[PREVIEW] QUYỂN 466: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 6 (TÂN MÙI, 1091)

Bắt đầu từ tháng 9 năm Nguyên Hựu thứ 6 đời Vua Triết Tông đến hết tháng đó.

[1] Tháng 9, ngày Đinh Hợi, Xu mật viện tâu: “Kinh lược ty Hà Đông tấu báo rằng Tây Hạ đã tiến sâu vào châu Lân, châu Phủ^[1], tấn công và bao vây các thành trì.” Triều đình ra chiếu lệnh cho ty này phải nghiêm khắc răn dạnh ty quân mã lộ Lân Phủ cần thận trọng, tinh tế, đồng thời phô trương thanh thế, tập hợp quân lính ứng cứu, nhất định phải khiến quân địch rút lui sớm, bảo đảm các thành trại được an toàn. Lại lệnh cho Phạm Thuần Túy xem xét tình hình thuận lợi, nếu có thể xuất binh thì lập tức theo chiếu trước mà kéo dãn địch và phối hợp ứng phó.

(Cựu lục chép: “Ban đầu bàn rằng việc tiên đế kinh lược biên giới phía tây là thích làm lớn chuyện. Bèn bỏ thành trại, bãi bỏ phòng thủ, dùng lễ hậu để chiêu dụ người Khương. Tưởng rằng có thể khiến binh dân được nghỉ ngơi. Dùng lời lẽ nhún nhường, hậu lễ, không gì là không làm. Sứ giả triều cống chưa về, biên giới chưa vạch rõ, quân địch đã xâm phạm bờ cõi. Lúc đó gian thần trong triều, đạo Vua không được thiết lập, khiến người Tây phạm tội ngỗ nghịch, trong ngoài đều bó tay, sắp đặt sai lầm, khiến chúng được đắc chí, như vào chỗ không người, thu lợi lớn rồi rút về, thật đáng phẫn nộ.” Tân lục biện giải: “Đoạn trên là lời Xu mật viện răn dạnh lộ Lân Phủ phải thận trọng, tinh tế, kéo dãn địch và phối hợp ứng phó, chưa có việc thất bại. Sử thần nói ‘đạo Vua không được thiết lập’, vu khống quá đáng, văn ý cũng không hợp lý, nên xóa bỏ 98 chữ trước đó.”)

[2] Ngày Mậu Tý, Kinh lược sứ Phạm Thuần Túy của Phu Diên lộ tâu: “Theo điệp văn của Ty Kinh lược An phủ sứ Hà Đông lộ, ngày 26 tháng 8 nhuận, Tây Hạ cướp bóc dân chúng, quân giặc ở các châu Lân, Phủ không biết có đến hàng vạn ngựa. Thần đã xét việc áp tải lễ vật mừng sinh thần chúa Tây Hạ và sứ thần An Luân, Lưu Trình mang quần áo mùa đông đã đến phủ Diên An, theo lệ thường nên qua biên giới sau ngày 11 tháng này, và khoản tuế cống bạc lụa đợt đầu tiên nên qua biên giới vào ngày 25 tháng này. Vì Tây Hạ đang cử binh xâm phạm Hà Đông, nếu để An Luân, Lưu Trình vẫn theo lệ thường qua biên giới vào ngày tháng đó, thần e rằng triều đình đã nghe tin Hà Đông bị giặc cướp, sẽ có thay đổi khác về việc cử sứ lần này; nếu lập tức bảo An Luân đừng qua biên giới, lại sợ ý triều đình không cho là phải. Vì ngày đã gấp, chờ chỉ dụ không kịp, thần đã dặn riêng An Luân dùng công văn nói là bệnh, lại chuẩn bị văn thư của quân Bảo An chuyển đến châu Hựu. Xin triều đình sớm ban chỉ dụ.”

Thiếp hoàng: “Triều đình khoan dung với người Hạ, nhẫn nhịn đã lắm, mà chúng càng ngày càng ngang ngược. Nay bảo An Luân giả bệnh, trì hoãn vài ngày, chỉ là tạm lấy cớ kéo dài thời gian để chờ mệnh triều đình, nhưng việc cử sứ ban ân lễ thì sao! Kính xin triều đình giữ gìn quốc thể, xét kỹ bàn luận.”

“Lại nữa, thần xét thấy, năm nay Tây Hạ ba lần cử đại binh, ngang ngược quá mức. Mỗi lần tra hỏi, chúng chỉ nói đang xét lại^[2], giả vờ không biết. Xét lòng chúng, bề ngoài giữ danh nghĩa không thiếu cống phụng để thu lợi buôn bán, nhưng thực chất không bỏ việc xâm lược. Chúng muốn từ đây coi việc này là thường lệ, khinh nhờn lừa dối, đã đến cực điểm. Chưa cử sứ áp tải qua biên giới, dù chỉ là một mặt của Kinh lược ty cử đi, xem văn thư châu Hựu gửi lại gần đây, lời lẽ kiêu ngạo, không chút nhún nhường. Nếu nhận lời kiêu ngạo của chúng, rồi bảo quan áp tải cầm lễ đi^[3], thì sợ mệnh triều đình quá nhẹ, quốc thể quá yếu. Lại thêm giặc biết ý ta, sau này năm nào cũng có thể cử binh xâm phạm biên giới, hại dân lành. Mà triều đình cử sứ mang lễ, vội vàng không kịp, ban thưởng ân điển không giảm chút nào, e rằng không phải là cách dẹp yên binh đao, an dân. Kính xin triều đình thấu rõ cơ sự, tính kế lâu dài hơn.”

(Thuần Túy tấu việc này vào ngày 3 tháng 9.)

[3] Ngày Kỷ Sửu, ban chiếu lấy gạo từ số quân thiếu của cấm quân để sung vào kho thượng cung của hai xứ Chiết.

(Việc này ghi trong 《Chính mục》 ngày mồng 4 tháng 9. Cần xem xét thêm.)

[4] Ngày Canh Dần, Xu mật viện tâu rằng quân Tây Hạ xâm phạm châu Lân, châu Phủ chưa rút lui. Ban chiếu cho Kinh lược ty lộ Hà Đông răn dạy Trương Nhược Nột phô trương thanh thế quân đội, chiếm giữ địa lợi, xem xét tình hình địch, tuyển mộ những người dũng cảm không sợ chết, dùng mưu kế đánh đuổi, hoặc nhân lúc quân địch mệt mỏi rút lui, chọn thời cơ thuận lợi để đánh chặn.

[5] Lễ bộ tâu: “Các quan tâu rằng, sinh viên Quốc Tử Giám không được hỏi han thầy giáo để mở mang kiến thức, các quan phụ trách giáo dục không coi việc giảng dạy là trách nhiệm của mình. Nay xin ban chiếu cho bộ này xem xét và tâu lên. Nay muốn cho sinh viên khi có điều gì cần hỏi thì được gặp các vị trưởng quan, cứ mười ngày thì vào ngày thứ ba, các học quan ra đề, trong đó thơ, phú, luận cho phép lấy từ kinh, sử, tử, tập hợp các trưởng quan và học quan giải thích, về trai phòng báo cho các sinh viên, sáng hôm sau trước giờ ăn sáng nộp bài, cuối tuần gửi cho bác sĩ kiểm tra. Thỉnh thoảng triệu tập sinh viên, lấy bài tập đã nộp, giảng giải trên giảng đường, giao cho bác sĩ mỗi tháng đi tuần tra các trai phòng thuộc quyền, hỏi han và kiểm tra việc học của sinh viên. Các kỳ thi riêng không bắt giam tại chỗ, muốn cho không bỏ việc giảng dạy.” Được chấp thuận.

