[PREVIEW] QUYỂN 481: NĂM NGUYÊN HỰU THỨ 8 (QUÝ DẬU, 1093)

Từ tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ 8 đời Vua Triết Tông đến hết tháng đó.

[1] Tháng 2, ngày Kỷ Dậu, Giám sát ngự sử Hoàng Khánh Cơ tâu: “Khu vực Kinh Nguyên là một vùng trọng yếu, trong thì nắm giữ quân luật, ngoài thì kiểm soát người Khương, biên giới rộng lớn, là nơi quan trọng nhất. Nếu không phải là người có mưu lược sâu xa, trí dũng hơn người, thì không thể giao phó một cách dễ dàng. Như Trương Lợi Nhất, không chỉ tài năng tầm thường, không đủ để đảm đương trọng trách, mà lại xuất thân từ gia đình phản nghịch, anh em từng theo giặc và bị xử tử, sao có thể giao binh quyền mạnh và trọng trách lớn cho hắn?” Thị ngự sử Dương Úy và Giám sát ngự sử Lai Chi Thiệu cũng tâu rằng Lợi Nhất vốn không có uy tín thực sự, tài năng quân sự và mưu lược đều không phải là sở trường. Quyền Cấp sự trung Ngu Sách tâu rằng, Lợi Nhất tuy trong hàng võ tướng có chút đáng khen, nhưng thực sự chưa đủ để được chọn làm đại tướng. Chiếu chỉ bãi chức Trương Lợi Nhất khỏi chức Tri châu Vị Châu.

(Ngày 23 tháng giêng, Lợi Nhất được bổ nhiệm làm Tri châu Vị Châu. Sách 《Chính mục》 ngày 24 tháng giêng chép rằng Diêu Miễn từ chối phê duyệt chiếu chỉ bổ nhiệm Lợi Nhất, nhưng 《Thực lục》 không ghi chép việc này.)

[2] Ban thưởng cho Kham Thức, Kinh lược Hi Hà Lan Dân Lộ, cùng các tướng khác, mỗi người một số lượng khác nhau hộp bạc, trà và thuốc, vì có công xuất quân kéo dài đến sông Đả Thằng Xuyên để tiêu diệt giặc.

[3] Cơ quan Kinh lược Quảng Nam Tây Lộ tâu rằng, trong số các Tri châu dưới quyền, có người chỉ có tư cách Tri huyện, xin trừ các chức Tri châu Ung, Khâm, Liêm, Nghi, Dung, Tân, Hoành do võ tướng đảm nhiệm, còn lại các Tri châu có tư cách Tri huyện, xin theo lệ của người quản lý quân sự. Triều đình đồng ý.

(Sách mới không ghi chép.)

[4] Lại tâu rằng, ngoài việc đang xem xét lợi hại của việc điều động binh lính các lộ, trong số người được cử đi đón tiếp quan viên đi thuyền, theo quy định chỉ được cử một phần ba, xin đổi thành một phần tư. Triều đình đồng ý.

(Sách mới không ghi chép.)

[5] Kinh Đông Đông Lộ đề điểm hình ngục Trương Nguyên Phương tâu: “Các châu so sánh việc trộm cướp, xét thấy Ty đề hình đã so sánh nửa năm trên dưới, cùng với các quan bắt cướp cũng đã có hạn định trách phạt, ngoài ra xin các tri châu đã tại chức hơn một năm khi mãn nhiệm, trừ các quan thị tòng, đem số lượng giặc cướp và giết người đã bắt được và chưa bắt được trong nhiệm kỳ so sánh, nếu tổng số bắt được không đủ năm phần, tức tâu lên. Nếu bắt được đủ năm phần, báo lên Thượng thư tỉnh.” Được chấp thuận.

[6] Hộ bộ tâu: “Kẻ nào dụ dỗ mẹ hoặc bà nội cải giá để mưu chia tách, giảm miễn bậc hộ tịch, theo luật con cháu chia tách hộ tịch và tài sản, tăng thêm hai bậc, người cầm đầu phải đi đày ở bản châu, cho phép người tố cáo và được thưởng.” Được chấp thuận.

(Sách 《Cựu lục》 từ ngày mồng 2 tháng 2 năm thứ 8 đều thiếu, 《Tân lục》 do đó ghi chép sự việc so với trước càng sơ sài, Viện Sử đến nay chưa có được các quyển thiếu của 《Cựu lục》, cần tra cứu. 《Vương Chí bổ lục》 cũng viết sơ sài.)

[7] Ngày Canh Tuất, Hộ bộ tâu: “Xét thấy quy định cũ về phèn trắng Côn Sơn ở quân Vô Vi, cấm quan tự bán, trước đây tạm cho phép thông thương, mỗi trăm cân thu thuế 50 đồng. Theo chiếu thời Nguyên Hựu, phèn Tấn cấp giấy dẫn, chỉ nộp thuế tại nơi bán, các trạm thuế dọc đường chỉ được kiểm tra giấy dẫn và ghi ngày tháng phát hành, không được thu thuế. Nay xin phèn Côn Sơn ở quân Vô Vi theo quy định thông thương của phèn Tấn.” Chiếu theo lời tâu của Hộ bộ.

[8] Chiếu cho các sứ giả tiến cống của Long Phiền ở Tây Nam, như An Hóa tướng quân Long Dĩ Kình, những người đã có chức tước được thăng một bậc, những người chưa được phong chức thật đều bổ nhiệm làm quan.

[9] Thái hoàng thái hậu dụ chỉ cho Tam tỉnh rằng: “Từ Đại Ninh quận vương trở xuống đã dần lớn, muốn cho đi học, nên chọn hai quan giáo đạo.”

(Ngày mồng 8 tháng 2.)

[10] Ngày Tân Hợi, Tả triều phụng lang, Trực Long đồ các, Tri Kinh Nam phủ Đường Nghĩa Vấn được bổ nhiệm làm Tập hiền điện tu soạn, Tri Quảng châu. (Theo《Chính mục》vào ngày 27 tháng 3, Nghĩa Vấn nhậm chức Tri Quảng châu. Nay theo《Thực lục》.) Tả triều tán đại phu, Tập hiền hiệu lý, Tri Đàm châu Lý Thục được bổ nhiệm làm Tri Kinh Nam. (Theo《Chính mục》vào ngày 27 tháng 3.) Tả triều tán đại phu, Tri Quảng châu Lộ Xương Hoành được bổ nhiệm làm Tri Đàm châu.

(Theo《Chính mục》vào ngày 22 tháng 3 nhậm chức Tri Kinh Nam, ngày 27 tháng 3 từ Kinh Nam chuyển sang Đàm. Nay theo《Thực lục》.)

[11] Trung thư xá nhân Khổng Vũ Trọng tâu rằng: “Theo tờ trình từ Lại phòng Trung thư tỉnh gửi đến, Trực Long đồ các, Tri Kinh Nam Đường Nghĩa Vấn được bổ nhiệm làm Tu soạn Tập hiền điện, Tri Quảng Châu. Thần xét thấy Quảng Châu là trọng trấn ở ngoài Lĩnh Nam, kiểm soát phương Nam, khống chế cả trong lẫn ngoài. Kho tàng của phủ khố, sự tụ tập ở chợ búa, sự giàu có không thể tính được. Một phương có việc, thì man di sẽ dốc sức nhằm vào đây, như trước đây Nùng Trí Cao đã làm. Việc chọn tướng cử người giữ chức, cần phải thận trọng. Thần thấy Nghĩa Vấn tính tình hẹp hòi, nông cạn, đến đâu cũng thường cùng đồng liêu tranh chấp việc, không ai vui lòng phục tùng, sao có thể đứng trấn vạn dặm, làm bình phong cho nước nhà? Đây là điều không thể dùng ông ta thứ nhất. Gần đây, Hồ Bắc chuyển vận ty thu thập chi phí cũ mới ở Cừ Dương, Nghĩa Vấn tranh cãi phải trái với họ, văn thư rối rắm, lại truy cứu việc Chuyển vận sứ Dụ Trắc đến nhậm chức chậm trễ, mọi người đều lấy làm lạ về sự hiểm độc của ông ta, không tiếc việc lớn. Làm sao có thể làm gương cho các quận, khiến phương xa noi theo? Đây là điều không thể dùng ông ta thứ hai.

Trước đây xử lý việc Cừ Dương, Nghĩa Vấn gửi công văn khẩn cấp như lửa cháy đến hai lộ Hồ Nam, Giang Nam yêu cầu cung cấp quân lương, khí giáp, quan dân chạy ngược xuôi trên đường để đáp ứng. Đến khi vật chất đến nơi, lại chất đống không dùng, bắt chở về. Nếu Nhị Quảng có việc, lớn hơn Cừ Dương, với tính nóng nảy của Nghĩa Vấn, há chẳng sinh chuyện? Đây là điều không thể dùng ông ta thứ ba. Trước đây bỏ Cừ Dương, Nghĩa Vấn xử lý không có kế sách gì, một sớm một chiều bắt tướng sĩ bỏ thành, chỉ thoát thân, vàng bạc bỏ lại trong thành trống, dân chúng bị bắt giết, xử sự sơ suất như vậy, huống chi để ông ta ngồi chế ngự biến cố bất ngờ nơi phương xa? Đây là điều không thể dùng ông ta thứ tư.

Triều đình lo lắng về họa bốn bên, không phải không chu đáo, nay Lĩnh Nam tuy không có việc, nhưng lòng dạ thú dữ không thể biết được. Khi đất nước đang yên ổn, người đáng tin cậy để làm thành trì vững chắc, chỉ ở chỗ chọn được tướng tài mà thôi. Giao phó không đúng người, đến nỗi hỏng việc, dù có giáng chức nặng, cũng chẳng cứu vãn được gì. Như Nghĩa Vấn tính khinh suất nông cạn, thật không thể dùng. Kính mong chọn người khác sâu sắc có mưu lược, giao phó một phương, để ngăn ngừa mối họa chưa xảy ra, yên lòng người phương xa. Tất cả chế từ, thần không dám soạn thảo.”

(Chính mục ngày 22 tháng 3 năm thứ 8, Lộ Xương Hoành làm Tri Kinh Nam, thực lục không chép.)

[12] Thái trung đại phu, Tri Tuyên Châu Vương An Lễ được phục chức Đoan Minh điện học sĩ.

(Sự việc ngày mùng 4 theo 《Chính mục》, 《Cựu lục》 đã thất lạc, 《Tân lục》 đến ngày 19 tháng 7 mới chép. Nay theo 《Chính mục》.)

[13] Lễ bộ Thượng thư Tô Thức tâu rằng:

[14] Sứ giả Cao Ly xin mua sách, như các sách 《Sách phủ nguyên quy》, 《Lịch đại sử》, 《Thái học sắc thức》, bộ này chưa dám bán. Theo lời phê của Thượng thư tỉnh, chuyển sang Lễ bộ cho phép bán, còn các lại dịch phụ trách thì ghi vào sổ. Thần thấy sứ giả Cao Ly mỗi lần vào cống, triều đình cùng hai lộ Hoài, Chiết ban tặng, biếu xén, yến tiệc tốn khoảng hơn mười vạn quan, chưa kể chi phí tu sửa đình quán, quấy rối chợ búa, điều động thuyền bè. Ngoài việc quan lại được chút quà biếu, chẳng có lợi lộc gì, mà còn có năm điều hại, không thể không trình bày.

