[PREVIEW] QUYỂN 506: NĂM NGUYÊN PHÙ THỨ 2 (KỶ MÃO, 1999)

Từ tháng 2 năm Nguyên Phù thứ 2 đời Triết Tông đến hết tháng đó.

[1] Tháng 2, ngày Giáp Tuất mùng một, quyền Đề cử Khai Phong phủ giới Thường bình Tôn Chẩn được bổ làm Chuyển vận phán quan lộ Thiểm Tây, sau kiêm quyền Đồng Quản câu các lộ Thành Đô phủ, Lợi Châu, Thiểm Tây về việc trà và ngựa.

(Việc kiêm quản trà và ngựa vào ngày 10 tháng 3, nay ghi chung vào đây.)

[2] Người tiến cống từ tộc Vi ở Tây Nam là An Hóa lang tướng Vi Công Hạ cùng 12 người được đặc cách phong làm Phụng Hóa lang tướng; Bảo Thuận lang tướng Vi Công Bố^[1] cùng 15 người được đặc cách phong làm An Hóa lang tướng. Người tiến cống từ tộc Mâu Vi ở Tây Nam là Vi Công Lợi cùng 43 người được đặc cách phong làm Bảo Thuận lang tướng.

[3] Triều Phụng lang Đàn Tông Đán tâu: “Thần thấy gần đây triều đình ban chỉ dụ, yêu cầu các quan Thị tòng tiến cử người hiền tài, nhưng thần e rằng vẫn còn sót người tài, xin hạ lệnh cho các lộ Giám ty^[2], yêu cầu họ cùng nhau tiến cử một người có học thuật xuất chúng, tài năng nổi bật trong khu vực quản lý của mình, để chuẩn bị tuyển dụng.” Chiếu chỉ yêu cầu mỗi lộ Giám ty cùng tiến cử hai người tâu lên.

[4] Hôm đó, Thượng thư Hữu thừa Hoàng Lí xin từ chức, bỏ đi ở chùa, Vua sai sứ giữ lại, không cho dời đi, sau đó chưa nghe việc trả lại biểu chương và tuyên áp. Hôm sau, Tăng Bố tâu rằng Hoàng Lí hôm qua xin từ chức, chưa nghe việc triệu hồi. Vua nói: “Hôm nay sẽ trả lại biểu chương và tuyên áp.” Tăng Bố nói: “Hoàng Lí đứng trong triều không phải là không có ích, ban đầu các đồng liêu cho rằng ông không hiểu việc nên coi thường, sau khi ông phát hiện việc Chương Đôn được tha tội, mọi người mới biết kính sợ.” Vua nói: “Hoàng Lí trung thực, có thể gọi là quân tử.” Tăng Bố nói: “Bệ hạ phân biệt nhân tài như vậy, thật là phúc của sĩ đại phu. Người như Hoàng Lí, thật là thiện nhân quân tử.” Tăng Bố lại nói: “Hoàng Lí tuy lớn hơn thần hai tuổi, nhưng rất khỏe mạnh, không có lý do gì phải từ chức. Thần bệnh tật suy yếu, thực sự có ý định xin về hưu, không dám giả tạo như những người khác có lòng tham lộc giữ sủng. Ơn thánh thương xót, miễn cưỡng nhận chức, nhưng trong lòng không ngày nào không nghĩ đến núi rừng.” Vua chỉ cười. Liền sai nội thị trả lại biểu chương của Hoàng Lí, năm canh, lại sai sứ tuyên áp, Hoàng Lí trở lại vị trí như cũ.

[5] Ngày Ất Hợi, Giản Vương Tự dâng biểu xin ra ở phủ ngoài, chiếu không cho. Từ đó, ba lần dâng biểu, đều không được chấp thuận.

[6] Bắc ngoại đô thủy thừa Lý Vĩ tâu: “Xem xét các cửa sông lớn nhỏ, nhân lúc nước yếu, hãy sửa chữa và đóng lại trước, dựng đê Nga Mi để trấn áp. Xin trước hết sai ba vạn dân phu ở hai lộ Hà Bắc, Kinh Đông, số phu còn lại do quan coi việc sửa sông thuê mướn.” Vua nghe theo.

[7] Chiếu cho Hoàn Khánh theo tấu xây thành Định Biên, hỗ trợ một vạn quân chiến đấu của Phu Diên, hoặc trước khi Kinh Nguyên chưa hành động, hoặc cùng lúc, hoặc đợi quân Kinh Nguyên về, tùy tiện.

(Ngày 18 tháng giêng.)