(Lời tâu của các quan, là của Sầm Tượng Cầu. Đã ghi trước đây.)

[6] Hữu triều nghị đại phu, thí Đại Lý khanh Hàn Tấn Khanh mất, được tặng 100 tấm lụa.

(Việc tặng lụa cho Tấn Khanh ghi trong 《Chính mục》 ngày 14.)

[7] Ngày Tân Mão, ban chiếu rằng các Thượng thư Lục bộ từng giữ chức Chấp chính quan, khi đứng ban thì đứng ở phía trước một chút so với các Thượng thư Lục bộ khác.

[8] Lễ bộ tâu: “Những người ứng tuyển bổ sung vào ngoại xá, nếu ngày thi tư thí đại nghĩa, ai muốn thi thơ, phú thì thi vào trường thứ hai, mỗi người đều có số hiệu riêng, các bác sĩ phải túc trực. Từ ngày bắt đầu thi, ấn định thời gian chấm thi riêng, nếu số thí sinh trên một nghìn người thì thời gian chấm thi tối đa là mười ngày, cứ giảm một trăm người thì giảm một ngày, dù số người ít cũng không được giảm quá năm ngày. Lấy những bài văn lý lẽ thông suốt làm đạt chuẩn. Các quan trưởng và phó cùng chấm thi, quan phong di cùng kiểm tra số hiệu rồi mở niêm phong^[4], ghi vào sổ rồi công bố, đồng thời báo lên Tam tỉnh và Lễ bộ.” Vua đồng ý.

[9] Ngày Nhâm Thìn, Xu mật viện tâu: “Quân Hạ xâm phạm châu Lân, châu Phủ, tuy đã rút lui, nhưng nay theo báo cáo từ các vùng biên giới Thiểm Tây, chúng đang tụ tập gần biên giới, e rằng sẽ lại xâm phạm các nơi khác.” Vua ban chiếu cho các lộ Kinh lược ty Thiểm Tây, Hà Đông, nếu gặp quân Tây Hạ xâm lược, binh lực của bản lộ không đủ chống cự, thì lập tức thông báo cho nhau, phối hợp kéo quân ứng cứu. Lại lệnh các quan suý thần của các lộ, phải nghiên cứu kỹ lưỡng tình hình lợi hại, lập kế hoạch và biện pháp, bí mật trình bày phương lược lên triều đình. Những người dân ở khu vực châu Lân, châu Phủ thường bị giặc giết hại, cướp bóc, đốt phá nhà cửa, lệnh cho Kinh lược ty căn cứ vào tuổi tác già trẻ, số lượng nhà cửa nhiều ít mà cấp tiền lụa theo thứ bậc. Hoặc nếu lương thực bị đốt cháy, ruộng đồng bị giày xéo, cũng tùy nghi cứu tế.

(Lệnh các quan suý thần nghiên cứu kỹ lưỡng phương lược, có thể tham khảo tấu chương của Phạm Thuần Túy ngày 26 tháng 9.)

[10] Kinh lược sứ lộ Tần Phượng là Lữ Đại Trung dâng ba kế sách, nói rằng:

[11] Hạ quốc dựa vào vùng đất phì nhiêu phía nam sông Hoàng Hà để sinh sống, phía đông là dãy Hoành Sơn, phía tây là vùng Thiên Đô, Mã Hàm Sơn, còn lại phần lớn không thể canh tác hoặc chăn nuôi. Nếu ở gần Hi Hà lộ, phía bắc thành Định Tây, ngoài khe đá Thạch Hạp Tử; gần Tần Phượng lộ, ở Thiển Tỉnh; gần Kinh Nguyên lộ, ở cửa khe Một Yên, mỗi nơi đặt một trại lớn (Phu Diên, Hoàn Khánh hai lộ lợi hại chưa rõ ràng, xin xuống từng nơi xem xét), người Khương vốn luyến tiếc quê hương, ngại di chuyển, ắt sẽ quy thuận. Nếu chiêu dụ họ, sẽ tạo thành hàng rào, không cần đặt thêm đình chướng bên ngoài. Thêm vào đó, núi rừng ngăn cách, sa mạc làm ranh giới, Trung Quốc làm viện trợ. Họ mất đi lợi thế địa lý này, ắt sẽ tự suy yếu, ngày sau dù muốn hoành hành cũng không được. Đây là thượng sách.

Nghe nói về việc biên giới, triều đình trước đã ra chỉ thị, theo lời thề năm Khánh Lịch thứ năm, lấy nơi người Hán và người Phiên hiện đang ở giữa hai biên giới làm ranh giới, đây là trung sách. Còn về địa giới Lan Châu, Thông Viễn quân, nếu theo lời tấu của Phạm Dục, đây là hạ sách. Thần nghĩ rằng triều đình muốn mở rộng xây dựng, nhưng chưa biết sẽ chọn sách lược nào? Kế hoạch này cần được quyết định trước, rồi tính toán công việc, chuẩn bị vật liệu, sau đó điều động quân Hi Hà, Tần Phượng, hẹn ngày chia quân đánh dẹp, cùng nhau xây dựng. Khiệm vụ quân sự cũng cần được sắp xếp, thường xuyên thay đổi, đánh nhanh rút gọn, người Tây Hạ ắt không dám đến gần trại. Trong thời gian ngắn, việc của ta sẽ thành. Thượng sách nghe từ các bậc sĩ phu, cũng là chí của Tiên đế, nhưng đã thất bại khi gần thành công. Kế đến là trung sách, đáng lẽ phải kiên quyết thực hiện, nhưng triều đình vội vã giảng hòa, rồi lại thay đổi. Hiện chỉ còn hạ sách, nhưng vẫn chưa quyết định, khiến người Tây Hạ dò xét nhiều năm, xâm lấn biên giới, xúc phạm không ngừng. Họ cho rằng triều đình ngại dùng binh, nên đòi hỏi gì cũng được. Nay đã cắt bỏ tuế cống, lại có quân các lộ đủ sức chống đỡ, đó là nhờ âm phù của tông miếu xã tắc. Đã ban lệnh khoan dung, nay cần sửa lại, cơ hội không thể bỏ lỡ, đây chính là thời cơ.

(Trước đây chấp nhận yêu cầu của họ, vì muốn sớm ổn định biên giới, nay không thể bao dung, nên cương quyết đoạn tuyệt, mọi việc cần xử lý theo lẽ phải.)

