Lễ gần đây hai lần dâng sớ xin bổ nhiệm ngoài. Lần thứ nhất, chương sớ vừa đưa xuống, Lại phòng Trung thư tỉnh đã tự tiến trình thục trạng, không được chấp thuận; lần thứ hai mới cùng Tam tỉnh tiến trình. Thần thấy theo lệ cũ, việc bổ nhiệm hay cách chức quan chức đều do Tam tỉnh bàn bạc, sau đó mới tiến trình xin chỉ để thi hành. Nay Trung thư tự chuyên việc này, trong ngoài không ai là không kinh ngạc. Dù lần thứ hai đã cùng Tam tỉnh bàn bạc, nhưng có lẽ biết việc làm trước đã quá đáng, nên không dám tái phạm. Thần kém cỏi giữ chức pháp quan, nếu im lặng không nói, e rằng sau này kỷ cương triều đình ngày càng suy đồi. Thần thấy việc như thế này ở Môn hạ tỉnh và Trung thư tỉnh, có nên hay không nên cùng Tam tỉnh tiến trình? Nếu thuộc về Tam tỉnh tiến trình, thì vì sao bản tỉnh lại tự tiến trình thục trạng xin chỉ? Xin hãy xử lý theo đúng lý.”

(Ngày 18 tháng 12 năm ngoái, trong cung ban xuống chương sớ của Tôn Thăng hặc tội Thuần Lễ. Ngày 26, Thuần Lễ bạch với Lưu Chí xin từ chức, Chí bảo đừng vội, hơn một tháng sau mới có lệnh bổ nhiệm này. Xem tờ tấu của Tô Triệt, phải chăng Chí thực sự bao che cho Thuần Lễ? Cần xét lại.)

[41] Lấy Tả triều tán lang, Tập hiền điện tu soạn, Tri Bạc châu Chu Quang Đình làm Cấp sự trung.

[42] Ngự sử trung thừa Tô Triệt tâu: “Thần thấy Tân trừ Cấp sự trung Chu Quang Đình, trí hôn tài đoản, tâm hẹn đảm bạc, không học vô thuật, đố kỵ hiền tài, hại người tài giỏi. Vốn theo hầu Trình Di, nghe lời Di sai khiến, khi làm Gián quan, những kẻ Di ghét, Quang Đình liền công kích. Di đã vì cuồng vọng mà phạm tội, Quang Đình vốn nên bị cách chức theo, nhưng nhờ may mắn, gặp lúc Hà Sóc bị thiên tai, được cử đi khảo sát. Lúc đó, các Giám ty, Châu huyện trên địa bàn đều theo quy định mở kho phát chẩn, không đến nỗi có người chết đói. Quang Đình đến nơi, lại ra lệnh triệu tập hộ giàu có, ép họ phải đóng góp lương thực, nhiều nhất đến hơn mười thạch, tổng chi phí lên đến mấy chục vạn, làm cạn kiệt kho dự trữ biên giới, đến nay vẫn còn hậu quả thiếu thốn. Sau bị Ngự sử hặc tội, triều đình bao che, cuối cùng thoát tội. Tiếp đó được thăng chức, thường giữ chức vụ ngôn luận, mỗi tháng dâng sớ, văn lý lộn xộn sai lầm, sĩ nhân đều chê cười. Quang Đình cũng tự biết mình tầm thường, chuyên tìm cách hãm hại người hơn mình. Như Dương Úy vì mẹ già, nhiều lần xin chức nhàn, đến nay vẫn phụng dưỡng mẹ không thiếu, mà Quang Đình vu cáo hắn tham lam mưu cầu chức vụ, khiến mẹ hắn qua đời. Tần Quan nổi tiếng văn học, triều đình thăng làm Thái thường Bác sĩ, mà Quang Đình thêm tội mờ ám, muốn phế bỏ hẳn. Triều đình biết là vu cáo, càng trọng dụng hai người hơn trước, mà Quang Đình vẫn giữ chức vụ như cũ, thật là lạ lùng.