[8] Ngày Bính Tý, Chiêu tuyên sứ, Nhập nội áp ban Phùng Thế Ninh được làm Tuyên khánh sứ, vẫn giữ chức Hãn Châu phòng ngự sứ. Tuyên chính sứ, Đoan Châu đoàn luyện sứ, Nhập nội áp ban Lam Tòng Hi được làm Tuyên khánh sứ, Thiệu Châu phòng ngự sứ. Nhập nội Đông đầu cung phụng quan, ký Tả tàng khố sứ Lưu Viện, Cung bị khố sứ Hác Tùy, Hoàng thành sứ Thạch Lân, Cung bị khố sứ Vũ Lộc, Tây Kinh Tả tàng khố phó sứ Ngô Tuân Đạo, mỗi người đều được đặc cách thăng một bậc. Đông đầu cung phụng quan, Cáp môn chi hậu Hàn Tế, Tây đầu cung phụng quan, Cáp môn chi hậu Âu Cấn, Hữu thị cấm Trần Vĩnh Thăng, mỗi người đều được thăng hai bậc. Hàn lâm y quan sứ, Thành Châu đoàn luyện sứ Trác Thuận Chi, được thăng một bậc, lại ban cho người thân có phẩm phục làm Hàn lâm y quan. Nhập nội phó đô tri Phùng Tông Đạo, Nhập nội áp ban Lưu Duy Giản, mỗi người đều được đặc cách ban cho người thân có phẩm phục một tư. Tây Kinh Tả tàng khố sứ Trương Sĩ Ngạn, Hoàng thành phó sứ Bằng Cảnh, Cung bị khố phó sứ Lão Bật^[3], mỗi người được ban 200 tấm lụa. Các quan Hàn lâm thư nghệ đều được ban lụa theo thứ bậc khác nhau. Vì từng theo hầu long giá, nên ban ơn đặc biệt.

[9] Hộ bộ tâu: Ty đề cử thường bình lộ Hà Bắc Đông xin theo phép cũ thời Nguyên Phong, cho lập các trấn ngoài thuộc các châu trong lộ làm nơi thế chấp. Được chấp thuận.

[10] Quyền phát khiển Vĩnh Hưng quân đẳng lộ đề điểm hình ngục Tôn Bôn được đổi sang Tần Phượng đẳng lộ.

[11] Ngày Đinh Sửu, xuống chiếu giáng chức Tuyên đức lang Mã Thành, bãi chức Hồ Bắc chuyển vận phó sứ, vẫn giữ chức Tri Thiểm Châu, vì Ngự sử trung thừa An Đôn tâu rằng ông ta tham lam hèn hạ, bị mọi người ghét.

(Ngày 28 tháng giêng, giáng chức Tuyên đức lang, Quyền tri Thiểm Châu Mã Thành làm Hồ Bắc chuyển vận phó sứ.)

[12] Phụng nghị lang, sung Cao Mật, Quảng Bình quận vương viện đại tiểu học giáo thụ Trần Tịnh bị giao cho Lại bộ, bổ nhiệm làm Giám đương ở nơi xa nhỏ, vì từng dâng sách phỉ báng Phật đạo là không đúng.

[13] Ngày Mậu Dần, Đổng Tất, quan Sát phóng Quảng Nam Tây lộ tâu rằng: Thông trực lang, Tân Tri châu Liễu Châu là Đào Quỹ hiểu rõ lợi hại của bản lộ^[4], thông thạo tình hình man di, mong xét duyệt đổi sang chức võ. Chiếu cho Đào Quỹ đặc cách thụ chức Lễ tân phó sứ.

[14] Kinh lược ty Kinh Nguyên lộ tâu xin sai Kiềm hạt bản lộ là Chiết Khả Thích làm chức Đề cử chiêu nạp đầu hàng các bộ tộc Tây giới, Phó tướng thứ 11 là Khấu Sĩ Nguyên cùng làm Đề cử, quan người phiên là Lý Trung Kiệt cùng quản lý. Theo lời tâu.

[15] Ngày Kỷ Mão, Lại bộ tâu rằng: Phát vận sứ Trương Thương Anh dâng sớ xin bãi bỏ 4 chức quan giám thự kho ở Chân, Dương, Sở, Tứ, đặt 4 chức quan Tuần hạt cương vận. Theo lời tâu.

[16] Quán bạn sứ Cao Ly, Trung thư xá nhân Quách Tri Chương tâu rằng: Sứ Cao Ly nói rằng quốc vương muốn cử sĩ tử đến cống, đây là việc người phương xa mến mộ giáo hóa, kính mong xét chọn. Chiếu cho giải thích và cho phép cống.

[17] Triều tán lang, Tri Trịnh Châu là Trình Chi Thiệu được bổ nhiệm làm Đô đại quản câu Thiểm Tây lộ trà mã công sự. Ngự sử Đặng Phỉ tâu rằng: “Chi Thiệu trước đây vào thời Nguyên Phong, thường làm Giám ty, đến đầu năm Nguyên Hựu, các quan tâu rằng Chi Thiệu nhờ vào phép muối mà được thăng chức, sau đó bị đưa về Lại bộ, chưa đầy vài tháng lại được bổ làm Tri Tường Phù, chẳng bao lâu lại được bổ làm Tri Tứ Châu, rồi được thăng làm Giám ty đề cử trà sự. Thần nghe nói Chi Thiệu là anh em họ với Tô Thức, Tô Triệt. Ban đầu làm Giám ty thời Nguyên Phong, cùng Tô Thức, Tô Triệt không hợp, nên vì tư thù mà trở mặt; đến khi Tô Thức, Tô Triệt nắm quyền, Chi Thiệu dùng lời lẽ nhún nhường và hối lộ để phụng sự họ. Ban đầu bị Tô Thức, Tô Triệt ghét, nên bị các quan tấu hặc; đến khi được Tô Thức, Tô Triệt yêu mến, liên tục được thăng chức, thì các quan lại im lặng. Đại để các quan thời Nguyên Hựu, nhìn vào sự vui giận của người nắm quyền mà quyết định nói hay im, việc đúng sai trong triều đình thay đổi trong chốc lát, mà vinh nhục không còn theo công luận, nên Chi Thiệu mới có thể dùng mưu mẹo để nương theo thế lực mà không mất cơ hội thăng tiến. Kính mong Thánh thượng xem xét hành tung trước sau của Chi Thiệu, đặc biệt cho cách chức.” Được chấp thuận.

