[PREVIEW] QUYỂN 485 NĂM THIỆU THÁNH THỨ 4 (ĐINH SỬU, 1997)

Bắt đầu từ ngày Ất Dậu tháng 4 năm Thiệu Thánh thứ 4 đời Triết Tông đến hết ngày Canh Tý cùng tháng.

[1] Tháng 4 mùa hạ, ngày Ất Dậu, sở Tường định sắc lệnh tâu rằng: Các lộ nếu có việc thay đổi phép dịch và quy chế nha môn, đều lệnh cho Hộ bộ xem xét kỹ, tâu lên Thượng thư tỉnh, đợi khi thi hành có kết quả, thì theo phép cũ thời Nguyên Phong, mỗi việc đều do Hộ bộ chỉ huy, cuối quý tâu lên. Vua theo lời tâu.

(Bản mới đã bỏ đi.)

[2] Xu mật viện tâu: “Từ mùa thu năm ngoái đến nay, Chiết Khắc Hành và các tướng khác nhiều lần thống lĩnh quân mã ra ngoài biên giới, đều giành được thắng lợi, trước sau chém được hơn ba nghìn thủ cấp giặc. Gần đây xuất quân hỗ trợ xây dựng thành Gia Lô, quân đội vừa trở về, vài ngày sau lại đưa quân ra khỏi biên giới, phối hợp với Kinh Nguyên tiến hành xây dựng, tiến thẳng đến vùng Trường Sa Xuyên thuộc địa phận phía tây, đánh phá sào huyệt giặc, chém được hai nghìn thủ cấp, thu được gia súc, khí giới, thiêu hủy nhiều trại lều. Quân giặc vì thế phải rút xa, không dám đến gần biên giới cày cấy và chăn nuôi.

Gần đây, Kinh lược ty lộ Phu Diên tâu: quân giặc phía tây ban đêm đến sông Đại Lý cày cấy, ban ngày lại trở về địa phận giặc, đi lại công khai, không chút sợ hãi. Đó là do uy thế quân đội của lộ này không mạnh, từ trước đến nay không dám ra khỏi biên giới đánh giặc, khiến giặc dám coi thường như vậy. Nay chúng ở gần biên giới còn dám đi lại cày cấy một cách yên ổn như thế, thì trong phạm vi hai ba trăm dặm ngoài biên giới, dân chúng vẫn cày cấy bình thường, không mất việc làm. Đến mùa thu và mùa hạ tới, sẽ có thu hoạch lớn, cung cấp lương thực cho giặc, chắc chắn chúng sẽ lại tập trung binh lực, đánh vào biên giới, khiến dân biên giới không tránh khỏi bị hại.

Xin lệnh cho Kinh lược ty các lộ Phu Diên, Hoàn Khánh xem xét kỹ, nếu thấy địa phận giặc có quân mã tập trung hoặc bộ lạc cư trú, chắc chắn có cơ hội thuận lợi, thì không kể thời gian, chọn tướng tinh nhuệ đem quân đi đánh phá mạnh mẽ. Khiến quân giặc không thể rảnh rỗi, dân chúng không dám yên ổn cày cấy, tránh được nạn biên giới khi mùa thu đến.

Huống chi hiện nay quân giặc phía tây đã suy yếu, nên nhân cơ hội tấn công quấy nhiễu, khiến chúng không thể tạm thời yên ổn, thì có thể khiến chúng suy yếu dần. Nếu các tướng lĩnh các lộ có thể chọn tướng tài, chỉnh đốn quân đội, thường xuyên thay phiên nhau đem quân đi đánh phá, lại tạo thanh thế lớn, như sắp tiến sâu vào, khiến giặc không thể đoán biết, phải phân tán binh lực phòng bị khắp nơi. Lại nhân cơ hội thuận tiện, có thể đánh phá bất ngờ, đi nhanh về nhanh, ra tay bất ngờ, tùy cơ đánh phá. Khiến các bộ lạc của giặc không thể yên ổn, cày cấy mất mùa, không những không có lương thực, xâm phạm biên giới, mà dân chúng gần biên giới cũng mệt mỏi khốn khổ, không có kế sinh nhai, cũng vì thế mà dễ chiêu dụ, thực sự có lợi cho kế hoạch biên giới.”

Chiếu lệnh cho Kinh lược ty các lộ Hi Hà, Kinh Nguyên, Hà Đông, căn cứ vào mệnh lệnh đã ban, nếu thấy địa phận giặc đối diện có quân mã tập trung hoặc dân chúng cày cấy cư trú, biết rõ khoảng cách xa gần, số lượng nhiều ít, chắc chắn có cơ hội thuận lợi, thì không kể thời gian, tùy cơ xuất quân đánh úp.

(Bản mới sửa chữa rằng: Xu mật viện tâu: “Từ mùa thu năm ngoái đến nay, Chiết Khắc Hành và các tướng khác thống lĩnh quân ra khỏi biên giới, nhiều lần lập công. Gần đây xuất quân hỗ trợ xây dựng thành Gia Lô, lại đưa quân phối hợp với Kinh Nguyên tiến hành xây dựng, tiến thẳng đến Trường Sa Xuyên, đốt phá quân giặc, khiến chúng không dám đến gần biên giới cày cấy và chăn nuôi. Gần đây, Kinh lược ty lộ Phu Diên tâu: quân giặc phía tây ban đêm đến sông Đại Lý cày cấy, ban ngày lại trở về địa phận giặc. Đó là do uy thế quân đội của lộ này không mạnh, không dám xuất quân đánh giặc, khiến giặc dám coi thường như vậy. Xin lệnh cho Kinh lược ty các lộ Phu Diên, Hoàn Khánh, tìm hiểu kỹ nơi quân giặc tập trung, chắc chắn có cơ hội thuận lợi, thì chọn tướng tinh nhuệ đem quân đi đánh phá mạnh mẽ. Huống chi hiện nay quân giặc phía tây đã suy yếu, nên nhân cơ hội tấn công quấy nhiễu. Nếu các tướng lĩnh các lộ có thể chọn tướng tài, thực hiện kế hoạch thay phiên nhau xuất quân, khiến giặc không thể đoán biết, phải phân tán binh lực phòng bị. Lại nhân cơ hội thuận tiện, ra tay bất ngờ, thì các bộ lạc của giặc không thể yên ổn. Dân chúng gần biên giới cũng mệt mỏi khốn khổ, không có kế sinh nhai, dễ chiêu dụ.” Chiếu lệnh cho Kinh lược ty các lộ Hi Hà, Kinh Nguyên, Hà Đông, căn cứ vào mệnh lệnh đã ban, nếu thấy địa phận giặc đối diện chắc chắn có cơ hội thuận lợi, thì không kể thời gian xuất quân đánh úp.)

[3] Ngày Bính Tuất, ba tỉnh tâu rằng: “Theo quy định từ thời Nguyên Phong, việc bổ nhiệm quan chức dựa trên vị trí cao thấp để phù hợp với công việc, đã được lập thành quy tắc rõ ràng, nhằm loại bỏ tình trạng tùy tiện xin xỏ, dẫn đến sự không công bằng trong việc phân bổ trách nhiệm. Tuy nhiên, vào thời Nguyên Hựu, quy định này đã bị bãi bỏ.” Chiếu chỉ rằng từ nay về sau, mọi việc sẽ được thực hiện theo quy định thời Nguyên Phong.

[4] Nước Vu Điền dâng cống phẩm địa phương.

(Ngày 27 lại thấy ghi chép, nên để ở một chỗ.)

[5] Phụng Nhật Thiên Vũ tứ sương đô chỉ huy sứ, Khang Châu đoàn luyện sứ, Thái Nguyên phủ lộ phó tổng quản Vương Sùng Cực được bổ nhiệm làm Tri châu Đại Châu, kiêm quản câu Hà Đông duyên biên an phủ ty sự. (Theo ghi chép của Tăng Bố vào ngày 12 tháng 2 năm Nguyên Phù thứ hai.) Đông thượng các môn sứ, Thành Châu đoàn luyện sứ, Kinh Nguyên lộ phó tổng quản Vương Văn Chấn được bổ nhiệm làm Thái Nguyên phủ lộ phó tổng quản^[1]. Tri châu Lân Châu Trương Thế Vĩnh được phục chức Sùng nghi sứ, quyền phát khiển Thái Nguyên phủ lộ kiềm hạt, quản câu Lân Phủ lộ quân mã sự.

