[PREVIEW] QUYỂN 460: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 6 (TÂN MÙI, 1091)

Bắt đầu từ ngày Bính Ngọ tháng 6 năm Nguyên Hựu thứ 6 đời Triết Tông đến hết tháng đó.

[1] Ngày Bính Ngọ tháng 6, Ngự sử trung thừa Triệu Quân Tích tâu: “Gần đây, việc bàn luận về việc bổ nhiệm các quan lại do triều đình quyết định đã được công bố ở triều đường. Vì hiện nay số người trở về Lại bộ rất đông, nên số chức vụ còn trống không đủ để bổ nhiệm. Xin trừ những chức vụ quan trọng, cấp bách và phức tạp phải do triều đình bổ nhiệm, còn lại các chức vụ khác đều giao cho Lại bộ xử lý.” Chiếu rằng: “Trong số các chức vụ hiện do triều đình bổ nhiệm, các chức Tri châu Đơn châu, Lợi châu, Diệu châu, Ôn châu, Thông phán Thạch châu, Bá châu, Thuận An quân đều giao cho Lại bộ bổ nhiệm.”

(Có thể tham khảo ngày 15 tháng 3.)

[2] Thượng thư tỉnh tâu: “Các ty đề điểm hình ngục mỗi nửa năm phải báo cáo số vụ trộm cướp và hỏa hoạn. Xin quy định nửa đầu năm báo cáo vào mùa thu, nửa cuối năm báo cáo vào mùa xuân năm sau. Nếu vi phạm thời hạn không báo cáo, sẽ bị phạt 100 trượng.” Được chấp thuận.

(Không có trong bản mới.)

[3] Chiếu cho Tô Thức soạn văn bia cho Thượng Thanh Trữ Tường cung.

(Ngự tập, ngày 18.)

[4] Trước đó, Tri Hi châu Phạm Dục tâu:

(Vương Nham Tẩu nói Tô Thức bàn luận việc Phạm Dục gây chuyện, liên quan đến ngày 18 tháng 6.)

[5] Thần gần đây nhận được bốn bản tấu của Diêu Hùng, quyền phát khiển quân Thông Viễn, xin tu sửa thành trại, đã trình bày rõ lợi hại và tâu lên triều đình. Thần thấy rằng triều đình trước đây đã ban chiếu cho bản lộ cùng nước Hạ phân định biên giới, từ phía bắc Định Tây hai mươi dặm, lấy thẳng một đường đến giới hạn Lũng Nặc bảo thuộc Tần châu, và ngoài hai trại Chất Cô, Thắng Như cũng đo đạc hai mươi dặm. Bản lộ lại trình bày về địa thế Nỗ Trát và những nơi lấy thẳng, xin tùy theo lợi hại của bản lộ mà phân định, cũng được triều đình cho phép thương lượng với người Hạ. Tuy nhiên, giặc Hạ từ giữa tháng sáu năm ngoái đã đem quân đánh hai trại Chất Cô và Thắng Như, triều đình tạm thời nhẫn nhịn, chỉ ra lệnh thương lượng ôn hòa. Sau đó lại hạ lệnh, bảo đến Diên An hội nghị. Người Hạ dám kháng cự mệnh triều đình, ngang ngược nói rằng Diên châu không có lý do để phân xử, và nói rằng quan chức do nước họ cử đã lệnh đến Hi Hà Lan Dân lộ để hội họp tại sáu trại biên giới, lại chỉ trích quan chức do Diên An phủ cử đến trại Chất Cô, Thắng Như và Lũng Nặc bảo lấy thẳng, cho là lật lọng, và triều đình phương Nam lừa dối. Lại nói rằng nếu triều đình phương Nam thực sự có ý hòa hoãn, xin đừng nói đến việc lấy thẳng ở Lũng Nặc bảo và hai trại nữa. Lời lẽ kiêu ngạo, không chút cung kính. Triều đình vừa ra lệnh cho phép cử quan đến Hi Hà thương lượng, thì giặc Hạ liền đem hơn mười vạn quân xâm lấn.

Thần trước đó đã cho di tản người già trẻ và gia súc ở các vách đá, thực hiện kế sách thanh dã, và ra lệnh cho các trại củng cố phòng thủ. Diêu Hùng cũng đem quân chặn giữ các đường hiểm yếu, giặc liền đóng quân ở dãy núi Thiềm Mâu, Bốc Kết Lũng Xuyên, phá hủy các vách đá ven biên giới, giết người canh giữ. Nghe tin quân Hi, Hà, Dân châu đã tập hợp, chúng bỏ chạy trong đêm, không cướp được gì ngoài đồng ruộng, dân chúng làm nghề cung tiễn cũng lần lượt trở lại làm ăn. Tuy nhiên, các vách đá đã bị phá hủy, chưa có nơi quy tụ, những nơi chưa bị phá cũng chưa thể yên ổn. Thần tuy đã cử quan cùng Diêu Hùng xem xét các vách đá cũ, lại chọn nơi thuận tiện để tu sửa lại, nhưng e rằng dù vách đá có xây xong, cũng không phải là kế sách lâu dài để chống giặc.

[6] Trộm xem các vách núi mà giặc này phá hủy, đều nằm trong một dải đất thẳng. Xét mưu đồ của giặc, tự cho rằng vùng đất này thuộc nơi chúng vừa chiếm được, nên ngang nhiên phá hủy để tỏ ý nhất định tranh giành. Lại như năm ngoái, chúng phá hủy Chất Cô, Thắng Như, mong triều đình không tranh chấp, và bản lộ cũng không tu sửa, tự cho là kế sách hay. Tuy nhiên, trong Chất Cô, Thắng Như không có dân cư, ngoài cũng không có đất canh tác, chỉ là nơi sai cung tiễn thủ trú đóng, và tuần kiểm qua lại tuần tra, làm kế giữ vững. Giặc đã phá hủy, thì chưa thể khởi công dấy binh, vội vàng tu sửa lại. Nay từ Định Tây về phía đông, một dải vách núi đều là nơi cung tiễn thủ cư trú, đất đai xung quanh đều do cung tiễn thủ khai khẩn, mỗi người đã an cư lập nghiệp, thời gian đã lâu, số người sống nhờ vào đó hơn nghìn hộ, không kể mấy nghìn người, gia súc nuôi dưỡng cũng hàng vạn, nên không thể không tu sửa lại để bảo vệ biên giới. Về kế sách tu sửa ngày nay, so với việc mở lại vách núi, không bằng xây dựng đồn trại, tính toán nhân công, để thế biên được yên ổn. Giặc dù có đến xâm phạm lần nữa, cũng không thể phá hủy như trước, đó là thượng sách. Thêm nữa, thần đoán giặc vốn muốn tranh chiếm vùng đất này, nên mới phá hủy, nếu nay tu sửa, chúng ắt lại nảy ý xâm phạm biên giới, e rằng nhân lúc mùa thu thu hoạch, sẽ nhờ lương thực mà xâm lấn. Nếu quy mô vách núi chỉ giữ như cũ, tình thế có thể bị phá hủy lại, thì thần e rằng mấy nghìn người dân không thể bảo toàn chỗ ở, chỉ cần sơ suất nhỏ, sẽ rơi vào tay giặc. Vì vậy, việc thần xin tu sửa đồn trại có lợi^[1], chính là lúc này, không thể chậm trễ.

[7] Thần lại lo rằng triều đình vẫn cho rằng giặc Hạ vào triều tố cáo, chỉ ra vùng đất mà họ chiếm giữ. Tuy nhiên, việc tranh chấp đất đai, chỉ nên tuân theo mệnh lệnh triều đình, cử quan đến phủ Diên An hoặc châu Hy để thương lượng hợp lý, dù có lặp lại nhiều lần, kiên quyết không thay đổi, cũng không có gì là không thể. Há lại có thể vội vàng thực hiện mưu đồ hung ác, nhanh chóng huy động quân đội, tùy tiện tấn công giết chóc? Xem khí thế của giặc, nếu ta không chuẩn bị trước, thì sự tàn bạo cướp bóc sẽ đến mức nào? Đó là vì chúng nghịch lại lẽ phải, phạm vào thuận lý, trái đạo, vi phạm mệnh lệnh đến cực điểm. Nay lấy lý mà bàn, chúng dùng lời lẽ đến tranh chấp, ta thì dùng sự phòng thủ để đối phó, cũng không phải là quá đáng, há lại có thể sợ hãi mà không làm sao? Vì vậy, chúng phá hai pháo đài, ta xây dựng Lý Nội Bành, Nhữ Già để phòng thủ sự tấn công của chúng; chúng phá Định Tây về phía đông vách núi, ta xây dựng một số pháo đài để phòng thủ sự tấn công của chúng, đều không phải là ta tự gây sự, mà là chúng hành động trước, ta đối phó sau. Vì vậy, thần mong rằng việc này được thực hiện mà không cần nghi ngờ.