[12] Tây Hạ mỗi khi có đại cử động, thường kéo dài nhiều tháng, vì mỗi người tự chuẩn bị chi phí. Còn các lộ thì đều do quan cấp, hiệu lệnh vừa ban ra, không ai dám chậm trễ. Chỉ so sánh về đói no, nhàn hạ hay vất vả, khó dễ, đã có thể khuất phục được địch, sao lại lo sợ họ đến? Đó là do các tướng thần quen mà không xét kỹ, chưa từng vì triều đình mà tính toán sâu xa. Xin từ nay về sau, chia số tiền vật tứ năm ban cho các lộ, thêm vào để giúp việc biên phòng. Mỗi khi phòng bị mùa xuân hay mùa thu, không kể có tin báo hay không, thường lệnh di chuyển quân đến gần biên giới, làm cho địch nghi ngờ mà đến^[5]. Chỉ cần khiến địch đến mà không thu được gì, thường dùng kế cố thủ và thanh dã, khi rút lui có phòng bị, quân ta ở trong cảnh giới, không quên cảnh giác. Lũ tiểu khương ngu muội kia, ắt sẽ chán việc điểm tập, trong hai ba năm, thế lực của chúng tự nhiên sẽ suy yếu, đó là kế ngồi yên mà thắng. Thượng sách là giữ mà không đánh, tức là dùng sa mạc làm giới hạn, người Tây Hạ không có nơi nào có nước cỏ để tụ tập. Trung sách là giữ mà đôi khi đánh, tức là người Hán và người Phiên ở cách xa nhau, hành động hơi khó khăn. Hạ sách là giữ mà thường xuyên đánh, tức là bên này bên kia qua lại nhanh chóng, không thể đuổi kịp nhau. Trung sách và hạ sách đã có kế đánh, cần phải lập pháp báo trại, sau đó mới có thể bảo vệ dân chúng. Trước đây việc biên giới muốn nhanh chóng, kế này còn khó thực hiện, nay tính toán xa, nên coi là hạ sách.

(Theo tấu nghị của Đại Trung, trả lời mật tráp hỏi, tức là ngày 7 tháng này, ngày Nhâm Thìn viết. Hành trạng của Lương Đào nói: “Hi Hà xin xây các trại như Nhữ Già, các quan biên thần cho rằng người Hán chiếm trước thì thắng. Tướng Tần Phượng lại xin xây trại Kết Châu, Nạp Mê, Xu mật viện cho rằng nên trị Tần Phượng trước, những nơi Hi Hà xây dựng đều là đất mà người Tây Hạ nhất định tranh giành, chưa thể xây được. Đào nói: “Trị biên là để chế phục di địch, nên làm việc gấp trước, việc chậm sau. Nay lại trị Tần Phượng trước rồi mới đến Hi Hà, là làm chậm việc gấp. Nơi chế thắng, phải chiếm lấy yếu hại, để nắm thế hình, người Tây Hạ phản nghịch, nhiều lần xâm phạm biên cảnh, đúng lúc nên xây dựng, không phải lúc không có việc, đây là cơ hội không thể bỏ lỡ, không có gì phải nghi ngờ.” Bèn hạ lệnh cho các lộ không dùng địa giới đã vạch định trước, mỗi nơi chiếm lấy yếu hại, nhân thời cơ mà xây dựng.” Xét hành trạng nói tướng Tần Phượng, không biết là ai, đợi tra cứu. Nên phụ vào đây sau ngày 9 tháng 6 năm sau hoặc ngày 28 tháng 2.) Kinh lược sứ Hoàn Khánh lộ Chương Tiết tấu^[6]:

(Ngày 14 tháng 9 năm thứ 6 tấu việc này, nay phụ vào lúc ban chiếu ngày 7.)

[13] Thần xét kỹ sách lược phòng bị biên giới, vừa phòng thủ vừa đối phó. Triều đình đã tha thứ lỗi lầm cũ của Tây Hạ, cho phép họ hối cải, lại ban cấp lễ vật hàng năm, trả lại bốn trại đất đai để thỏa mãn lòng tham lam của họ, hàng năm cho phép cử sứ giả đến cống nạp, ban thưởng rất hậu. Từ khi thông sứ đến nay, nhiều năm họ đều xin phân định biên giới, yêu sách không ngừng. Triều đình đều nhẫn nhịn, để họ bàn bạc với quan lại biên giới. Lòng nhân từ của trời đất, thật là đến cùng vậy. Thế mà họ lại phụ bội ân tín, ngạo mạn ngày càng sâu, dám dấy binh xâm phạm biên giới. Nếu cứ buông lỏng không hỏi đến, sau này ắt sẽ thành đại họa. Việc triều đình làm hôm nay, đúng là nắm bắt thời cơ, kế sách tiêu trừ gian tặc, chắc chắn không ngoài ý chỉ của bệ hạ. Thánh tâm khiêm tốn, lại hỏi ý kiến các quan trấn thủ biên giới, thần ngu muội đây, dám không hết lòng.

Thần trộm nghĩ, người Khương Nhung đã bị đuổi đánh lâu rồi, từ niên hiệu Khánh Lịch đến nay, mỗi lần xâm lấn, nếu không phải là toàn quốc xuất binh thì không thể tiến sâu được. Nay từ tháng 8 họ tập trung quân ở biên giới, khoảng 40-50 ngày, quân số mới tập hợp đủ. Ban đầu định đánh Phu Diên, Hoàn Khánh, bỗng một đêm kéo sang Lân, Phủ, bỏ gần lấy xa, ắt có ý đồ. Có lẽ họ nghi ngờ quân hai lộ cũng tập trung, nên chia một nửa quân đánh Hà Đông. Như vậy, triều đình ra lệnh kiềm chế, là kế sách rất đúng đắn. Lại nghĩ, nước nhỏ man di, đất đai có hạn, dân số ít ỏi, từ hè sang thu, huy động toàn quốc xuất binh, quân lính đã mệt mỏi, không thể không oán hận, sức lực cũng đã kiệt quệ, không thể không khốn đốn. Dùng quân mệt mỏi kiệt quệ mà đối đầu với quân nhân nghĩa của thánh triều, dù không đánh cũng có thể đợi họ tự diệt vong.

Kế sách hiện nay, nên ra lệnh cho các lộ, cho quân dân nghỉ ngơi, tu sửa phòng bị, mọi việc chỉnh đốn, không được khinh suất hành động. Nếu giặc nhỏ xâm nhập, thì để các thành trại và tướng lĩnh căn cứ địa bàn mình, đuổi đánh tiêu diệt, đuổi ra khỏi biên giới mới thôi. Nếu toàn quốc xâm lấn, thì kiên cố thành lũy, vườn không nhà trống, không đối đầu trực diện, đợi họ rút lui, xem xét quân tiên phong đã đi xa, sai tướng chiếm giữ nơi hiểm yếu thuận lợi, chia quân đánh úp, hoặc chặn đuôi, hoặc chặn đường về. Một lộ bị đánh, các lộ đều xuất binh ứng cứu kiềm chế, chúng làm sao chống đỡ nổi? Đó là kế sách phòng thủ, chưa đủ để gây tổn hại lớn cho chúng. Man di không có thành quách kiên cố, không có quân đội thường trực, tập hợp thì dùng được, tan rã thì khó tập hợp, dù dọc biên giới có người thay phiên phòng thủ^[7], mỗi nơi chưa đầy trăm người. Nên thừa cơ đánh vào chỗ trống, phá hoại mùa màng, không hạn chế thường lệ, dùng kế đánh nông, giao hết cho các quan lộ, xem xét tình hình mà làm. Hoặc sai hai tướng trở lên, tùy ý bố trí. Không cần dùng toàn quân chính quy, dân bắn cung người Hán và người phiên, rất đáng tin cậy, thêm vào đó là tuyển mộ quân địa phương, phối hợp với quân phiên. Những người, gia súc, tiền bạc thu được, đều chia cấp theo thứ bậc cho người xuất trận. Như vậy thì ai nấy đều vui lòng ra sức. Quân các lộ, thay nhau xuất kích, giặc cũng không biết lúc nào. Như vậy thì vùng giặc trong 300 dặm gần biên giới, không thể sinh sống, cũng không thể tồn tại, giặc không khốn đốn, chưa từng có vậy. Thi hành kế sách này, không quá hai ba năm, ắt sẽ quy hàng. Từ từ xem xét lòng thành của họ, nếu không phải giả dối, sau đó mới cho phép nộp lễ xưng thần. Suy đi nghĩ lại, không có kế sách nào hơn. Kính mong triều đình xem xét kỹ lưỡng, ra chỉ thị.