Trước đây, Đài gián bàn việc Đặng Ôn Bá, lời tâu không được nghe theo, Lưu An Thế, Cổ Dịch đều dâng sớ liên tục, mà Quang Đình sợ hãi run rẩy, gần như không nói được lời nào. Đến khi triều đình thăng chức cho mọi người, các người khác đều dâng sớ từ chức, riêng Quang Đình ung dung nhận chức, không chút hổ thẹn. Xét nhân phẩm hèn kém của hắn, thực làm ô uế quan chức, huống chi Cấp sự trung chuyên trách việc phê phán, là nơi gửi gắm quốc luận, nay triều đình vì tư lợi mà dùng Quang Đình, trên thì làm nhục quốc thể, dưới thì hại người lương thiện. Xin thu hồi mệnh lệnh đã ban, bổ nhiệm hắn vào chức vụ nhàn, để thỏa lòng công luận.”

(Tờ tâu của Triệt được Uông Ứng Thần ghi lại, tờ tâu ghi ngày 27 nhưng không rõ tháng. Xét: Quang Đình trước đó vào ngày 28 tháng 5 năm thứ 5, từ Hữu Gián nghị đại phu được bổ làm Cấp sự trung, ngày đó Triệt mới được bổ làm Trung thừa, chắc chắn không có chuyện tâu hạch Quang Đình trước một ngày. Quang Đình nhận chức, ngày 18 tháng 8, đổi làm Tập hiền Tu soạn, Tri Đồng châu; ngày 22, đổi làm Tri Bạc châu; ngày 26 tháng giêng năm thứ 6, từ Bạc châu lại được bổ làm Cấp sự trung. Nay tạm ghi tờ tâu của Triệt vào lúc Quang Đình được bổ lại, cần tra cứu thêm. 《Vương Nham Tẩu hệ niên lục》 chép: “Ngày 15 tháng 2 năm thứ 6, Chu Quang Đình từ chối chức Cấp sự trung, Tử Do lúc đó làm Hiến trưởng, từng tâu việc này, muốn thuận theo lời xin. Mọi người can ngăn, Nham Tẩu nói: ‘Dùng người trung thực được nhiều lợi ích, lại lúc mới buông rèm, bài trừ tà ác giúp chính nghĩa rất có công, sao có thể bỏ được?’ Mệnh lệnh liền ban xuống.” Chỗ nói lúc làm Hiến trưởng từng tâu về Quang Đình, chính là tờ tâu ngày 27 tháng giêng vậy.)

[43] Tả Thông trực lang, Tập Hiền điện Tu soạn, Đề cử Sùng Phúc cung Lưu An Thế được bổ nhiệm làm Trung thư xá nhân. Bảy ngày sau, đổi làm Bảo Văn các Đãi chế, Xu mật đô Thừa chỉ, vẫn ban cho áo tam phẩm.

(Ngày 4 tháng 2 đổi chức, nay ghi chung.)

[44] Khởi cư xá nhân Phong Tắc được bổ làm Thái thường thiếu khanh. Khi Trịnh Ung đi sứ Liêu, Tắc tạm quyền Trung thư xá nhân, nay định bổ chính thức, Ngự sử trung thừa Tô Triệt tâu: (Tờ tâu của Triệt ghi ngày 19, tức ngày 19 tháng giêng, nay nhân việc Tắc đổi làm Thiếu thường, nên chép kèm.)