(Chi Thiệu được bổ làm Trà mã vào ngày mồng 9 tháng giêng, nay ghi chung vào đây.)

[18] Phu Diên tâu xin phái Trương Thành đem quân đi đánh bắt Lăng Cát Ngoa Ngộ.

(Theo sách 《Bố Lục》 là ngày Kỷ Mão, 《Thực Lục》 ghi là ngày Mậu Tý, nay theo 《Bố Lục》, ngày Mậu Tý là ngày tâu công.)

[19] Ngày Canh Thìn, Xu mật viện tâu: “Kinh lược sứ Hi Hà Lan Hội Tôn Lộ tấu xin xây cầu và tu sửa thành ở cửa sông Khách La. Vì Kinh Nguyên sắp tới sẽ tiến đắp các nơi như Sái Thủy Bình, Nam Lãnh Mâu, nên bản lộ cần tiếp tục kinh doanh dải Thanh Nam Nột Tâm để tiến đắp thông suốt với biên giới Kinh Nguyên, đây là việc cấp bách nhất hiện nay. Cửa sông Khách La gần khu vực Thanh Đường, e sẽ sinh sự.” Chiếu cho Tôn Lộ tiến đắp xong các nơi như Thanh Nam Nột Tâm, rồi trình bày rõ lợi hại. (Ngày 7 tháng giêng, Lộ mới xin, cuối tháng 3 bèn chiêu nạp Thanh Đường.) Vua bảo Tăng Bố: “Tôn Lộ khinh suất, ai có thể thay thế được?” Bố nói: “Lộ thật sự khinh suất, như lần trước khi được thăng làm học sĩ, từ chối rằng: ‘Chưa dẹp xong sào huyệt Hưng Châu, không dám nhận mệnh.’ Lời này thật là ngông cuồng, lại cũng không thực hiện được. Lần trước sai điều tra việc Trương Tuân nói Vương Thiệm kết nạp Thanh Đường dấy binh, không tâu báo rõ ràng, đến nay vẫn dùng việc Khách La để tự hợp với lời trước, thật đáng tội, nhưng chưa có ai có thể thay thế được.” Vua nói: “Có người thì nên thay.”

(Ngày 16 tháng 8, bèn điều Lộ làm Tri Hà Nam.)

[20] Hôm đó, Âu Dương Phỉ vào triều yết kiến, Vua nhìn ông, nói với Tăng Bố rằng: “Đây là một trong Ngũ Quỷ thời Nguyên Hựu.” Tăng Bố đáp: “Thần cũng nghe danh tiếng ấy. Thời Nguyên Hựu, việc a dua theo phe cánh chắc chắn cũng có. Ông ấy trị quận cũng chỉ là tài năng bình thường, nhưng là con của Âu Dương Tu, đỗ tiến sĩ, mà Âu Dương Tu lại có công lớn trong việc định kế sách dưới thời Anh Tông. Chương Đôn từng nói^[5], Hàn Kỳ đã để Anh Tông làm phán tông chính, có ý định lập ngôi, nhưng chưa dám mở lời. Một hôm bàn bạc với Âu Dương Tu, Tu vào gặp Nhân Tông, liền nói rằng nếu không lập Anh Tông làm hoàng tử, thì việc chưa thể định đoạt. Nhân Tông nhìn chăm chú Tu, lâu lâu không nói, mọi người đều run sợ. Nhân Tông từ tốn nói: ‘Nên làm như vậy.’ Hàn Kỳ và Âu Dương Tu bèn xin ban chiếu, được chấp thuận. Lúc ấy, không dễ dàng để nói ra lời đó, công lao này không thể quên.” Vua giật mình nói: “Thật không dễ mở lời.” Tăng Bố nói: “Công lao này ít người biết đến.” Vua gật đầu đồng ý.

(Ngày 29 tháng 12 năm Nguyên Phù thứ nhất, Phỉ từ chức Bí hiệu, nhậm chức Tri châu Lộ Châu, bị cách chức giao về bộ, không rõ vì sao lại được vào triều yết kiến, cần xem xét thêm.)

[21] Ngày Tân Tỵ, Quyền Tri châu Hình Châu là Vương Hiện tâu: “Thần từng làm thừa chức quân khí, thấy xưởng chế tạo cung Thần Tí, dùng trong quân sự, thực sự có công hiệu kỳ lạ. Xin giảm số lượng cung nỏ các loại khác trong chỉ tiêu hàng năm, tăng số lượng chế tạo cung này. Quân khí giám xin trong số thợ sửa chữa cung nỏ thêm năm phần, dành hai phần để chế tạo, mỗi năm ước tính tăng thêm 1.715 chiếc.” Vua đồng ý.