[8] Lại bàn về lợi hại phòng thủ biên giới của bản lộ, không chỉ là trọng yếu đối với Hi Châu, mà thực sự liên quan đến sự trọng yếu của cả một phương Tây biên; phương Tây biên thực sự liên quan đến sự trọng yếu của thiên hạ, không thể không xem xét kỹ. Vì sao vậy? Thần xem xét quốc gia của giặc Hạ, từ khi chiếm được Tây Lương, mở rộng đất đai phía hữu sương, thế lực càng lớn mạnh. Sau khi Hi Châu, Hà Châu được khôi phục, thì đã chặt đứt cánh tay phải của chúng, lại chiếm được địa thế hiểm yếu của Kim Thành, hình thế thắng lợi của Định Tây, chiếm cứ thượng du, có thể khống chế lưng bụng của chúng, mà kiểm soát quốc gia của chúng. Chất Cô, Thắng Như đối với Kim Thành, Định Tây cùng các thung lũng phía đông đối với Định Tây, lại đủ để hoàn thiện hình thế và tăng cường thế lực.

Thần xem xét Kim Thành, phía bắc giáp Đại Hà, đất đai phía tây biên hẹp, phía nam có núi Cao Lan, Mã Hàm Sơn chắn ngang, chỉ có Kham Cốc, Chất Cô, Thắng Như là bằng phẳng màu mỡ, lại có nguồn nước có thể tưới tiêu, xưa gọi là Du Trung, đất đai phì nhiêu, không sai vậy. Phía đông Định Tây, đồng bằng sông lớn, đều là ruộng đất màu mỡ, mỗi mẫu thu hoạch được hơn mười hộc. Trước đây triều đình cử quan đi khảo sát vẽ bản đồ, có thể căn cứ vào đó mà xem xét. Huống chi đất đai mấy quận Hi Châu, Hà Châu đều bị giặc chiếm, phần thuộc về triều đình không quá một hai phần mười, nên dân binh chưa đông, ruộng đất khai khẩn chưa rộng, lương thực chưa tích trữ nhiều, binh lực chưa mạnh. Nay ruộng đất hai đồn, Định Tây ước chừng một hai vạn khoảnh, có thể đặt cung tiễn thủ gần một vạn người, bố trí dọc hai biên giới, tự chiếm lấy đất đai, thì hai châu này sẽ vững như thành đồng, mà Hi Hà nhất lộ cũng giảm bớt quân đồn trú, vĩnh viễn không lo biên giới. Lại mỗi năm thu được lương thực ước chừng mấy trăm vạn hộc, dân ăn một nửa, quan mua phần còn lại, thì giá càng rẻ, việc cung cấp lương thực trong nước cũng tiết kiệm.

Không chỉ vậy, thần từng tìm hiểu ruộng đất bỏ hoang của nước Hạ, trải dài khắp núi non, dài đến mấy trăm dặm, chưa khai khẩn hết. Nay chúng tranh chiếm, chắc chắn không phải chỉ ở mấy chục dặm đất này^[2], ý đồ của chúng là muốn phá hủy hàng rào phòng thủ của ta, khiến Kim Thành, Định Tây rơi vào thế khó giữ, ngày sau có thể mưu đồ, rồi sau đó kế hoạch của giặc mới thành. Bởi không có Chất Cô, Thắng Như, thì Kim Thành tất nguy; không có đất phía bắc Định Tây, thì Định Tây tất nguy. Kim Thành nguy, thì Hi Châu có nguy cơ bị tấn công; Định Tây nguy, thì Thông Viễn có mối lo bị chặn họng. Hai châu nguy, thì giặc có thể vung tay ở giữa, Hà Châu, Dân Châu làm sao giữ được? Hi Hà nhất lộ nguy, thì Trung Quốc không còn thế kiểm soát, mà giặc Hạ có thế lộng hành. Thần e rằng binh lính không thể giải ngũ, nhân dân không thể yên ổn, mối họa sẽ lan rộng khắp Trung Quốc. Vì thế thần cho rằng việc này liên quan đến lợi hại của thiên hạ.

[9] Kính nghĩ rằng Thần Tông hoàng đế phát huy mưu lược thần vũ, dựa vào thế mạnh giàu có của thiên hạ, mở mang và thiết lập các quận Hi, Hà. Khi mới bắt đầu kinh doanh, không tránh khỏi việc hao tổn nhân lực và tiền của, nhưng tích lũy đến nay đã hơn hai mươi năm, các quận ấp đã trở nên hùng mạnh, nhân dân đã giàu có, pháp lệnh đã chỉnh đốn, thế lực biên cương đã vững mạnh, binh lính ngày càng giảm, chi phí ngày càng tiết kiệm, lương thực ngày càng rẻ. Quy mô to lớn và viễn vọng như vậy có thể bảo đảm an ninh muôn đời. Tuy nhiên, hai châu vẫn còn những nơi chưa yên ổn, chính sách hỗ trợ và kế hoạch tu sửa cần được thực hiện ngay hôm nay, vì vậy mong triều đình suy nghĩ kỹ và quyết đoán. Thần không phải không biết triều đình đang tập trung vào việc trấn an ngoại di, giải trừ chiến tranh, nhưng nếu hôm nay chiều theo ý của giặc Hạ, bỏ đất mà không tranh giành, thần e rằng giặc này sẽ đạt được mưu đồ xảo quyệt; hoặc nếu kiềm chế yêu cầu của chúng, dựa vào uy linh của đại Trung Quốc, cũng chưa chắc chúng không hối cải và biết hối hận, quay đầu nghe lệnh. Vì vậy, thần mong triều đình đừng vội cho rằng việc không dùng binh hôm nay có thể làm dân yên ổn, mà hãy suy nghĩ sâu xa về việc chiến tranh trong tương lai chưa chấm dứt; đừng vội coi việc chống giặc hôm nay là việc lợi hại, mà hãy tính toán xa về việc biên cương trong tương lai chưa thể yên ổn. Thần ngu muội, không thể không lo lắng, xin trình bày những lợi hại của việc xây dựng các pháo đài, mong được xem xét kỹ lưỡng và sớm ban chỉ thị. Hôm đó,

(Tô Triệt nói “Ngày mai sẽ tâu mặt”, cuộc hội nghị, theo ghi chép của Vương Nham Tẩu, là ngày 17.)

Các quan chấp chính họp tại đô đường bàn việc tấu xin của Phạm Dục. Tô Triệt nói với Lã Đại Phòng: “Nay muốn bàn việc này, trước hết phải định xem có muốn dùng binh hay không?” Đại Phòng đáp: “Nếu cần dùng binh thì cũng không thể không dùng.”

Triệt nói: “Phàm muốn dùng binh, trước hết phải bàn về lý lẽ phải trái. Nếu ta không đúng, thì quyết không nên dùng binh. Triều đình trước đây bàn với người Hạ về địa giới, muốn dùng lệ cũ năm Khánh Lịch, lấy nơi người Hán và người Phiền đang ở làm ranh giới, lý lẽ này rất đơn giản rõ ràng. Người Hạ không theo, triều đình cũng không cố chấp. Bởi triều đình khi xử lý việc, thường mắc bệnh dễ trước khó sau, đây gọi là dễ trước.

Sau đó lại cho phép ở những thành trại không phải do triều đình ban tặng, theo lệ của Tuy Châu, lấy 20 dặm làm ranh giới, 10 dặm làm đồn bảo, 10 dặm làm đất cỏ. Những thành trại không phải do triều đình ban tặng, chỉ các thành trại Tắc Môn, Nghĩa Hợp của Diên Châu, Ngô Bảo của Thạch Châu^[3], các thành trại của Lan Châu, thành Định Tây của quân Thông Viễn. Vừa định xong ước thỏa, triều đình lại yêu cầu ở giữa hai trại nhìn thẳng nhau^[4], lấn một dải đất của người Phiền để lấy thẳng, người Hạ miễn cưỡng nghe theo. Ước thỏa chưa định, triều đình lại yêu cầu đất cỏ ở biên giới Phiền thêm 10 dặm, tổng cộng 30 dặm, người Hạ cũng lại đồng ý. Tất cả những điều này gọi là khó sau.