(Phạm Thuần Túy ở Phu Diên tấu vào ngày 26.)

[14] Hộ bộ xin rằng lương thảo trợ quân của Hà Đông lộ, việc chuyển vận không quá ba trăm dặm, nếu không phải lúc khẩn cấp thiếu hụt, cũng cho phép xem xét gia hạn, nhưng không được quá hai trăm dặm. Những hộ bị thiên tai mất mùa từ năm phần trở lên, vẫn được miễn việc đổi chác. Được chấp thuận.

[15] Ngày Quý Tỵ, Vua ngự tại điện Tập Anh để thi các cử nhân khoa chế.

[16] Ngày Ất Mùi, Đô chuyển vận ty Hà Đông lộ tâu: “Ty thần trước đây xin rằng các quan viên đã được ty cử đi ứng phó việc quân, nếu các ty khác dám giữ lại hoặc cử người khác thay thế, xin xử tội vi phạm chế độ, không được giảm tội dù đã thôi chức hoặc được ân xá. Nay xem xét thấy điều này quá nặng, xin được bỏ đi.” Được chấp thuận.

[17] Ngày Đinh Dậu, Tam tỉnh tâu: “Kỳ thi ứng chế khoa Hiền lương phương chính năng trực ngôn cực gián, Tả Tuyên đức lang, Tân tri huyện Hợp Giang, châu Lô là Vương Phổ, sơ khảo xếp hạng tứ đẳng thứ, phúc khảo xếp tứ đẳng, tường định theo phúc khảo; Ty lí tham quân phủ Hà Trung là Tư Mã Dửu, sơ khảo xếp ngũ đẳng, phúc khảo xếp tứ đẳng thứ, tường định theo sơ khảo; Bố y huyện Mi Sơn, châu Mi là Vương Đương, sơ khảo xếp ngũ đẳng, phúc khảo không đỗ, tường định theo sơ khảo.” Chiếu rằng: “Vương Phổ thăng một chức, bổ nhiệm làm Thiêm phán; Tư Mã Dửu đặc cách ban cho đồng Tiến sĩ xuất thân, đường trừ chức quan sơ đẳng; Vương Đương đường trừ chức Bạ uý.” Trước đó, Bí thư tỉnh khảo thí chế khoa đã chấm xong các hạng đỗ, chiếu cho Vương Phổ và những người khác vào thi ở điện Vua, đến nay ban ân.

[18] Chiếu rằng từ năm Nguyên Hựu thứ sáu, mỗi năm từ kho Nội tàng chi ra năm mươi vạn quan tiền, hoặc dùng lụa, vàng bạc chi trả, chuyển đến kho Nguyên Phong để bổ trợ chi phí quân nhu vùng biên giới.

[19] Ngày Mậu Tuất, Lại bộ tâu: “Các Tiểu sứ thần nghỉ bệnh chưa đầy trăm ngày, nếu khỏe mạnh nên đi chầu, những người đang làm việc thì qua cơ quan mình thuộc, còn lại qua Lại bộ nộp đơn, kèm theo ngày tháng nghỉ bệnh gửi đến các môn.” Được chấp thuận.

[20] Ngày Kỷ Hợi, Ngự sử trung thừa Trịnh Ung tâu: “Từ khi phục hồi phép sai dịch năm Nguyên Hựu đến nay đã sáu bảy năm, Hộ bộ chưa từng ngày nào không có đơn xin thay đổi. Xin triều đình trước hết chọn một lộ, chọn một hai người Giám ty và Tri châu, triệu đến Tam tỉnh, để họ trực tiếp nhận chỉ dụ, trước tiên từ một hai châu triệu các Huyện lệnh trưởng, mỗi người thăm dò lợi hại của phép dịch trong dân, cùng Giám ty và Trưởng lại bàn bạc, lập thành phép riêng cho mỗi châu, mỗi huyện.”

(Cựu lục chép: “Lúc đó thi hành phép sai dịch, nhưng phép cố dịch vẫn còn chỗ chưa thống nhất, nên cứ theo lỗi cũ mà sửa đổi thành phép, năm năm vẫn không thể thống nhất.” Tân lục biện rằng: “Đoạn trên là lời Ngự sử trung thừa Trịnh Ung nói rằng từ khi phục hồi phép sai dịch năm Nguyên Hựu đến nay đã sáu bảy năm, Hộ bộ chưa từng ngày nào không có đơn xin, xin chọn Giám ty và Tri châu bàn bạc lập phép riêng cho mỗi châu, mỗi huyện. Sử thần cho rằng cứ theo lỗi cũ mà sửa đổi là lời chê trách quá đáng. Nên xóa bỏ hai mươi sáu chữ trên.”)

[21] Ngày Tân Sửu, ra chiếu rằng các quan văn võ tại kinh có con gái chưa lấy chồng trong ba đời, đều phải kê khai gia cảnh.

[22] Hộ bộ xin rằng các sứ thần và nhân viên áp tải muối, lương thực, nếu làm mất mát hoặc thiếu hụt phải bị cách chức, dù có ân xá hay giáng chức cũng không được miễn. Theo lời xin.

(Chính mục chép: “Ngày 16, Chu Quang Đình nộp văn tự của Vương Củng.” Cần khảo cứu thêm để bổ sung. Lưu Chí trong sách ghi ngày 6 tháng nhuận tháng 8 về việc Hoài Đông đề hình Chung Tuấn điều tra việc của Vương Củng rằng: “Có tình hình thực tế gửi Vương Củng để xác minh xem có đúng hay không, chỉ dụ này dùng theo lệ của Tôn Bôn.” Chí cho rằng Vương Củng không may có Tôn Bôn làm tiền lệ, lại gặp Chung Tuấn hành động ngang ngược, thật đáng lo. Không biết cuối cùng xử lý thế nào, nay lại bị Chu Quang Đình nộp đơn.)

[23] Ngày Quý Mão, Long Đồ các đãi chế, quyền Lễ bộ thượng thư Lương Đào được bổ làm Hàn lâm học sĩ, Trung thư xá nhân Hàn Xuyên làm Lại bộ thị lang, Cấp sự trung kiêm Thị giảng Phạm Tổ Vũ làm Lễ bộ thị lang. (Xét: Ngày 27 tháng trước, Hình bộ thị lang Bành Nhữ Lệ dâng tấu về hình danh, sáu ngày sau, đổi làm Lễ bộ thị lang. Nay Nhữ Lệ vẫn còn ở Lễ bộ, lại bổ Phạm Tổ Vũ làm thị lang, Lễ bộ bấy giờ có hai thị lang, điều này trước đây chưa từng có, không rõ nguyên do. Ngày 21 tháng 11, Nhữ Lệ đổi làm Lại bộ, lại bổ Hàn Xuyên làm Lễ bộ, lúc đó Tổ Vũ vẫn ở Lễ bộ như cũ, đến ngày 16 tháng 6 năm sau mới thăng làm Nội hàn. Xuyên trước Tổ Vũ năm ngày được bổ làm tri châu Dĩnh, sau Tổ Vũ hai ngày mới bổ Tằng Triệu, từ đó Lễ bộ thị lang chỉ còn một người. Cần xét lại.) Bí thư giám, Trực bí các Vương Khâm Thần làm Công bộ thị lang.