Những vật cống hiến đều là đồ chơi vô dụng, còn chi phí đều là của cải trong kho, máu mỡ của dân, đó là điều hại thứ nhất. Đến đâu cũng mượn người ngựa, đồ đạc, tu sửa đình quán, ngầm hao tổn sức dân, đó là điều hại thứ hai. Cao Ly được ban tặng, nếu không chia phần cho Khiết Đan, thì Khiết Đan đâu chịu để họ vào cống, rõ ràng là mượn quân giặc cấp lương cho giặc, đó là điều hại thứ ba. Cao Ly mượn danh mộ nghĩa đến triều, thực chất vì lợi, đoán lòng họ là để phục vụ Khiết Đan, vì sao? Khiết Đan đủ sức khống chế sinh mạng họ, còn ta thì không. Nay sứ giả đến đâu cũng vẽ hình thế núi sông, dò xét hư thực, há còn có ý tốt sao? Đó là điều hại thứ tư. Năm Khánh Lịch, Khiết Đan muốn phá minh ước, trước hết lấy việc tăng thêm đầm hồ làm điều sai trái của Trung Quốc, nay lại chiêu dụ nước chư hầu của họ, bắt họ hàng năm vào cống, điều sai trái còn hơn đầm hồ. May nay Khiết Đan còn ngoan ngoãn, chưa dám sinh sự, nhưng một mai có kẻ thù xảo quyệt lấy cớ này, không biết triều đình sẽ trả lời thế nào. Đó là điều hại thứ năm.

Thần năm Hi Ninh làm Thông phán Hàng Châu, nhân họ biếu sách không theo chính sóc của triều đình, bèn trả lại, đợi họ đổi sách dùng niên hiệu mới nhận. Lại thúc giục khởi hành, không cho ở lại. Đến năm ngoái ra làm Tri Hàng Châu, lại trả lại tháp vàng họ dâng, không tâu lên. Đó đều là ý thần muốn giảm bớt việc này, may ra dần dần họ không đến nữa, để triều đình trừ mối họa lâu dài. Nay đã giữ chức ở Lễ bộ, là việc phận sự. Gần đây thấy Trần Hiên làm quan tiếp sứ tâu xin, sai hết người buôn ở chùa Tướng Quốc vào quán bày hàng, để sứ giả mua bán^[1], không chỉ dời chợ động dân, để phụng sự bồi thần nước nhỏ, tổn hại quốc thể; lại còn ép các hàng buôn ở kinh, giúp lại dịch tham nhũng, tệ hại không ít. Vì thế làm tờ tâu lên Đô tỉnh, xin thi hành. Các quan lại làm nhiều việc gian lận, đều không bị Đô tỉnh tra hỏi, nay lại chỉ theo Trần Hiên, không đợi xin phép, thẳng thừng gửi công văn cho Quốc tử giám mua các loại sách vở.

Thần nghe ở chợ Hà Bắc cấm xuất sách, pháp lệnh rất nghiêm, chỉ vì Khiết Đan thôi. Nay Cao Ly với Khiết Đan khác gì? Sao lại bỏ pháp lệnh chợ? Lại nghe năm xưa sứ Cao Ly xin tặng 《Thái bình ngự lãm》, Tiên đế sai quan tiếp sứ lấy chuyện Đông Bình Vương làm cớ từ chối. Gần đây lại xin, chiếu chỉ lại lấy di chỉ Tiên đế không cho. Nay 《Lịch đại sử》, 《Sách phủ nguyên quy》 với 《Ngự lãm》 khác gì? Vì thế tâu lên Đô tỉnh, chỉ xin xét kỹ chỉ đạo, chưa quá đáng, đã bị xử phạt, lại dịch bị ghi tội vào sổ. Thần cho là không có tội gì để ghi. Dù ghi vào sổ là việc nhỏ, với thần cũng chẳng tổn hại gì, thần không vì việc này mà tâu bày, chỉ tiếc rằng, yêu cầu vô độ, việc gì cũng chiều theo, quan lại cẩu thả theo ý họ, dù động dân hại vật cũng không bị tội, hơi có ý giảm bớt, liền bị trách cứ, sau này không ai dám trái ý họ. Khiến họ đắc chí, càng đến nhiều, mối họa càng sâu, vì thế phải bàn kỹ.

[15] Lại gần đây, viên quán bạn tâu xin cho sứ thần Cao Ly mua vàng lá, muốn đem về Hàng Châu để trang trí tượng Phật. Thần chưa dám cho phép, đã tâu lên Đô tỉnh, nhưng lo rằng Đô tỉnh lại cho là có tội. Vì vàng lá vốn là vật cấm, sứ thần muốn lấy cớ trang trí tượng Phật để ở lâu tại Hàng Châu, gây phiền nhiễu cho công tư. Thần nghe nói gần đây Tây Phiền A Lý Cốt xin mua vàng lá, triều đình thấy việc này khó khăn, nên đã cân nhắc mà chu cấp. Nay sứ thần Cao Ly sắp đến ngày từ biệt, xin chỉ thị cho quán bạn lấy cớ không kịp chế tạo, không cho mua nữa. Lại gần đây, theo tâu của quán bạn, xin cho sứ thần Cao Ly sao chép nhạc phổ. Thần cho rằng âm nhạc của Trịnh, Vệ lưu hành ra nước ngoài, không phải là điều để thể hiện đức hạnh. Nếu triều đình đặc biệt ra chỉ cho sao chép, càng không tiện. Tờ tâu ấy, thần đã giữ lại không thi hành. Thần là người hầu cận, việc liên quan đến lợi hại, không dám không tâu. Chiếu rằng những sách từng được mua trước đây, cho phép theo lệ, vàng lá đặc biệt cho phép mua, còn lại theo lời tâu, lại nhân được miễn ghi vào sổ.

[16] Tô Thức lại tâu:

[17] Thần sở dĩ khu khu luận tấu, vốn là vì Cao Ly, Khiết Đan là nước đồng minh, không thể cho họ mượn sách vở, không chỉ vì quan lại lên sổ sách. Nay quan lại được miễn lên sổ, nhưng sách vở vẫn cho phép mua bán, thần thật lấy làm lạ. Xem lại điều lệ trong 《Nguyên Hựu Biên Sắc》: “Những ai dùng sắt nung và văn tự cấm giao dịch với sứ giả nước ngoài, tội nhẹ thì phạt đi đày hai năm.” Xem kỹ điều này, chỉ cần liên quan đến văn tự, không cần biết có hại hay không, đều phạt đi đày hai năm, thì ý pháp luật cũng đã rõ. Cho rằng văn tự lưu truyền sang các nước khác chỉ có hại mà không có lợi, nên đặt ra luật nặng để phòng ngừa họa ngoài ý muốn. Trước đây cho phép mua 《Sách Phủ Nguyên Quy》 và 《Bắc Sử》, đã là sai lầm. Người xưa có câu: “Một lần đã là quá đáng, há có thể lặp lại?” Nay lại bỏ pháp lệnh hiện hành, mà dùng lệ sai lầm nhất thời, ngày sau lại đến, lệ càng thành thói quen, dù mua trăm ngàn bộ, quan lại cũng không dám ngăn cản. Thế là sách vở Trung Quốc chất cao như núi ở Cao Ly^[2], và rải rác khắp Khiết Đan. Thần không biết việc này đối với Trung Quốc có được coi là ổn thỏa không? Xưa Tề Cảnh Công đi săn, dùng cờ triệu hồi người coi rừng, nhưng họ không đến. Nói: “Triệu hồi người coi rừng phải dùng mũ da.” Khổng Tử khen rằng: “Giữ đạo không bằng giữ chức.” Cờ và mũ da đối với việc chưa có hại, nhưng vẫn phải giữ; nay việc mua sách lợi hại như thế, điều lệ biên sắc như kia, so với mũ da và cờ, cũng có khác biệt. Thần xin cẩn thận giữ ý kiến trước, không ngại luận tấu nhiều lần, mong bệ hạ sớm ban chỉ dụ.

[18] Thiếp hoàng nói: “Thần điểm kiểm hồ sơ công án của Quán Bạn Sở, có ghi việc thu mua văn tự, trong đó có một mục, việc mua 《Sách Phủ Nguyên Quy》 tuy chưa bán, nhưng ý của Cao Ly cũng đã rõ.”

[19] Lại nói: “Thần đã lệnh cho bộ này sao lục điều lệ biên sắc, gửi xuống các châu quận mà sứ giả Cao Ly đi qua, để thi hành ràng buộc, cũng xin tâu bày.”

[20] Chiếu rằng việc Cao Ly mua sách vốn có thể lệ riêng, biên soạn sắc lệnh là để cấm dân gian, nay lệnh theo chỉ huy trước đây.

[21] Tô Thức lại tâu: “Thần trước đây từng tâu bày việc Cao Ly vào cống là năm mối hại cho triều đình, sự lý rõ ràng, không phải chuyện nhỏ. Gần đây lại tra cứu sắc lệnh hiện hành, lại tâu bày đầy đủ, nhưng triều đình vẫn chưa xem xét kỹ lợi hại và ý nghĩa của sắc lệnh để thi hành, chỉ căn cứ vào 《Quốc triều hội yếu》 đã từng ban tặng, liền cho phép mua sách. Thần nghĩ, việc thần tâu bày liên quan đến lợi hại không nhỏ, vốn không phải vì có lệ hay không có lệ mà nói. Nếu việc thực sự vô hại, dù không có lệ cũng có thể làm; nếu việc có hại, dù có trăm lệ cũng không thể dùng. Huống chi 《Hội yếu》 là sách triều đình dùng để tra cứu, không như sắc lệnh, từng điều đều phải thi hành. Thần chỉ xin triều đình bàn kỹ việc này, nên tuân theo sắc lệnh hay chỉ căn cứ vào 《Hội yếu》 mà thôi? Điều thần lo lắng là sách vở tích tụ ở Cao Ly rồi lưu sang Khiết Đan, khiến địch biết rõ địa hình hiểm yếu, lợi hại phòng thủ biên giới, mối họa rất lớn. Dù trước đây đã từng ban tặng, đó là sai lầm của ngày trước, từ nay ngăn chặn vẫn còn hơn tiếp tục cho phép mua sách, buông lỏng không cấm. Lại nữa, người Cao Ly vào triều, thường đạt được điều họ muốn, năm nào cũng đến, dần dần thành năm mối hại, những việc như thế đều không được triều đình xem xét. Thần lo sâu sắc rằng người Cao Ly lại đến, sẽ thành lệ cố định, nên phải nhiều lần tâu bày^[3]. Thêm nữa, nay người Cao Ly đã lên đường, không thể thi hành được nữa.”