Nay lại muốn ở thành Định Tây và trại Lũng Nặc của Tần Châu nhìn thẳng nhau, lấn một dải đất của người Phiền tổng cộng hơn trăm dặm. Lũng Nặc là đất cũ của tổ tông, há chẳng phải là thành trại không do triều đình ban tặng sao? Đây là không đúng, là nguyên nhân lớn dẫn đến xung đột. Nay dù muốn bất chấp phải trái, một mực dùng binh, không biết hai thánh thượng nghĩ sao? Xưa nay những lời nói lớn lao dẫn đến dùng binh, chỉ là một hai kẻ cuồng ngông như Phạm Dục, Diêu Hùng mà thôi.

Nay người Tây áp sát biên giới, Diêu Hùng dẫn quân ở trong trại Du Mộc Bộn, trốn tránh không ra; Văn Uất đóng 3 vạn quân ở quân Thông Viễn, đóng cửa thành ba ngày. Tuy mạnh yếu không địch nổi, nhưng cũng đủ thấy bọn họ không như người xưa có thể lấy ít đánh nhiều, đáng tin cậy để chế ngự kẻ địch, mà triều đình tin lời nói khoác lác của họ, khinh suất gây hấn biên giới, thật khó lường.”

Lưu Chí nói: “Giữ thuyết không dùng binh tuy hay, nhưng việc có lúc cần dùng binh^[5], cũng không thể cố chấp.” Triệt nói: “Tướng công nhất định muốn dùng binh, phải có lý lẽ hoàn toàn, kẻ địch ngang ngược gây hấn, thế bất đắc dĩ, sau đó mới có thể. Nay ta không đúng như vậy, binh khởi sau đó, binh liền họa kết, ba năm năm không nghỉ, biết làm sao?” Bèn quyết định không theo kế của Dục, ngày hôm sau tâu lên.

Triệt nói: “Người Hạ dẫn 10 vạn quân, áp sát biên giới Hi Hà, không gây hấn nơi khác, chỉ chuyên giết người, đào vách núi ở nơi tranh chấp, ý đồ rõ ràng. Đây không phải lỗi của người Tây, mà đều do triều đình không đúng.” Đại Phòng nói: “Triều đình chỉ huy cũng không đến mức quá sai.” Triệt nói: “Quan coi Hi Hà dám sinh sự tấu xin, không giữ thành tín, nhân lúc người Hạ rút quân, dời đắp đồn trại. Thần cho rằng hiện nay đồn trại tuy có thể đắp, nhưng đến cuối thu ngựa béo, người Hạ có thể lại dẫn đại quân đến tranh chấp không^[6]?” Đại Phòng đều nói: “Nay đã không cho phép rồi.” Triệt nói: “Thần muốn trách cứ quan coi thôi. Nếu không trách cứ, hoặc sẽ lại xin nữa.” Đều nói: “Đợi họ xin lại, trách cứ cũng chưa muộn.”

Thái hoàng thái hậu nói: “Biên phòng kỵ sinh sự, nên sớm ra lệnh ràng buộc.” Đại Phòng bèn nghe theo, lui về đô đường, ban lệnh ràng buộc. Triệt muốn thêm nhiều lời trách cứ, Vương Nham Tẩu nói: “Quan chức bàn việc chức phận, có ác ý gì? Kẻ địch mạnh ở biên giới, trên lại ngăn cản, dạy họ làm sao?” Bèn chỉ thêm câu “Rõ ràng là sinh sự”, Nham Tẩu vốn ủng hộ ý kiến của Dục, nên nói vậy.

(Hạ lệnh răn dạy Hi Hà, Tô Triệt trong truyện ký của người già để lại chép việc này rất chi tiết, nay theo đó, nhưng không có ngày tháng, nay lấy sách 《Vương Nham Tẩu hệ niên lục》, căn cứ theo ngày tháng được chép mà ghi chép thêm. Những lời bàn luận của Nham Tẩu không chép lại đầy đủ, đại ý cũng không ngoài những gì Triệt đã ghi, chỉ chép lại một đoạn Nham Tẩu biện luận với Triệt, phần lớn là những lời chất vấn.

《Vương Nham Tẩu hệ niên lục》^[7] chép: “Ngày 18 tháng 6, Tử Do ra bàn luận việc Phạm Dục muốn dời trại lũy, vì việc này mà sinh sự, xin thêm vào trong văn thư ngày hôm nay mệnh lệnh ràng buộc. Trong rèm nói: ‘Nghe nói biên giới phần nhiều là do khiêu khích.’ Tôi nói: ‘Giặc Tây vô cớ đem mười mấy vạn quân xâm phạm biên giới, giết hại người già trẻ nhỏ, sao có thể không lo tính kế phòng thủ? Đó không phải là sinh sự. Nay đã không theo.’ Tử Do lại nói: ‘Có lẽ là do triều đình đạo lý không vững.’ Lã Tướng nói: ‘Đạo lý triều đình không sai, ví như hôm nay báo cáo việc sứ giả chúc mừng Khôn Thành qua địa giới Diên An^[8], lại có mười mấy vạn quân ở biên giới.’ Trong rèm nói: ‘Người ngoài không biết tốt xấu, tham lam vô độ.’ Lui về đô đường, thêm lời ràng buộc, Tử Do muốn viết lời chất vấn, tôi nói: ‘Quan chức bàn luận công việc, có ác ý gì đâu? Kẻ địch mạnh ở biên giới, trên lại ngăn cản, dạy họ làm thế nào?’ Vì vậy chỉ thêm một câu mà thôi. Viện Mật trình lên: ‘Người Tây ban đầu báo ngày 15 qua biên giới, sau đó lại im hơi lặng tiếng. Đến ngày 19, bỗng nhiên lại đến hội đàm. Có lẽ mỗi năm không đến biên giới, tất phải sai người đến hỏi thăm, năm nay đã dặn trước các quan biên giới, nếu họ không đến thì đừng hỏi, vì thế nay họ tự đến^[9].’ Thái mẫu nói: ‘Không hội đàm cũng tốt.'”)

[10] Ngày Đinh Mùi, Lại bộ lang trung Sầm Tượng Cầu được bổ làm Chuyển vận phó sứ lộ Lưỡng Chiết, Tả thừa nghị lang Dương Côi Bảo làm Chuyển vận phán quan, lại ban cho một trăm vạn hộc gạo và hơn hai mươi vạn quan tiền. Theo lời tâu của Tô Thức, cho Sầm Tượng Cầu và các quan khác đi cứu tế những nơi bị thiên tai.

[11] Xu mật viện tâu: “Những người được tuyển làm Thừa cục áp quan từ hàng Trưởng hành, trước hết phải chọn người dưới 55 tuổi, có giấy chứng nhận chiến công, rồi xếp theo thứ tự nhiều ít chiến công, thời gian lập công trước sau, mức độ nặng nhẹ của thương tích. Nếu việc như nhau mà đều không bị thương, thì xếp theo tài nghệ và thứ hạng trong quân.” Chiếu chuẩn y.

(Cựu lục chép rất chi tiết, nay theo Tân lục.)

[12] Ngày Kỷ Dậu, nước Vu Điền sai sứ sang cống phương vật.

[13] Tả triều phụng đại phu Lâm Thiệu được bổ làm Đô quan viên ngoại lang.

[14] Dẫn tiến sứ, Gia Châu đoàn luyện sứ Địch Tư được sai làm Quán bạn sứ tiếp đón sứ thần nước Liêu đến chúc mừng lễ Khôn Thành. Phó sứ vì bị đau tay xin miễn, chiếu cho Ôn Châu thứ sử Hà Tông Hồi thay thế.