[22] Trung thư xá nhân Quách Tri Chương tâu rằng, hiện nay các quan thị tòng tiến cử người, hoặc làm đài gián, quán chức, hoặc làm giám ty, quận thủ, sau khi được bổ nhiệm, có người không xứng với lời tiến cử, nên có hình phạt rõ ràng, xin đặt thành quy định. Vua ban chiếu rằng từ nay về sau, nếu ai tiến cử quan chức không đúng, phải báo tên họ lên triều đình.

[23] Ngày Nhâm Ngọ, Kinh lược ty lộ Hi Hà Lan Hội tâu: “Sứ thần áp tòng ban thứ Hạt Chinh là Quách Lượng cùng những người khác, đã trình bày chi tiết việc ban thứ vào trong nước mang theo người Hồi Hột là Lưu Tam cùng những người khác lên kinh đô^[6]. Xin từ nay về sau, khi giải phát các ban thứ của các phiên, không được mang theo người ngoài số quy định và lén lút đổi người để lên kinh đô. Nếu vi phạm, những người kiểm điểm và sứ thần áp tòng đều bị xử theo tội vi chế.” Triều đình đồng ý.

[24] Ban cấp 200 đạo độ điệp cho Hoàn Khánh để tu sửa thành trì.

[25] Ngày Giáp Thân, Xu mật viện tâu rằng Kinh lược sứ lộ Hi Hà Lan Hội là Tôn Lộ xin đợi đến lúc phối hợp với Kinh Nguyên tiến hành xây dựng, nhân tiện khởi công tu sửa trại bảo Hoành Thủy Giản. Triều đình đồng ý. Tôn Lộ lại xin 1 vạn quân Tần Phượng để cùng với Kinh Nguyên đồng thời tiến hành xây dựng Thanh Nam Nột Tâm. Triều đình chiếu chỉ cấp 5.000 quân.

(Theo 《Bố lục》 ngày Giáp Thân.)

[26] Trương Tồn ở Hoàn Khánh cùng những người khác ra khỏi biên giới, chém được hơn 500 thủ cấp, được ban đặc chi 500 quan tiền.

(Theo 《Bố lục》 ngày Giáp Thân.)

[27] Kinh lược sứ Phu Diên lộ Lữ Huệ Khanh tâu: “Trại Thuận Ninh thuộc quân Bảo An nhận được một tờ công văn từ châu Hựu do thủ lĩnh giới Tây (Khẩu di) Vật Khiết mang đến, nói rằng ngày 20 tháng giêng, quốc mẫu băng hà, đã cử chánh sứ Lệnh Tốn Ngôi Danh Tế, phó sứ Mô Trình^[7] cùng Điền Khoái Dung đến kinh đô báo tang, đồng thời gửi theo biểu tạ tội. Hiện nay, chín trại mà bản lộ đã xây dựng cần phải đặt các đồn bảo ở nơi xa cách trại hai ba dặm về phía bắc để thăm dò và quan sát, giữ lại biên giới hai mươi dặm. Thần nghĩ rằng các lộ khác cũng nên làm như vậy. Xin chờ đến ngày nhận được công văn từ bản lộ, cho phép lấy nơi mà người tuần tra và thám thính từ các đồn bảo hiện đang phòng thủ ngoài các thành trại mới và cũ của Hán giới làm biên giới, sau đó mới cho phép thông qua biểu tạ tội.”

Xu mật viện tâu: “Người Tây đã phản nghịch từ lâu, nhiều lần xâm phạm biên giới, gần đây lại gây họa ở lộ Kinh Nguyên rồi tháo chạy về, nay cùng đường mới xin hàng, khó có thể tiếp nhận ngay. Giả sử triều đình sau này cho phép họ triều cống, cũng phải lấy sông làm biên giới mới ổn định lâu dài cho biên phòng. Nay họ chỉ muốn lấy nơi người tuần tra thám thính đến làm biên giới và cho phép thông qua công văn, điều này rõ ràng gây hại cho việc quân cơ.” Chiếu rằng: “Lữ Huệ Khanh chỉ huy quân Bảo An, trại Thuận Ninh, lệnh cho (Khẩu di) Vật Khiết biết rằng: Giới của các ngươi nhiều năm gây họa, nay quốc mẫu đã mất, có biểu tạ tội, nhưng chỉ là lời nói suông, không có hành động thực tế, nên chưa dám tâu lên triều đình. Nếu thực lòng quy thuận, hãy cử người thân tín đáng tin cậy cùng (Khẩu di) Vật Khiết đến biên giới đàm phán. Khi (Khẩu di) Vật Khiết đưa được người thân tín của nước mình đến, hãy bắt giữ những kẻ chủ mưu gây họa trước đây như Khuê Bố Mặc Mã, Lăng Cát Ngoa Ngộ, đưa đến triều đình tạ tội. Bản lộ có căn cứ tin cậy, sẽ dám tâu lên sự việc, chờ triều đình cho phép mới được thương lượng. Lữ Huệ Khanh hãy theo chỉ thị này, quan trại Thuận Ninh theo đó mà thuyết phục, từng bước đối đáp và tâu lên.”