[22] Thiếp hoàng: “Nay triều đình ra chỉ dụ chỉ vì Cao Ly đã từng được ban cho sách này, lại cho phép tiếp tục mua, ví như biên sắc cấm dùng sắt nung để giao dịch với người, há phải nước ngoài chưa có sắt nung sao? Nói rằng họ đã có, lại không cấm nữa, điều này rất không nên.”

( “Chiếu cho Cao Ly mua sách đã có thể lệ, biên sắc là cấm dân gian, lệnh theo chỉ dụ trước.” Tân lục ghi vào ngày 6 tháng 3, nay kèm theo đây. Ngày 12 tháng 4 năm Nguyên Phù thứ nhất, Tống Cầu truyện, Cựu lục chép: “Phó sứ Trần Hiên làm quán bạn, sứ Cao Ly xin 《Sách phủ nguyên quy》, 《Nhạc phổ》, vàng lá, Tô Thức làm Thượng thư Lễ bộ, cho rằng chính sách nhu viễn của triều trước là không đúng, nhân cơ hội này ngăn cản, lại vu cáo quán bạn nhận hối lộ riêng, xin đừng cho. Cầu nói: ‘Triều trước đã từng ban cho rồi, đây không phải là bí mật của Trung Quốc, không cho thì sao thể hiện sự rộng lượng?’ Triều đình nghe theo, cuối cùng cũng cho.” Tân lục biện rằng: “Xem tấu trạng của Tô Thức bàn về việc sứ Cao Ly mua sách và vàng lá, nêu rõ lợi hại, chưa từng chê chính sách nhu viễn của triều trước là không đúng, cũng chưa từng nói quán bạn nhận hối lộ riêng. Không rõ sử quan căn cứ vào đâu mà chép, rõ ràng là vu khống. Người làm quán bạn là Trần Hiên. Cầu chỉ là phó sứ, việc mua sách chủ trương cũng không phải do Cầu. Nay bỏ đi 72 chữ.” )

[23] Ngày Nhâm Tý, Trung thư tỉnh kiểm tra và hội ý theo chỉ huy ngày 25 tháng 5 năm Nguyên Hựu thứ 5: “Các lộ và phủ Khai Phong, ty Đề hình mỗi năm cuối phải báo cáo số người chết trong ngục^[4], đồng thời phân tích nguyên nhân, trình lên Hình bộ. Những nơi có số lượng nhiều thì trình lên Thượng thư. Ở kinh thành, việc giam giữ do Ngự sử đài phụ trách, báo cáo Hình bộ xem xét.” Chỉ dụ trên không cho phép phân biệt số lượng người bị giam giữ. Đến năm Nguyên Hựu thứ 7, các lộ báo cáo số người chết trong ngục, Hình bộ bèn quy định rằng nếu mỗi lần giam giữ 28 người mà có 1 người chết thì không cần báo cáo chi tiết. Tức là từ nay về sau, nơi nào giam giữ 200 người trong một năm thì cho phép có 10 người chết trong ngục. Lo ngại rằng các quan ngục ở châu huyện sẽ lơ là, điều này trái với ý nghĩa thương xót của triều đình. Chiếu rằng Hình bộ từ nay không được phân biệt số lượng người bị giam giữ, theo chỉ dụ cũ, những nơi có số người chết trong ngục nhiều phải báo cáo lên Thượng thư tỉnh.

(Chỉ huy ngày 25 tháng 5 năm Nguyên Hựu thứ 5 ghi kèm, không ghi riêng. Ngày Nhâm Tý tháng 12 năm thứ 7, cần xem xét kỹ.)

[24] Ngày Quý Sửu, nước Vu Điền xin đánh nước Hạ, không được chấp thuận.

[25] Ngày Ất Mão, Tôn Lãm, người mới nhận chức Tri Khánh châu, được bổ nhiệm làm Tri Vị châu. (Sự việc ngày mùng 8 theo 《Chính mục》. 《Thực lục》 bỏ sót việc này. Lãm nhận chức Tri Khánh châu vào ngày 23 tháng giêng, đến ngày 7 tháng 6 năm Thiệu Thánh thứ 2 mới được triệu về từ Vị châu.) Phạm Tử Kỳ, Quyền Hộ bộ Thị lang, được bổ nhiệm làm Tập hiền điện Tu soạn, Tri Khánh châu.

(Sự việc ngày mùng 8 theo 《Chính mục》. 《Thực lục》 ghi vào ngày 19, nay theo 《Chính mục》. Tử Kỳ ngày 18 tháng 11 năm thứ 6 được bổ nhiệm làm Tập soạn, Quyền Hộ bộ Thị lang, đến ngày 8 tháng 2 năm thứ 8 từ chức Hộ bộ Thị lang lại được bổ nhiệm làm Tập soạn, Tri Khánh châu. Ngày 8 tháng 2 năm Thiệu Thánh nguyên niên, từ chức Tập soạn được thăng làm Bảo chế. 《Cựu biên》 chép lời Hàn Câu, đã sửa vào ngày mùng 8 tháng 3. Chú thích cũ 124 chữ, nay bỏ đi.)

[26] Chiếu rằng từ Đại Ninh quận vương trở xuống ra học ở ngoài, nên lệnh cho dựng nhà học tại phủ cũ của thân vương, và cử hai viên quan làm thầy giảng sách cho các vương. Lại cử bốn viên nội thị của mỗi vị làm quản câu quan.

(Ngày 3 tháng 2.)

[27] Ngày Kỷ Mùi, chiếu rằng cử bốn viên quản câu quan của mỗi vị làm chỉ huy, không thi hành.

(Bãi việc cử quản câu quan của mỗi vị, ắt có lý do, cần xét lại.)

[28] Môn hạ thị lang Tô Triệt tấu:

[29] Thần vào ngày mồng 8 tháng này, vì nghỉ phép nên không tham gia trình bày công việc, nhưng nghe nói ba tỉnh cùng nhận được thánh chỉ: “Đập mềm ở Bắc Lưu theo như tấu trình của Đô Thủy Giám, đợi đến ngày khởi công, trước tiên sẽ báo cáo số vật liệu đã tính toán, xin chỉ thị.” Thần từ trước đến nay, trong các cuộc họp ở Đô Đường, thường nói rằng đập mềm không thể áp dụng ở Bắc Lưu^[5], lợi hại rất rõ ràng. Vì Đông Lưu vốn do nhân lực khai thông, chỉ rộng hơn trăm bước, mùa đông nước sông cạn kiệt, nên đập mềm có thể thực hiện. Nay Bắc Lưu là dòng chính của sông lớn, so với Đông Lưu, gấp không chỉ vài lần! Hiện nay nước sông chảy liên tục, đập mềm làm sao có thể đứng vững? Có lẽ ý của thủy quan là muốn lấy danh nghĩa đập mềm, thực chất là làm đập cứng, âm thầm thực hiện kế hoạch chuyển dòng sông. Triều đình đã nhận ra ý đồ đó, nên việc xin làm đập mềm không nên chấp thuận nữa.

Trước đây, vào ngày 28 tháng giêng, thần đã tâu sơ lược^[6], cho rằng trước đây Tiên Đế vì sông vỡ đê nên dẫn nước chảy về Bắc Lưu, đã thuận theo tính chất của nước, chỉ là đê điều chưa được xây dựng, hàng năm không tránh khỏi nạn vỡ đê. Việc vỡ đê nhỏ là chuyện thường của Hoàng Hà, vốn không gây hại lớn, nhưng mấy năm trước triều đình bàn định chuyển dòng sông, Vương Hiếu Tiên và Ngô An Trì nhân đó chuyên quyền quyết định việc sông ngòi. Trước đây, phía nam Bắc Kinh, bờ tây Hoàng Hà có ba cửa sông là Giảm Thôn, mỗi khi nước sông dâng tràn, liền mở ba cửa này, tháo nước chảy về phía tây vào vùng đất trống. Đến phía bắc Bắc Kinh, nước lại hợp vào sông lớn, nên dân cư Bắc Kinh không gặp nguy hiểm lớn. Từ khi có đề nghị chuyển dòng sông, trước tiên bịt ba cửa này, lại ở đê phía tây làm răng cưa, đầu ngựa, ép nước chảy về đông, thẳng qua phía trên Bắc Kinh, nên Bắc Kinh liên tục báo động. Vì nước chảy về đông, nên năm ngoái Đông Lưu đã nhiều hơn trước.

Từ đó mà nói, thuyết chia dòng không những vô ích mà còn có hại. Tại sao? Mỗi năm nước lũ mùa thu dâng cao, chia làm hai dòng, trong thời gian ngắn, tạm thời tránh được vỡ đê, đó là lợi của việc chia dòng; nhưng nước sông đục nặng, chảy chậm thì sinh bồi lắng, đã chia làm hai^[7], không thể không chảy chậm, nên hiện nay Bắc Lưu đã bị bồi lấp, đó là hại của việc chia dòng. Tuy nhiên, sau khi nước lũ dâng cao, dòng sông chảy về đông hay bắc, vẫn chưa thể biết được.

Chúng thần hôm qua hỏi Ngô An Trì, An Trì cũng nói: “Năm ngoái nước sông chảy về hướng đông, biết đâu năm nay nước sông không chảy về hướng bắc?” Thái hoàng thái hậu tuyên dụ rằng: “Quan coi thủy lợi còn nói như vậy, người khác ai dám đảm bảo?”

Thần lại tâu rằng: “Hôm qua An Trì nhân thấy dòng sông hơi chảy về đông, xin thêm năm bảy đống đá ở phía đông, nói rằng cơ hội này không thể chậm trễ. Chúng thần sợ ý An Trì muốn nhân đó mà thêm nhiều đống đá, ngăn chặn dòng chảy về bắc, không được ổn thỏa. Liền ra lệnh chỉ tăng thêm đống đá không được vượt quá số lượng đã xin. Nhưng lúc đó nước sông đang lên, đống đá đều không chạm đất, cơ hội nói đến đều là lời nói suông. An Trì thấy không được như ý, liền lại tâu xin cửa sông phía bắc chỉ để lại một trăm năm mươi bước, vốn cửa sông phía bắc rộng hơn ba trăm bước, nay nếu bịt hơn một nửa, dòng sông chưa chắc đã không chảy về bắc, nếu chỗ bịt chắc chắn không lay chuyển, thì nước lên sẽ dồn nén, tất gây họa cho thượng nguồn. Kinh sư về phía đông, đều không khỏi lo lắng. Nếu chỗ bịt lỏng lẻo, nước lên sẽ cuốn trôi, nhân công vật liệu không kể hàng triệu, trong chốc lát tiêu tan. Máu mỡ của dân, thật đáng thương xót. Nhưng ý thần cũng không dám khẳng định nước sông chắc chắn chảy về bắc mà không về đông. Chỉ muốn đợi nước lên mùa hạ thu năm nay, từ từ xem hướng chảy của sông. Nếu nước hoàn toàn chảy về đông, thì dòng bắc không bịt cũng tự khắc bồi lấp; nếu nước lại chảy về bắc, thì dòng bắc như cũ, tự có thể chứa được.