[15] Tam tỉnh tâu: “Các quan viên ở các châu quân biên giới hết nhiệm kỳ, nếu muốn nộp số tiền lương dư và tiền ruộng chức tại chỗ, rồi đến kinh xin lĩnh, thì không được nộp quá một nửa số tiền xin lĩnh, giao cho châu đó xét thực, nộp một nửa số tiền còn lại, kê vào sổ phong trang của triều đình, rồi mới được viết giấy công cứ hợp lệ, cấp giấy tờ cho phủ Hóa vụ ở kinh dùng tiền muối mạt để hoàn trả. Vẫn hạn trong ngày phải báo lên đề hình ty, cuối quý thì phủ Hóa vụ và đề hình ty mỗi nơi theo điều lệ lập sổ^[10], kê rõ từng khoản tâu lên. Nếu không phải là tiền lương dư và tiền ruộng chức, hoặc nhận hối lộ mà gian lận nộp tiền, hoặc người hối lộ, đều bị đánh một trăm trượng. Cho phép người tố cáo, lấy số tiền gian lận làm tiền thưởng.” Chiếu theo.

(Tân bản bỏ đi.)

[16] Xu mật viện tâu: “Các tướng phó gặp tang cha mẹ, nếu vốn là quân nhân được thăng chức và hiện đang trấn giữ biên giới, thì được cấp phép 15 ngày, không được từ chức hoặc rời bỏ nhiệm sở. Nếu muốn về chịu tang, hoặc đưa tang trước, trong thời gian nghỉ có thể đi về được, thì cho tính là thời gian tại nhiệm, vẫn theo quy định cử người đưa gia quyến. Ai xin từ chức, thì tâu lên chờ chỉ dụ triều đình.” Được chấp thuận.

[17] Ngày Tân Hợi, Hộ bộ tâu: “Từ nay về sau, nếu tại các cửa thành mới có người lén lút đưa thiếc tư nhập vào, bán được trên 100 cân, thì xử theo luật về việc các cơ quan tuần tra địa phương sản xuất không phát hiện việc tư nhân đặt lò nấu luyện: 100 cân, kéo dài thời gian khảo xét 1 năm, người được tuyển chọn bị trì hoãn nửa năm mới được tham gia tuyển chọn; 200 cân, kéo dài thời gian khảo xét 2 năm, người được tuyển chọn bị trì hoãn 1 năm mới được tham gia tuyển chọn.” Được chấp thuận.

(Sách mới không ghi.)

[18] Ngày Nhâm Tý, ra chiếu lệnh tạm ngừng các công việc xây dựng ở kinh đô trong 3 ngày vì nắng nóng.

[19] Ra chiếu lệnh đặc cách đưa Triệu Nhân Thứ, người bị tước danh hiệu, đến Trần Châu quản thúc, vì có người tâu rằng hình phạt của ông ta chưa tương xứng với tội.

(Ngày mồng 4 định luật, ngày 16 Ngạn Nhược xin từ chức, ngày 28 bãi chức Thị độc.)

[20] Cấp sự trung Phạm Tổ Vũ tâu: “Trương Á Chi được cử làm Quyền phát khiển Khai Phong phủ Suy quan, Dương Tăng được cử làm Quyền tri Khai Phong phủ Tư lục Tham quân. Thần thấy Á Chi tính tình tàn bạo, Tăng bản tính keo kiệt, không thể dùng được.” Chiếu lệnh đều bãi chức.

(Trương Á Chi từ chức Tri Tứ Châu được bổ làm Suy quan, vào ngày 19. Dương Tăng chưa thấy ghi chép.)

[21] Ngày Giáp Dần, Tri Lộ châu Miêu Thụ được bổ làm Hữu Vệ Thượng tướng quân^[11], kiêm chức Đề cử Sùng Phúc cung, theo lời xin của ông. Lưu Chí nói: “Thụ trước đây ở biên giới phía tây, nịnh hót Lý Hiến, dùng quân công để lừa dối, dần dần được thăng tiến, được trao tiết việt, giữ chức Điện suý. Tuy nhiên, ông ta luôn lo sợ người khác vạch trần tội ác của mình, lại giàu có ở Lạc Dương, sự nghiệp đã thành, nhà cửa đứng đầu ở Lạc Dương, chính là nơi gọi là ‘Sử quán viên’. Làm quan thì nghèo mà nhà giàu, nên ngày ngày chỉ nghĩ đến việc rời bỏ, không còn ý chí báo đáp. Năm ngoái ông ta giả bệnh xin về Lộ châu, nay lại xin làm cung quan, nhưng không được giữ tiết việt, nên được bổ nhiệm chức này. Kim ngô và Tả Hữu vệ khác với các vệ khác, chỉ có bổng lộc sáu mươi ngàn, nhưng phẩm hàm ngang với tiết độ sứ, ban thứ vẫn cao hơn, cũng là ân mệnh tốt.”

(Ngày 13 tháng 7 năm Nguyên Hựu thứ 3, ông được bổ làm Điện phó, Vũ Thái tiết độ.)

[22] Hộ bộ xin: “Trong số tiền dùng để mua lương thực của các châu quân ở Hà Đông lộ, trước hết hãy ước lượng giảm bốn bậc, giao một nửa số tiền, tổng cộng tám vạn quan, giao cho các châu quân ở Định châu, chia ra cho các nơi kịp thời mua lương thực. Sau khi Chuyển vận ty kiểm tra và báo cáo số tiền cần dùng, sẽ khấu trừ theo số đó.” Được chấp thuận.

(Không có trong bản mới.)

[23] Lại bộ xin: “Các quan viên do triều đình cử đi, trừ những người đang tại chức và không tại chức, nếu vì việc quân sự, biên giới, hình ngục hoặc đến những nơi đất đai xấu, đều được tính là tại chức. Ngoài ra, nếu triều đình cử đi làm việc, mà không có sai phạm, cho phép hai ngày tính thành một ngày để xét công trạng. Những người giữ chức từ ba năm trở lên, phải báo lên Thượng thư tỉnh và Xu mật viện xem xét, nếu việc quan trọng thì xin chỉ, hoặc được tính là một nhiệm kỳ.” Được chấp thuận.

[24] A Lý Cốt dâng 179 con ngựa, chiếu cho Hộ bộ định giá từng con, trong tổng số tăng thêm hai phần để ban thưởng.

[25] Hôm đó, Xu mật viện tâu: “Người Tây ban đầu báo cáo ngày 15 qua biên giới, sau đó im lặng không có tin tức. Đến ngày 19, bỗng nhiên lại đến hội đàm. Vì hàng năm nếu họ không đến biên giới, chúng ta thường phải cử người đi hỏi thăm và mời gọi, năm nay đã dặn trước các quan biên giới, nếu họ không đến thì không cần hỏi, nên hôm nay họ tự đến.” Thái hoàng thái hậu nói: “Không hội đàm cũng tốt.”

(Theo 《Vương Nham Tẩu nhật lục》 ghi chép, cần chỉnh sửa thêm. Lại tâu: Người phương Bắc đến Hùng Châu, ba người tiếp đón tranh nhau làm ba lễ vái, từ trước đến nay đều làm ba lễ, nay muốn chỉ làm một lễ, ý của Thái thú Hùng Châu Vương Sùng Chửng và người tiếp đón Vũ Văn Xương Linh kiên quyết giữ lệ cũ. Thái hoàng thái hậu nói: “Cần phải tỏ ra khiêm tốn hơn.” Việc Hùng Châu không cần ghi lại, nhớ là có liên quan đến Vũ Văn Xương Linh, cần kiểm tra lại ngữ lục.)

[26] Ngày Ất Mão, Lại bộ tâu: “Phạm tội tư hình hoặc tham nhũng, cùng với việc xử án sai dẫn đến án tử hình^[12], sau khi khảo hạch và thay đổi chức vụ mà sự việc bị phát hiện, đều phải báo cáo để sửa chữa. Các tội khác theo quy định của quan chức châu huyện, kéo dài thời gian khảo hạch, trường hợp nghiêm trọng thì tâu lên xin chỉ thị; phạm tội sau khi thay đổi chức vụ mà sự việc bị phát hiện, theo pháp luật phải sửa chữa, nếu đã chuyển chức thì được miễn sửa chữa. Các tội tư hình và tham nhũng không được tính vào thời gian khảo hạch. Việc xử án sai dẫn đến án tử hình kéo dài thời gian khảo hạch, trường hợp nghiêm trọng thì tâu lên xin chỉ thị.” Được chấp thuận.

[27] Chiếu phong Điền Tư Hòa làm Ngân Thanh Quang Lộc Đại Phu, Kiểm hiệu Quốc Tử Tế Tửu kiêm Giám sát Ngự sử, sung chức Khê Động Đô Tuần Kiểm, Vũ Kị Úy. Vì tổ phụ của ông là Trung Hải tử trận, nên ông được kế thừa chức vụ cũ.