(Ngày 7 tháng 4, lại cử sứ đến.)

[28] Lại tâu: “Theo chỉ dụ của triều đình, xem xét việc xây dựng một trại ở phía đông Mễ Chi, thông với trại Thần Tuyền ở Hà Đông. Nay xem xét thấy ở phía đông bắc Mễ Chi, cách khoảng 40 dặm, cách trại Thần Tuyền khoảng 60-70 dặm, núi Noãn Tuyền có thể xây dựng, bao chiếm một dải đất đai dài trăm dặm ở Thiên Đô Sơn, che chở cho bảo Nghĩa Hợp.” Chiếu cho Lữ Huệ Khanh xem xét kỹ hơn địa hình hiểm trở có thể khống chế đường tiến quân của giặc, và có nguồn nước, nếu hợp lý thì tiến hành xây dựng, cân nhắc khả năng thực tế, kịp thời khởi công.

(Tháng tư, ngày 14, ban tên cho trại Noãn Tuyền. 《Mộ chí của Tôn Lãm》 chép: Ô Long cách núi Noãn Tuyền của Diên An 25 dặm, còn Du Mộc thì thẳng với Mễ Chi, từ đó Tần và Tấn bắt đầu hợp lực, giặc không thể đến được Lân Phủ. Du Mộc chính là Thần Tuyền. Ngày 22, tiến hành xây dựng Ô Long. 《Gia truyền của Huệ Khanh》 chép: Từ đó xây Noãn Tuyền để thông với Hà Đông, xây Kim Thang để thông với Hoàn Khánh.

Khi Lương thị chết, Càn Thuận sai người đến biên giới báo tang, tạ tội và xin hòa. Huệ Khanh cho rằng quân đội đã hoạt động lâu ngày, trong ngoài đều mệt mỏi, đây là cơ hội không thể bỏ lỡ. Khi đó Kinh Nguyên đang xây Thiên Đô, các lộ từ khi dùng binh đến nay đã xâm chiếm sinh giới, xây dựng các đồn bảo bên ngoài, bổ sung toàn bộ biên giới, nên tạm thời yêu cầu người Tây Hạ bắt giao thủ lĩnh gây sự là Khuê Bố Mặc Mã và Lăng Cát Ngoa Ngộ, đồng thời ước định lấy nơi tuần tra, canh gác bên ngoài các đồn bảo làm ranh giới, sau đó mới cho phép thông qua công văn.

Như vậy, trong lúc qua lại, Thiên Đô sẽ hoàn thành, các lộ biên giới đều vững chắc, có thể giữ được lâu dài mà không lo ngại biên giới. Triều đình cho rằng người Tây Hạ vừa xâm lấn Kinh Nguyên, thất bại tháo chạy, cùng đường xin hàng, khó có thể lập tức tiếp nhận. Giả sử ngày khác cho hòa, cũng phải lấy sông làm ranh giới. Sau đó, họ ba lần sai sứ đến, Huệ Khanh tâu xin ứng đáp, trong công văn nói rằng Lương thị chết là do kẻ thù phương Bắc sai người đầu độc, để Càn Thuận tự quản lý việc nước.

Huệ Khanh cho rằng, nếu đúng như vậy^[8], thì ý muốn người Tây Hạ quy phục đã rõ ràng, nếu ta ứng đáp quá chậm trễ, yêu cầu khó đáp ứng, họ thấy không có cơ hội tiếp nhận, sẽ tức giận và càng thêm quyết tâm theo phương Bắc, khiến ta thêm khó khăn. Còn việc lấy sông làm ranh giới, họ chắc chắn không nghe theo. Ông bèn dâng sớ bàn kỹ lợi hại: “Người Tây Hạ có đất Hà Ngoại là nhờ Hà Nam làm ranh giới; có Hà Nam là nhờ Hoành Sơn làm chỗ dựa. Nay nếu lấy sông làm ranh giới, thì những gì làm ranh giới và chỗ dựa đều mất hết, họ há không nghĩ rằng một nhánh sông nhỏ, chốc lát có thể vượt qua, chiếm lấy hiểm địa Hoành Sơn.

Các lộ khác thần không thể biết hết, chỉ như lộ này xây chín trại, cùng với Noãn Tuyền thông Hà Đông, Kim Thang thông Hoàn Khánh, may mắn đều hoàn thành, đất đai thu được đông tây gần nghìn dặm, nam bắc xa nhất đến hơn trăm dặm. Nếu lại mở rộng thêm hai ba mươi dặm bên ngoài các trại mới để xây đồn bảo, thì địa thế hiểm yếu, đất đai màu mỡ đều chiếm hết, không thể so với ranh giới tuần tra, canh gác trước kia. Nay Càn Thuận nhân việc mẹ mình chết, đổ tội cho gian thần, giết đi để tạ tội và xin vào cống, thì ta tuy chưa thể một trận phá tan sào huyệt của họ, nhưng từ khi lập nước đến nay, dùng binh phương Tây, làm gì cũng thành công, đánh đâu thắng đó, khiến uy trời vang xa, giặc phương Bắc run sợ, chưa từng có được như thời đại Bệ hạ ngày nay.