Thần nghe rằng bậc minh chủ thời xưa chọn người cho chức vụ, chứ không vì người mà đặt chức vụ, nên nhiều người tài được dùng và trăm việc đều được xử lý. Thần thấy gần đây triều đình dùng người có điều khác thế. Dùng vào chức vụ nhàn tản còn không thích hợp, huống chi Trung thư xá nhân là nơi ban bố hiệu lệnh, những người được bổ nhiệm trước sau đều phải là người học vấn uyên bác, văn chương đúng đắn, truyền ra bốn phương không hổ thẹn, lưu lại hậu thế không nghi ngờ. Nay Phong Tắc được chọn vào chức vụ này, thần không hiểu triều đình căn cứ vào đâu. Tắc vừa soạn lời tuyên dương Phạm Thuần Nhân ở Thái Nguyên, liệt kê bốn chữ ‘vô nãi’; (vô nãi trí danh, vô nãi dũng công, vô nãi phật chúng, vô nãi phế bị.) viết chiếu thăng chức cho Triệu Tiết ở Diên An, không hiểu thanh luật; (Trẫm có Khoái Pha, Lý Mục, tuy chưa ở trong cung; công danh của khanh, cũng không thẹn với người xưa.) trong lời tán dương Lý Hiến ở Diên Phúc, có câu ‘nên được hưởng lại vật cũ’; trong chiếu thưởng công trận ở Hồ Bắc, có câu ‘vì bất đắc dĩ’. (Khen ngợi công lao nơi biên cương, ban mệnh lệnh vinh hiển, vì bất đắc dĩ, hãy gắng mà nhận lấy.) Những điều trái ngược khác, khó lòng kể hết. Những điều nêu trên đều đủ để bị kẻ sĩ chê cười, khiến bề tôi phẫn nộ. Nay triều đình dù thiếu người, sao lại dùng Tắc vào chức vụ này?

Bản chất Tắc vốn là kẻ gian nịnh, trước làm quan nhỏ thì lấy vẻ thanh đạm lừa dối đời, đến khi làm quan gần Vua thì ngày nào cũng chạy chọt cửa các đại thần. Vừa rồi được Hứa Tướng tiến cử, thăng chức vượt cấp, đến khi Tướng vì bàn luận trái ngược, lòng dạ bất chính mà phạm tội, triều đình không muốn rõ ràng giáng chức, chỉ tăng thêm chức vụ, Tắc vì mang ơn riêng, không nghĩ đến công luận, nên tô vẽ thêm. Điều quá đáng nhất là đến mức khen Tướng ‘dưỡng tâm thành thực, mưu kế hay thường tâu lên’, nếu tin lời này, thì là bệ hạ đuổi nhầm người chính trực, Tắc dù có trả lại tờ chiếu cũng được. Đã biết công luận khó thay đổi, lại thêm lời khen quá đáng, làm rối loạn quy tắc thăng giáng của triều đình, lung lay sự thật trong mắt thiên hạ. Tài vốn kém cỏi, lòng lại gian tà, lâu ngày nắm quyền soạn chiếu, thực sự lo ngại hại chính sự. Xin đặc cách giáng chức cho làm việc nhàn tản, để thuận theo công luận.” Triều đình nghe theo.

(Lưu Chí nói: “Tử Do nói Phong Tắc tạm quyền soạn chiếu, lời chiếu sai sót, liệt kê mấy tờ chiếu, đều bị chê cười bên ngoài, nên giáng chức. Phong là đồng đảng với Hứa ở Định Châu.”)

[45] Hữu chánh ngôn Lưu Đường Lão tâu: “Thần thấy Tri châu Thái Châu, Tư chính điện học sĩ Vương An Lễ được điều làm Tri châu Thư Châu. Thần nghĩ rằng An Lễ trước đây vì bị người đời chỉ trích về việc tham ô, phạm pháp trong thời gian làm quan ở Thanh Châu, triều đình đã hai lần hạ lệnh cho các cơ quan giám sát điều tra, nhưng không rõ việc thay đổi chức vụ lần này là vì có tội mà bị trách phạt hay vì không có việc gì mà không xử lý? Nếu cho rằng có tội mà trách phạt, thì Thư Châu so với Thái Châu đều là nơi thuận tiện, việc thi hành như vậy thì gọi là cách chức sao? Nếu cho rằng không có việc gì mà không xử lý, thì việc thay đổi địa vị lần này có lý do gì? Lại nghe nói An Lễ thường dùng chương sớ để biện minh, đổ lỗi cho các sứ thần chỉ huy, dư luận xôn xao, cũng cho là đáng cười. Huống chi thân là đại thần, vốn nên tự trọng, lại cùng với bọn tiểu nhân hầu hạ mưu lợi kiếm tiền, chiếm đoạt phần dư thừa của bổng lộc, tham lam thuế má của thương nhân, dù không phải của mình, nhưng sự hèn hạ càng lộ rõ. Thần nghĩ rằng quan lại tại chức buôn bán, theo pháp luật vốn không phải là nhẹ, nếu tiểu nhân phạm tội thì bị trị tội, còn đại thần phạm tội thì không bị trị, như vậy là lệnh cấm đã không còn hiệu lực với bậc quyền quý. Pháp luật là của chung thiên hạ, ngay cả bậc vương giả cũng không được tư lợi, huống chi là bề tôi? Thần mong bệ hạ xem xét rõ ràng sự việc của Vương An Lễ để thi hành, nhằm chỉnh đốn kỷ cương triều đình, nghiêm trị nạn tham ô của quan lại.”