[28] Ngày Bính Thìn, Hoàng thành sứ Lý Tự Huy được bổ nhiệm làm Vận Châu Kiềm Hạt, theo lời đề nghị của Kinh Đông Tây Lộ An Phủ Sứ Thái Kinh.

[29] Lã Đại Phòng tâu: “Hôm qua nhận được tờ chiếu của hoàng thượng, ban cho xem bia cung Thượng Thanh Trữ Tường do Tô Thức soạn, trong đó nói rõ mọi chi phí tu sửa cung đều xuất phát từ nội cung. Việc này tuy các cận thần có người biết, nhưng bên ngoài ít người hay, nay ban bố cho trong ngoài đều biết là rất tiện.” Thái hoàng thái hậu tuyên dụ rằng: “Cung Thượng Thanh Trữ Tường vốn do tiên đế xây dựng, ý muốn cầu tự cho hoàng gia, nay muốn hoàn thành nguyện vọng đó. Mọi chi phí đều do bản điện thu thập tiền của để ứng phó, không xâm phạm một phần nào vào quốc khố. Gần đây cũng có một hai người bàn tán, ấy là vì không biết rõ.”

[30] Ngự sử trung thừa Triệu Quân Tích tâu: “Thần thấy gần đây các quan đài gián bàn về việc xử tội Triệu Nhân Thứ không đúng, cùng việc Triệu Ngạn Nhược vu cáo giám ty. Thần đã xem xét hồ sơ vụ án Nhân Thứ, thấy rõ có nhiều việc chưa được tra xét kỹ lưỡng. Chiếu chỉ ban ra trước đây, tuy là triều đình thương xót những người liên quan, không muốn bắt giam trong tháng nóng, nhưng bỏ qua tội nặng của Nhân Thứ, xử nhẹ, khiến công luận bất bình, lại chưa được phân xử rõ ràng, e rằng sau này sẽ có kẻ kiện tụng. Còn Ngạn Nhược không biết dạy con, đánh mất đạo làm cha, công khai vu cáo, lừa dối Vua cha, không giữ phép tắc của bề tôi, nếu không xử lý, thật có hại cho thánh trị. Mong bệ hạ sớm ra quyết định, ban hành xử lý.”

(Ngày 22 tháng 6, Quân Tích dâng tấu này.)

[31] Giám sát ngự sử An Đỉnh tâu: “Thần gần đây ba lần dâng chương tấu đàn hặc tội trạng của Triệu Ngạn Nhược. Thần ngu thành, cho rằng tội ác trong thiên hạ không gì lớn hơn sự lừa dối. Dù là đối với người trong làng xóm, bạn bè, còn có hình pháp nghiêm cấm, huống chi là lừa dối triều đình, làm lung lay việc án lớn, chống lại uy quyền của thiên tử, khiến người lương thiện bị hại, kẻ gian ác được may mắn? Nếu tệ này lan rộng, người dân sẽ không được yên ổn, pháp luật không được thi hành, những gì bậc quân chủ dựa vào sẽ không còn vững chắc. Nay xét tội của Ngạn Nhược, đều có những tình tiết này. Thần đã nhiều lần trình bày, lời lẽ rất chân thành, rất rõ ràng, nhưng thiên thính cao xa, cuối cùng vẫn chưa được chấp nhận. Thần suy nghĩ đi nghĩ lại, không hiểu nguyên do, phải chăng vì thần thấp kém không đáng tin? Nếu không, thì có kẻ bên cạnh bệ hạ là đồng đảng của Ngạn Nhược, vì tư lợi, dùng lời lẽ quanh co để che mắt bậc minh thánh. Nếu quả thật lời thần không đáng tin, xin đem các chương sớ trước đây của thần ra tuyên bố trước triều đường, để xem xét ý kiến của mọi người. Nếu Ngạn Nhược trong triều có đồng đảng, thì đó là dấu hiệu của sự kết bè kết phái, việc bề tôi lạm quyền đã rõ ràng, càng nên thận trọng xem xét và đề phòng sâu sắc. Huống chi, Ngạn Nhược tính tình âm hiểm, tinh thần u tối, chỉ có học vấn ghi nhớ, mà không hiểu nghĩa lý, thực sự là loại sách vở vô dụng và bánh vẽ trên đất, nên khi thực hiện việc gì cũng không có tiếng tăm. Đến khi tùy tiện phạm pháp, thì chẳng khác gì kẻ tiểu dân ngoài chợ, điều này sao đủ để triều đình bỏ qua ý kiến chung, ngăn cản công luận mà tha thứ cho hắn? Thần cúi xin bệ hạ quyết đoán, sớm giao Ngạn Nhược cho quan lại xét tội, trừng phạt nặng để cảnh cáo những kẻ khinh nhờn trong thiên hạ.”

(Ngày 13 tháng 6.)

[32] Giám sát Ngự sử Ngu Sách tâu rằng: “Thần gần đây đã ba lần dâng tấu đàn hặc Hàn lâm học sĩ Triệu Ngạn Nhược vì con trai là Nhân Thứ làm quan tàn bạo, tham nhũng, sự việc bại lộ, liền dùng lời lẽ xảo trá để lừa dối triều đình, chỉ trích Giám ty không đúng sự thật, xin đặc biệt xử phạt, nhưng đến nay vẫn chưa nhận được chỉ dụ. Thần cho rằng chức vụ của người giữ phong hiến là tai mắt của triều đình. Tai để nghe, mắt để thấy, nếu không nghe rõ, không thấy thực, thì dù một lời cũng không thể tùy tiện buộc tội người khác. Đã nghe rõ, lại thấy thực, dù nói ba lần cũng không dám tránh né. Nay tội lừa dối của Ngạn Nhược đã lộ rõ, công luận không dung, không thể trốn tránh hình phạt, người có trách nhiệm tâu bày sao có thể im lặng?

Huống chi dân thường không thể bắt họ phải giữ đạo đức, tranh chấp ồn ào trước mặt quan huyện, nếu lời nói không đúng sự thật, ắt sẽ bị hình phạt. Ngạn Nhược là đại thần gần gũi triều đình, lại dám không biết xấu hổ, dựa vào quyền thế, ngang nhiên lừa dối, dâng thư lên thiên tử, thỏa mãn cơn giận riêng, vu cáo không đúng sự thật, khinh nhờn pháp luật, điều này có khác gì hành vi của dân thường? Triều đình lại bỏ qua không xét hỏi, trong ngoài đều nghi ngờ, không biết nguyên do. Nếu cho rằng Ngạn Nhược vì con mà dâng thư là có thể tha thứ, thì phàm là cha có con phạm pháp đều có thể lừa dối Vua. Nếu cho rằng Ngạn Nhược chỉ vì lo Chung Tuấn có ác cảm, nhặt nhạnh chuyện cũ để báo thù cho Vương An Lễ mà có thể tha thứ, thì phàm là kẻ dùng lời lẽ xảo trá, vu cáo hạ quan, lừa dối thượng cấp để làm rối pháp luật đều có thể vô tội.

Thần xét Ngạn Nhược bề ngoài tỏ ra thuần hậu, nhưng bên trong thực chất là gian trá. Vì sao? Khi con trai ông ta mới bị bắt giam, liền dâng thư tố cáo Giám ty có ác cảm, nhặt nhạnh chuyện cũ để báo thù cho người khác. Ý đồ này không chỉ dùng lời lẽ xảo trá để mê hoặc triều đình, mà thực chất là dựa vào thế lực để tranh chấp không sợ hãi, âm thầm muốn lung lay pháp luật, đây là mưu kế gian xảo của Ngạn Nhược. Đến khi con trai bị cách chức, Ngạn Nhược biết mình không thể trốn tội, lại dâng thư tự biện hộ, hy vọng triều đình thương xót vì biết lỗi mà tha thứ, đây cũng là mưu kế gian xảo của Ngạn Nhược. Gian trá lật lọng như vậy, thiên hạ nghe thấy sao có thể bị lừa dối? Dù triều đình bỏ qua không xét hỏi, nhưng vẫn để ông ta đội mũ cao, bước lên đại điện, tiếp xúc với nhiều sĩ tử, vào làm việc ở Ngọc Đường, hầu kinh sách trước mặt Vua, mọi việc như cũ, Ngạn Nhược còn mặt mũi nào? Nơi bàn luận chính sự quan trọng, bậc thầy của Nho gia mà nhân vật như vậy, thần e rằng sẽ bị thiên hạ chê cười, làm nhục thánh triều. Kính mong bệ hạ sớm ban chỉ dụ, xem xét các tấu chương trước sau của Đài quan, đưa ra quyết định chấn động^[13], xử tội lừa dối, nghiêm khắc cách chức, để trừng trị kẻ gian, chính đốn thưởng phạt, nghiêm minh kỷ cương. Thần vô cùng khẩn thiết.”