Triều đình làm việc cốt ở chỗ vạn toàn, nếu liều lĩnh may rủi mong thành công, đó là ý của quan thủy lợi, thần không dám theo. An Trì thấy kế trước không thực hiện được, lại muốn chặn ngang dòng bắc làm đập mềm. Hiện dòng bắc hơi chậm, An Trì chỉ sợ nhân đó sinh bồi lấp, nên lập đập bắc. Nhưng lại nhân làm đập^[8], muốn giữ lại hết sứ thần, nhân công, vật liệu, dần dần nâng cao nạo vét, tức là dùng nhân lực các đống đá trên sông chở đất lấp sông, vài tháng sau, đất đọng thành núi, không biết so với bồi lấp hiện nay nhiều ít thế nào? Danh là chia nước, thực là đổi dòng, quyết không thể cho phép. Thần xin trước hết bắt An Trì kết tội cam đoan hướng chảy của sông, và nếu đập đất thành, có lấp dòng sông gây họa sau này không, rồi mới sai sứ đi xem xét, tâu rõ lợi hại.”

Thái hoàng thái hậu nói: “Quan thủy lợi còn không dám đảm bảo sông chảy đông hay bắc, tạm thời sai sứ, làm sao biết được? Hãy nên bàn lại kỹ càng.” Triệt tâu rằng: “Thần bị bức bách bởi ý kiến khác nhau, nên xin sai quan, nếu do Thánh chỉ quyết định, chỉ triều đình bàn bạc, cũng không sao.”

Thái hoàng thái hậu nói: “Dù bắt quan thủy lợi kết tội, đợi khi hỏng việc rồi mới thi hành, thì có ích gì?” Triệt tâu rằng: “Đúng như Thánh chỉ. Xưa tu sông Lục Tháp, trước hết bắt Lý Trọng Xương làm cam đoan, việc không thành, liền giáng chức. Đó là chính sách sai lầm của Phú Bật đương thời, không nên dùng lại. Nay Thánh chỉ rất đúng. Thần nghĩ lại, từng nghe năm trước cửa sông phía bắc rộng hơn mười dặm, mặt nước rộng bảy tám dặm, nay cửa sông chỉ rộng hơn ba trăm bước, ấy là do quan thủy lợi mấy năm nay bịt lấp sông lớn, đến nỗi thế này! Khiến dòng nước lớn không yên, ai chịu trách nhiệm? Lại cửa sông phía đông chỉ rộng hơn trăm bước, hàng năm nước lên chảy về đông, đã có nỗi lo tràn bờ. Nay lại muốn nhập vào dòng bắc, lý khó chứa nổi, bèn ra lệnh cho Trung thư công phòng, bảo làm văn bản hỏi Đô thủy giám, đến nay chưa có hồi âm.

Triều đình muốn làm đập mềm, nên đợi hỏi rõ hai việc này thật không ngăn trở, và thần đẳng xem xét, thật có lợi không hại, mới có thể thi hành. Nếu không đợi báo cáo, vội ra lệnh thi hành, tất sợ hỏng việc nước. Dù nói trước hết chuẩn bị vật liệu, tâu xin chỉ thị, nhưng đã ra lệnh thi hành, tức là tà thuyết đã thực hiện, tất làm kinh động dư luận, và để lại họa sau. Kính xin Thánh từ đặc biệt xem xét^[9], giao ý kiến thần cho Tam tỉnh, còn lệnh ngày mồng tám, xin chưa ban hành, đợi thần nghỉ phép bàn bạc xin chỉ. Việc sông rất quan trọng, xử trí không đúng, một phương sinh linh bị hại không nhỏ. Thần đang nghỉ, trong lòng có điều thấy, không dám im lặng.

Lại xem xét ý kiến đập mềm, Ngô An Trì vốn chỉ tâu xin lệnh cho nha môn ngoài xem xét thế nước phía bắc, nếu có giảm xuống, thì lệnh dùng đập mềm tạm đóng, vốn chưa dám xin thi hành. Nay triều đình ra lệnh không xem xét, liền thi hành, tức là lời tâu, rất không đúng. Lại sau này hỏng việc, An Trì có thể đổ lỗi cho triều đình, càng không tiện. Thần dự chính sự, chỉ nên mỗi việc bàn bạc kỹ, không nên một mình dâng văn bản. Chỉ vì mệnh lệnh này ban ra, thần tự biết sau khi nghỉ phép, tất không dám tranh, nếu đại thần tranh mệnh lệnh đã thi hành, tỏ rõ dấu vết khác nhau, không phải cách để thiên hạ thấy, nên phải bí mật dâng sớ này, lại đã bí mật trình Tam tỉnh, xin chưa thi hành.”

Đến lúc này vào chầu, tâu rằng: “Từ tháng 11 năm ngoái đến nay trong vòng 100 ngày, quan coi việc nước đã bốn lần bịa đặt chuyện, làm rối triều đình. Lần thứ nhất, An Trì tháng 11 đi tuần sông, trước xin được một mặt xử lý việc sông. Theo phép cũ: Mã đầu không được tăng giảm. Thần biết ý An Trì muốn thêm mã đầu, liền chỉ huy trừ hai cửa sông, cho phép một mặt xử lý. Ý đồ gian trá của An Trì đã lộ rõ. Lần thứ hai, xin thêm năm bảy tảo hồn ở phía bắc dòng đông. Thần biết ý An Trì muốn nhân đó thêm nhiều tảo hồn, ước định cho dòng bắc chảy vào đông, liền lệnh cho chuyển vận ty cùng giám sát, không được vượt quá số tảo hồn đã xin^[10]. Ý đồ gian trá của An Trì lại lộ rõ. Lần thứ ba, liền xin giữ cửa sông rộng 150 bước. Thần biết ý An Trì muốn đổi dòng sông, đổi tên mã đầu thành giữ cửa sông, liền không cho phép. Kế sách của An Trì đã cùng. Lần thứ tư, liền xin làm đập mềm. Tất cả bốn lần kế hoạch của An Trì đều là ý muốn đổi dòng sông. Thần trước đã lệnh cho công phòng Trung thư hỏi Đô thủy giám hai việc: Một là, xét lại cửa sông Bắc lưu năm Nguyên Hựu thứ hai rộng bao nhiêu dặm? Hàng năm khai thông, đến năm ngoái chỉ còn rộng 320 bước^[11], có nguyên nhân gì? Hai là, xét lại cửa sông Đông lưu hiện rộng bao nhiêu bước? Mỗi năm nước lên, chảy về đông mặt nước rộng bao nhiêu dặm? Phía nam có đê không? Đê thuận nước ở Bắc Kinh không ngập cao bao nhiêu thước? Nếu Bắc lưu thực sự bị bồi lấp, nước lên chảy về đông, sẽ hợp với Bắc lưu bao nhiêu phần? Có chỗ nào chưa bao quát hết? Nay hai câu hỏi vẫn chưa trả lời, đã vội thi hành, thật quá hấp tấp.” Thái hoàng thái hậu cho là phải. Lúc đó Lã Đại Phòng không vào chầu, nên chưa kịp trình văn bản.

(Theo 《Dĩnh Tân di lão truyền》, 《Long Xuyên lược chí》 và 《Loan Thành tập》 chép tờ tấu, ngày tháng đều là 12 tháng 2, nhưng 《Thực lục》 chép là 12 tháng 3, e là sai. Nay theo tập, chí và truyền.)

[30] Ngày Canh Thân, Hình bộ tâu: “Theo chỉ dụ của Hoàng đế ban xuống vào ngày 14 tháng 11 năm Nguyên Hựu thứ 7 khi tế Nam Giao, cùng với bản sao của các cơ quan gửi đến các nơi, nên lấy bản đến trước làm mốc.” Được chấp thuận.

[31] Ngày Tân Dậu, Thượng thư Lễ bộ tâu: “Quang lộc Thiếu khanh Hàn Tông Sư tấu: ‘Xin từ nay về sau, nơi nào cần dâng lễ vật trong các đại tế, đều cho Nghi Loan ty phối hợp với Thái thường tự bố trí lều che lễ vật, ở Thái miếu thì đặt ngoài cửa Đông Thần, ở Xã Tắc thì đặt ngoài cửa Tây Thần, ở các đại tế khác thì đặt ngoài cửa Duy, tùy theo địa thế phù hợp.'” Được chấp thuận.

[32] Ngự sử Trung thừa Lý Chi Thuần tâu: “Giặc phương Tây chưa quy phục, biên cương đang dùng binh, các quan giữ đất không nên thay đổi liên tục. Bởi muốn trách nhiệm họ đạt hiệu quả thực tế, cần phải cho họ thời gian. Huống chi, các tướng lĩnh nắm quyền trung ương, chỉ đạo quy hoạch, cần thời gian lâu dài để quân sĩ tin phục; dự đoán địch, xung phong, lập uy thắng lợi, cần thời gian lâu dài để địch biết sợ. Chưa có trường hợp thời gian ngắn ngủi, bố trí còn sơ sài mà có thể lập được công võ. Gần đây, hai tướng Khánh, Vị được triệu về, thay đổi chức vụ, đều chưa đủ thời gian. Nếu họ có công bảo vệ biên cương, nên tăng chức để giữ lâu dài; nếu họ không có thành tích chống địch, sao lại được miễn tội mà thăng chức? Mong rằng chọn kỹ các quan tài năng, giao quyền ngoài biên, ứng biến linh hoạt, được tự chủ hành động. Nên quy định rõ thời hạn ba năm để đánh giá thành tích, không vì công mà thăng, không vì tội mà giáng, không thay đổi trước thời hạn, như vậy biên sự mới chỉnh tề mà địch mới quy phục.”

[33] Ngày Quý Hợi, Chính tự Dư Trung được bổ nhiệm làm Bí các Hiệu lý.

(Sự việc ngày 16 trong 《Chính mục》. Cần tra cứu thêm.)

[34] Ngày Giáp Tý, chiếu ban phát muối nuôi tằm, cho Từ Châu, Hoài Dương quân được theo chiếu cũ năm Nguyên Hựu, còn Kinh Đông lộ, Hà Đông (Tấn, Nhạc, Thấp, Từ Châu) đều bãi bỏ.

[35] Ngày Ất Sửu, Tả triều nghị đại phu, Trực long đồ các, Hoài Nam đẳng lộ phát vận phó sứ Tạ Khanh Tài được bổ nhiệm làm Tri châu Tương Châu, theo lời xin của ông. (Sách 《Thực lục》 chép vào ngày 29, nay theo 《Chính mục》.) Ty nông thiếu khanh Vương Tông Vọng được bổ nhiệm làm Phát vận sứ. (《Chính mục》 có ghi chép này. Ngày mồng 8 tháng 10 năm thứ 6, ông được bổ nhiệm làm Ty nông.) Hoài Nam lộ chuyển vận sứ Vương Tử Uyên được bổ nhiệm làm Ty nông thiếu khanh. (《Chính mục》 có ghi chép này. Ngày 18 tháng 9 năm thứ 6, ông được bổ nhiệm làm Hoài tào.) Giang Nam Tây lộ chuyển vận phó sứ Trương Thương Anh được điều chuyển sang Hoài Nam lộ. (《Chính mục》.) Tân Kinh Tây chuyển vận phó sứ Cổ Dịch và Tri châu Tô Châu Phạm Ngạc đổi chức cho nhau.