(Theo ghi chép của Tăng Bố, ngày 11 tháng 2 năm Nguyên Phù thứ ba, cùng trình bày việc Vương Ân được thăng chức vượt cấp trên cả Vương Sùng Cực và Trương Xán. Lúc đó, Hà Đông vừa thu phục được trại Gia Lô, Trương Cấu và Vương Thuấn Thần dẫn quân vượt sông, nhưng Vương Sùng Cực không xuất quân. Các phó tướng các lộ khi tiến hành xây dựng và đánh dẹp, chưa từng có ai không thống lĩnh quân mã ra khỏi trại. Khắc Hành cho rằng Vương Sùng Cực là phó tướng quản quân, nhưng trong việc biên phòng lại không chịu điều động, nên bãi chức Tri châu Đại Châu, và khi thăng chức quản quân, đã đề bạt Vương Ân lên trên. Lại thường cho rằng việc thời Nguyên Hựu không bổ nhiệm Vương Sùng Cực và Trương Xán làm quản quân là không đúng, Vua nhiều lần nói: “Trương Xán làm quản quân thật kỳ lạ, nay còn tại chức không?” Tăng Bố đáp: “Đã làm cung quan rồi.”)

[6] Ngày Đinh Hợi, Hàn lâm học sĩ thừa chỉ Thái Kinh tâu: “Phép bổ thí ngoại xá của tam học, mùa xuân vào tháng ba^[2], mùa thu vào tháng tám. Nay kỳ thi công của Thái học cũng vào cùng tháng, e rằng sẽ lẫn lộn.” Chiếu rằng kỳ bổ thí ngoại xá sinh, mùa xuân dùng tháng giêng, mùa thu vào tháng bảy.

(Bản mới không có, có thể bỏ.)

[7] Viên ngoại lang Thủy bộ Triệu Tủng xin nạo vét sông Mười Tám Dặm, lệnh cho Giả Chủng Dân đến Lã Lương, Bách Bộ Hồng xem xét, thêm dời cối xay nước, cách cửa Hoài không xa. Chiếu lệnh tính toán hội với Phát vận và Chuyển vận ty cùng xem xét lợi hại và công sức cần dùng rồi tâu lên.

(Ngày 19 tháng 2 nhuận có thể tham khảo.)

[8] Hình bộ và Đại Lý tự tâu: “Các ngục đều đặt lầu thông gió, cửa sổ mát, bố trí nước uống, chiếu trải, tù nhân được tắm rửa đúng lúc, thức ăn luôn giữ ấm. Gặp lạnh thì cấp củi than tùy lượng, người nghèo cho mượn áo quần. Gông cùm, tháng nóng năm ngày giặt một lần. Các châu, huyện có ngục, quan chức tại chức nửa năm một lần tự mình kiểm tra sửa chữa, cốt sao cho chắc chắn.” Theo đó.

[9] Ngày Mậu Tý, triều hiến ở cung Cảnh Linh, đến ngày Kỷ Sửu. Chiếu rằng Tuyên chính sứ Lương Tòng Chính do công lao quản lý ty Hoàng thành được thưởng thăng làm Tuyên khánh sứ, vẫn giữ chức Phòng ngự sứ châu Vinh.

[10] Hôm đó, Tăng Bố tâu với Vua: “Thái học bác sĩ Trịnh Cư Trung vào chầu thế nào?” Vua nói: “Thái Kinh hết lòng tiến cử.” Tăng Bố nói: “Chương Đôn thường nói kẻ phường chợ hiểm ác không thể dùng.” Vua nói: “Nghe nói hắn làm được văn chương, có thể dùng vào việc khác.” Tăng Bố nói: “Chỉ là một cử nhân có chút tài văn chương mà thôi. Ở Thái học vốn cùng Lâm Tự xướng họa, gần đây lại mắng nhiếc Lâm Tự. Gần đây gặp thần lại vì Cung Nguyên bênh vực, khen ngợi hết lời, nói rằng ‘Tự Thần không nên thu hồi cáo mệnh’, lại nói ‘chỉ vì Lâm Tự không tốt^[3], nên mọi người ghét’, có thể thấy con người hắn hay thay đổi. Lâm Dự ở đây, gần đây nói với thần và Lâm Hi rằng Phúc Kiến chỉ có hai kẻ xấu, một ở Quán các, một đỗ cao, chính là Lâm Tự và Phương Thiên Nhược. Lâm Tự hung ác, càng không thể dùng.” Vua nói: “Chương Đôn cũng tự nói Lâm Tự là kẻ xấu.”

Tăng Bố lại nói: “Thần thường nói An Đôn từ chối chức Quyền Xá nhân, quả nhiên đúng. Nay Từ Đạc lại từ chối, vì mệnh lệnh của Cung Nguyên, nếu thu hồi thì đắc tội với mọi người, không thu hồi thì đắc tội với chấp chính, vì thế không ai dám nhận. Mong bệ hạ xét tình hình này, thì có thể biết mệnh lệnh của Nguyên đúng hay sai.” Lui ra gặp Đôn hỏi: “Cư Trung sao lại vào chầu?” Đôn nói: “Kẻ phường chợ hiểm ác thì không thể dùng, nhưng văn nghệ cũng có chỗ đáng dùng.” Tăng Bố lại nói: “Vua nói ngài cũng cho Lâm Tự là kẻ xấu.” Đôn nói: “Kẻ xấu thì không phải, chỉ là ngông cuồng mà thôi.” Tăng Bố đem lời của Lâm Dự nói lại, Đôn liền im lặng.

Điện trung thị ngự sử Trần Thứ Thăng tâu: “Thần nghe nói Hàn lâm thừa chỉ Thái Kinh cùng Lâm Hi trước tiến cử Thái học bác sĩ Trịnh Cư Trung làm Ngự sử, đã nghe nói không triệu, nay lại nghe nói có chỉ lệnh vào chầu, thần không biết vì sao. Không rõ là muốn dùng Cư Trung vào việc khác, hay là lệnh làm Ngự sử? Xét thấy em của Cư Trung là Cửu Trung, là con rể của cố Bí thư tỉnh chính tự Vương Bàng. Bàng là em trai của Thượng thư tả thừa Thái Biện. Cư Trung với Biện là thông gia, lại nghe nói cùng Trung thư thị lang Hứa Tướng, Tri Xu mật viện Tăng Bố cũng là thông gia. Nay nếu lệnh làm Ngự sử, là bỏ đi lệ cũ của tổ tông, nếu dùng vào việc khác, thì kẻ sĩ nghèo hèn không có đường tiến thân, những người được tiến cử^[4], chỉ là thân đảng của chấp chính mà thôi. Huống chi Cư Trung, Chu Chủng, Lâm Tự thực là đồng bọn, chỉ chuyên làm việc xảo trá nịnh hót, sĩ luận không chấp nhận. Nay nhiều kẻ sĩ đầy triều, há không có ai như Cư Trung, sao nhất định phải tiến cử Cư Trung? Nay đã triệu đối, là mệnh lệnh đã thi hành của triều đình, thần không dám xin bãi. Muốn xin ngày được đối, bệ hạ xét lời xem việc, lui tiến, quyết đoán từ thánh tâm, ngăn chặn quyền quý thân đảng, để kẻ sĩ nghèo hèn có đường tiến thân. Lại xin từ nay về sau đại thần tiến cử nhân tài, mong thánh từ hỏi han, có phải là thân đảng của chấp chính hay không, rồi mới xét kỹ, chỉ huy thi hành. Thật là may mắn lắm thay!”

(Ngày 17 tháng giêng, Kinh, Hi bị chiếu cùng tiến cử Ngự sử.)

[11] Ngày Nhâm Thìn, Tây Kinh Tả tàng khố phó sứ kiêm Cáp môn thông sự xá nhân Chủng Phác được bổ làm Kinh Nguyên lộ đô giám, tri Trấn Nhung quân.

[12] Xuống chiếu rằng các điều lệ về xét xử khoan hồng phải theo lệnh thời Nguyên Phong, Ty đề điểm hình ngục mỗi năm vào thượng tuần tháng tư và tháng mười phải kiểm tra, cử người xuống các châu, các quan trưởng thi hành xong thì tâu lên.

[13] Tri Duyện châu Ôn Ích tâu: “Nhà thờ và đất đai của Khổng Tử, từ thời Nguyên Hựu đặt một viên giáo thụ, con cháu trong nhà đi học không quá một hai mươi người, xin bãi bỏ chức vụ này.” Vua nghe theo.

[14] Xuống chiếu cho Điện tiền đô ngu hậu, Tần châu phòng ngự sứ, quyền phát khiển Hi Hà Lan Dân lộ kinh lược an phủ ty sự Vương Văn Uất thôi giữ việc quân chính, quyền đề cử Sùng Phúc cung, vì Văn Uất xin nghỉ do bệnh mắt.