[24] Bảo Văn các đãi chế, Hà Bắc lộ đô chuyển vận sứ Tưởng Chi Kì làm Hình bộ thị lang. Trung thư xá nhân Tôn Thăng tâu: “Chi Kì trước làm Ngự sử, dùng việc riêng tư để hãm hại người mà ông ta tiến cử là Âu Dương Tu, không nên được thăng chức.” Theo lời tâu. Sau đó lệnh cho Chi Kì làm tri châu Doanh.

(Tôn Thăng tâu về Chi Kì vào ngày 22, nay ghi chung.)

[25] Chiếu rằng ngự chế của Thần Tông hoàng đế gần đây đã hoàn thành sách, lệnh cho bản sở đem 40 quyển biên cơ tiến lên Xu mật viện trước, giao cho Cơ yếu khố quản lý.

[26] Hình bộ tâu: “Phàm quan người Phiên được thụ chức sứ thần, nếu quản lý bộ tộc Phiên yên ổn không gây sự, và không có việc bắt phu thuế gây phiền nhiễu, đợi đủ bảy năm; chức Tam ban sai sứ, Tá sai điện thị, đủ mười hai năm không phạm lỗi, thì được xét duyệt. Nếu phạm điều trên, tính cả tội tham nhũng và tội công, so với pháp triển niên thì tăng gấp đôi thời gian triển niên, việc quan trọng thì tâu xin quyết định.” Theo lời tâu.

[27] Ngày Giáp Thìn, ngự giá đến Thượng Thanh Trữ Tường cung.

[28] Ngày Đinh Mùi, chiếu cho con trai của Hướng Trọng Anh ở Xã châu là Vĩnh Lợi làm Ngân thanh quang lộc đại phu, Kiểm hiệu Quốc tử tế tửu kiêm Giám sát ngự sử, Vũ kị úy. Vì Trọng Anh bệnh không thể đảm đương công việc.

[29] Thái thường thiếu khanh Thịnh Đào tâu: “Xa giá đến cung Thượng Thanh Trữ Tường, theo lệ cũ, bệ hạ từ trướng ngự đi dọc hành lang lên điện. Nay phụng thánh chỉ, bước lên từng bậc thang mà lên. Xét theo nghi thức, bệ hạ chỉ triều bái ở ba điện Cảnh Tiêu, Tử Cực, Phiền Ly, còn lại phân mệnh cho các quan cận thần. Nay có chỉ thân đến điện bản mệnh của Thái hoàng thái hậu, Hoàng thái hậu dâng hương xong, mới trở về điện trai. Thần được tận mắt chứng kiến thánh đức, không dám im lặng, xin tuyên bố ghi vào sử quán.” Vua nghe theo.

[30] Ngày Canh Tuất, xuống chiếu cho Ty đề hình lộ Hà Đông, cho phép các hộ dân ở châu Lân, phủ, châu Phong từng bị giặc Tây cướp bóc trâu cày được mượn tiền trong kho Thường Bình để mua trâu, số tiền mượn sẽ được thu dần dần.

[31] Ngày Tân Hợi, Trực Long đồ các, Phát vận sứ các lộ Giang Hoài, Kinh, Chiết là Vương Địch được làm Hình bộ thị lang, Long đồ các đãi chế, Tri châu Doanh là Tiền Hiệp được làm Phát vận sứ các lộ Giang Hoài, Kinh, Chiết.

[32] Xuống chiếu phong cho những người tiến cống của A Lý Cốt làm Ngân thanh quang lộc đại phu, Kiểm hiệu Quốc tử tế tửu kiêm Giám sát ngự sử, Vũ kị úy. Lý A Ôn, Lũng Dụ Dược Tứ được làm Phó quân chủ bản tộc, Khê Chiên làm Đô chỉ huy sứ bản tộc, Kết (Khẩu ngột) làm Quân chủ bản tộc^[8], Sất Nạp, Đảng Chi, Kim Kết, Ma Lệnh Nhất Súc đều làm Phó quân chủ bản tộc.

[33] Binh bộ thị lang Vương Phần được làm Bảo văn các đãi chế, Tri châu Tề, theo lời xin của ông.

[34] Trung đại phu, Long đồ các đãi chế, Tri châu Hồng là Hùng Bản mất.

[35] Kinh lược sứ lộ Phu Diên là Phạm Thuần Túy tâu:

[36] Theo trát tử của Viện Xu mật: Nước Hạ đã mất đi sự cung thuận, lại còn cắt đứt ân tứ, tất sẽ nổi giận, ngày ngày tính kế quấy nhiễu biên giới. Cần phải có phương lược khác, khiến giặc Tây không thể tập trung gần biên giới, định cư lập nghiệp, để chúng mệt mỏi chán nản, sớm chịu nghỉ ngơi. Phụng chiếu lệnh cho các quan đứng đầu tinh tâm nghiên cứu, bí mật chuẩn bị phương lược, nhanh chóng tâu lên, không được để lộ xuống cấp dưới.

[37] Thần trộm nghĩ, từ năm Nguyên Hựu đến nay, triều đình đối phó với người Hạ và xử lý việc biên cương, đều lấy lễ nghĩa làm gốc, lấy ân tín làm đầu. Dù chúng nhiều lần ngang ngược, dân biên giới bị hại, nhưng triều đình vẫn bao dung, mong muốn ngừng binh đao. Tuy nhiên, trong sáu bảy năm qua, quân lính biên phòng chưa từng giảm bớt, chi phí lương thực chưa từng tiết kiệm, kế hoạch phòng thủ chưa từng lơi lỏng, mà chúng lại càng thêm hung hãn, mối họa biên cương ngày càng nghiêm trọng. Vì vậy, triều đình cần thay đổi phương lược. Chỉ dụ của triều đình nhằm ngăn giặc phương Tây không thể đến gần biên giới lập nghiệp, khiến chúng mệt mỏi chán nản, sớm ngừng chiến tranh. Đó chính là phương lược lớn hiện nay, tóm lược như vậy.

Tuy nhiên, thần nghe rằng Lương Ất Bô nắm quyền lâu ngày, thường tự hào về việc chống lại triều đình trước mặt người trong nước. Năm Nguyên Hựu thứ hai, chúng ba lần cướp phá Kinh Nguyên, quân số lên đến hàng chục vạn, cả vùng bị tàn phá, nhưng mười một tướng lĩnh Hán quân chỉ đứng trong thành, không xuất kỵ binh, để chúng cướp bóc xong rồi rút về. Dân chúng đến nay vẫn oán hận. Sau đó, chúng lại nhận được toàn bộ số vàng bạc, lụa là mà triều đình cấp hàng năm^[9]. Ất Bô thường nói với mọi người: “Nhà Ngôi Danh cai quản quốc sự, có công lao gì như thế này không? Nam triều có từng sợ hãi như vậy không?” Sau này, mỗi lần xuất binh, hắn đều nói: “Ta liên tục điểm binh trong nhiều năm, chỉ muốn khiến triều đình sợ hãi, để người trong nước đòi ngừng chiến mà thôi!” Dùng cách này để mê hoặc quần chúng, nên chúng càng sợ hãi mà chưa oán hận sâu sắc.