(Tâu ngày 19 tháng giêng.)

[46] Tả ty gián Dương Khang Quốc tâu: (Ngày 21 tháng giêng) “Thần nghe rằng Tư chính điện học sĩ, nguyên Tri Thanh châu Vương An Lễ được điều làm Tri Thái châu, do các quan ngự sử đàn hặc việc phạm pháp trong thời gian nhậm chức ở Thanh châu, được triều đình xét nghiệm, đều là sự thật, nên điều làm Tri Thư châu. Thần xét: An Lễ từ khi làm quan nhỏ đến khi được trọng dụng, tự cho mình là kẻ gian hùng, đi đến đâu cũng ngang ngược, lúc trước giữ chức đại thần, đã vì tội lạm quyền mà bị cách chức, năm ngoái giữ chức Tiết độ sứ, lại nổi tiếng tham nhũng. Vậy mà dám công khai nói lời gian trá, che đậy tội lỗi, đủ thấy sự coi thường pháp luật, khinh nhờn triều đình. Đại thần như thế, há không nên trị tội nặng sao? Thế mà chỉ cho dời chỗ, từ Thái châu sang Thư châu, đối với An Lễ chẳng hề hấn gì, dư luận sĩ phu sôi sục, không ai là không bàn tán. Có người cho rằng triều đình ưu đãi đại thần, đặc biệt bỏ qua phép thường, thần tuy rất ngu, thực không hiểu nổi. Làm như vậy, e rằng không phải là cách để tỏ ra công bằng với thiên hạ. Huống chi An Lễ vốn không có lễ nghĩa, ắt không cho rằng triều đình bỏ qua phép tắc để ban ơn, mà sẽ cho rằng được bao che nên càng ngang ngược. Nếu các đại thần trấn thủ phương trấn lại có kẻ phạm pháp như An Lễ, không biết triều đình sẽ trị tội hay lại tha thứ? Nếu trị tội, thì sao lại thi hành với người kia mà không thi hành với người này? Nếu lại tha thứ, thì thần e rằng từ nay về sau, các đại thần trấn thủ phương trấn sẽ bắt chước nhau, coi thường pháp luật của bệ hạ.

Tuân Huống nói rằng pháp luật là gốc của việc trị nước, đủ để giúp đức và bổ sung giáo hóa. Bệ hạ ngự ở chốn thâm cung, khoanh tay ngồi nhìn, ung dung chỉ huy mà thiên hạ không ai không nghe theo mệnh lệnh, tuân thủ chiếu chỉ mà không dám trái lệnh dù chỉ một chút, là vì sợ pháp luật của triều đình. Nay pháp luật không được thi hành mà chỉ chú trọng khoan dung, thì thiên hạ còn biết sợ gì? E rằng không phải là phúc của triều đình. Vả lại, pháp luật được thi hành thì triều đình được tôn trọng, không thi hành thì kỷ cương bị đổ nát. Giả Nghị đời Hán nói: ‘Bậc tiên vương cầm quyền chính, vững như vàng đá; thi hành mệnh lệnh, chắc như bốn mùa; dựa vào sự công bằng, không tư lợi như trời đất.’ Pháp luật há có thể không thi hành sao, cớ sao vì một mình An Lễ mà đặc biệt bỏ qua pháp luật của bệ hạ? Thần mong bệ hạ suy xét kỹ, sớm ban chỉ dụ, trị tội An Lễ, tước bỏ chức tước, để y tự xét lại, răn đe những kẻ quan lại phạm pháp trong thiên hạ, thì pháp luật của bệ hạ sẽ được thi hành. Lời nói nhỏ mọn của thần đây, không phải vì một mình An Lễ, mà chính là vì pháp luật công bằng của bệ hạ vậy!”