[15] Xu mật viện tâu: “Gần đây Lan châu tu sửa Kim Thành quan, dựng cầu phao, biên giới của châu đã vững chắc. Vì Kinh Nguyên lại tiến đắp thành trại Cổ Cao Bình, Một Yên Hạp, nhìn xuống Thiên Đô không xa, nhưng chưa thông suốt với biên giới Hi Hà. Nếu sau này Kinh Nguyên hành động, đắp Thiên Đô, Thiêu Quyết Xuyên, Tiêu Ma Di ải v.v., lại cần phải liên kết thanh thế với Hi Hà, hai lộ cùng hỗ trợ nhau, lâu dài mới không lo ngại. Nên từ Hi Hà An Tây thành, phía đông bắc Thanh Thạch Hạp khẩu, Thanh Nam Nột Tâm, Đông Lãnh Mâu đến Hội châu, xem xét khoảng cách xa gần, xây dựng thành trại. Lại từ Hội châu vào Đả Thằng Xuyên dựng đồn lũy, thẳng đến Nam Mâu Hội, liền thông suốt với Kinh Nguyên, cùng chiếu ứng thuận tiện, đất Hà Nam, giặc Hạ không dám tranh chiếm, sau này khai khẩn được một phần, thì lương thảo dồi dào, chi phí biên giới giảm bớt, mới là kế lâu dài.” Xuống chiếu cho Chương Tiết, Chung Truyền chú tâm thăm dò địa hình sông núi xa gần, cùng những nơi hiểm yếu cần đắp, xem xét tình hình địch và binh lực, nên hành động thế nào để bảo toàn thắng lợi, làm tờ tâu lên.

[16] Chương Tiết tâu:

[17] Thần trong những năm Nguyên Hựu, giữ chức Thiểm Tây chuyển vận sứ, tuần tra đến Kinh Nguyên, sau đó lại nhậm chức Hoàn Khánh, tiếp giáp với Kinh Nguyên. Thần đã nghiên cứu kỹ lợi hại của việc phòng thủ biên giới, từ đó biết được có sông Hồ Lô, đồng bằng rộng lớn, không có núi non hiểm trở, dựa vào nguồn nước và cỏ, dân binh dễ tập hợp. Vì vậy, khi thần đến địa phương này chưa đầy mười ngày, đã dâng sớ đề xuất kế hoạch xây dựng thành lũy. Triều đình may mắn nghe theo kế sách, giao phó kế hoạch hoàn chỉnh, mượn quân từ các nơi khác, nhân cơ hội tiến lên, xây dựng cùng lúc hai thành. Nhờ ân phúc của tổ tiên, trời đất phù trợ, chỉ trong vòng hai mươi ngày, mọi việc đều hoàn thành.

Tuy nhiên, hai thành mới xây, trăm việc còn sơ khai, lại nằm sâu trong địa phận giặc, chưa dám cày cấy chăn nuôi. Đường sá gập ghềnh, hàng rào chưa hoàn chỉnh, hai ngọn núi đông tây có nhiều đường giặc thông qua, nguy cơ cướp bóc sớm muộn cũng xảy ra. Nếu không xây dựng các pháo đài ở các nơi như Cổ Cao Bình, Thượng Hạ Biên Giang Xuyên, thì hai thành trại hiện nay vẫn cô lập. Về lý, nên củng cố căn bản trước, đợi khi lương thảo đầy đủ, binh dân an cư, sau đó mới bàn việc mở rộng lãnh thổ, việc này cần phải đợi hai ba năm sau.

Nếu bây giờ vội vàng hành động, không chỉ lương thảo chưa đủ, mà còn không biết phía trước có hiểm trở hay không, có thể thông qua xe cộ hay không. Nếu không dùng xe cộ, chỉ dùng sức người và súc vật, thì cần gấp mười lần số lượng so với việc xây dựng hiện nay. Nếu gặp hiểm trở, đường vận chuyển lương thảo bị giặc chặn đánh, chắc chắn sẽ gây ra sự cố. Như việc xây dựng Thạch Môn Thành và Hảo Thủy Trại trước đây, vừa dùng trọng binh đối đầu với giặc, lại phân bổ hai vạn quân từ Hoàn Khánh và Tần Phượng cùng một vạn quân địa phương để chặn các đường giặc từ hai ngọn núi đông tây. Lại phái quân đến Hoài Viễn, Tam Xuyên, Định Xuyên để tạo thanh thế, ứng phó linh hoạt. Việc vận chuyển lương thảo trên đường đi lại, còn cử ba viên tuần kiểm hộ tống phòng ngự. Tuy nhiên, vẫn có lúc giặc đến Hảo Thủy, Quỵ Chu Long, Tân Kết Câu ẩn nấp chờ cơ hội đánh vào đường vận chuyển lương thảo. Nếu lúc đó phòng bị không nghiêm ngặt, hoặc giặc Tây không tiếc mạng, phái ba trăm kỵ binh ra đánh vào đường vận chuyển lương thảo, thì dân phu chắc chắn sẽ tan vỡ. Nay nếu xây dựng ở nơi khác, mà đường sá không thông suốt, thì nguy cơ thiếu lương thảo sẽ gấp mười lần trước đây.

Hơn nữa, Hi Hà và Tần Phượng, thần chưa từng đến, nên địa hình và đường sá xa gần ở đó, thần đều không biết, huống chi lại muốn vượt biên giới xây dựng Thanh Thạch Hạp, Đông Lãnh Mâu, quả thật khó mà đoán định từ xa. Chỉ như Một Yên Hạp^[5], Thạch Môn Thành nằm trong đồng bằng, cách biên giới không xa, địa hình xa gần và hình thế núi sông, căn cứ vào bản đồ vẽ sau khi đại quân đến đó, so với tin đồn trước đây, hoàn toàn khác biệt. Vậy thì lợi hại của Thanh Thạch Hạp, sao dám đoán mò? Xin chỉ lệnh cho Chung Truyền xem xét, hoặc cử người am hiểu biên sự, thông thạo cơ mưu, thảo luận kỹ lưỡng. Lại nghe rằng giặc giỏi chiến đấu, coi trọng việc báo thù. Năm ngoái, bản lộ đánh phá pháo đài giặc, giết mấy nghìn người, nay lại xây hai thành trại ngay trong lòng địch, giết và bắt gần hai nghìn tên, mối thù này sâu hơn các nơi khác. Nơi xây dựng đều là đất màu mỡ, gián điệp nghe giặc Tây nói: “Đất đai ca hát vui chơi đều bị người Hán chiếm mất”, lại nói: “Cướp mất bát cơm của ta”. Xem tình thế này, chúng tất sẽ dốc sức liều chết để tranh giành. Từ nay về sau, trăm kế đối phó, còn lo không kịp, nếu sau này điều động quân bản lộ sang nơi khác, thần e rằng sẽ có sơ hở, nên tâu trình trước.

[18] Lại nữa, thần nay theo chỉ dụ triều đình xem xét nơi cần tu sửa, tuy chưa biết triều đình muốn khởi công trong thời gian gần hay xa, nếu là trong hai ba năm tới, biên cương liên tiếp được mùa, công tư đều có dự trữ, hai thành trại ở địa phương này đã tu sửa tương đối hoàn chỉnh, sau đó mới bàn việc tiến hành xây dựng, mới có thể bảo đảm thành công. Nếu muốn trong mùa thu năm nay hoặc mùa xuân năm sau liền tiếp tục khởi công, thần thấy chưa thể được. Ví như binh mã ở Hi Hà từ tháng 9 năm ngoái sau trận An Tây thành đến nay, điều động liên tục, trong 8 tháng chỉ được nghỉ ngơi 2 tháng. Sức người mệt mỏi, việc cày cấy lỡ thời vụ, nếu không được nghỉ ngơi dưỡng sức mà lại vội vàng sai khiến, e rằng sẽ không như ý. Và thần suy đoán lý do triều đình muốn gấp rút hoàn thành việc xây dựng, ắt là vì giặc phương Tây liên tục tập hợp binh lính trong nhiều năm, sức lực kiệt quệ, lòng người oán than, không còn chí chiến đấu, các đạo cùng tấn công, chúng không kịp ứng phó, nên từ mùa xuân năm nay đến nay, các nơi tiến hành xây dựng, tấn công đều thành công, dù thần cũng cho rằng giặc phương Tây đã suy yếu như vậy.