(Ngày 25 tháng 6, Sách dâng tấu này.)

[33] Điện trung thị ngự sử Dương Úy tâu: “Thần nghe nói gần đây, Tri huyện Dương Trạch thuộc phủ Dĩnh Xương là Triệu Nhân Thứ phạm pháp, Đề điểm hình ngục của bản lộ là Chung Tuấn phát giác việc này. Cha của Nhân Thứ là Hàn lâm học sĩ Triệu Ngạn Nhược cho rằng Tuấn xử sự bất công, vì Tuấn muốn báo thù cho quan tiền nhiệm là Vương An Lễ, nên xin chuyển việc xét xử sang lộ khác. Triều đình cử Tri huyện Phù Li thuộc châu Túc là Mạnh Dịch điều tra tội trạng của Nhân Thứ. Khi tra hỏi, Mạnh Chính Dân phát hiện tình tiết trong bản án của Dịch khác với bản án ban đầu. Triều đình xét thấy việc chuyển ngục vào mùa hè nắng nóng là điều trọng đại, nên không xét lại, chỉ căn cứ vào hình phạt mà Đại Lý tự ước định, truy thu hai chức quan của Nhân Thứ, cách chức, bãi nhiệm, còn Ngạn Nhược thì được tha tội.

Thần gần đây đến Đài thăm hỏi, thấy các gián quan và ngự sử nhiều lần dâng tấu, thần nghĩ triều đình ắt sẽ có biện pháp xử lý, nhưng đến nay đã qua nhiều ngày mà chưa nghe thấy quyết định nào. Xét thấy Nhân Thứ là thân thuộc của tể tướng, con của đại thần, nhận hối lộ, giết người, dám làm những việc tàn bạo mà ngay cả những quan lại tàn ác thời nay cũng không dám làm, như dùng xiềng sắt, hòm đá, lừa gỗ, bánh hấp, lột da lấy máu, v.v. Ông ta còn cưỡng ép nhiều người dân trong vùng làm nô tỳ, có người vì thế mà tự tử, lại không kiểm soát được vợ là A Bàng mua bán gian lận, phạm pháp vô số tội. Đại Lý tự chỉ căn cứ vào việc Nhân Thứ nhận tiền thuê người dọn nhà là 5 quan 855 văn trước khi được ân xá để định tội nặng, còn những việc như dùng tiền ruộng chức để tổ chức yến tiệc, chi tiêu cho sinh thần của mình, tổng cộng khoảng hơn 30 quan, đều không tính vào. Triều đình chỉ căn cứ vào phán quyết của Đại Lý tự, truy thu hai chức quan của Nhân Thứ, cách chức, bãi nhiệm.

Người bàn luận tuy hiểu rõ triều đình có lòng nhân nghĩa, vì sợ mùa hè nắng nóng nên không muốn chuyển ngục, nhưng thần nghĩ rằng hình phạt dành cho Nhân Thứ vẫn chưa thỏa đáng. Bởi lẽ, với tấm lòng yêu dân của thánh triều, một tội nhân tham bạo như Nhân Thứ, ắt phải có chỉ đặc biệt để xử lý. Nay Nhân Thứ tội ác tày trời như vậy, mà triều đình chỉ xử theo tội nặng nhất, các cơ quan lại làm việc qua loa, chỉ xét một tội, còn những tội khác đều cho là nhẹ, hoặc tình tiết chưa rõ ràng, nên bỏ qua không xét, triều đình cũng theo đó mà thi hành, thần thực không hiểu là thế nào. Hơn nữa, triều đình cố gắng tỏ lòng khoan dung, nhưng phạm nhân chưa chịu nhận tội, thời gian trôi qua lâu, chứng cứ không đầy đủ, Nhân Thứ ra ngoài rồi tự biện hộ, thì chỉ tạo cơ hội cho hắn sau này lừa dối mà thôi. Thần lúc đầu nghe lời tự biện của Ngạn Nhược, thấy tình cha con thương yêu nhau cũng đáng thương. Nhưng xét thấy Nhân Thứ tàn bạo tham lam, giao cho quan lại xét xử đều có chứng cứ rõ ràng, mà Ngạn Nhược không biết tự kiềm chế, buông thả tình cảm, lừa dối trên, nên thần cho rằng tội của Nhân Thứ không thể không xử đến nơi đến chốn, mà tội của Ngạn Nhược cũng không thể bỏ qua.

Thần lo rằng triều đình nặng về việc chuyển ngục giữa mùa hè nắng nóng, sợ ảnh hưởng đến người vô tội, sắc lệnh xét xử đã ban xuống, e rằng Nhân Thứ đã về kinh. Thần xin triệu tập Nhân Thứ đến Ngự sử đài, căn cứ vào án tịch để tra hỏi. Nếu hắn chịu tội, thì căn cứ vào tội trạng mà xử phạt; nếu hắn không chịu tội, mà xét thấy có điều đáng nghi, thì xin triều đình cử một triều thần khác đến phủ Dĩnh Xương xét xử. Cốt sao phải khiến Nhân Thứ chịu tội, không để hắn sau này có cơ hội thoát tội. Còn Ngạn Nhược vốn ít hiểu biết, tự chuốc lấy hình phạt, lại vẫn giữ chức tòng quan, ra vào giảng giải, thực không phải là cách để ngăn chặn dư luận. Thần xin trước hết hãy cách chức ông ta, để răn đe những người có chức vụ.” Thiếp hoàng: “Xét thấy nếu một người phạm hai tội trở lên, thì xử theo tội nặng hơn, chỉ có tội tham nhũng là phải tính gộp. Nay Nhân Thứ ngoài việc tự ý lấy tiền thuê người dọn nhà, còn có nhiều khoản tiền tham nhũng khác, đều không xét đến, thì những quan lại tham nhũng tàn bạo kia sẽ may mắn đến mức nào? Mà triều đình lại khoan dung họ đến thế sao? Thần mong thánh thượng đặc biệt xem xét.”

(Ngày 25 tháng 6, Úy dâng tấu này.)

[34] Thị ngự sử Giả Dịch tâu: “Thần nghe rằng công nghĩa thắng thì thiên hạ trị, công nghĩa bỏ thì thiên hạ loạn. Không chỉ là việc của con người, mà thực là đạo trời vậy. Thần nghĩ rằng bậc quân vương nhân thánh ngồi trên, bề tôi trung lương giúp đỡ dưới, lòng thành cầu trị, ý thương yêu dân, dẫu có thể cảm động trời đất, giao cảm với quỷ thần. Sao lại vì lời nói nhỏ nhặt không đáng mà làm rối loạn phép nước? Nếu phạt không trừng được kẻ ác, thì người ta đều coi thường pháp luật, há phải là đạo trị thiên hạ sao? Như tội tham tàn bạo ngược của Triệu Nhân Thứ, sự dối trá lừa gạt của Ngạn Nhược, các ngự sử đã luận tội, tội ác rõ ràng, nhưng cuối cùng vì tình riêng mà bỏ qua công luận, khiến người và thần đều phẫn nộ, dư luận xôn xao. Thần xin trình bày rõ sự việc, mong bệ hạ nghe theo, đặc biệt xử đúng phép nước.