(《Chính mục》 có ghi chép này. 《Thực lục》 chép vào ngày mồng 6 tháng 12 năm thứ 7, nay không theo. Ngày Giáp Tuất, đổi thành Từ Châu.)

[36] Ngày Bính Dần, Thượng thư Hữu bộc xạ kiêm Trung thư thị lang Tô Tụng tấu rằng: “Thần thấy Thị ngự sử Dương Úy nói rằng, trước đây sai Giả Dịch làm Tri châu Tô Châu, nhưng ông ta đã trì hoãn chiếu mệnh hơn hai mươi ngày, cho rằng thần một mình chủ trì việc này, bàn luận sơ suất, dẫn đến việc bị đài quan hặc tội, xét tội lỗi của ông ta, nên xử phạt nghiêm khắc. Hiện ông ta đã về nhà riêng chờ tội.” Lại xin sớm ban chỉ trách phạt, nhưng chiếu chỉ đều không chấp thuận. Trước đây, Giả Dịch vì dâng lời can gián mà bị điều ra ngoài, sau đó lại được làm Kinh Tây lộ Chuyển vận phó sứ, nhân dịp đại xá sau lễ tế giao, nên được đổi chức với Phạm Ngạc làm Tri châu Tô Châu. Tô Tụng nói: Giả Dịch từng làm Ngự sử, nổi tiếng dám nói, sau đại xá lại bị giáng chức, điều này không đúng. Có người xin thăng chức cho Giả Dịch, Tô Tụng lại không đồng ý. Có người chỉ trích Giả Dịch là gian tà, Tô Tụng nói: “Sĩ đại phu làm quan trong triều mà bị coi là gian tà, sao có thể chấp nhận được? Phải căn cứ vào sự thật mà bàn. Nếu không có sự thật, sao có thể gọi là gian tà?” Có chỉ dụ yêu cầu bàn lại. Nhưng Dương Úy và Lai Chi Thiệu lập tức hặc tội Tô Tụng, cuối cùng Tô Tụng vì việc này mà bị cách chức.

(Việc Giả Dịch và Phạm Ngạc đổi chức, xem ngày 6 tháng 12 năm thứ 7. Sách 《Chính mục》 ghi ngày 18 tháng 2 năm nay việc Giả Dịch đổi chức, ngày 27 ghi chiếu chỉ cho Giả Dịch làm Tri châu Từ Châu^[12].

《Tô Tụng truyện》 chép: “Khi phục chức cho cựu Thị ngự sử Giả Dịch làm Tri châu Tô Châu, tranh cãi không ngã ngũ, đến mức bàn luận trước mặt Vua. Tô Tụng nói: ‘Giả Dịch với thần vốn không quen biết, nhưng ông ta làm Ngự sử không né tránh quyền thế, nổi tiếng dám nói, lại theo phép tắc nên được phục chức, đã làm Giám ty rồi, nay lại đi làm Tri châu Tô Châu, tức là sau đại xá lại bị giáng chức, khiến lệnh đại xá thành vô nghĩa.’ Mọi người muốn thăng chức cho Giả Dịch, Tô Tụng lại không đồng ý. Khi đó có người cho rằng Giả Dịch là gian tà, Tô Tụng nói: ‘Sĩ đại phu làm quan trong triều mà bị coi là gian tà, sao có thể chấp nhận được? Phải căn cứ vào sự thật mà bàn. Nếu không có sự thật, sao có thể gọi là gian tà?’ Có chỉ dụ yêu cầu bàn lại. Nhưng Gián quan Dương Úy, Lai Chi Thiệu hặc tội Tô Tụng trì hoãn chiếu chỉ. Tô Tụng nghe tin, lập tức về nhà riêng chờ tội. Vua nói với các Tể chấp: ‘Người dâng lời hặc tội Trung thư tỉnh trì trệ, nhưng không nhắc đến Thị lang, là sao?’ Khi đó Phạm Bách Lộc làm Trung thư thị lang, có chỉ dụ điều ra làm Tri châu Hà Trung, nhưng nhiều lần sai sứ triệu Tô Tụng, Tô Tụng ba lần dâng sớ xin từ chức, không được chấp thuận. Vì già yếu bệnh tật nên xin từ chức, được phong làm Quan văn điện Đại học sĩ, Tập Hi Quán sứ. Một hôm vào tạ ơn, Vua nói: ‘Tướng công xin từ chức rất gấp, triều đình đành phải theo ý ông.’ Tháng 9, ra làm Tri châu Dương Châu.”

Xét Dương Úy khi đó làm Thị ngự sử, Lai Chi Thiệu làm Giám sát ngự sử, truyện gọi là Gián quan, là sai. Lại nữa, Tô Tụng bị cách chức ngày 7 tháng 2, Phạm Bách Lộc bị cách chức ngày 14, truyện nói Bách Lộc bị điều ra trước Tô Tụng, cũng sai. Nay không theo. 《Tô Tụng mộ chí》 chép: “Tô Tụng bàn luận công bằng, theo đúng lệ cũ, tránh xa quyền thế, không kết bè kết đảng, tiến cử người tài, không chuyên quyền, lý lẽ không đúng thì cũng không tùy tiện nghe theo. Thị ngự sử Giả Dịch vì dâng lời can gián mà bị điều ra ngoài, sau đó lại làm Giám ty, sau đại xá bị giáng làm Tri châu Tô Châu. Tô Tụng nói: ‘Giả Dịch bàn việc không né tránh quyền thế, nổi tiếng dám nói, sau đại xá lại bị giáng chức, là không đúng.’ Bàn luận trước mặt Vua không ngã ngũ, nhưng Ngự sử Dương Úy, Lai Chi Thiệu hặc tội Tô Tụng trì hoãn chiếu chỉ, Tô Tụng lập tức dâng sớ chờ tội, nhiều lần xin từ chức không được. Vì già yếu bệnh tật nên xin từ chức, tháng 3 năm thứ 8 bị cách chức, phong làm Quan văn điện Đại học sĩ, Tập Hi Quán sứ, tháng 9 ra làm Tri châu Dương Châu.”

《Lương Đào hành trạng》 chép: “Hữu bộc xạ Tô Tụng, Trung thư thị lang Phạm Bách Lộc bàn việc Giả Dịch làm Tri châu Tuyên Châu, được thăng chức Trực bí các, Quyền Kinh Tây lộ Chuyển vận, vì Giả Dịch từng làm Thị ngự sử, không nên thêm chữ ‘Quyền’, mệnh lệnh không đúng, bàn xin chỉ dụ khác. Các đồng liệt phần nhiều không đồng ý, đến trước mặt Vua, Lương Đào nói: ‘Thái thường, Bí thư đều thiếu chức trưởng quan, xin triệu Giả Dịch về.’ Các đồng liệt cho rằng Giả Dịch là tiểu nhân không thể dùng, Lương Đào nói: ‘Nói Giả Dịch bổ nhiệm không đúng thì được, nhưng Giả Dịch cương trực, nhiều người không thích, cho rằng ông ta là tiểu nhân thì quá đáng. Bệ hạ từng biết ông ta trung hiếu, trước đây làm Ngự sử, từng được khen ngợi, khuyên ông ta hết lòng trung thành, chắc hẳn nhớ rõ con người ông ta.'” Hành trạng chép việc Giả Dịch khác nhiều so với bản truyện của Tô Tụng, ghi lại để tham khảo. 《Lý Thanh Thần dữ Hứa Tướng tiểu giản》 chép: “Dung, Công bị cách chức, tuy người dâng lời thừa cơ, nhưng có lẽ còn lý do khác, không gặp mặt thì không thể biết hết được.” Cần tham khảo thêm.)

[37] Ngày Kỷ Tỵ, Giám sát ngự sử Lai Chi Thiệu tâu rằng: “Thiên Chương các đãi chế Lâm Hi được bổ làm Lễ bộ Thị lang. Xét rằng Lâm Hi vào đầu niên hiệu Nguyên Hựu từng được bổ làm Trung thư xá nhân. Các quan luận bàn rằng Lâm Hi trước đây được Tể thần Vương Khuê biết đến, khi Khuê qua đời, các con của Khuê nhờ Hi viết văn bia mộ. Hi đã nhận lời và viết văn, nhưng trong lòng cho rằng Khuê không được người đời kính trọng, nên không muốn tự mình viết. Bề ngoài tỏ ra thân thiết, bèn mượn danh Lý Đức Sô. Khi nhận được tặng phẩm của nhà họ Vương, lại chia đôi với Đức Sô. Lúc đó, người đời bàn tán rằng Hi có hành vi phù phiếm, không thể ở chức thị tùng, nên bãi bỏ mệnh lệnh ở Tây tỉnh, mà cho làm quan ở châu xa. Chẳng bao lâu, triều đình lại trao cho chức ngoại chế, đổi làm Thủ úy Dư Hàng. Hi không biết tu thân sửa lỗi để báo đáp, mà lại tùy tiện vui giận, không tuân theo pháp độ. Tuần kiểm Mã Tín ở Ngoại Sa, Hàng Châu, là Tả tàng khố Phó sứ, nhận lệnh của Chuyển vận ty lo việc trị thủy, Hi giận vì Tín không báo cáo, bèn sai lính gọi đến, giao cho Đương trực ty tra xét. Khi thấy không có tội gì đáng ghi, lại thả ra. Ở Ngô Sơn có ngôi nhà gọi là Hữu Mỹ, có đình gọi là Giới, cách nhau mấy dặm, vốn không có đường thông. Một hôm, Hi huy động binh lính tu sông, phát cỏ gai, san bằng núi non để mở đường. Sau đó nghe thầy phong thủy nói rằng hai ngôi nhà thông nhau thì bất lợi cho quan địa phương, lại sai binh lính tu sông đắp đập ngăn lại. Việc làm của Hi trong chính sự là như vậy. Nay lại được thăng làm Phó xuân quan, vào triều làm bồi thần, e rằng không phải là cách để rõ ràng thăng giáng, khuyến khích ngăn chặn. Kính mong thu hồi mệnh lệnh trước.”

(Ngày 28 tháng 10 năm thứ 7 bổ làm Lễ bộ Thị lang. Ngày mồng 8 tháng 3 năm thứ 8 ra làm Tri châu Bạc.)