Nhưng xét lại trận Thạch Môn trước đây, thì hoàn toàn không phải vậy, chúng đem hơn mười vạn quân mã, chia làm nhiều mũi ồ ạt kéo đến, khí giới tinh nhuệ, kỷ luật nghiêm minh, khi giao chiến, đều dốc sức chiến đấu đến cùng. Chia hợp hơn mười lần, vượt sông áp sát trại, xông vào giết người. Lại mỗi người mang theo một bó cỏ, một cái cuốc, ý định lấp hào, đào thành, muốn làm như chuyện Vĩnh Lạc trước đây. May nhờ các tướng đồng lòng chiến đấu, nhờ phúc xã tắc, mới giành được thắng lợi, khiến quân ta rút về trại, không còn lo bị truy kích, nếu không thì kết quả khó lường. Xét như vậy, thì không nên coi thường giặc phương Tây là “kiệt quệ không làm gì được”, triều đình không thể không biết điều này. Tờ vàng dán kèm:

[19] Nay đến việc xây dựng hai đồn luỹ, tuy được triều đình thêm quân Đông binh mười chỉ huy, đã rút quân địa phương thay đổi để phòng thủ, và từ các nơi tạm thời điều động cung thủ bổ sung số lượng, phân bố đến các thành trại phòng ngự, các nơi đã thấy thiếu hụt, cần phòng bị mùa thu này cả nước địch xâm lược, nên chuẩn bị đối phó đầy đủ. Nếu không được dành thời gian, chiêu mộ cung thủ khai khẩn đất đai, khó có kế hoạch lâu dài để chiến đấu và phòng thủ. Nếu vội vàng tính toán xây dựng, không chỉ chưa có người ngựa để thay đổi phòng thủ, mà còn lo ngại việc vận chuyển lương thực khó khăn, sinh ra mối lo biên giới khác. Thần không dám không trình bày trước, dám trốn tránh tội trái ý, mong bậc thánh minh soi xét.

[20] Thần từ khi đến địa phương này, đã trình bày kế hoạch xây dựng, đầu tiên kiểm kê tiền lương thảo liệu hiện có tại các thành trại dọc biên giới, xem xét khả năng có thể thực hiện, mới dám tự quyết. Nay vì ứng phó chi phí cho hai thành trại Thạch Môn và Hảo Thủy, như Hi Ninh, Cao Bình, Định Xuyên, Tam Xuyên, Trấn Nhung quân kế hoạch năm và các ty hiện có tiền lương, nay đều còn lại không nhiều, mua bán quá thời gian, không có biện pháp khác bổ sung. Hơn nữa, lúa hè bị hạn nặng, vụ thu chưa gieo trồng, lương thực quân đội tương lai chưa thể biết. Mà các nơi như Hi Ninh trại, cần phải tính toán dự trữ rộng rãi, để phòng bị khi cần kíp đóng quân. Thần đang lo lắng, chưa biết tính toán thế nào. Nếu theo chỉ dụ triều đình nay lại bàn việc xây dựng, thần e rằng quân lương thiếu thốn, sinh ra mối lo khác. Xin hạ lệnh cho Lưu Hà, Ba Nghi tính toán chi phí chính xác cho việc xây dựng hai thành trại Thạch Môn và Hảo Thủy, cùng các ty hiện có tiền lương tại các thành trại dọc biên giới tấu trình^[6], sau đó xin triều đình cân nhắc khả năng, ban chỉ dụ riêng.

[21] Lại nữa, thần xét rằng ngày 21 tháng trước (tháng trước tức là tháng 3), đã hội hợp quân mã và dân binh của bốn lộ tiến hành xây dựng hai thành trại Thạch Môn và Hảo Thủy. Lương thảo, lâu lỗ, cung tên, cuốc xẻng và các dụng cụ phòng thủ^[7], đều được vận chuyển cùng lúc, nhờ có con sông lớn nên không gặp trở ngại gì. Theo tờ trình của Ty Chuyển vận, đã thuê được hơn 3.700 xe lớn, mấy nghìn xe nhỏ, 10.000 phu dịch và 16.000 con vật, đi lại giữa các nơi Trấn Nhung, Cao Bình, Hi Ninh để vận chuyển, sai quan đốc thúc, nối tiếp nhau trên đường. Lương thảo vận chuyển chỉ đủ dùng trong một ngày, may mà không bị thiếu hụt, nhưng đến khi phân bố đồn trú, phần còn lại chẳng còn bao nhiêu. Nay nếu theo địa danh mà triều đình chỉ định, bàn việc tiến hành xây dựng, thì địa lý xa xôi, núi sông hiểm trở, nếu muốn để lại quân để khống chế bảo vệ việc vận chuyển, thì thế quân đã bị chia cắt; nếu chỉ tập trung quân bảo vệ việc xây dựng, thì viện binh ở xa^[8], đường lương không tiếp tục được. Nếu chẳng may giặc ra cướp phá, khó tránh khỏi mối lo phía trước và sau, điều này không thể không lo lắng. Càng mong triều đình xem xét, phu xe và vật nuôi có thể thuê lại được hay không, binh lực bốn lộ có thể tập trung vào một lộ được hay không, tiền lương thảo liệu đã đủ hay chưa, bàn định kế hoạch kỹ lưỡng, từ từ làm cũng chưa muộn. Tờ vàng dán kèm:

[22] Khám xét từ trại Hi Ninh đến nơi tiến hành xây dựng ở Thạch Môn chỉ cách nhau bốn mươi dặm, đường đi rộng rãi, xe cộ đi lại thuận lợi, mỗi ngày có khoảng hai ba mươi chiếc, ngày đêm không ngừng chuyên chở lương thảo, vũ khí, chỉ vừa đủ dùng. Tôi e rằng sau này nếu chọn nơi xây dựng xa hơn, hoặc đường đi có chỗ hẹp, sẽ phải phân binh đóng giữ, mà việc vận chuyển vật dụng chắc chắn không được thuận lợi như lần này. Đến lúc đó, nếu gặp việc, có thể sẽ không như ý triều đình, mong được lắng nghe và xem xét kỹ lưỡng để quyết định. Thiên hạ may mắn lắm thay!

(Tấu nghị của Chương Tiết, thực lục không chép. Nay dựa theo văn bản của gia đình ông để thêm vào, nên lược bớt, không cần chép đầy đủ.)

[23] Ngày Giáp Ngọ, Xu mật viện tâu rằng: Việc xây dựng Kim Thành Quan ở Hi Hà đã hoàn thành. Chiếu chỉ phong Văn Uất làm Chính nhiệm Quan sát sứ, ban thưởng 500 lạng bạc và 500 tấm lụa. Chung Truyền được thăng hai bậc, phong làm Trực Long Đồ các, sung chức Kinh lược An phủ phán quan ở Hi Hà Lan Dân lộ. Trương Tuân được phong làm Bí các, quyền Thiểm Tây lộ Đô chuyển vận sứ, được ban thưởng gấp đôi so với việc tu sửa An Tây thành. Vương Thiệm được thăng làm Dao quận Phòng ngự sứ, giảm bốn năm khảo hạch, ban thưởng cho con trai là Khang và Vị mỗi người một chức quan, thăng một bậc, ban thưởng 100 lạng bạc và 100 tấm lụa. Các tướng tá khác, lệnh cho Kinh lược ty trình bày công trạng để báo lên. Chiếu chỉ giữ nguyên tên Kim Thành Quan, cử Vương Hanh làm Quan sứ, đặt hai chức Giám áp, theo đề nghị của Chung Truyền.

(Tháng giêng năm Đại Quan thứ nhất, bản truyện của Chung Truyền chép: “Chương Tiết làm tướng ở Kinh Nguyên, tu sửa các trại Một Ngạnh, Cao Bình, chiếu chỉ cho Chung Truyền cử tướng Miêu Lí thống lĩnh 3 vạn quân tinh nhuệ tập trung ở Linh Bình thành thuộc Kinh Nguyên. Quân Hạ giao chiến ác liệt để chống lại quân ta, Chung Truyền dẫn 2 vạn bộ binh và 3 nghìn kỵ binh, bất ngờ làm cầu phao vượt sông, xây dựng Kim Thành Quan, hoàn thành trong 6 ngày. Từ đó, quân Hạ ở hữu sương không còn tập trung được nữa. Vì công lao này, ông được thăng làm Trực Long Đồ các, làm Kinh lược An phủ phán quan ở Hi Hà lộ.” Ngày 7 tháng 3, Miêu Lí dâng sớ xin làm cầu phao, xây dựng Kim Thành Quan. Việc ban thưởng công lao lần này không nhắc đến Miêu Lí, cần xem xét lại. Ngày 3 tháng 9, Kim Thành Quan hoàn thành, ban thưởng vàng lụa cho Miêu Lí.)