[47] Ngày Đinh Hợi, xuống chiếu giáng Vương An Lễ làm Tư chính điện học sĩ, vẫn giữ chức Tri châu Thư Châu. (Ngày 19 bị giáng làm Tri châu Thư Châu.) Lưu Chí nói: “An Lễ không phải là người thuần chính, nhưng khảng khái có khí tiết lớn, dưới triều Thần Tông làm Tả thừa, nhiều lần dám bàn việc, không chịu khuất phục trước Vương An Thạch và Thái Kinh, được mọi người đương thời khen ngợi. Tuy nhiên, bản thân ông không nghiêm túc, tính tình phóng đãng, lại thích chiều chuộng tiểu nhân, đó là điểm chưa tốt của ông. Tài năng của ông rất cao, người đời không nên xem thường. Có người nói Phó Nghiêu Dũ bị Phạm Thuần Lễ và những người khác xúi giục, muốn hạch tội ông một cách nghiêm khắc, Tô Tụng và Hàn Trung Ngạn không biết, lại ủng hộ ý kiến đó, may nhờ Lã Đại Phòng không có ý khác, xử lý tương đối công bằng, nên chỉ giáng làm Tri châu nhỏ, không bị điều tra. Có người nói: ‘Không biết có xong việc không’, ý muốn phô trương thanh thế để dẹp bớt sự bàn tán^[10]. Cuối cùng vì lời của Đường Lão và Khang Quốc, lại bị giáng chức.”

(Lời Lưu Chí, thêm từ nhật ký.)

[48] Ngày Kỷ Sửu, Tây Kinh Tả tàng khố sứ Dương Quang Hàm được bổ làm Cung bị khố sứ, Thứ sử châu Hạ, Tri châu Huy Châu thuộc Khê Động. Theo lời tâu của Tạ Lân.

(Lân tâu xin vào ngày 22 tháng giêng.)

[49] Tháng này, Ngự sử trung thừa Tô Triệt tâu:

[50] Thần nghe nói sông lớn chảy, từ xưa đến nay dời đổi đông tây, đều có lẽ thường. Vì nước sông nặng đục, chỗ đến liền bồi lắng, bồi lắng đã cao, ắt theo chỗ thấp mà vỡ. Lấy việc xưa nghiệm xét, đều chảy về đông đến chân núi Thái Sơn thì vỡ mà chảy về tây, chảy về tây đến chân núi Tây Sơn thì vỡ mà chảy về đông. Trước đây, vào niên hiệu Thiên Hi, sông đến Thái Sơn, vỡ mà chảy về tây, đến nay chỉ mới tám mươi năm. Từ đó về sau, tránh cao theo thấp, đến nay nhiều lần vỡ, đầu tiên vỡ ở Thiên Đài, sau vỡ ở Long Môn, rồi vỡ ở Vương Sở, tiếp vỡ ở Hoành Lũng, rồi vỡ ở Thương Hồ, đến niên hiệu Nguyên Phong, vỡ ở Đại Ngô. Mỗi lần mới vỡ, triều đình thường bàn bạc đắp đê, khiến chảy theo dòng cũ, dòng cũ đã cao, chảy theo không lâu, liền lại xung đột mà vỡ. Tóm lại, tính nước ướt thấp, dẫn nó chảy xuống, sông mới được yên, vì thế sự vỡ đê ở Đại Ngô, tuy Tiên đế được trời ban cho trí dũng, thích lập công lao, mà dẫn nó chảy đi, không dám đắp lại, đó thực là việc làm rất đúng. Chỉ vì lúc ấy sức dân suy kiệt, đê điều chưa đủ, dòng bắc tràn lan, thiếu đê chắn, do đó đầu niên hiệu Nguyên Hựu, các đại thần nghe lầm, mới nảy ra kế hoạch đắp đê ở thôn Tôn, muốn dẫn sông chảy về đông, để trở lại dòng cũ. Kế hoạch này vừa nảy ra, các quan lại ở đô thủy may mắn được công đắp đê, các sứ thần trên sông, các trại hào lợi ở việc sai phái nhận lương, cùng nhau xướng họa, tranh nhau xin đắp đê. Từ đó công tư đều kiệt quệ, dân chúng ở Hà Bắc, Kinh Đông Tây vì thế không thể sống yên.