[38] Ngày Tân Mùi, Giám sát ngự sử Hoàng Khánh Cơ tâu: “Trong sách xá Nam giao có viết: ‘Khoa trường sắp tới sẽ theo lệ năm Nguyên Hựu thứ hai, tiến cử những tiến sĩ kinh minh hành tu.’ Đây thực là việc triều đình tìm kiếm nhân tài, lo lắng có người tài bị bỏ sót, muốn thu nạp từ nhiều nơi. Nhưng những kẻ may mắn, nhờ mối quan hệ xin xỏ, không thể tránh khỏi việc tiến cử bừa bãi. Trước đây, những người được tiến cử kinh minh hành tu, đã được miễn thi Hương để dự thi Hội, và nếu thi Hội không đỗ, lại được đặc cách ghi tên vào danh sách, vì vậy tất cả những người được tiến cử đều có thể làm quan. Thần nghe nói năm Nguyên Hựu thứ hai, những người được tiến cử từ các lộ, có nhiều người không được sĩ phu tán thành. Chỉ có Phúc Kiến lộ tiến cử Chu Triều Ỷ, người này vốn có học vấn, từ lâu giữ chức vụ ở Thái học; Giang Tây lộ tiến cử Lý Tồn, người này vốn có tiết tháo, nhiều lần đỗ thi Hương. Những người như hai người này mới xứng đáng được chọn. Sách truyền có nói: ‘Tiến cử người hiền thực, đề bạt người liêm chính, thì thiên hạ sẽ thịnh trị.’ Thần xin triều đình ban dụ các lộ Giám ty, quận thủ, phàm tiến cử người kinh minh hành tu, phải xem xét kỹ lưỡng, chỉ những người thực sự có học vấn, đạo đức được làng xóm kính trọng, sĩ phu tán thành, mới được phép tiến cử. Nếu không đúng như lời tiến cử, thì sẽ bị xử theo luật cống cử người không xứng đáng, như vậy triều đình mới có thể thu được người tài.” Triều đình nghe theo.

(Ngày 17 tháng 8, Lý Nghiêu Thần được cử ở điện.)

[39] Ngự sử trung thừa Lý Chi Thuần tâu: “Những năm gần đây, lệnh triều đình mở mười khoa thi cử nhân tài, đã thực hiện nhiều năm, các đại thần tiến cử nhiều, nhưng được bổ dụng rất ít. Xin giao cho các phụ thần xem xét kỹ, dần dần bổ nhiệm. Khoa trí dũng hơn người có thể làm tướng súy, phần nhiều do võ thần tiến cử, trong số đó chắc chắn có người tài, nên xem xét thêm.”

[40] Hôm đó, ba tỉnh dâng lên việc Tô Triệt bàn về sông ngòi. Lã Đại Phòng nói: “Nay đắp đập mềm đã không thể làm, không có cách nào thi hành.” Tô Triệt nói: “Đập mềm vốn không thể làm. Thần vốn luận rằng Ngô An Trì trong trăm ngày, bốn lần bịa đặt chuyện, Tô Tụng trước đây xin cử quan xét thực đúng sai, rõ ràng thưởng phạt. Lời này rất đúng, xin theo đó thi hành. An Trì là tiểu nhân, muốn lung lay triều đình, nếu để yên chức cũ, gốc bệnh không trừ, Hà Sóc bị hại không dứt, không thể tin dùng.” Đại Phòng nói: “Quan thủy lợi lấy bùn lấy nước, không thể dùng người tốt, nên tạm dùng An Trì.” Tô Triệt nói: “Chức vụ thủy quan không nhẹ, sao lại để tiểu nhân đảm nhiệm? Kinh Dịch nói: ‘Mở nước nối nhà, tiểu nhân chớ dùng.’ Chưa từng nghe có chỗ nào dùng được tiểu nhân.”

(Thực lục ghi việc này vào ngày 24 tháng 3, nay theo 《Dĩnh Tân Di Lão Truyện》 và 《Long Xuyên Lược Chí》, dời vào ngày 24 tháng 2.)

[41] Binh bộ viên ngoại lang, Sùng Chính điện thuyết thư Lữ Hi Triết được bổ làm Hữu ty gián. (Chính mục ghi việc ngày 24. Tân lục lại không có.) Hi Triết cố từ chối. (Theo gia truyền của Hi Triết, Chính mục ghi ngày 16 tháng 2 Hi Triết từ chối chức gián quan.) Tô Thức ở Nhĩ Anh thấy Hi Triết được bổ nhiệm, đùa rằng: “Pháp diên long tượng, nên xem nghĩa thứ nhất.” Hi Triết cười không đáp, lui về nói với Phạm Tổ Vũ: “Nếu từ chối không được, nên lấy Dương Úy làm đầu.” Lúc đó Dương Úy đang ở ngạch ngôn quan, tự nhận là xảo trá, nên Hi Triết nói vậy.

(Cũng theo gia truyền.)

[42] Ngày Nhâm Thân, Đoan Minh điện học sĩ kiêm Hàn Lâm thị độc học sĩ, Lễ bộ thượng thư Tô Thức tâu:

[43] Thần trộm thấy trong chiếu thư ngày 22 tháng 9 có đoạn văn rằng, sau khi lễ tế giao xong, sẽ tập hợp các quan bàn kỹ việc tế tự Hoàng Địa Kỳ và lễ tế giao cùng lễ hưởng tế ở miếu để tâu lên. (Ngày 18 tháng 9, chiếu Mậu Tuất. Đây lại nói ngày 22 tháng 9, không rõ vì sao.)

Thần kính xem thấy gần đây bệ hạ đích thân làm lễ tế giao miếu, thần linh đáp ứng, thực sự được hưởng điềm lành. Như vậy, việc hợp tế ở Viên Khâu là hợp lòng trời đất, không nên thay đổi nữa. Thần lấy làm lạ rằng có người muốn thay đổi quy chế cũ của tổ tông, chỉ tế trời ở Viên Khâu mà không tế đất, chỉ vì cho rằng ngày đông chí tế trời ở Nam Giao là thời dương, vị dương; ngày hạ chí tế đất ở Bắc Giao là thời âm, vị âm. Lấy loại mà cầu thần, thì thời dương, vị dương không thể cầu âm được. Điều này rất không đúng.

Ngày đông chí tế Thượng Đế ở Nam Giao, thì trời đất cùng trăm thần đều theo. Xưa, ngày thu phân tế trăng ở Tây Giao, cũng có thể gọi là vị âm. Đến khi tế theo Thượng Đế, thì ngày đông chí tế trăng ở Nam Giao, người bàn cũng không thấy nghi ngờ. Nay Hoàng Địa Kỳ cũng theo Thượng Đế mà hợp tế ở Viên Khâu, lại cho là không được, thì thật là sai lầm. Kinh Thư nói: “Làm lễ loại tế Thượng Đế, lễ nhân tế Lục Tông, lễ vọng tế núi sông, khắp tế các thần.” Khi Vua Thuấn nhận thiện vị, từ Thượng Đế, Lục Tông, núi sông đến các thần đều cáo hết, mà chỉ không cáo Địa Kỳ, há có lý như vậy sao? Khi Vũ Vương đánh thắng nhà Thương, ngày Canh Tuất, làm lễ sài và lễ vọng. Sài là tế Thượng Đế. Vọng là tế núi sông. Trong một ngày, từ Thượng Đế đến núi sông, chắc chắn không có sự phân biệt Nam Giao, Bắc Giao. Mà chỉ bỏ qua Địa Kỳ, há có lý như vậy sao?

Thần từ đó biết rằng xưa tế Thượng Đế thì cũng tế Địa Kỳ. Làm sao biết được? Lời tựa trong Kinh Thi nói: “Trời có mệnh lớn, tế giao trời đất.” Đây chính là hợp tế trời đất, là văn rõ ràng trong kinh, mà người bàn lại đem so với việc báo tế mùa thu đông năm được mùa. Nói rằng thu đông đều báo tế và đều hát bài “Phong Niên”, thì trời đất đều tế và đều hát bài “Hạo Thiên Hữu Thành Mệnh”. Điều này rất không đúng. Bài thơ “Phong Niên” nói: “Năm được mùa nhiều lúa, nhiều gạo, lại có kho cao, vạn ức và tỉ. Làm rượu, làm mật, dâng lên tổ tiên, để hợp trăm lễ^[13], ban phúc rất đều^[14].” Hát vào mùa thu cũng được, hát vào mùa đông cũng được. Bài thơ “Hạo Thiên Hữu Thành Mệnh” nói: “Trời có mệnh lớn, hai Vua nhận lấy, Thành Vương không dám an nhàn, sớm tối lo giữ mệnh, ân cần kín đáo. Ôi sáng rỡ, hết lòng, nên được yên ổn.” Suốt bài chỉ nói trời mà không nói đất. Tụng là để cáo với thần minh, chưa từng có việc hát cái không tế, tế cái không hát. Nay tế tự ở Bắc Giao, hát trời mà không hát đất, há có lý như vậy sao? Thần từ đó biết rằng đời Chu, tế Thượng Đế thì Địa Kỳ cũng ở đó. Hát trời mà không hát đất, là để tôn Thượng Đế. Cho nên lời tựa nói: “Tế giao trời đất.” 《Xuân Thu》 chép: “Không tế giao, còn làm lễ tam vọng.” 《Tả Truyện》 nói: “Vọng, là việc nhỏ của tế giao.” Người bàn nói: Tam vọng là Thái Sơn, sông, biển. Hoặc nói là Hoài, biển. Lại có người nói là sao phân dã và núi sông. Nước Lỗ là chư hầu, nên việc nhỏ của tế giao chỉ đến núi sông phân dã mà thôi. Nhà Chu có thiên hạ, thì việc nhỏ của tế giao, há lại không đến Ngũ Nhạc, Tứ Độc sao? Nhạc, Độc còn được tế theo, mà Địa Kỳ lại không được hợp tế sao?

[44] Nhà Tần đốt sách thi, thư, kinh tịch tản mát, học giả chỉ còn dựa vào ý mình suy đoán mà thôi. Những người như Vương, Trịnh, Cổ, Phục chưa chắc đã hiểu đúng. Thần căn cứ vào sách thi, thư, xuân thu mà xét, thì việc hợp tế trời đất đã có từ lâu. Có người bàn rằng hợp tế trời đất bắt đầu từ Vương Mãng, cho rằng không đáng noi theo. Thần nghĩ rằng lễ nên bàn về đúng sai, không nên vì người mà bỏ. Quang Vũ hoàng đế là người thân chinh giết Vương Mãng, vẫn dùng lại lệ hợp tế thời Nguyên Thủy. Xét sách 《Hậu Hán thư – Giao tự chí》 chép: “Năm Kiến Vũ thứ hai, lần đầu đặt đàn tế giao ở Lạc Dương, làm đàn tròn tám bậc, giữa lại có đàn chồng, vị trí trời đất đều hướng nam, phía tây trên.” Đây là bằng chứng rõ ràng về việc hợp tế trời đất thời Hán. Lại xét 《Thủy kinh chú》 chép: “Sông Y chảy về đông bắc đến phía đông đàn viên khâu huyện Lạc Dương, nơi tế trời đất thời Ngụy, theo lệ cũ nhà Hán, làm đàn tròn tám bậc, giữa lại có đàn chồng, vị trí trời đất đều hướng nam.” Đây là bằng chứng rõ ràng về việc hợp tế trời đất thời Ngụy.