[24] Việc xây dựng Gia Lô Trại ở Hà Đông lộ đã hoàn thành, Phán quan của Chuyển vận ty bản lộ là Quách Mậu Tuân và Lữ Trọng Phủ mỗi người được thăng một chức quan.

[25] Kinh Nguyên lộ Kinh lược ty tâu: “Đồng thống chế Chiết Khả Thích báo: có hơn một nghìn kỵ binh giặc Tây, đánh nhau với quân người Hán và người Hồ theo về ở Phục Vân lộ, liền dẫn quân tiền phong đến cứu ứng và truy bắt, đến Một Yên Hạp giao chiến, đến giờ Ngọ thì lui. Sau đó theo lời Miêu Lí, sai kỵ binh Hi Hà tiếp ứng Chiết Khả Thích, đi bảy tám mươi dặm, gặp giặc Tây, đang giao chiến thì phục binh nổi lên chặn đường, dồn vào khe suối. Ngoài quân Hán và quân Hồ, có Đồng tổng lĩnh quân Hồ ở Dân Châu, Phó sứ Cung bị khố Trương Đức chưa rõ sống chết.” Chiếu cho Chiết Khả Thích lệnh Kinh Nguyên lộ Kinh lược ty khẩn trương điều tra, trước hết phải báo cáo chính xác số người và ngựa bị thương, mất mát.

Sau đó, Xu mật viện tâu: “Đồng thống lĩnh quân Hồ ở Dân Châu thuộc Hi Hà lộ, Phó sứ Cung bị khố Trương Đức, gần đây được sai đến Kinh Nguyên lộ, vì ra khỏi biên giới tiếp ứng Chiết Khả Thích nên bị chết trận, tuy chưa rõ sống chết, và đã đặt thưởng để tìm người về doanh trại.” Chiếu đặc biệt ban tặng, cho con cháu được bổ dụng. Trương Đức được tặng Khách tỉnh phó sứ, ngoài việc được ban ân trạch sáu bậc, còn được thêm một bậc. Vương Đạo, Lý Ứng Tường đều được tặng Hoàng thành sứ, mỗi người được ban ân trạch bốn bậc, và thêm một người thân thuộc được bổ làm Tam ban sai sứ. Bao Thành được tặng Kiền Châu quan sát sứ, Triệu Vĩnh Thọ được tặng Trung Châu thứ sử, Triệu Vĩnh Phúc, Triệu Vĩnh Bảo đều được tặng Hoàng thành sứ, Dao quận thứ sử. Dương Ngọc được ban ân trạch ba bậc, và thêm một người thân thuộc được bổ làm Tam ban tá sai. Trương Tòng Chí, Hà Dục mỗi người được ban ân trạch hai bậc, và thêm một người thân thuộc được bổ làm Tam ban tá sai. Dương Bảo và ba người khác đều được ban chức tước của cha, và thêm một con trai được bổ làm Hạ ban điện thị. Quan lại người Hán và người Hồ, theo thứ bậc được ban tặng bạc, lụa, tiền, rượu. Lệnh Hi Hà Lan Dân lộ Kinh lược ty khẩn trương báo cáo số lượng con trai và chức vụ của các quan người Hồ như Bao Thành, và ưu đãi ban ân. Lại sai quan đến từng nhà tuyên chiếu chỉ tế lễ, thông báo ân điển được ban, đặc biệt quan tâm phủ dụ.

(Việc xử tội Chiết Khả Thích, vào ngày 27 tháng 9, ngày Đinh Sửu.)

[26] Ngày đó, giặc phương Tây hơn mười vạn người xâm phạm thành mới xây ở Kinh Nguyên, Văn Chấn và Mã Trọng Lương đánh đuổi chúng.

(Việc này căn cứ theo 《Bố Lục》, sự việc ngày 11. Chương Tiết tâu ngày 6 tháng 5, có thể bỏ bớt và thêm vào.)

[27] Quan sát sứ Phủ Châu Trọng Ngự cùng quản lý việc Đại Tông Chính.

[28] Ngày Ất Mùi, ba tỉnh tâu: Theo điều lệ cũ của Trung thư, trong các quốc danh có Cử, Đàm, Quỳ, Nhuế, Tiết, Vân, Chương, La, nay trong quy chế của Ty Phong không có các quốc danh này, xin thêm vào. Được chấp thuận.

[29] Hình bộ tâu việc tiền Tri châu Túc Châu, Triều thỉnh đại phu Thịnh Nam Trọng cùng vợ là Tam Tuyền huyện quân Vương thị khi tại chức tham nhũng. Chiếu chỉ: Thịnh Nam Trọng bị tước chức, miễn tội lưu đày, đưa đến Vĩnh Châu quản thúc; Vương thị bị tước tước phong, phạt tiền.

[30] Hiệu thư lang Trần Quán thông phán châu Thương. Ban đầu, Thái học bác sĩ Lâm Tự theo ý của Thái Biện, nói ở Thái học rằng: “Thần Tông hiểu Vương Kinh công chưa hết, còn không bằng Đằng Văn công hiểu Mạnh Tử.” Các quan đều kinh hãi lời nói ấy. Bấy giờ, Quán đến yết kiến Chương Đôn xin ra ngoài làm quan, nhân đó kể lại chuyện ấy cho Đôn. Đôn nổi giận, gọi Lâm Tự đến mắng. Từ đó, Chương Đôn và Thái Biện không hòa hợp.

(Trong tập thơ của Quán có bài “Triết Tông nổi giận với Thường Lập”, chú thích rằng: Thường Lập dùng lời “dân chúng lầm than”, “tất sẽ thất bại” để phỉ báng Thần Tông, nhưng Thái Biện tiến cử ông ta, Triết Tông nổi giận, lại đày Thường Lập, lúc ấy các quan mới biết bị Thái Biện lừa. Việc đày Thường Lập lần thứ hai là vào tháng 6 năm thứ 3. Trong bài thơ còn nói: “Tể tướng mắng Lâm Tự”, chú thích rằng: Mùa xuân năm Thiệu Thánh thứ 4, Quán đến yết kiến tể tướng xin ra ngoài làm quan, nhân đó kể lại lời Lâm Tự nói về “Đằng Văn công”, tể tướng cho rằng Lâm Tự phỉ báng, gọi đến mắng. Từ đó, Chương Đôn và Thái Biện không hòa hợp. Lâm Tự từ chức Thái học bác sĩ được bổ làm Chính tự vào ngày 23 tháng 2 năm Thiệu Thánh thứ 3. Lời nói về “Đằng Văn công” được ghi trong 《Tôn Nghiêu tập – Lý tài tổng luận》, Lâm Tự tự nhận nói về “Đằng Văn công”, chắc chắn là trước tháng 2 năm thứ 3. 《Lý tài tổng luận》 đã được chú thích vào ngày 25 tháng 6 năm thứ 3.

Quán tự thuật rằng: Ban đầu ở Thái học, cùng Lâm Tự đều làm bác sĩ, Tự tự nhận trách nhiệm chủ trương việc nước, được Thái Biện trọng dụng. Lâm Tự nói: “Thần Tông hiểu Vương Kinh công chưa hết, còn không bằng Đằng Văn công hiểu Mạnh Tử.” Các quan vốn đã kinh hãi lời nói ấy. Thái Biện tiến cử Thường Lập làm Giả Thông trực lang, Sùng Chính điện thuyết thư, lại hết sức tiến cử, xin cho được đối đáp. Ngày hôm sau, lại xin vượt cấp bổ làm Thị tòng quan.

Triết Tông hỏi Thái Biện: “Lập phỉ báng Thần Tông mà khanh tiến cử là sao?” Lại quay sang Chương Đôn hỏi: “Khanh không thấy lời ấy sao?” Đôn xin lỗi vì không biết, nhân đó hỏi lời ấy. Triết Tông nổi giận nói: “Lời ấy trong hành trạng của Thường Trật, nói rằng: ‘Từ khi An Thạch bãi chức, dân chúng lầm than.’ Lại nói: ‘Từ khi Trật và An Thạch rời chức, người hiểu biết đều biết việc chính sự tất sẽ thất bại.’ Ông ta tôn trọng An Thạch mà phỉ báng tiên đế như vậy, Biện tiến cử là sao?” Lập tức sai trung sứ đến Sử viện lấy hành trạng của Trật^[9], Triết Tông chỉ tay vào bốn chữ “dân chúng lầm than”, “tất sẽ thất bại” cho các tể tướng xem, Chương Đôn và các quan đều cúi đầu tạ tội, xin giáng chức Thường Lập, lui về bàn định cho Lập làm Giám tửu thuế châu Thọ. Cấp sự trung Diệp Tổ Hạp bác bỏ, nói: “Lập phỉ báng tiên đế, giáng chức nhẹ, địa phương gần.” Bèn đổi cho Lập làm Giám tửu thuế châu Vĩnh, còn người soạn hành trạng của Trật là Triệu Xung bị cách chức. Từ đó, Thái Biện mới hoảng sợ thay đổi ý kiến, còn lời nói về “Đằng Văn công” của Lâm Tự cũng từ đó không dám nói công khai nữa.