[51] Kính nghĩ rằng Thái hoàng thái hậu bệ hạ, Hoàng đế bệ hạ nhân từ yêu dân, tiết kiệm chi dùng, như sợ làm tổn thương họ, nay sông vốn không có việc gì, mà những kẻ sinh sự lại công nhiên lừa dối, khiến cho cả công lẫn tư đều bị hại, thần thực sự rất đau lòng. Kính xin thu thập lời dân vùng Hà Sóc trình lên, mong bệ hạ xem xét. Sông từ Thiên Hy chảy về phía tây, đến khi vỡ đê ở Đại Ngô, chảy ra khỏi núi phía tây không xa, chỉ có nơi này chưa bị bồi lấp, so với những nơi khác thì địa hình thấp nhất, nên nước sông tự chọn chỗ đó, vỡ đê chảy về phía bắc, thẳng đến vùng ngoại ô Doanh, Mạc, địa thế phía bắc cao, sông liền rẽ về phía đông đổ ra biển, việc này thuận tiện, hẳn là ý trời vậy.

Chỉ có thôn Tôn ở phía nam Bắc Kinh nằm ở bờ đông, phía đông tiếp giáp với dòng sông cũ, khoảng cách giữa hai nơi vài chục dặm, đất đai khá thấp trũng, mỗi năm vào mùa hè thu nước lên, thường từ đây tràn ra^[11]. Những người trị thủy trước đây cho rằng Bắc Kinh là nơi có cung điện, binh lính và dân chúng đông đúc, mà thôn Tôn lại gần ngoài thành phía nam, nếu để nước lũ từ đây chảy vào dòng sông cũ, thì cả thành sẽ có nguy cơ bị ngập lụt, nên ở bờ đông sông, phía nam thôn Tôn, đã đào cửa Thanh Phong để thoát nước lũ^[12], chảy vào dòng sông cũ. Ở bờ tây sông, đào ba cửa sông ở thôn Giảm, cũng để thoát nước lũ, chảy qua vùng đất không có người, men theo đến Quán Đào, rồi hợp lại vào sông lớn. Nếu triều đình trước đây làm theo cách cũ, thì Bắc Kinh mỗi năm vào mùa hè thu nước lũ tự nhiên không lo, việc phòng đê phía nam thành cũng có thể bỏ bớt.