Đường Duệ Tông sắp tế ở Nam Giao, Cổ Tăng bàn rằng: “Nhà Hữu Ngu đế Hoàng Đế mà giao Khốc, nhà Hạ Hậu đế Hoàng Đế mà giao Cổn. Giao và miếu đều có đế. Đế ở miếu thì tổ tiên hợp hưởng ở Thái Tổ, đế ở giao thì địa kỳ, quần vọng đều hợp hưởng ở viên khâu. Lấy thủy tổ phối hưởng, là việc đại tế, không phải lễ thường. 《Tam phụ cố sự》 chép: Tế ở viên khâu, vị trí thượng đế hậu thổ đều hướng nam. Thế là nhà Hán từng hợp tế.” Lúc đó Trử Vô Lượng, Quách Sơn Uẩn đều cho lời Cổ Tăng là đúng. Minh Hoàng năm Thiên Bảo thứ nhất tháng hai ra chiếu rằng: “Phàm việc tế tự, phải tự mình làm, Trẫm không thân tế, lễ sẽ khuyết. Hoàng địa kỳ nên hợp tế như Nam Giao.” Ngày 20 tháng đó, hợp tế trời đất ở Nam Giao, từ đó về sau mỗi khi tế ở viên khâu đều hợp tế. Đây là bằng chứng rõ ràng về việc hợp tế trời đất thời Đường.

[45] Nay có người bàn muốn vào ngày đông chí tế trời, hạ chí tế đất, cho rằng đó là theo lễ nhà Chu. Thần xin trình bày sự khác biệt giữa lễ nhà Chu và lễ hiện nay. Xưa kia, mỗi năm tế trời ba lần, tế ở Minh đường một lần, bốn mùa đón khí năm lần, tế đất hai lần^[15], tế tông miếu bốn lần. Tất cả mười lăm lần này, đều là do thiên tử đích thân tế lễ. Lại còn có tế mặt trời buổi sáng, mặt trăng buổi tối, bốn phương, núi sông, xã tắc năm lần tế, cùng các lễ tế nhỏ khác, cũng đều do thiên tử đích thân tế, đó là lễ nhà Chu.

Thái Tổ hoàng đế nhận mệnh trời, sáng lập nhà Tống, năm Kiến Long đầu tiên tế giao, trước hết tế tông miếu, rồi tế trời đất. Từ thời Chân Tông trở đi, ba năm một lần tế giao, trước hết tế ở Cảnh Linh, tế khắp Thái Miếu, rồi mới tế trời đất, đó là lễ của triều đình ta. Lễ nhà Chu, thiên tử đích thân tế nhiều như vậy, mà năm nào cũng làm, không cho là khó; lễ hiện nay, thiên tử đích thân tế ít như vậy, mà ba năm mới làm một lần, không cho là dễ, nguyên nhân là gì? Xưa kia, thiên tử ra vào, nghi thức không nhiều, quân hộ vệ rất đơn giản, chi tiêu có chừng mực. Tông miếu ở trong cửa lớn, thiên triều chư hầu, ban tước thưởng, đều ở Thái Miếu, không chỉ là tế theo mùa mà thôi. Thiên tử cai trị, chỉ trong phạm vi ngàn dặm đất vương, chỉ lấy việc tế lễ nhạc làm chính sự, giữ được điều đó thì thiên hạ phục. Vì vậy năm nào cũng làm, coi như thường lệ. Đến đời sau, trong cõi thống nhất, bốn phương muôn dặm, đều nghe lệnh trên, công việc nhiều gấp ức vạn lần xưa, thời gian không đủ. Từ đời Tần, Hán trở đi, nghi thức của thiên tử ngày càng nhiều, chỉ thêm không bớt, đến nay không còn đơn giản như xưa. Những việc làm hiện nay đều không phải lễ nhà Chu: ba năm một lần tế giao, không phải lễ nhà Chu; trước tế giao hai ngày cáo ở Nguyên Miếu, một ngày tế Thái Miếu, không phải lễ nhà Chu; tế giao rồi xá tội, không phải lễ nhà Chu; ban thưởng hậu cho các quân, không phải lễ nhà Chu; từ hoàng hậu trở xuống đến quan văn võ, đều được ấm bổ cho thân thuộc, không phải lễ nhà Chu; từ tể tướng, tông thất trở xuống đến bá quan, đều được ban thưởng, không phải lễ nhà Chu. Những điều đó đều không sửa, mà chỉ riêng việc tế địa kỳ thì nói rằng lễ nhà Chu không nên tế ở viên khâu, đó là nghĩa gì?

[46] Có người bàn rằng: “Thời tiết nóng lạnh ngày nay so với thời xưa không khác, mà Tuyên vương đánh dẹp Hiểm Doãn, xuất quân vào tháng sáu, vậy thì ngày Hạ chí sao lại không thể tế lễ được?” Thần xin đáp rằng: “Vua Thuấn một năm đi tuần thú bốn núi, tháng năm trời vừa nóng thì đến phía nam núi Hoành Sơn, tháng mười Một trời vừa lạnh thì đến phía bắc núi Thường Sơn, cũng là thời tiết nóng lạnh như ngày nay. Các Vua đời sau có thể làm được như vậy chăng? Nhà Chu mười hai năm mới đi tuần thú một lần^[16], là vì không thể như Vua Thuấn vậy. Nhà Chu đã không thể thực hiện lễ nghi của Vua Thuấn, mà lại bảo ngày nay có thể thực hiện lễ nghi của nhà Chu được sao? Thời tiết nóng lạnh tuy giống nhau, nhưng lễ nghi phức tạp hay đơn giản thì khác nhau, vì thế lễ nghi của nhà Hữu Ngu, nhà Hạ, nhà Thương không thể thực hiện được, lễ nghi của nhà Hạ, nhà Thương, nhà Chu không thể dùng được, là do thời đại khác nhau vậy. Tuyên vương xuất quân vào tháng sáu để đuổi Hiểm Doãn, là vì bất đắc dĩ, hơn nữa Cát Phủ làm tướng, Vua không thân chinh. Nay muốn định ra lễ nghi của một đời, làm thành phép thường hành ba năm, há có thể lấy việc xuất quân vào tháng sáu để so sánh được sao?”

[47] Có người lại bàn rằng: “Ngày Hạ chí không thể thân hành tế lễ, thì cử quan đại diện tế lễ, cũng có tiền lệ.” Điều này thần không biết. 《Chu Lễ》 chép: “Đại Tông Bá nếu Vua không tham dự thì đại diện.” Trịnh thị chú rằng: “Vua có việc thì thay Vua làm việc tế lễ.” Giả Công Ngạn giải thích rằng: “Có việc, là chỉ Vua có bệnh hoặc việc tang chế.” Như vậy thì việc đại diện tế lễ không phải là lễ nghi tốt lành. Các Vua đời sau không thể năm nào cũng thân hành tế lễ, nên sai quan lại làm thay, việc này đã có từ lâu. Nếu năm thân hành tế lễ ở giao đàn mà cử quan đại diện tế lễ, là không có lý do mà lại dùng lễ nghi có lý do vậy.

[48] Những người bàn luận chắc chắn lại nói: Bỏ bớt những lễ nghi rườm rà, thì một năm có thể tế giao hai lần. Thần xin đáp lại rằng: Người xưa lấy việc thân hành tế giao làm lễ thường, nên không có lễ nghi rườm rà, đời nay lấy việc thân hành tế giao làm đại lễ^[17], thì lễ nghi rườm rà không thể bỏ bớt được. Như việc dựng thành màn che, mùa hạ nóng nực thì lo có mưa gió, bệ hạ từ cung vào miếu, ra ngoài tế giao, đội mũ thông thiên, ngồi xe lớn, giữa trưa nghỉ ngơi, trăm quan và quân lính phơi mình ngoài đường, mặc áo giáp đầy đủ, người ngựa thở hổn hển, đều không phải là việc có thể chịu đựng được vào ngày hạ chí. Bậc vương giả coi trời như cha, coi đất như mẹ, không thể thiên lệch. Việc thờ trời thì đầy đủ, việc thờ đất thì giản lược, đó là sự hơn kém trong việc thờ cha mẹ^[18]. Há có thể cho là lễ nghi rườm rà mà muốn bỏ bớt hết sao? Việc nuôi quân của quốc gia khác với đời trước, từ thời Đường chưa có thưởng quân, còn không thể năm nào cũng thân hành tế tự, thiên tử ra ngoài tế giao, quân lính hộ vệ không thể giản lược, xe lớn một khi di chuyển, ắt phải có ban thưởng. Nay ba năm tế giao một lần, đã cạn kiệt kho tàng, còn sợ không đủ. Ngoài việc ban thưởng tế giao, há có thể thêm nữa? Nếu một năm ban thưởng hai lần, sức nước lấy gì cung cấp? Chia ra mà ban, lòng người há chẳng thất vọng?

[49] Những người bàn luận ắt lại nói: ba năm một lần tế trời, lại ba năm một lần tế đất. Điều này lại không phải là điều mà thần biết. Ba năm một lần tế giao, đã là quá thưa thớt, nếu chỉ tế đất mà không tế trời, thì đó là vì việc tế đất mà càng xa cách với việc tế trời^[19], từ xưa chưa từng có việc sáu năm một lần tế trời, như vậy thì điển lễ càng hỏng, muốn phục cổ mà lại càng xa cổ, thần linh ắt sẽ không đoái hoài, không phải là lễ vậy. Những người bàn luận ắt lại nói: vào năm tế giao, lấy lễ tế Thần Châu tháng mười thay cho lễ tế Phương Trạch ngày hạ chí, thì có thể tránh được nỗi lo phải cử hành việc giữa mùa nóng. Điều này lại không phải là điều mà thần biết. Lý do bàn luận việc này, là muốn làm theo Chu lễ. Nay lấy tháng mười thay cho hạ chí, lấy Thần Châu thay cho Phương Trạch, không biết đây là kinh điển của Chu lễ chăng? Hay là quyền biến của biến lễ chăng? Nếu biến lễ theo quyền mà được, thì hợp tế ở Viên Khâu sao lại không được? Tháng mười thân tế đất, tháng mười một thân tế trời, trước đất sau trời, xưa nay chưa có lễ như vậy. Mà một năm hai lần tế giao, nỗi lo lao phí của quân quốc, vẫn chưa tránh được.

[50] Những người bàn luận ắt lại nói: vào năm tế giao, lấy ngày hạ chí tế địa kỳ ở Phương Trạch, Vua không thân hành tế giao, mà thông qua đốt lửa, thiên tử ở trong cung vọng tế. Điều này lại không phải là điều mà thần biết. Sách nói về vọng trật, Chu lễ nói về tứ vọng, Xuân Thu nói về tam vọng, đều chỉ núi sông trong cõi mà không ở bốn phía ngoại thành, nên vọng mà tế. Nay nơi ở, cúi xuống thì thấy đất mà nói vọng tế, lẽ nào kinh sư không thấy đất sao?