Binh pháp nói: ‘Dùng binh nghe nói chậm mà chắc, chưa thấy khéo mà lâu, dùng binh lâu mà có lợi cho nước, chưa từng có.’ Cao Tông đánh Quỷ Phương, ba năm mới thắng vẫn là mệt mỏi, nay dùng binh bốn năm rồi, quân ở biên giới ngày đêm canh phòng không nghỉ, quân trong nước không đúng lúc điều động cũng không được về, khiến binh mã ngày càng mệt mỏi. Khi thần mới đến biên giới, lương thực có đủ dùng cả năm, có thêm quân đồn trú, có dự trữ năm năm, có các kho của các ty. Nay gộp lại làm một, không đủ cấp phát vài tháng lương, tài chính ngày càng khó khăn.

Nay nhân họ tạ tội mà không lập tức tiếp nhận, lại nói những lời không thể đạt được, để tuyệt hy vọng của họ, khiến họ tức giận và quyết tâm theo phương Bắc, e rằng không phải là kế sách hay. Hơn nữa việc binh đao, có thắng có thua, vạn nhất một lộ đánh giữ có chút thất bại, hoặc thiên tai đói kém không thể biết trước, mà phương Bắc có yêu cầu không được đáp ứng, hợp lực với họ để làm khó ta, lúc đó dù có muốn họ xin như hôm nay, có được không?

Vũ đánh Hữu Miêu, Ích khuyên rằng: ‘Đầy thì tổn, khiêm thì ích. Đó là đạo trời.’ Khi đất nước thịnh trị, dùng hết binh lực đánh một nước không khó, nhưng không làm, vì ghét quá đầy mà không khiêm tốn, không phải là đạo trời, huống chi sức không đủ mà cố làm? Lão Tử nói: ‘Hai bên giao chiến, bi thương thì thắng.’ Lại nói: ‘Họa lớn nhất là khinh địch.’ ‘Tội lớn nhất là ham muốn.’ Nay người Tây Hạ đổ tội cho gian thần, giết đi để tạ tội^[9], tức là binh đao mà bi thương, nếu ta coi là dễ dàng, liền yêu cầu lấy sông làm ranh giới, tức là trái với lời khiêm tốn của Bá Ích, và phạm cả ba điều cấm của Lão Tử.

Kính mong Bệ hạ cùng các đại thần bàn bạc kỹ lưỡng, xem xét từ xưa Tây Nhung khó phục, giữ gìn thành công đã đạt được ngày nay, đừng nghi ngờ lời thành thật của Càn Thuận tự quy phục, lo lắng âm mưu thừa cơ của phương Bắc, tự lượng sức mình trong ngoài, suy nghĩ kỹ việc dùng binh lâu ngày không có lợi, xem xét việc Cao Tông đánh Quỷ Phương mệt mỏi, kết hợp với lời khiêm tốn của Bá Ích, ba điều cấm của Lão Tử, đừng để khinh địch, không biết đủ, ham muốn quá mức ở ta, mà lời bi thương và yêu thương sinh linh lại đến từ kẻ địch^[10]. Như lời thần trước, tạm thời bắt thủ lĩnh gây sự giao về triều đình, ước định lấy ngoài đồn bảo mới làm ranh giới, đợi việc xây dựng hoàn thành, sau đó mới cho tiếp nhận công văn, không quá chậm trễ, tuyệt hy vọng của họ, khiến họ quyết tâm theo phương Bắc, gây họa cho ta, thiên hạ may mắn lắm.”

Sau đó, Càn Thuận bốn lần sai sứ đến, lời lẽ càng thêm cung kính. Triều đình cũng biết được thủ lĩnh cấp cao của họ tiết lộ âm mưu, nếu gấp sẽ dâng đất quy phục phương Bắc, bèn hạ chiếu thúc Huệ Khanh lập tức tiếp nhận. Việc này nên phụ vào ngày 7 tháng 4.)

[29] Hôm đó, Vua vui mừng vì người phương Tây đến cửa quan xin hàng. Các quan đều nói: “Từ thời tổ tiên đến nay, việc biên cương chưa từng được như thế này. Nguyên Hạo ngang ngược, triều đình từng sai sứ sang báo với phương Bắc để ước thúc^[11], nay hắn cùng đường phải nhận tội, có thể nói là tình thế đã lộ, sức đã kiệt. Uy linh của triều đình đã làm chấn động người xa, việc biên cương từ đây cũng sẽ thu xếp, lợi ích cho công và tư đều không nhỏ.” Vua cũng nói: “Sức lực của công và tư đã không chịu nổi.” Chương Đôn và các quan lại nói phương Bắc đang sai sứ đến khuyên hòa, nay họ đã xin hàng, không còn gì để nói nữa, điều này càng đáng mừng.