Từ phía bắc Bắc Kinh đến phía nam Doanh, Mạc, đất gần núi phía tây, dần có gò đồi, sông chảy đến đây, tự nhiên không thể gây hại, chỉ có Thâm Châu nằm ngay dòng chảy, cần phải lo liệu. Nay nếu từ huyện Vũ Cường đào lại dòng sông cũ gần phía đông, dẫn nước sông hơi về phía đông, thì nguy hiểm ở Thâm Châu tự nhiên sẽ được giải quyết, sau đó tu sửa đê bắc dọc theo Sơn Công, làm cho thật cao và dày, thì dòng sông chảy ra biển, có thể không có đại họa. Từ khi có ý kiến đắp đê ngăn sông ở thôn Tôn, trước hết đóng kín ba cửa sông ở thôn Giảm, lại ở thôn Lương đắp đê ngăn đông tây và đắp răng cưa, lấn vào lòng sông gần một nửa, chặn dòng sông lớn, ép nó chảy về phía đông. Lòng sông đã bị tắc, thì thượng lưu Dương Vũ, Linh Bình các nơi mùa thu năm ngoái đều báo nguy cấp. Nước lũ đến phía nam Bắc Kinh, hai bờ đông tây không có chỗ thoát, lại bị đê ngăn và răng cưa ép, đều chảy vào thôn Tôn, thẳng lên mặt đê ngang Bắc Kinh. Bắc Kinh báo nguy cấp, từng nói nếu mưa không ngừng, gió không yên, Bắc Kinh chắc chắn sẽ có sơ suất, được bình yên, ấy là nhờ trời. Do đó đê ngang, đê thuận nước đều làm bờ gỗ^[13], tốn kém không ít, nhưng cuối cùng cũng không thể hoàn toàn dựa vào. Thêm nữa, dưới chân đê ngăn đông thôn Lương đến mặt nước cao bảy thước, nước sâu hơn hai trượng, nếu muốn đào đê ngăn phía đông, lấy lại lòng sông, phải đào sâu đến ba trượng mới được, nghe nói đào xuống một trượng, bùn nước không thể đào tiếp, dù có huy động cả nước cũng không làm được. Nếu muốn đào sơ qua, để nước lũ xói thành sông, thì hai năm qua^[14], đã thử không hiệu quả, huống chi dọc theo dòng sông cũ, trong đê cao hơn một trượng, mà ngoài đê cao hơn hai trượng, nước chảy trên không, là việc rất nguy hiểm.

[52] Kính xét từ trước đến nay, sông đều vỡ đê là do hạ lưu bị bồi lấp cao, thượng lưu không thông, rồi sau mới vỡ. Như vậy, việc vỡ đê ở Đại Ngô là do dòng cũ bị bồi lấp cao, nay lại muốn đưa nước sông trở lại dòng cũ, lý lẽ ắt không thể được. Hơn nữa, hiện nay dòng Bắc lưu sâu, nước chảy trong lòng đất, thực sự hợp với tính chất của nước, bỏ điều này không dùng mà lại muốn dẫn nước vào dòng cũ, khiến nước chảy trên không, dù là trẻ con ba tuổi cũng biết là vô lý, thế mà các quan đề xuất ý kiến vẫn ngang nhiên lừa dối, không chút nghi ngờ.

Nay tuy đổi tên hồi hà thành nghị phân thủy, nhưng theo tấu trình của Đô thủy, vốn nói rằng việc hồi hà và giảm thủy là hai việc khác nhau, tất cả các bến tàu đã xây dựng dài hơn ba trăm bước, xin giao cho Tu hà ty tùy nghi xử lý. Bến tàu đã nằm giữa dòng sông lớn, chắn ngang dòng nước, khi nước lên cao thì cần cân nhắc, có thể giữ lại hoặc tháo dỡ, cứ thế thi hành. Triều đình tuy chấp thuận lời thỉnh cầu đó, nhưng bản ty vẫn tiếp tục mua vật liệu xây bến tàu, đến nay chưa dừng, lại cùng với các quan giám sát của bản lộ tâu xin tùy nghi khơi thông đoạn sông ở khu vực cửa sông, cố gắng làm cho sâu rộng, đồng thời tu sửa các đoạn đê khẩn cấp, chia làm hai nhánh. Thần xem ý chỉ của họ, tuy gọi là giảm thủy, nhưng thực chất là ngầm thực hiện kế hoạch hồi hà.