[51] Sáu điều bàn luận này, là quyết định việc hợp tế có được hay không.

[52] Việc tế lễ giao của nhà Hán đặc biệt trái với cổ lễ, nhà Đường cũng không thể theo cổ lễ. Triều đình ta từ các đời tổ tông đều kính trọng việc tế tự, các bậc nho thần, quan lễ đều bàn bạc thêm bớt, không phải không biết rằng việc thân hành tế lễ ở Viên Khâu và Phương Trạch là đúng. Nhưng vì thời thế không cho phép, nên phải cân nhắc giữa cổ và kim, trên hợp với điển lễ, dưới hợp với thời nghi. So sánh những gì đạt được, đã hơn nhiều so với nhà Hán và nhà Đường. Việc tế lễ trời đất, tông miếu, đều nên làm đầy đủ mỗi năm, nay không thể làm đầy đủ mỗi năm, nên làm đầy đủ vào năm có tế giao. Lại không thể trong một năm cử hành hai lễ lớn, nên làm đầy đủ trong ba ngày. Đây đều là tùy thời chế nghi, dù thánh nhân sống lại cũng không thể thay đổi.

Nay việc tế lễ cùng lúc không mất đi việc thân hành, nhưng tế Bắc Giao thì chắc chắn không thể thân hành, hai việc này cái nào quan trọng hơn? Nếu một năm tế giao hai lần mà cử quan thay mặt làm việc, thì lâu dần sẽ không thân hành tế đất. Trong ba năm tế giao, vào năm tế đất mà mưa nắng không thể thân hành, cử quan thay mặt làm việc, thì trời đất đều không thân hành tế lễ. Việc phân tế trời đất, quyết không phải là điều có thể làm được trong thời nay. Những người bàn luận chỉ muốn vào năm tế giao, tế trời, đất, tông miếu, chia làm ba lễ mà thôi. Chia làm ba lễ, có ba điều không thể: Ngày Hạ chí không thể động viên đại chúng, cử hành đại lễ, đó là điều thứ nhất; Quân thưởng không thể tăng thêm, đó là điều thứ hai; Từ khi có quốc gia đến nay, trời đất tông miếu chỉ hưởng lễ tế này, nhiều năm kế thừa, chỉ dùng lễ này, đây là điều thần linh ưa thích, tổ tông yên ổn, không thể khinh động, động thì sẽ có cát hung họa phúc, không thể không lo lắng, đó là điều thứ ba. Trong ba điều này, thần đã suy tính kỹ, không có lý do nào có thể thực hiện được, xin hãy theo lệ cũ là tiện.

Xưa nhà Tây Hán suy yếu, Nguyên Đế nghe lời Cống Vũ mà phá hủy tông miếu, Thành Đế dùng lời bàn của Thừa tướng Hoành mà đổi vị trí tế giao, đều có tai họa, ghi rõ trong sử sách. Bài học xưa rất rõ ràng, đáng để lo lắng! Mong bệ hạ xem kỹ chương này của thần, thì sẽ biết rằng việc hợp tế trời đất chính là chính lễ của cổ nhân, vốn không phải là quyền nghi. Không chỉ năm đầu tế giao nên thực hiện, mà thực sự là điển lễ vĩnh viễn không thể thay đổi. Mong bệ hạ cẩn thận giữ lễ của Thái Tổ năm Kiến Long, Thần Tông năm Hi Ninh, không thay đổi việc tế giao, tế miếu, để yên ổn thần linh trên dưới. Lại xin hạ chương này của thần giao cho Hữu ty tập nghị, nếu có ý kiến khác, thì phải thống nhất giải thích phá bỏ sáu điều thần trình bày, khiến mọi người đều khuất phục, trên hợp với Chu lễ, dưới không gây họa cho quân quốc hiện nay. Không thể chỉ chấp vào Chu lễ, không bàn đến việc hiện nay có thể thực hiện hay không, điều quý là nghiêm túc thực hiện đại điển, tùy thời quyết định.

[53] Dán tờ vàng: “Theo chế độ nhà Đường: Khi có việc tế lễ ở Nam Giao, thì trước tiên triều đình dâng lễ ở Thái Thanh cung, tế ở Thái Miếu, cũng như lễ hiện nay, trước hai ngày cáo ở Nguyên Miếu, trước một ngày tế ở Thái Miếu. Tuy nhiên, có người bàn rằng đó không phải là lễ của ba đời. Thần kính cẩn xét rằng: Vũ Vương đánh bại nhà Thương, ngày Đinh Mùi tế ở miếu nhà Chu, ngày Canh Tuất làm lễ thiêu tế và bái vọng, cách nhau ba ngày, thì việc tế miếu trước rồi mới tế Giao cũng là lễ của ba đời.” Chiếu cho các quan tập nghị bàn bạc rồi tâu lên.

(Sáu điều bàn về hợp tế, căn cứ theo 《Đông Pha tập》 thì nói là ngày không rõ tháng 3 năm thứ 8 tấu lên. Nay theo 《Thực lục》, 《Thực lục》 này dựa theo 《Chính Hòa hội yếu》.)

[54] Tô Thức lại tâu: “Thần gần đây dâng tấu bàn về việc tế trời đất ở đàn Viên Khâu, không chỉ phù hợp với thời thế, mà còn tự nhiên hợp với đạo lý của ba đời. Sáu kinh là điển chương bất hủ của muôn đời, nhưng thần không dám khẳng định là đúng, nên đưa ra sáu điều nghị luận để mở ra đầu mối của sự đồng và khác. Mong rằng thánh chỉ ban xuống, khiến những người bàn luận cùng thần trao đổi chất vấn lẫn nhau, làm rõ đúng sai của sáu điều nghị luận này và chọn lấy điều hợp lý, thì việc bàn luận có thể được quyết định. Nay phụng thánh chỉ, chỉ nói ‘Các quan tập nghị bàn luận rồi tâu lên’, thần lo rằng những người bàn luận sẽ chỉ trình bày ý kiến của mình, không trao đổi chất vấn lẫn nhau, thì đúng sai, có thể hay không cuối cùng cũng không thể quyết định được. Dù thánh minh tất sẽ có sự lựa chọn, nhưng mỗi người đều có ý kiến riêng, chỉ muốn bảo vệ quan điểm trước đó của mình, há phải là ý nghĩa gốc của việc khảo xét lễ nghi của triều đình sao? Thần nay muốn xin rằng vào ngày tập nghị, nếu có ý kiến khác nhau, thì phải vạch rõ những điểm chất vấn sáu điều nghị luận của thần, nêu rõ trạng thái có thể hay không, không được chỉ giữ một quan điểm mà không trao đổi chất vấn lẫn nhau. Thần không dám tự cho mình là đúng để cầu thắng, mà chỉ muốn theo lẽ phải để chọn lấy điều hợp lý. Nếu nghị luận của thần không hợp lý, thần đâu dám không bỏ quan điểm trước đó để theo ý kiến của mọi người.”

(Tờ tấu này theo bản tập là ngày 22 tháng 3, thực lục không chép, nay thêm vào. Gia truyền của Phạm Tổ Vũ chép: “Triều đình muốn theo lời thỉnh cầu của Tô Thức, sai những người bàn luận trao đổi chất vấn lẫn nhau. Tổ Vũ liền bạch với Lã Đại Phòng rằng: ‘Nên để triều đình tự cân nhắc có thể hay không rồi thi hành, nếu để họ trao đổi chất vấn lẫn nhau, tất sẽ dẫn đến tranh cãi mất thể thống, có ích gì cho việc đâu?’ Đại Phòng cho là phải, chỉ phê đưa xuống tập nghị mà thôi.” Xét, trước đó đã đưa xuống tập nghị, Thức lại tấu xin phải trao đổi chất vấn lẫn nhau, sau đó lại bãi bỏ tập nghị, há phải là nghe theo lời của Tổ Vũ chăng? Nhưng gia truyền chép việc bàn luận về tế giao, khá lộn xộn về thứ tự trước sau, nay không theo. Việc bãi bỏ tập nghị là vào ngày 11 tháng 4. 《Chính Hòa hội yếu》 quyển 38, phần “Giao nghị” quyển 4, ngày 25 tháng 2 năm Nguyên Hựu thứ 8, Tô Thức tấu sáu điều nghị luận, chiếu sai tập nghị rồi tâu lên, liền chép chiếu bãi bỏ tập nghị ngày 11 tháng 4, không chép tờ tấu xin trao đổi chất vấn lẫn nhau. Tân lục theo đó. Nay chọn lấy thêm vào. Lưu An Thế từng nói với người rằng, nghị luận này của Thức vốn chưa từng dâng lên, là sai vậy. Hoặc có người truyền rằng là giả mạo lừa dối, vốn nên lấy 《Hội yếu》 làm căn cứ, những người thời Chính Hòa há lại chịu chép bừa nghị luận của Thức sao?)

[55] Giáp Tuất, Tri Từ Châu Tăng Triệu được bổ nhiệm làm Tri Giang Ninh phủ, Tri Tô Châu Giả Dị được bổ nhiệm làm Tri Từ Châu. (Ngày 18 đối chiếu, cần xem xét. Thực lục ghi vào ngày 25 tháng 3.) Hộ bộ Viên ngoại lang Hồ Tông Sư được bổ nhiệm làm Thành Đô phủ lộ Chuyển vận phó sứ, Quốc tử giám Thừa Lý Sư Đức được bổ nhiệm làm Tử Châu lộ Chuyển vận phán quan.

(Ba việc này đều có trong chính mục, nhưng tân lục không ghi, cần xem xét kỹ để bổ sung hoặc loại bỏ.)

[56] Bính Tý, Thiên Chương các Đãi chế, Tri Trần Châu Triệu Quân Tích được bổ nhiệm làm Tri Trịnh Châu.

(Chính mục ghi ngày 16 tháng 3 từ Trần Châu chuyển sang Trịnh Châu. Nay theo thực lục.)

[57] Thượng thư tỉnh kiểm hội các hộ nợ thuộc Thị dịch, đã ban chỉ dụ tháng giêng năm nay, mỗi bảo nợ dưới 500 quan được xóa theo lệnh ân xá, nhưng các hộ lớn vẫn không được vượt quá ba bảo. Những hộ đã được xóa nợ không cần tâu xin xử lý riêng, còn các khoản nợ khác thuộc quan phủ, nếu một người nợ nhiều khoản mà tổng số nợ dưới 500 quan thì được xóa, nhưng lo rằng ân huệ chưa rộng. Chiếu rằng mỗi người được xóa nợ theo từng khoản, nhưng không được vượt quá ba khoản; những hộ đã được xóa nợ không cần tâu xin xử lý riêng.

(Theo sắc lệnh ngày 27 tháng 2 năm Pháp sách thứ 8, nay ghi vào cuối tháng, có thể tham khảo thêm vào ngày 24 tháng 2 năm sau.)