Xét Nhân Thứ là kẻ hèn hạ, dám khinh nhờn uy quốc gia, làm càn pháp luật, bỏ hết đạo lý, giết hại người vô tội, như việc bắt người dân lành Củng Tân khảo tra làm giặc, bắt ngồi trên gỗ (ăn bánh hấp), lại còn treo cổ, tra tấn dã man đến mức chết đi sống lại, cuối cùng gãy xương sống, chân co rút, thành tàn tật suốt đời; lại ngầm tăng số roi, đánh chết Vương Tông, Quách Đức; mỗi khi xử tội nhân, lại dùng mảnh ngói cọ vào vết thương, chảy máu mấy thăng mới thôi. Cảnh tàn ác không thể kể xiết, người nghe đều đau lòng căm giận. Còn việc tham ô, thì xâm chiếm tiền thưởng phạt, các loại tiền quan, tổng cộng mấy trăm quan, sau khi sự việc bại lộ, lại bảo vợ con đốt sổ sách. Lại cưỡng bức bắt mấy chục con gái nhà dân; mua rẻ mấy chục tấm lụa đỏ, rồi bán với giá cao; ép các hộ dân đóng hơn hai trăm quan tiền, mua hòm sách để ở hậu sảnh; dùng bạc phạt đúc chén rượu lớn để dùng, khiến rượu quan hao hụt, tính ra thiệt hại hơn hai ngàn quan. Còn những việc tham ô khác, không biết bao nhiêu mà kể. Giám ty tra xét sơ qua, giao về châu xét xử, nhưng tội danh khai ra chưa được hai ba phần. Cha hắn là Ngạn Nhược biết rõ tội hắn đáng xử tử, nhưng không tự nhận lỗi, lại còn may mắn thoát tội, quên hết đạo Vua tôi, không giữ đại nghĩa, mà khéo léo dùng lời dối trá, vu cáo Đề hình Chung Tuấn, cho là bắt bẻ vô lý. Nhân Thứ vì thế mà có chỗ dựa, nên không kiêng sợ gì. Đã sai quan khác tra xét, khiến mấy trăm người liên lụy, bị bắt giam suốt năm, than thở kêu gào, làm tổn thương khí hòa, thực là do Ngạn Nhược gây ra. Thần từng luận tội không thể tha, xin tra xét kỹ, xác định tội danh, rồi mới định tội, để tỏ rõ chính sự công bằng vô tư của thiên hạ.

Nghe nói Nhân Thứ chỉ bị biên chế ở Trần Châu, thế là còn thuận lợi cho hắn, có hại gì đâu? Ngạn Nhược vẫn được tha tội, việc này không có lý do, trong ngoài xôn xao, càng thêm bất bình. Huống chi tội của Nhân Thứ, không chết không đủ để tạ lỗi với những người vô tội bị hại, nếu triều đình khoan hồng tha chết, cũng nên đày xuống Lĩnh Biểu, để răn đe kẻ tiểu nhân phạm pháp. Còn Ngạn Nhược thì nên giáng chức về nơi hẻo lánh, để tự xét lại, khiến trên dưới nghiêm túc, không dám bất trung với Vua cha. Như thế gọi là phạt đúng tội, thì gian tà sẽ dừng, cũng là để lấy lòng tin thiên hạ, thần không hiểu bệ hạ còn nghi ngại gì mà không làm? Hay là có kẻ gian dối nói giúp cho Ngạn Nhược, cho rằng một lỗi nhỏ không đủ che lấp tài năng của ông ta? Như thần xét theo dư luận, thì Ngạn Nhược chỉ là hủ nho, vốn không có tài gì, chỉ nhờ chút học vấn tầm thường mà được trọng dụng quá mức, có ích gì đâu?”

Có những kẻ vi phạm kinh nghĩa, phản bội trên, bất trung, đại ác, há có thể dung thứ được sao? Đó là những kẻ bộc lộ rõ bản chất, lộ rõ tâm can, còn đâu là trung tín nhân nghĩa? Huống chi, việc thiết lập hình phạt và ban thưởng là để khuyến khích điều thiện, ngăn chặn điều ác, là pháp luật mà đế vương dùng để trị thiên hạ. Vì thế, dù Trưởng Tôn Vô Kỵ có công lao và thân thích trọng yếu, cũng không được dung túng làm sai pháp luật. Huống chi như Ngạn Nhược, chỉ là kẻ tầm thường, há có thể để khuất phục pháp điển chính thống của triều đình, làm tổn hại đức vô tư của bệ hạ? Kính mong thánh từ sâu sắc xem xét nguồn gốc trị loạn xưa nay, cẩn thận giữ gìn pháp luật thái bình của tổ tông, quyết đoán mạnh mẽ để thông suốt công luận.”

Thiếp hoàng: “Ngạn Nhược sai lầm, ngang ngược như vậy, đã làm tổn hại nghiêm trọng sự sáng suốt trong việc sủng nhiệm của thánh triều, lại còn phạm tội đại ác lừa dối trời đất, phản bội nghĩa lớn. Dù trời đất có dung thứ, chưa thi hành hình phạt rõ ràng, nhưng há có thể để kẻ ấy mãi làm ô uế nơi thanh cao, bàn luận chính sự? Nếu Ngạn Nhược còn chút máu mặt, tâm trí không khác người thường, thì há còn mặt mũi nào vào hầu trong màn trướng, ra vào nơi cấm địa? Huống chi miệng nói lời nhân nghĩa của tiên vương, mà hành động lại như kẻ lừa đảo nơi chợ búa, thật sợ rằng quỷ thần cũng không dung tha. Nay nếu cách chức kẻ ấy về nơi tản mạn, chỉ là trách phạt nhẹ, đó chính là lòng nhân từ bảo toàn của bệ hạ.” Lại thiếp hoàng: “Nhân Thứ phạm tội cực hình, nay đã bỏ qua không tra xét kỹ, ắt sẽ mở đường cho việc biện bạch sau này, cho rằng bị oan ức. Hơn nữa, quan khám xét Mạnh Dịch nhìn tình thế mà xử án, làm sai pháp luật, công khai mua bán công lý, cũng nên trừng phạt rõ ràng. Vì thế, việc yêu cầu khám xét lại không thể bỏ qua. Nếu cho rằng việc này liên quan đến nhiều người, gây phiền nhiễu, thì nên ban chỉ rõ ràng, sai quan được cử, ngoại trừ những người lại ở huyện Dương Trạch cùng Nhân Thứ đồng mưu phạm tội, và những kẻ sau này truyền đạt tình hình vụ án, thay đổi sự việc, còn lại dân chúng không được triệu tập. Nếu cần hỏi cung để đối chiếu chứng cứ, chỉ cần lấy lời khai tại châu huyện, niêm phong gửi đến viện khám xét thi hành.” (Ngày 26 tháng 6 năm thứ 6).

[35] Ngày đó, chiếu cho Hàn lâm học sĩ kiêm Thị độc Triệu Ngạn Nhược thôi kiêm chức Thị độc, theo lời tâu của các quan ngự sử và gián quan.

Ngày 16, xin từ chối nhưng không được chấp thuận. Ngày 4 và 12 tháng 10, bị giáng chức. Sách 《Thực lục》 chép: “Chiếu cho Hàn lâm học sĩ Triệu Ngạn Nhược thôi kiêm chức Thị độc, vì có người tâu rằng Ngạn Nhược che giấu tội ác của con, vu cáo người khác và lừa dối Vua, nên có mệnh lệnh này.” Nay lấy hết lời tâu của các quan, theo tháng mà ghi chép ở trước. Sách 《Lưu Chí nhật ký》 chép việc Ngạn Nhược bãi chức Thị độc rất chi tiết, nay ghi chú ở đây.

Lưu Chí viết: “Ngạn Nhược có con trai trưởng là Nhân Thứ làm huyện lệnh Dương Trạch thuộc Hứa Châu, tham lam tàn bạo, phạm pháp có chứng cứ, quan Đề hình Chung Tuấn điều tra và phát giác, tình thế rất nghiêm trọng. Ngạn Nhược dâng thư nói: ‘Thần trước làm quan Gián, từng hặc tội Vương An Lễ, Tuấn thực là đảng của An Lễ, sợ rằng ông ta nhân cơ hội này để trả thù, việc xét xử có thể không công bằng, xin chuyển vụ án sang nơi khác để xét lại.’ Nội phê: ‘Theo lời tâu.’ Bèn sai quan ở lộ lân cận là Hoài Nam đến Hứa Châu xét án. Khi án thành, quan Lục vấn bác bỏ, cho rằng đã bỏ sót tội nặng, cần xét lại. Từ tháng 10 năm ngoái bắt đầu xét án, đến lúc này đã hơn nửa năm.