Vua nói: “Thời Khánh Lịch còn phải cầu xin phương Bắc.” Đôn nói: “Đó là do Lữ Di Giản và ông nội của thần là Đắc Tượng bày mưu này, những người đó đều không đáng kể, nên mới đến nông nỗi ấy. Đến khi Phú Bật đi sứ, tăng thêm 20 vạn lạng bạc mỗi năm, một nửa để thay cho thuế ruộng ở Quan Nam, một nửa để tỏ ý cảm ơn việc ngăn chặn người Tây Nhung.” Tăng Bố nói: “Các tể tướng thời cận đại, Di Giản được tiếng là có tài, mà cách xử trí còn như vậy, việc biên cương ngày nay là nhờ sự sáng suốt của bệ hạ, trong lúc ứng đối và lắng nghe, đều trúng cơ hội, nên mới được như thế.”

Vua nói: “Di Giản thực có tài.” Bố nói: “Di Giản, Đinh Vị đều là tể tướng có tài, nhưng thủ đoạn đều không chính đáng.” Vua nói: “Đinh Vị là tiểu nhân.” Đôn nói: “Vị thực có tài, không thể so với Di Giản. Khi Nguyên Hạo chống lại, có người nói nếu Đinh Vị còn tại triều, việc ứng đối hẳn sẽ có lý. Nguyên Hạo nổi loạn năm Mậu Dần, Vị mất năm Đinh Sửu.” Bố nói: “Đinh Vị tuy có tài, nhưng thực là tiểu nhân.”

Bố lại tâu, Vua lại nói: “Việc biên cương đáng mừng, từ thời tổ tiên đến nay chưa từng có.” Bố nói: “Thần cho rằng nhờ sự sáng suốt của bệ hạ, trong lúc lắng nghe, đều trúng cơ hội, nên mới được như thế. Người xưa nói giỏi mưu kế mà biết lắng nghe, việc khó nhất đối với bậc quân chủ là biết lắng nghe, nếu biết lắng nghe thì việc gì chẳng thành. Việc biên cương ngày nay, triều đình chỉ cần vạch ra phương hướng lớn, mọi việc giao cho các tướng tại chỗ, khi thấy có lợi thì hành động, không ép họ làm những việc ngoài khả năng, nên mọi việc đều thành công mà không thất bại, người Di Địch chấn động và khuất phục cũng vì thế.”

[30] Tri châu Hùng Châu là Trương Phó tâu xin khơi đào sông Tích Thành ở Hùng Châu, lại xin tăng tu ngoại thành La Thành. Xu mật viện tâu: “Ngoại thành La Thành trước đây khi sứ thần Tiêu Hi của nước Liêu đến đàm phán, đã có chiếu chỉ cho phép không tăng tu, nay lệnh cho Trương Phó tuân theo chiếu chỉ. Còn việc khơi đào sông thì cứ theo lệ thường hàng năm mà thi hành, không được làm ồn ào gây chuyện.”

[31] Ngày Bính Tuất, Kinh lược ty của lộ Hi Hà Lan Hội tâu rằng, An phủ ty vùng biên giới phía tây sông Đào tâu lên rằng, thủ lĩnh Ngạc Đặc Đan Trác Ma của nước Hạ ở thành Cách La sai bộ tộc Thượng Cẩm mang thư chữ Phiên đến, và Thượng Cẩm phân tích rằng Ngạc Đặc Đan Trác Ma vốn là em của thủ lĩnh lớn Ôn Khê Sấm ở Mạc Xuyên, tên là Ôn A Vượng Cách, tên cũ là A Mẫn, đã bỏ trốn sang nước Hạ, được một hoàng tử đổi tên thành Đan Trác Ma, bí mật sai người mang thư chữ Phiên đến, muốn quy thuận nhà Tống. Chiếu lệnh cho Kinh lược sứ Tôn Lộ của lộ Hi Hà Lan Hội tuyển chọn binh tướng, lấy danh nghĩa đánh dẹp và chiêu dụ, đến vùng Cách La, dùng nhiều cách dụ dỗ Ngạc Đặc Đan Trác Ma, đón tiếp về quy thuận.

(Theo 《Thanh Đường Lục》.)

[32] Chiếu lệnh cho Hữu Kim Ngô Vệ Đại tướng quân, Tú Châu Phòng ngự sứ là Thúc Đạm được đổi làm Cung uyển sứ, vẫn giữ chức Tú Châu Phòng ngự sứ.

(Theo 《Ngự Tập》 ngày 13 tháng 2.)

[33] Triều thỉnh đại phu, Quang lộc khanh Hồ Tông Sư được bổ nhiệm làm Trực Long đồ các, quyền tri châu Vận Châu.

[34] Ngày Đinh Hợi, chiếu lệnh từ nay về sau, khi ban thưởng trà và thuốc trong hộp bạc cho các quan biên giới, cho phép dùng số bạc dự trữ hàng năm để chi trả.

[35] Ngày Mậu Tý, Xu mật viện tâu rằng: Kinh lược sứ Phu Diên lộ là Lữ Huệ Khanh tấu trình, gần đây sai Kiềm hạt bản lộ là Lưu An thống chế tướng quân đi chiêu dụ vùng Thần Kê Lưu Bắc Điền Hạng Khẩu, gặp tướng địch là Lăng Cát Ngoa Ngộ, chém được hơn 4.000 thủ cấp, hàng phục hơn 400 người. Chiếu ban thưởng tiền cho quân sĩ theo thứ bậc, người có công được bảo đảm và báo lên.