Mùa xuân năm Thiệu Thánh thứ 4, Quán từ chức Hiệu thư lang đến yết kiến Chương Đôn xin ra ngoài làm quan, nhân đó hỏi Đôn: “Chúa thượng thánh hiếu, chú trọng kế thừa, nhưng ngày nay việc kế thừa mà triều đình nói đến là kế thừa Thần Tông hay kế thừa Kinh công?” Nhân đó kể lại lời Lâm Tự nói về “Đằng Văn công”, nói: “Tướng công có nghe chuyện ấy không? Tự nói rằng vào năm Nguyên Phong đã nói với Kinh công lời ấy, tướng công có tin không?” Đôn nói: “Lâm Tự nói bậy, Kinh công làm sao tin lời hắn.” Quán nói: “Kinh công không tin Lâm Tự, các quan đều biết, chỉ không biết Nguyên Độ có tin lời ấy không?” Đôn im lặng. Từ đó, Đôn gọi Lâm Tự đến mắng, Chương Đôn và Thái Biện từ đó không hòa hợp.

Từ khi còn là một quan nhỏ, Quán đã tỏ ra đặc biệt, dám nói thẳng. Năm đầu Thiệu Thánh, Chương Đôn được triệu làm Tể tướng, trên đường đi qua Sơn Dương, Quán tình cờ gặp, bèn theo mọi người đến yết kiến.

Đôn vốn đã nghe danh Quán, bèn mời riêng lên thuyền, cùng đi chung, hỏi về việc đương thời, nói: “Kế sách nên làm gì?”

Quán đáp: “Xin lấy việc đi thuyền làm ví dụ, nếu thuyền bị lệch một bên thì có thể đi được không? Dù lệch trái hay phải, đều là lệch cả, hiểu được điều này thì có thể đi được.” Đôn im lặng không trả lời. Quán lại nói: “Thánh thượng đang hư tâm chờ đợi ngài, ngài ắt phải có cách để đáp ứng ý chỉ của thượng, dám hỏi ngài định thi hành theo thứ tự nào, việc gì làm trước, việc gì làm sau? Việc gì nên làm chậm, việc gì nên làm gấp? Ai là quân tử, ai là tiểu nhân? Chắc hẳn ngài đã có sẵn kế hoạch, xin nghe qua đại lược.”

Đôn lại suy nghĩ hồi lâu rồi nói: “Tư Mã Quang gian tà, việc này cần phải làm rõ trước, không gì gấp hơn.” Quán nói: “Tướng công sai rồi! Điều này giống như muốn thăng bằng thuyền mà lại dời bên trái sang bên phải. Nếu làm thế, ắt sẽ làm mất lòng thiên hạ.”

Đôn giận dữ nhìn Quán nói: “Quang phụ tá Thái hậu, một mình nắm quyền chính, không lo kế thừa công lao tiền nhân, lại tùy ý thay đổi lớn những việc đã làm, làm hại nước như vậy, không phải gian tà thì là gì?” Quán đáp: “Không xét tâm ý mà chỉ nghi ngờ hành động, thì không phải là vô tội. Nếu cho là gian tà mà muốn thay đổi lớn những việc đã làm, thì càng làm hại nước hơn.”

Rồi Quán bàn luận sâu về việc Hi Phong, Nguyên Hựu, cho rằng chính sách thời Nguyên Phong đã khác nhiều so với Hi Ninh, tức là ý chí của tiên đế đã thay đổi mà thi hành. Ôn công không hiểu ý chí tiên đế, lại dùng thuyết “mẹ đổi con”, làm quá vội vàng, nên mới dẫn đến tình trạng rối ren như ngày nay. Kế sách hiện nay, chỉ nên dứt bỏ tư tình của bề tôi, hòa hợp ý tốt của tổ tông, tiêu trừ bè phái, giữ đạo trung dung, may ra có thể cứu vãn được tệ nạn. Nếu lại lấy Hi Phong, Nguyên Hựu làm lý do, thì không thể thỏa mãn được công luận, e rằng tình trạng rối ren sẽ không dứt. Quán biện luận uyên thâm, nghị luận thẳng thắn, Đôn tuy không vừa ý, nhưng cũng rất kinh ngạc. Bèn có câu “kiêm thủ Nguyên Hựu”, mời Quán ở lại dùng cơm rồi từ biệt.

Đôn đến kinh đô, triệu Quán làm Thái học bác sĩ. Quán nghe tin ông ta cùng Thái Biện đang hợp tác, biết chắc sẽ hại đến chính luận, bèn lấy cớ hôn nhân để từ chối, lâu sau mới nhận chức, vì thế ba năm không được thăng chức. Quán làm Thái học bác sĩ, Tiết Ngang, Lâm Tự là Chính lục, đều là đảng của Thái Biện. Họ tranh nhau tôn sùng An Thạch và bài xích Nguyên Hựu, cấm sĩ tử không được học tập học thuật thời Nguyên Hựu. Biện đang bàn việc hủy bản khắc sách 《Tư trị thông giám》, Quán nghe tin, bèn dùng đề thi sĩ tử, đặc biệt dẫn lời tựa, để chứng minh Thần Tông có huấn thị. Lâm Tự kinh ngạc nói với Quán: “Đây chẳng lẽ là do Thần Tông tự viết sao?” Quán đáp: “Ai nói không phải?” Lại nói: “Đó là văn chương thời trẻ của Thần Tông!” Quán nói: “Học vấn của thánh nhân, bắt nguồn từ thiên tính, có đầu có cuối, há có sự khác biệt giữa trẻ và già sao?” Lâm Tự không cãi được, xấu hổ, vội báo với Biện, Biện bèn bí mật ra lệnh cất bản khắc lên gác cao, không dám bàn hủy nữa.

Quán lại từng làm chủ khảo kỳ thi biệt thí, Lâm Tự lại nói với Thái Ca: “Nghe nói Trần Quán muốn lấy hết những người giỏi sử học và loại bỏ những người thông kinh, ý muốn làm hại quốc sự và lung lay học thuyết của Kinh công chúng ta.” Ca vốn đã tích tức giận, mưu tính nhân đó hại Quán và cấm tuyệt sử học, kế hoạch đã định, chỉ chờ xem Quán lấy những người nào, tìm khuyết điểm để lập luận mà thi hành. Quán vốn đã dự liệu như vậy, bèn lấy năm người đứng đầu đều là những người bàn kinh và thuần túy theo học thuyết của Vương Thị, Ca không có cớ để phát động. Nhưng từ người thứ sáu trở xuống, phần nhiều đều là những người học rộng hiểu sâu về cổ học. Quán thường nói: “Lúc đó nếu không có mưu mẹo, thì tình thế tất nhiên sẽ kích động nhau, sử học có lẽ đã bị bỏ rồi. Cho nên tùy thời mà cứu thời, không cần phải lấy sự thỏa mãn trước mắt.”

Đoạn này căn cứ vào 《Đinh Mùi lục》 truyện Trần Quán thêm vào, không biết người viết truyện là ai, cần phải chỉnh sửa lại mới dùng được.)