Tri Hứa Châu Hàn Duy tâu rằng: ‘Vụ án này liên lụy hơn 300 người, nay những người đã xét xử xong có thể kết án được 42 người, còn lại rất nhiều. Đang trong mùa hè nóng nực, nếu theo chỉ dụ triều đình chuyển vụ án sang Bạc Châu, địa phương xa xôi, đi lại trong nắng nóng, việc giam giữ kéo dài thật đáng thương. Vợ con của Nhân Thứ đã bệnh nặng, nhà quan lại còn như vậy, dân thường càng đáng thương hơn. Xin chỉ xét lại tại bản châu.’ Lã Đại Phòng bàn với hai ba vị đại thần rằng: ‘Trong vụ án của Nhân Thứ, tội tự đạo tang đã rõ, không cần bác bỏ gì, chỉ cần xử nặng là đủ.’ Triệu tập Pháp tự và Hình bộ bàn luận pháp luật tại Đô tỉnh, lúc đó là ngày 3 tháng 6. Hôm sau, sẽ xử tội đạo tang của Nhân Thứ, đến mức truất hai chức, cách chức, bãi nhiệm, không cần xét lại nữa.

Chiếu ban xuống, các quan dâng tấu chương liên tiếp: có người cho rằng án xử Nhân Thứ quá nhẹ, bỏ sót tội lớn; có người cho rằng vụ án trước chưa được thẩm vấn, sau này có thể kiện cáo, cần phải xét lại; có người cho rằng nếu không muốn mở lại vụ án, thì nên áp giải Nhân Thứ đến Đài, lấy lời khai một lần nữa. Ý kiến đại để cho rằng Lưu Chí và Ngạn Nhược là thông gia, việc này có liên quan đến nghi ngờ, nên ra sức bàn luận không ngừng. Lại đều công khai chỉ trích Ngạn Nhược trước đây không nên xin chuyển vụ án một cách bừa bãi, là dâng thư không đúng sự thật, lại nói rằng cho rằng Tuấn trả thù là vu cáo, xin trừng phạt nặng.

Lưu Chí nghe các đại thần nói với Vua rằng Ngạn Nhược là quan Tòng, thật không nên tùy tiện dâng thư, con có tội thì để quan phủ xử là được. Nhưng tình cha con của Ngạn Nhược rất thiết tha, mà lời tâu chỉ xin chuyển xét lại, cho rằng không đúng sự thật, vu cáo, là không phải. Các quan tấu chương không ngừng, bèn tăng án cho Nhân Thứ phải biên quản ở Trần Châu. Ngạn Nhược ba lần không được chấp thuận^[14], mà vẫn xin làm quan cung quán, đến lúc này mới có mệnh lệnh này. Các quan tấu chương chỉ có Giả Dịch, Dương Úy, An Đỉnh, đều nói Nhân Thứ ỷ vào thân thích mà phạm tội, ý chỉ Lưu Chí. Việc này Lưu Chí trước đã từng tâu mặt đối mặt, vì lo sợ có liên quan đến thân thích sẽ bị các quan chỉ trích, và không dám tham gia vào văn thư, nên từ đầu đến cuối không biết việc bàn luận, mỗi lần tâu đến việc này, đều lui xuống điện trước.”

Ngày 4 và 12 tháng 7, Lưu Chí lại viết, đều ghi chú vào ngày tháng đó.)

[36] Hình bộ thị lang Hàn Tông Đạo được bổ làm Hộ bộ thị lang, Lễ bộ thị lang Bành Nhữ Lệ được bổ làm Hình bộ thị lang.

[37] Lưu Chí tự thuật lại, Tông Đạo từng nói với Chí rằng: “Cha của Nhữ Lệ làm lại thuộc ở châu Nhiêu, trước đây Phạm Hi Văn giữ chức thái thú châu Nhiêu, cha của Nhữ Lệ dẫn con trai trưởng đến xin ghi tên, lúc đó khoảng mười lăm mười sáu tuổi, là anh của Nhữ Lệ. Thấy cậu ta mày mắt thanh tú, Hi Văn bèn hỏi: ‘Sao không cho học làm lại?’ Cha Nhữ Lệ đáp: ‘Nhà nghèo lắm. Vốn là nhà thường dân, việc học hành không phải là phần của mình.’ Hi Văn ép cho vào trường, lại cấp tiền gạo để giúp đỡ, trong vòng một năm tiến bộ rất nhiều. Lúc đó Nhữ Lệ còn nhỏ, ngày ngày mang cơm cho anh, mỗi lần đều được giữ lại dạy chữ, bèn theo học, rồi thành tài. Nhữ Lệ sau khi đỗ khoa cử, đi qua đất Hứa, lúc đó con trai của Hi Văn là Phạm Thuần Lễ đang làm Thiêm châu sự, Nhữ Lệ liền đến bày tỏ lòng kính trọng, kể lại ân nghĩa. Thuần Lễ không hiểu nguyên do, Nhữ Lệ tự kể lại như vậy, cho rằng nhà mình vốn không học hành, nhờ sự dạy dỗ của tiên công, nên đổi được nghiệp, không chỉ biết học, nay lại thành tựu được gia đình, được ngang hàng với sĩ đại phu, ân này không thể báo đáp. Họ Phạm khen Nhữ Lệ, nói rằng người khác đỗ trạng nguyên, há lại chịu kể chuyện người khác không biết, chuyện mọi người thường xấu hổ không nói, để tạ ơn người sao!” Chí nói: “Nhữ Lệ thật đáng quý.” Tông Đạo bèn nói với Chí: “Ngài biết Nhữ Lệ, sao không trả lại chức cũ cho ông ấy?” Chí đồng ý.

Nhữ Lệ vốn xin chuyển sang Bộ Binh để tránh Lương Đào, nhưng Binh bộ thị lang Vương Phần bị bệnh đau chân, ngại việc tế tự nhiều ở Bộ Lễ, nên không thể đổi chỗ được. Gặp lúc Hộ bộ thị lang Phạm Thuần Túy được bổ làm Diên An, Tông Đạo lúc đó đang quyền lãnh Bộ Hộ, bèn chính thức bổ nhiệm ông, còn Nhữ Lệ thì bổ vào Bộ Hình. Bộ Lễ không đặt chức phó, tự nhiên không thiếu người, nghe nói Nhữ Lệ cũng không coi thường Bộ Hình. Như vậy thì các bộ cơ bản đã ổn định, những người đang ngóng chờ lần lượt cũng tạm yên lòng.

[38] Tam tỉnh và Xu mật viện tấu rằng: “Ôn Khê Tâm dâng ngựa cho Văn Ngạn Bác. Theo lệ cũ: ngựa được gửi đến Kinh lược sứ, quan lại đáp tạ, còn ngựa thì nộp vào quan. Nay xin chỉ dụ.” Thái hoàng thái hậu ra lệnh đem ngựa ban cho Ngạn Bác. Vương Nham Tẩu nói: “Nếu bệ hạ ban một chiếu thư tặng ông ấy, cũng là việc tốt đẹp của triều đình.” Ban đầu, Lã Đại Phòng và Lưu Chí cùng các quan bàn việc tặng ngựa ở điện Sùng Chính, định chỉ dùng lệ của quan coi quân. Hàn Tông Ngạn nói: “Đang nghi ngờ mặt mày lạ.” Các quan đều im lặng. Khi gọi vào chầu, Nham Tẩu nói: “Nên ban chiếu cho Ngạn Bác.” Tô Triệt và Tô Tụng phản đối. Phó Nghiêu Dũ nói: “Triều đình ban ngựa cũng là việc thường, có gì mà không được ban?” Nham Tẩu nói: “Có thể gợi ý hai tể tướng.” Khi đến sân điện Diên Hòa^[15], mới gợi ý xong. Tuy nhiên, ý của hoàng thượng đã rõ, nên có ý ban tặng. Sau đó, Xu mật viện muốn soạn tờ tráp ghi rõ đầu đuôi cho Ngạn Bác biết, lại sai Phạm Dục đích thân đưa ngựa đến. Nham Tẩu nói: “Tờ tráp quá nhẹ, cần ban chiếu.” Bèn thêm sáu chữ “lệnh Học sĩ viện ban chiếu”, rồi tấu trình lại, trước tiên trình lên, Tam tỉnh mới ban hành.

[39] Tháng đó, Triệu Ngạn Nhược vì con là Nhân Thứ xin chịu tội và được tha tội; Tô Triệt xin tránh anh trai ra ngoài nhưng không được chấp thuận; Văn Ngạn Bác từ chối việc con được thăng chức, được chấp thuận. Lưu Chí cho rằng cả ba việc đều nên ban chiếu, nhưng đều không được dùng, điển chương triều đình đã bị bỏ qua.

(Theo ghi chép của Chí ngày 12. Chí làm Hữu tướng, mới có lời này, không biết ai sẽ chịu trách nhiệm, tạm ghi lại cuối tháng, đợi xem xét thêm.)