Trước đây, khi Nguyên Hạo nổi loạn, dù nhiều lần sai người đến cầu hòa, nhưng lại đưa ra những điều kiện ngạo mạn khó chấp nhận. Triều đình không đồng ý, hắn liền nói với quần chúng: “Ta cầu hòa mà Nam triều không cho.” Dùng cách này để kích động lòng oán hận của quần chúng, khiến họ ra sức chiến đấu. Ất Bô nay đang bắt chước theo.

[38] Nay triều đình đã bàn việc giáng phạt, nên làm hịch của tướng biên phòng, dùng lời lẽ dễ hiểu, nói rõ việc Ất Bô tham lam không chán, phạm tội nghịch thuận, triều đình dùng binh là do bất đắc dĩ. Lệnh cho các lộ in nhiều bản, dùng chữ Hán và chữ Phiên đối chiếu nhau, phái kỵ binh nhẹ mang đi rải rác ngoài biên giới giặc trăm dặm, để một người truyền mười, mười người truyền trăm, thì mưu gian của Ất Bô, mọi người sẽ biết, không chỉ có thể phá tan mưu đồ của chúng khiến chúng oán giận, lại có thể kích động chúng, khiến chúng biết họa bắt đầu từ họ Lương, mong có lý do để chúng oán giận và phản bội, đó là lợi cho Trung Quốc. Tuy nhiên, đã giáng phạt, thì từ nay biên giới nhà Hán phải ngày ngày lo phòng bị giặc cướp, căn cứ vào việc tuần tra, phải đảm bảo ngoài biên giới hai ba trăm dặm không có dấu vết người, thì mới có thể bố trí các công cụ quan sát và báo động. Muốn không có dấu vết người, phải dùng quân nhẹ và tinh nhuệ, tấn công gần và thường xuyên, không đúng thời mà xuất quân, sau đó mưu kế của ta, địch không kịp phòng bị, mà hành động của địch, ta ắt biết trước. Chỉ dụ của triều đình chỉ muốn khiến người gần biên giới của chúng không thể yên ổn làm ăn, thần cho rằng người gần biên giới không thể yên ổn làm ăn, chưa đủ để trói buộc yếu hại của nước chúng. Khiến cả nước chúng chạy đôn chạy đáo không kịp, mà không biết phòng bị thế nào, như vậy là được. Muốn như vậy, nên lệnh cho các lộ tướng thần, cùng chung sức, bàn bạc liên quan, một lộ sắp có hành động, thì các lộ khác giả vờ tập hợp quân, tạo thế xuất binh, để giữ phòng bị đối phương, thì thực tế xuất quân phân tán, giặc không có quân tập trung chống đỡ, các lộ thay nhau phòng thủ và xuất quân, thế lực phân tán và lực lượng mệt mỏi, mong có ý nguyện chán nản và ngừng lại.

[39] Lại nữa, từ trước đến nay, các lộ thường chú trọng việc chiêu nạp người đầu hàng. Từ niên hiệu Nguyên Phong trở đi, số người đầu hàng được các lộ thu nhận không phải là ít. Nếu cho rằng việc này có thể làm suy yếu lực lượng chiến đấu của địch, thì quân giặc Hạ mỗi lần xuất binh đều lên đến hàng chục vạn người, lẽ nào việc chiêu hàng có thể làm suy yếu được chúng? Nếu cho rằng có thể trợ giúp chiến đấu, thì việc người đầu hàng ra vào, các tướng lĩnh đâu dám hoàn toàn dựa dẫm? Việc liên quan đến nguy nan, động tới là tốn kém phòng bị.

Hơn nữa, họ đến đây phần lớn là do quân Hán xâm lấn, bức bách, tránh họa tìm đường sống, lại dẫn theo già trẻ, nương nhờ vào lương thực của đất Hán. Phàm một binh sĩ hay một người dân, số người già trẻ họ dẫn theo không dưới bốn năm người, nếu để họ ở lại biên giới, thì phải tính theo đầu người mà cấp lương thực, ngồi không mà hao tốn lương thực biên cương, đại thể một hộ phải tiêu tốn bằng chi phí của mấy binh sĩ. Dù có đất đai để cấp, cũng chiếm dụng đất đai mà các xạ thủ xin cấp, hơn nữa việc canh tác chưa ổn định, lý phải cấp dưỡng.

Trong số họ lại có nhiều kẻ gian tế, khi đất Hán có động tĩnh gì, thì họ bất ngờ bỏ trốn, khiến lộ bí mật, gây họa không nhỏ. Nếu di dời họ vào nội địa, thì nhân tình bất an, than oán mất chỗ nương thân. Từ khi dùng binh đến nay, số người bị di dời đến vùng Kinh Tây, Giang, Hoài không thể kể xiết. Xét điều cấm “người Phiên không được kết hôn với người Hán” được đặt ra, thực có ý sâu xa. Đã di dời vào nội địa, thì lâu ngày sau, việc vi phạm điều cấm tất nhiều, con cháu dần đông, làm mất ý nghĩa của pháp luật. Trong quá khứ đã từng có họa loạn Hoa, trong thánh triều nên lo tính kế muôn đời, không thể không thận trọng, cũng là một biện pháp phòng ngừa từ xa.

Như vậy, chính sách chiêu nạp có hại mà không có lợi, tương lai quân Hán xuất binh luân phiên, nên dừng hết để dứt bỏ tệ lâu ngày. Những việc khác cần làm, chỉ xin tuân theo chiếu chỉ mà thi hành. Tờ phụ: “Thần lại nghĩ, lý do triều đình thay đổi chủ trương, muốn các lộ cùng bàn kế sách làm khốn địch, là muốn khiến đất địch không thể cày cấy, người dân không được nghỉ ngơi, thì họ tất tự mưu tính kế nghỉ ngơi. Nếu không dùng mưu kế khống chế động tĩnh của họ, thì quân vừa xuất binh, dân Hán, Phiên bị tàn sát không ít. Đó đều là dân của ta, sao lại có tội gì! Thần e rằng sẽ làm tổn hại chính sách hiếu sinh của thánh triều. Hơn nữa, trên dưới quen thói cũ, lại sẽ giả mạo để được thưởng, tái phát tệ nạn như trước. Ba điều này đều không thể không lo. Thần mong triều đình nếu quả thật cho các lộ luân phiên xuất binh tinh nhuệ quấy nhiễu giặc, nên bí mật răn dạy các quan tướng lĩnh các lộ, mỗi khi có hành động, không cần quá bí mật, hơi để tiếng quân đi trước, thế như đại cử, khiến quân địch có thể tránh xa mũi nhọn của ta, sau đó xuất binh phụ để tăng uy tín, thì ai dám đối đầu? Cốt sao cho mấy trăm dặm đất hoang không thể cày cấy, quân địch không có thời gian nghỉ ngơi mà thôi.