[31] Tăng Bố cùng Lâm Hi tâu lên Vua: “Gần đây nghe nói Trần Quán được bổ nhiệm ra ngoài, Quán đỗ cao khoa đã 22 năm, vẫn làm quyền Thông phán, bãi chức Hiệu thư lang, nếu được bổ làm Hiệu lý, cũng không quá đáng. Xét về nhân tài, há lại kém hơn Chu Chúng, Đặng Tuân Vũ sao?” Vua nói: “Chương Đôn cũng nói hắn nên làm ở quán các, nhưng luận bàn lập dị, từng muốn gả con gái lớn cho hắn, vì tính lập dị nên thôi.” Bố nói: “Quán không thấy lập dị, chỉ luận bàn chê bai Thái Ca Nhĩ, ngoài ra không nghe gì khác.” Lâm Hi nói: “Quán từng làm Thiêm phán ở Việt châu^[10], bàn việc với Ca không hợp, bèn từ quan đi. Nhưng nhân tài thực sự khó được.” Bố nói: “Chủ trương dùng sĩ loại là ở bệ hạ, mong bệ hạ lưu tâm.” Vua vui vẻ nghe theo. Bố lui ra, kể lại lời Vua với Đôn, Đôn nói: “Bình sinh không biết cái gọi là cao khoa có thể dùng được.” Bố nói: “Cũng nghe theo dư luận để chọn nhân tài chăng?” Đôn nói: “Dư luận cũng không đáng nghe.” Bố nói: “Dư luận là cái đúng cái sai của thiên hạ, sao không nghe? Huống chi nhân tài cũng phải đợi dư luận rồi mới biết. Quán há lại kém hơn Chu Chúng, Đặng Tuân Vũ sao?” Đôn nói: “Văn nghệ của Quán đủ làm chức quán các, nếu chửi Thái Nguyên Độ, oán Nguyên Độ, đều là điều Đôn không quan tâm, chỉ là luận bàn lập dị, lại nói Thần Tông những năm cuối xa lánh Vương Kinh công không dùng. Đây là lời của Tô Thức, như thế há chẳng phải lập dị sao?” Bố nói: “Lời này Bố không nghe thấy.” Thái Biện nói: “Hắn oán Biện cũng quá lắm, Biện nhiều lần tiến cử hắn với thừa tướng.” Đôn im lặng.

Mọi người đang ngạc nhiên vì lời nói vô tình, Đôn lại nói: “Vương Kinh công, Đôn từ trước đến nay chỉ biết là Vương Giới Phủ, bây giờ cũng chỉ thấy ông ấy là Vương Giới Phủ, chưa từng gọi ông ấy là chân nhân, chí nhân, thánh nhân.” Bố nói: “Ai gọi Vương Kinh công là chân nhân, chí nhân, thánh nhân?” Đôn nói: “Lữ Công Trước đều từng nói như vậy, sau lại phủ nhận.” Bố nói: “Những lời khen chê đều quá sự thật, có gì đáng nói!” Lâm Hi nói: “Quán là Hiệu thư lang, bổ làm Hiệu lý, cũng là chức vụ bình thường.” Đôn nói: “Chưa đủ hai năm.” Mọi người im lặng, chỉ có Hoàng Lý cười nhìn Bố tỏ ý đồng tình. Bố nhìn Hứa Tướng nói: “Phượng Trì cũng nên chủ trương dùng sĩ loại chăng?” Tướng chỉ ậm ừ thôi.

Tối gặp Lâm Hi, Bố giận dữ nói: “Đôn nói năng điên đảo như vậy, làm sao nói chuyện được? Quán tỏ lòng trung với Đôn, những lời bí mật đều kể lại với Biện, thật đáng lạ. Luận bàn như vậy, còn có thể khai sáng được nữa sao? Xu mật đừng quan tâm nữa.” (Ý nói Bố.) Hi tự biết cũng không thể đứng trong triều, chỉ uất ức mà thôi.

(Bố ghi vào ngày Mậu Tuất, nay phụ vào đây.)

[32] Ngày Bính Thân, Hàn lâm học sĩ quyền tri Cống cử Lâm Hi tâu rằng: Ứng thí cử nhân chỉ thi sách một đạo, xin theo lệ thi tiến sĩ, thi sách ba đạo. Chiếu rằng từ nay các kỳ phát giải và tỉnh thí, thêm một đạo sách.

[33] Lữ Huệ Khanh tâu rằng đã sai Lộ phân đô giám Lưu An thống chế binh mã ra trại^[11], tu sửa lại trại Phù Đồ. Chiếu rằng các quân ra trận và nhập dịch đều được cấp tiền theo thứ bậc.

(Ngày Giáp Thìn, ban tên là trại Khắc Nhung.)

[34] Chung Truyền tâu rằng: Gần đây có các thủ lĩnh vùng Hữu Sương của Tây Hạ nhiều lần sai người thông báo, nguyện đem cả tộc quy thuận nhà Hán, xin dùng quan tước, vàng lụa để dụ dỗ, lại dạy họ biết họa phúc, nên nhanh chóng thi hành. Chiếu rằng Trương Tuân, Chung Truyền sai người đem sắc bảng vừa ban, rõ ràng cáo dụ cho mọi người trong cõi ấy biết ý triều đình muốn bổ quan, ban vàng lụa để chiêu phủ. Nếu có người ra hàng, phải nhiều cách tiếp nhận, khiến họ được yên ổn. Lại nhanh chóng xét xem nên bổ chức gì, viết sẵn tờ tráp trống, và chuẩn bị vật ban để kịp thời trao. Nếu nên bổ chức Đại sứ thần trở lên, cũng phải trình rõ chức danh, chờ chỉ ban. Nếu họ đem theo nhân hộ và đất đai về hàng, thì cho họ ở lại như cũ, nhưng phải giữ người thân làm con tin, hậu đãi an ủi. Nếu chỉ một mình ra hàng, hoặc đem theo gia thuộc, thì cấp ruộng đất, cử quan đích thân cấp đất cho họ ở, và thường xuyên chăm lo, không để họ lâm vào cảnh khốn cùng, cũng không được chần chừ nghi ngờ, ngăn cản ý hướng hóa của họ.

[35] Hôm đó, Xu mật viện tâu: “Từ tháng 8 năm thứ 2 trở đi, các lộ xuất quân đánh nhẹ ra ngoài biên giới, ngoài số quân do thám bị chém đầu không tính, thì bốn lộ Phu Diên, Hoàn Khánh, Kinh Nguyên, Hà Đông cộng lại bắt được 11.650 thủ cấp. Phu Diên 593, Hoàn Khánh 4.609, Kinh Nguyên 3.109^[12], Hà Đông 3.345. (Tháng trước ngày Nhâm Ngọ, Đôn và Bố đã bàn việc này, có thể tra cứu.)“

[36] Ngày Đinh Dậu, Phó đô thừa chỉ Xu mật viện Tống Cầu tâu: “Gần đây có chiếu từ tháng 5 năm Nguyên Phong thứ 8 đến hết ngày 11 tháng 4 năm Nguyên Hựu thứ 9^[13], các chương sớ và sự kiện xin phê chuẩn của các quan đều được phân loại theo tên, biên soạn thành sách, nộp lên Xu mật viện, nay đã biên soạn được 143 sách.” Chiếu lệnh sao chép bản gốc dâng lên.

(Ngày 28 tháng 3, ngày 25 tháng 4 năm Nguyên Phù thứ 3 bãi bỏ.)

[37] Ngày Mậu Tuất, Lại bộ và Hộ bộ tâu: “Giám quan trường thủy ma trà Tiền Cảnh Phùng, trong nhiệm kỳ thu được hơn 160.000 quan tiền lãi, Lữ An Trung thu được hơn 200.000 quan tiền lãi.” Chiếu cho Tiền Cảnh Phùng được thăng một chức, Lữ An Trung đợi khi mãn nhiệm kỳ, bảo đảm rõ ràng rồi tâu lên.

[38] Hình bộ tâu: “Nguyên Phán quan Lâm Giang quân Lý Thích, trong nhiệm kỳ xử oan ba người tội chết, nên truy thu hai chức và cách chức, nhưng đã hai lần gặp đại lễ, nên được miễn.” Chiếu cho Lý Thích theo án xử cách chức, bổ nhiệm đến nơi xa nhỏ.

[39] Ngày Kỷ Hợi, Lã Đại Phòng, chức Thư châu Đoàn luyện phó sứ bị an trí ở Tuần châu, qua đời tại Kiền châu.