Hơn nữa, từ khi lập Tu hà ty đến nay, đã tiêu tốn của triều đình hơn bốn mươi chín vạn quan tiền mặt, các khoản chi phí khác của công và tư còn chưa kể đến. Năm nay, xuân phu huy động tổng cộng mười vạn người, trong đó Bắc lưu chỉ được ba vạn, Đông lưu chiếm riêng bảy vạn. Xưa nay, Hà Bắc chỉ quản lý một con sông với hai bờ đông tây, nay vì việc phân thủy, thêm thành hai con sông với bốn bờ đông tây, trong đó Bắc lưu thêm bốn mươi lăm đập, ba mươi bốn viên quan chức^[15], ba nghìn sáu trăm binh sĩ Hà Thanh, bảy trăm mười sáu nghìn ba trăm bó vật liệu, sự hao tổn không thể kể xiết. Đó là do các quan lại Đô thủy chỉ muốn hoàn thành con đường cũ không thể thực hiện được, mà bới móc những sai sót của Bắc lưu đang thực hiện. Muốn hoàn thành con đường cũ, thì việc đào sông Tôn Thôn, xây bến tàu nên bãi bỏ mà không bãi bỏ; muốn bới móc Bắc lưu, thì những vấn đề ở Thâm Châu, Vũ Cường nên bàn mà không bàn; (Những người đề xuất phân thủy, lợi dụng việc Thâm Châu nguy cấp để chứng minh Bắc lưu có thể bỏ và Đông lưu nên khơi, sự bất trung không gì hơn thế.) Bắc Kinh, Linh Bình, Dương Vũ các nơi nguy cấp, thực chất là do phân thủy gây ra, thì lại giấu đi không nói; Thâm, Doanh, Ân, Ký năm ngoái không bị hại, thực chất là nhờ công lao xây dựng đê Bắc lưu, thì lại cho là hiệu quả của phân thủy. Việc lừa dối trên khiến mọi người phẫn nộ than thở.

Thần giữ chức vụ giám sát, đã lâu ngày lo lắng, gần đây nhờ hỏi thăm những người am hiểu việc sông ngòi^[16], phần nào biết được sự thật, vẽ thành bản đồ, tùy việc dán nhãn, rõ ràng như chỉ tay, nay theo tờ tấu dâng lên. Thần tuy chưa từng xem xét tình hình, nhưng các đại thần triều đình cũng chưa từng đi thực địa, không thể tin ngay vào các quan lại Đô thủy. Xin thánh thượng đặc biệt chọn những quan lại cương trực và thân tín tả hữu, đến Hà Bắc hội họp với các quan an phủ, chuyển vận, đề hình, châu huyện và quan ty Giám thừa Bắc ngoại^[17] cùng đi khảo sát, ghi chép chi tiết thành bản đồ, trình bày lợi hại, bảo đảm rõ ràng tâu lên. Nếu lời thần nói không sai, xin bãi bỏ chỉ huy phân thủy, bãi bỏ các quan lại, binh lính của Đông lưu, tháo dỡ bến tàu, cưa răng, thực hiện theo những điều đã trình bày trên, năm nay xuân phu vẫn chia đều cho Bắc lưu đào sông đắp đê. Mong rằng binh dân Hà Sóc và các lộ lân cận sớm được nghỉ ngơi, tài phú quốc gia không bị lãng phí, có dấu hiệu dồi dào^[18], thì thiên hạ may mắn lắm thay, thiên hạ may mắn lắm thay! Tờ thiếp vàng nói: “Nay phu dịch trên sông không quá nửa tháng hai sẽ bắt đầu, nếu được thánh ý chấp thuận lời thần thỉnh cầu, xin gấp rút sai quan đi quyết định. Mong rằng trước khi phu dịch bắt đầu, sớm biết được có thể hay không, không lỡ việc huy động.”

(Tờ tấu này không rõ thời gian, phụ vào cuối tháng giêng. Cuối tháng ba nói vân vân, cần tra cứu. Sách 《Hà Cừ Thư》 của Triệu Đỉnh Thần nói: “Tháng tư năm thứ sáu, Ngô An Trì tâu xin đào sông phân thủy, dẫn nước lũ vào dòng cũ. Theo đó.” Nay thực lục không thấy việc đào sông phân thủy. Ban đầu chỉ có Tô Triệt bàn về phân thủy^[19], tờ tấu đã phụ vào cuối tháng giêng, thì việc Triệu Đỉnh Thần nói tháng tư có thể chưa đáng tin, cần tra cứu thêm. Nếu dời tờ tấu của Tô Triệt và sách của Triệu Đỉnh Thần vào cuối tháng tư, thì lại trái với “không quá nửa tháng hai sẽ bắt đầu”, e rằng tháng tư nên là tháng giêng.)