Lại nghiêm khắc thực hiện pháp lệnh buôn bán, để cắt đứt hàng hóa, thì kế sách làm khốn địch đã nằm trong đó, không cần giết nhiều mà vẫn có lợi. Những việc gặp giặc lập công, ngoài việc thưởng binh sĩ kịp thời, đối với công trạng của các quan dũng cảm, hiệu dụng, sứ thần trở lên, nên giao rõ cho các quan chuyển vận sứ phó, phán quan, đề điểm hình ngục, tự mình điều tra, hai ty cùng bảo đảm, sau đó ban ơn cũng chưa muộn. Như vậy, các tướng lĩnh xuất nhập, biết ý triều đình xét thực, lo rằng giám ty đột nhiên xét cử, sẽ hối hận, mong rằng công và thưởng tương xứng, giảm bớt tệ nạn giả mạo.

Thần ngu muội, có lời nói vụng này, lại làm phiền triều đình lựa chọn.”

(Thuần Túy ngày 26 tháng 9 dâng tấu này, tờ trát của Viện Mật đã thấy ngày mồng 7, nhưng Thực lục đã sửa chữa lời văn, nay để cả hai.)

[40] Đô Thủy Giám tâu rằng, mùa xuân năm Nguyên Hựu thứ 7 cần điều động 8 vạn phu nhân để tu sửa sông ngòi.

(Sự việc ngày 26 trong 《Chính Mục》, cần xem xét thêm.)

[41] Ngày Nhâm Tý, ban đức âm, giảm án tử hình trong thiên hạ xuống lưu đày, tha tội đồ trở xuống. Đó là do Thượng Thanh Trữ Tường cung đã hoàn thành. Trước đó, có chiếu hỏi về việc xây dựng Tường Nguyên Hội Linh Quán và Trung Thái Ất cung đã hoàn thành, có ban đức âm xá tội hay không. Vương Nham Tẩu hỏi Lã Đại Phòng rằng: “Việc này thế nào?” Đại Phòng đáp: “Nhiều lần xá tội vốn không phải là việc tốt, nhưng ý của Thánh thượng đã phát ra, mọi người đều biết.” Nham Tẩu nói: “Năm Thiên Hi, Tường Nguyên hoàn thành, năm Trị Bình, Lễ Tuyền hoàn thành, đều không có xá tội, sao không dùng lệ này?” Đại Phòng muốn giảm bớt, chỉ áp dụng cho Tam Kinh hoặc Kinh Sư. Nham Tẩu nói: “Nhưng e rằng bốn phương nghi ngờ, suy đoán việc khác, trong quân đội lại sinh lòng mong đợi.” Phó Nghiêu Dũ tán thành. Lưu Chí nói: “Văn xá tội nói rõ là vì Trữ Tường, sao lại có nghi ngờ?” Nham Tẩu đáp: “Dù nói rõ, nhưng phương xa không biết, vẫn suy đoán.” Nham Tẩu cho rằng Ngọc Thanh Chiêu Ứng cung, Hội Linh Quán, Cảnh Linh cung đều hoàn thành vào năm Tường Phù, đều có ban đức âm xá tội, lúc đó Đinh Vị nắm quyền, dùng tà đạo để nịnh Vua, không thể lấy làm khuôn mẫu, không dám nói thẳng, nên chỉ dẫn chứng từ Thiên Hi, Trị Bình.

Khi đối đáp, Đại Phòng nói: “Nhiều lần xá tội không phải là việc tốt cho quốc gia, lại e rằng bốn phương nghi ngờ, và trong quân đội mong đợi đặc chi.” Nham Tẩu nói: “Người xưa có người sắp chết còn khuyên Vua đừng xá tội, điều này cho thấy xá tội không có lợi cho thánh trị.” Thái hoàng thái hậu nói: “Trữ Tường không thể so với Hội Linh, Thái Ất, trong đó có Tam Thanh.” Đại Phòng xin chỉ áp dụng cho Tam Kinh. Thái hoàng thái hậu nói: “Phải áp dụng cho cả thiên hạ.” Đến ba lần, mỗi lần đều nói “có Tam Thanh.” Chí nói: “Nên theo lời Thánh dụ.” Đại Phòng liền nói: “Xin tối nay khóa Học Sĩ Viện để ban chế.” Theo đó.

[42] Ngày Quý Sửu, Ngự Sử Trung Thừa Trịnh Ung tâu: “Các quan chấp chính thi hành pháp cấm yết kiến, không tiện.” Chiếu rằng các quan viên có việc lợi hại cần trình bày, không được cấm.

[43] Lại bộ tâu: “Võ thần nhận sáu bậc sai khiển, ở Xuyên, Quảng thì thành tư, còn lại ba mươi tháng là một nhiệm kỳ. Bộ này muốn ở Xuyên, Quảng vốn là ba năm tính làm một nhiệm kỳ, trong sáu phần thì trừ đi một phần. Các lộ khác ba năm nhiệm kỳ đầy, giảm xuống còn ba mươi tháng, trong phần thưởng sáu phần thì trừ đi một phần.”

[44] Hình bộ tâu: “Văn thư cần tấu, nếu có liên quan đến việc nhơ bẩn, tạp nhạp, thì tóm tắt sự việc tâu lên. Những việc liên quan sâu đến nhơ bẩn, tạp nhạp, cùng với việc dùng độc dược, yểm mị, chú trớ, thì tùy việc báo lên Thượng thư tỉnh, Xu mật viện.” Đều được chấp thuận.

[45] Ngày Giáp Dần, con trai của cố Khê Động Quy Minh Châu Đô Tuần Kiểm Hướng Vĩnh Minh là Vạn Tân được phong làm Ngân Thanh Quang Lộc Đại Phu, Kiểm Hiệu Quốc Tử Tế Tửu, Khê Động Quy Minh Tuần Kiểm, kiêm Giám Sát Ngự Sử, Vũ Kị Úy.

[46] Chiếu cho Tri Châu Lân Châu Tôn Hàm Ninh vì không rõ việc tuần tra, để giặc phương Tây quấy nhiễu, lệnh cho thay thế ngay.

(Ngày 8 tháng 11, Hàm Ninh bị giáng làm Giám Đương. Ngày 27 tháng giêng năm Thiệu Thánh thứ ba^[10], Xu mật viện tâu: “Quân Mã Ty Trương Nhược Nột bị giáng một bậc quan chức, vẫn sung chức Phu Diên Kiềm Hạt, Tri Châu Lân Châu Tôn Hàm Ninh bị giáng hai bậc quan chức và thay thế.” Chỉ riêng việc này không ghi chép về Nhược Nột. Cần xem xét thêm.)

[47] Binh bộ xin: “Các quan người phiên nếu làm mất giấy tờ thân phận, cáo sắc văn thư mà không ảnh hưởng đến việc thăng chuyển, thì từ chức tá trở lên kéo dài thời gian khảo hạch bốn năm, từ chức sai sứ trở xuống kéo dài bảy năm. Nếu ảnh hưởng đến việc khảo hạch, thì từ chức tá trở lên kéo dài bảy năm, từ chức sai sứ trở xuống kéo dài mười hai năm. Những người buôn bán, cầm cố hoặc nhận mua cầm cố, đều bị xử theo tội vi chế. Cho phép mọi người tố cáo, thưởng hai trăm quan tiền, lấy từ tài sản của phạm nhân. Các trường hợp con cháu, em cháu của binh lính người phiên được thừa tập, đều phải trong vòng một quý, bản thành trại phải xác minh và trình báo. Nếu quá hạn không trình báo, cho phép người được thừa tập khiếu tố, quan lại liên quan bị đánh một trăm trượng. Nếu có hành vi lừa đảo, giả mạo để thừa tập, người giả mạo bị xử theo tội vi chế, quan lại liên quan giảm hai bậc tội, người biết mà đồng tình thì cùng tội. Cho phép người tố cáo, thưởng hai trăm quan tiền, lấy từ tài sản của phạm nhân. Người được thừa tập nếu quá bảy năm mới khiếu tố, sẽ không được xét. Việc thừa tập của quan và binh người phiên, đều phải nộp bản sao lục, cử quan đối chiếu bản chính, xác nhận không sai sót rồi mới trình báo.” Được chấp thuận.