Lã Đại Phòng qua đời tại huyện Tín Phong, Kiền châu. Việc này căn cứ theo hành trạng của Vương Khang Triều, ngày 2 tháng 7 đưa về an táng. Sách 《Giáp Thân tạp kiến》 của Vương Củng chép: Khi Phan Đích, chức Triều thỉnh đại phu, làm Thông phán ở Vị châu, Lữ Đại Trung, chức Kinh nguyên suý, được triệu về hỏi việc biên cương. Sau khi đối đáp, Triết Tông nói với Đại Trung: “Lâu nay muốn gặp khanh, khanh có nhận được thư của Đại Phòng không?” Đại Trung đáp: “Gần đây có nhận được.” Vua hỏi: “Ông ấy có yên ổn không?” Lại nói: “Các đại thần muốn đày ông ấy ra biển, Trẫm chỉ an trí ông ấy ở An châu, ông ấy có biết không?” Đại Trung đáp: “Cả họ tạ ơn bệ hạ ân đức.” Vua nói: “Trẫm đã viết thư nhiều lần khuyên ông ấy hãy nghỉ ngơi, nhẫn nại. Đại Phòng thật thà chất phác, bị người ta lừa gạt, đợi hai ba năm nữa có thể gặp lại.” Đại Trung lạy tạ, lui ra vui mừng lắm, nhân dịp Chương Mục châu mời dùng cơm, hỏi về lời đối đáp với Vua, bèn kể hết. Khi đến Vị châu, nói với Phan, Phan nói: “Ông đã nói sai rồi, chắc sẽ hối hận lắm.”

Nửa tháng sau, có người dâng tấu luận tội đồng tội mà hình phạt khác nhau, bèn có lệnh đày Đại Phòng đến Tuần châu. Sau khi Đại Phòng qua đời, Vua còn hỏi các quan chấp chính: “Đại Phòng vì sao đến Kiền châu?” Khi xin đưa về an táng, chỉ có ông được chỉ dụ cho về, Triết Tông thật sự đã nghĩ sâu xa. Than ôi! Độ lượng của bậc đế vương, không phải kẻ tầm thường có thể hiểu được. Phan qua Cao Bưu, kể với tôi như vậy. Lữ Đại Trung ngày 26 tháng 9 năm thứ hai từ Tần Phượng đổi làm Kinh nguyên suý. Khi Đại Trung từ Kinh nguyên suý về kinh, vào khoảng tháng giêng, tháng hai năm thứ ba. Lã Đại Phòng bị đày đến Tuần châu vào ngày 28 tháng 2 năm thứ tư. Vương Củng nói rằng nửa tháng sau khi trở về Vị châu, Đại Phòng bị đày đến Tuần châu là sai. Việc Đại Phòng bị đày đến Tuần châu cách thời điểm Đại Trung vào chầu đối đáp đã gần một năm. Nếu nói rằng người dâng tấu nhân đó mà khởi xướng thì có thể.

Trong tập của Đại Trung có tờ tâu xin lượng giáo Đại Phòng khi từ chức Trực học sĩ, ngày 12 tháng 7 năm thứ ba^[14], có lẽ người dâng tấu khởi xướng việc này sau khi Đại Trung xin miễn thăng chức và lượng giáo Đại Phòng vào ngày 12 tháng 7. Vương Củng nói rằng Triết Tông muốn dùng người thời Nguyên Hựu, nên Chương Đôn và đồng bọn lại khởi mưu tru diệt, có lẽ việc này cũng do đó mà ra. Trong tập của Đại Trung có tờ tâu báo lại lợi hại do các quan dâng lên, ngày 21 tháng 12 xin tạm về kinh, thì việc được triệu vào chầu hẳn là vào tháng giêng hoặc tháng hai năm thứ ba. Ngày 25 tháng 2 năm thứ ba, Đại Trung với chức Vị suý lại bàn việc biên cương, ngày 12 tháng 7 năm thứ ba từ Vị châu được đặc cách thăng Bảo trực, làm Tri Tần châu, Mao Tiệm quyền Vị suý; ngày 11 tháng 11 từ Tần châu đổi làm Đồng tri, ngày 3 tháng 12 thăng Bảo chế.

Truyện cũ của Đại Phòng chép: “Đại Phòng cố chấp, khi nắm quyền, trong triều kết giao với bọn hoạn quan Trần Diễn, dò xét việc cung cấm, ngoài triều dẫn dụ bọn gian tà cùng mưu việc nước, phụ họa Tư Mã Quang, ra sức nói pháp chế của Tiên đế là bất tiện, cải cách tất cả. Đức thánh của Vua ngày càng cao, việc thiên hạ nhiều không tâu lên. Khi Tuyên Nhân bệnh nặng, vẫn tâu việc trước rèm, chưa từng xin Vua thân chính. Lại cùng bọn Tô Triệt đồng mưu ác, như việc Lữ Công Trước được phong Tư không, Phạm Thuần Nhân lại làm Tể tướng, đều do thủ chiếu mật hỏi, việc đề cử biên soạn 《Thần Tông thực lục》 cuối cùng tạo thành sách báng bổ. Đầu niên hiệu Thiệu Thánh, do người dâng tấu bắt đầu vạch tội ác của ông, bị cách chức, làm Tri Tùy châu, lại bị giáng làm Bí thư giám, phân quản Nam Kinh, an trí ở Dĩnh châu. Tiếp đó, vì tội vu báng trong 《Thực lục》, bị giáng làm Thông nghị đại phu, lại giáng làm Trung đại phu, giữ chức Quang lộc khanh, phân quản Nam Kinh, an trí ở An châu. Đại Phòng nắm quyền lâu, tội ác đầy trời, dù ba lần bị giáng nhưng trong ngoài vẫn chưa phục.” 《Tân lục》 biện rằng: “Nói Đại Phòng tội ác đầy trời là lời vu cáo quá đáng. Trước đã chép rõ sự việc, nay xóa bỏ lời phù phiếm.”)

[40] Ngày Canh Tý, Tường định sắc lệnh sở tâu rằng: “Việc biên soạn các điều lệnh về thường bình và miễn dịch đến cuối tháng hai năm nay, sau đó có nhiều điều chỉnh, xin được biên soạn thêm vào.” Triều đình đồng ý.

[41] Đề cử Minh đạo cung Củng Ngạn Phụ xin được tái nhiệm, chiếu lệnh cho về hưu.

[42] Lữ Huệ Khanh tâu: “Quan tri quân Bảo An là Lý Nghi trình báo: Ngày mồng 5 tháng này, thống lĩnh hai tướng đem quân vào cõi Tây đánh dẹp, ngày mồng 7 đến trong thành Hồng Châu, gặp quân của Uy Minh Nãi Tế Đặc Sa Khắc giao chiến, chém được 165 thủ cấp, bắt sống 2 người, cùng thiêu hủy rất nhiều trướng của thủ lĩnh, dân chúng trong và ngoài thành Hồng Châu, thu được hơn 2000 con trâu, ngựa, lạc đà.” Chiếu ban thưởng tiền đặc chi cho các quân xuất trận có khác biệt.

(《Lữ Huệ Khanh gia truyền》 chép: Tháng 4, sai tướng Lý Nghi đem quân đánh Hồng Châu, phá được. Đốt cháy công thự và nhà dân, đánh dẹp hơn 1000 trướng, chém được 160 thủ cấp. Lúc đó, người nắm quyền trong nước vốn đã ghen ghét việc Huệ Khanh được trọng dụng, mà Xu phủ là nơi quản binh lại ôm mối hận cũ, hại Huệ Khanh càng thêm nặng. Bèn lấy cớ tra xét số tướng sĩ tử trận và dân chúng bị giết, trách tội chậm trễ trong việc tâu báo. Còn việc xuất quân đánh dẹp và xây dựng tiền đồn, thì cho rằng Huệ Khanh sợ hãi, trốn tránh, chần chừ. Đã ra lệnh cho Hà Đông, Hoàn Khánh nghe theo thời hạn ước định của Huệ Khanh, lại ra lệnh cho hai lộ nếu có cơ hội thuận lợi thì không cần đợi báo cáo, trước hết cứ xuất quân. Riêng Phu Diên thì chỉ trách việc không xem xét tình thế, không quan tâm đến mặt biên giới của hai lộ, chỗ hẹn họp không thích hợp^[15], khi cấp bách sẽ làm hỏng việc, phải chịu hình phạt nặng. Huệ Khanh vừa gửi công văn hỏi hai lộ, thì tướng Hà Đông là Tôn Lãm vội tâu lên việc Huệ Khanh ước định sai lầm, làm hỏng việc, những điều dùng để chèn ép đại khái như đã trình bày trước đây, mà âm thầm bày mưu hãm hại lại như thế. Huệ Khanh chỉ dựa vào sự sáng suốt của bề trên, không chịu khuất phục, chỉ ra việc giấu giếm tình hình, dâng sớ trình bày để tự minh oan, nhân đó xin bãi bỏ việc hai lộ nghe theo thời hạn ước định, không để bề tôi mang hư danh mà gánh trách nhiệm thực sự. Sau đó bèn tiến hành xây dựng trại Bình Khương, nhờ công được thăng làm Hữu Quang Lộc Đại Phu. Việc ban tên cho trại Bình Khương đã chép ngày 22 tháng 3.)