(Bản mới bỏ đi.)

[48] Chuyển vận ty các lộ Giang, Hoài tâu: “Các lộ chuẩn bị muối, trước đây theo chỉ dụ tháng chín năm Nguyên Hựu thứ nhất, quy định các châu Kinh Hồ, Giang Nam, Kỳ, Hoàng, Lư, Thọ, Quang, Thư so với quy định cũ giảm từ một đến hai năm, và các châu Túc, Bạc, Trừ, Hòa, Chân, Dương, Hào, Tứ, quân Vô Vi, các châu Thông, Thái, Sở, Hải giảm từ nửa năm đến một năm. Gần đây do các lộ bán muối giảm giá nhiều, có chiếu thư khôi phục lại số năm, dẫn đến tích tụ bất tiện, xin theo chỉ dụ tháng chín năm Nguyên Hựu thứ nhất.” Được chấp thuận.

(Bản mới bỏ đi.)

[49] Chiếu rằng ngày 15 tháng 10 làm lễ triều hiến ở cung Cảnh Linh, rồi đến thăm Thái học.

(Sách Chính mục ghi là ngày 29.)

[50] Thị lang Hình bộ Vương Địch tâu:

[51] Thần thấy các lộ phía đông nam trước kia tài chính dồi dào nhất, nên từ thời tổ tông đến nay, chi phí quân quốc phần lớn đều lấy từ đông nam. Tháng 9 năm Đại Trung Tường Phù thứ 3, Phát vận sứ Giang Hoài Lý Phổ tâu rằng, mùa xuân năm nay vận chuyển 6.790.000 thạch gạo, các lộ đều để lại đủ dùng trong 3 năm, lại còn để dành gạo chuẩn bị cung ứng và cứu tế, số lượng rất lớn. Tháng giêng năm Thiên Hi thứ nhất, tha gạo cung ứng của các lộ Giang, Hoài, đặc biệt bãi bỏ việc vận chuyển mùa xuân một lần. Thần nghĩ rằng, trong niên hiệu Tường Phù, ngoài gạo cung ứng của các lộ, đã có dự trữ đủ dùng trong 3 năm, đến chiếu tha năm Thiên Hi lại đặc biệt bãi bỏ việc vận chuyển mùa xuân một lần, điều đó cho thấy Chân Tông hoàng đế có ân đức sâu dày, lo xa, không chỉ thương xót nỗi vất vả của việc vận chuyển, mà còn muốn các lộ đông nam luôn có nhiều tích trữ.

Hiện nay tài chính đông nam ngày càng khó khăn, hao hụt, các quận huyện hiếm có nơi nào tích trữ đủ dùng trong hai năm. Năm nay hai lộ Chiết có ba châu Tô, Hồ, Tú bị lụt, vật tư của Ty chuyển vận bản lộ và thường bình không đủ để cứu tế, phải lấy gần từ Giang Hoài, mua xa từ Kinh Hồ, rồi mới cứu được dân ba châu đó, như vậy có thể nói là không có chuẩn bị gì cả. Hoài Nam năm ngoái không có thiên tai lớn, mà Chuyển vận sứ vẫn tâu lên triều đình rằng quân lương thiếu hụt gấp, hàng năm mùa đông phải mượn 20 vạn thạch gạo của Ty phát vận để sung quân lương^[11], nếu không may có hạn hán lụt lội trên diện rộng hàng ngàn dặm, thì tính sao đây? Thần gần đây giữ chức Phát vận sứ, tại chức hơn một năm, quản lý sáu lộ, trong đó có bốn lộ vì không đúng hạn nộp tiền lương cung ứng mà quan lại Ty chuyển vận bị khảo hạch. Không chỉ năm nay, trước đây các lộ cũng thường thiếu hụt nhiều, quan lại Ty chuyển vận đó, há chẳng sợ phạm pháp vì trễ hạn sao? Chỉ vì sức không đủ, dù bị tội nặng cũng không tránh được. Do đó các lộ chỉ lo tính kế trốn trách nhiệm trước mắt, mà không rảnh để nghĩ đến cách làm giàu lâu dài, thật đáng than tiếc. Điều thần thấy tuy chỉ ở các lộ đông nam, nhưng nghe nói các lộ khác cũng phần nhiều như vậy.

[52] Thần cũng từng tìm hiểu nguyên nhân hao hụt tài chính của Ty chuyển vận, tuy không thể xét hết được đầu đuôi, nhưng có điều rõ ràng dễ thấy là chi tiêu của các lộ ngày càng tăng, mà việc triều đình phong trang (giữ lại) ngày càng nhiều. Lấy vài việc làm ví dụ: tăng lương cho quan tuyển, các lộ tăng thêm tướng binh, các châu tăng thêm công sứ, các vật vụ giám quan tăng thêm viên ngoại, đặt chức chuẩn bị sai khiển đại sứ thần, những việc này tuy liên quan đến chính sự, hợp thời nghi, không thể không làm, nhưng nếu tính chi phí thì đều là những khoản mà tổ tông chưa từng có. Chi tiêu tăng nhiều như vậy, lại thêm việc phong trang ngày càng nhiều, như tiền thừa từ bán muối, tiền lương của quân cấm khuyết ngạch, tiền giảm chi phí đóng thuyền, v.v., danh mục rất nhiều, vốn đều là của Ty chuyển vận, nhưng tất cả đều bị phong trang, thu về triều đình ngày càng nhiều, thì Ty chuyển vận sao không lâm vào cảnh khốn quẫn?

Thần biết rằng những thứ bị phong trang không phải để phục vụ du ngoạn, mở rộng cung thất, trang trí vườn thú, xa xỉ xe ngựa, mà chỉ là muốn tích lũy nhiều hơn để phòng khi quốc gia có việc khẩn cấp. Nhưng tích lũy là phải có dư sau khi chi tiêu, rồi mới có thể tích lũy, sao có thể cắt bớt kinh phí của các cơ quan, khiến họ không đủ dùng, rồi gọi đó là tích lũy? Nay những thứ bị phong trang, các cơ quan không được tùy tiện sử dụng, kinh phí đã thiếu, ngược lại khiến những khoản phải nộp hàng năm công khai nợ đọng mà không thể tra hỏi, lại còn vay mượn triều đình, dù đã quá hạn bị điều tra, nhưng cuối cùng cũng không thể trả, đây đâu phải là kế lâu dài? Thần mong triều đình suy nghĩ kỹ và tính toán sâu xa! Những thứ phải nộp và bị phong trang, trước đây tổ tông không lấy, nên giao lại cho Ty chuyển vận, để các lộ Ty chuyển vận được đủ dùng, đó là phúc của thiên hạ vạn dân.

(Chính mục ngày 29 ghi chi tiền trợ giúp Hà Đông, nên xem xét kỹ để thêm vào.)