(Ngày mồng 6 tấu trình việc sai Lưu An đi. Sách 《Bố Lục》 chép: Chém được 5.000 thủ cấp, ban thưởng đặc biệt 700 quan tiền. 《Lữ Huệ Khanh Gia Truyền》 chép: Người Tây Hạ vì việc xây dựng thành trại, chiếm đoạt đất canh tác và chăn thả của họ, lại nhiều lần bị tập kích, các bộ tộc ly tán đến quy phụ ngày càng đông. Lăng Cát Ngoa Ngộ dẫn quân đóng ở nơi hiểm yếu để chặn lại, khiến những người muốn quy phụ không thể đến được. Tháng 2 năm thứ 2, Huệ Khanh sai Lưu An dẫn tướng thứ hai và thứ tư, Trương Thành dẫn tướng thứ nhất, thứ năm và thứ sáu, Lý Hi Đạo dẫn tướng thứ bảy, hội quân ở Tinh Lặc Bạc để tấn công. Ngày thứ ba đến Ô Diên Xuyên, ngày thứ tư đến Thần Kê Lưu, gặp hơn 3.000 kỵ binh địch; ngày thứ sáu đến Ba Tế Lập Liệt Khắc, gặp hơn 5.000 kỵ binh địch; ngày thứ bảy đến Lỗ Tốn Mai Đạt Lặc, gặp hơn 7.000 kỵ binh địch. Lưu An và các tướng đều đánh bại quân địch, chém được hơn 4.000 thủ cấp, hàng phục hơn 500 người, thu được khí giới, trâu dê hơn 10 vạn rồi rút quân. Sau đó xây dựng Noãn Tuyền để thông với Hà Đông, xây Kim Thang để thông với Hoàn Khánh.)

[36] Kinh lược sứ Hi Hà lộ là Tôn Lộ dâng thư liên lạc với bộ lạc Ngôi Danh Mật của nước Hạ, trong thư có lệnh của Nam Lộ Đô Thống Ngôi Danh Luật, nói rằng nước Hạ muốn cử sứ giả đến xin tu cống, đã hồi đáp rằng nếu triều đình có chỉ dụ, sẽ báo lại ngay. Chiếu rằng: “Tôn Lộ không được tự ý nhận thư của người Tây Hạ và trả lời bằng văn bản^[12], đặc cách giáng chức làm Bảo Văn các Đãi chế. Nếu họ lại đến bàn bạc, hãy nói rõ rằng không có chỉ dụ nào khác, nếu có việc cần báo với triều đình, phải thông qua con đường chính thức.”

(Ngày 27 tháng 8 năm Nguyên Niên, từ Khánh chuyển sang Hi.)

[37] Xu mật viện tâu: “Tam ban tá chức Từ Tử An trình bày, triều đình đã lập pháp, lệnh cho các lộ chia quân mã của các tướng thành năm bộ, cử các bộ đội tướng tự mình quản lý. Gần đây thấy các tướng phó ở các lộ phần lớn không tuân theo chỉ dụ của triều đình, tuy khi xuất quân chia thành năm bộ, nhưng không hợp lệ quản lý, mỗi người thay phiên nhau đi canh giữ các đồn biên giới. Khi có việc xuất quân, vào ngày hôm trước mới vội vàng điều động người và ngựa để quản áp. Những người lính được điều động, tuy là quân mã của bản tướng, nhưng không phải là người mà tướng đó tự mình điểm duyệt, nên trên dưới không hiểu nhau, dù có bộ đội tướng từng tham chiến, nhưng lại được điều động những người lính hạng dưới. Trong khi đó, những người chưa từng xuất quân lại không tuân theo pháp lệnh, từ trước đã kết thân, nên thường được nhận những người lính khỏe mạnh tinh nhuệ. Lo rằng sẽ gây ra sai sót, cản trở việc điều động. Bởi triều đình cử các bộ đội tướng dưới quyền các tướng, chính là để họ tự mình huấn luyện quân mã, nếu trong đó có người không quen chiến trận, nhút nhát, thì phải trình bày tình trạng không đủ năng lực, chọn cử sứ thần khác thay thế, sao có thể khi thay phiên canh giữ đồn biên giới, hay lúc ra trận lại vội vàng thay đổi; nếu lại vì tình riêng, cử những sứ thần phạm tội bị cách chức hoặc đang chờ bổ nhiệm, chọn những người lính tinh nhuệ giao cho họ, mong may mắn được công thưởng, thì càng bất tiện. Bởi năm bộ đội tướng vốn phải huấn luyện quân binh trong thời bình, và khi ra trận, lại giao quân mã của mình cho người khác, thật là trái với ý của triều đình khi cử các bộ đội tướng.” Chiếu cho Kinh lược đô tổng quản ty của Thiểm Tây, Hà Đông lộ nghiêm khắc xem xét, người vi phạm sẽ bị xử theo tội vi chế.

(《Tân lục》 sửa chép rằng: Chiếu cho các lộ Thiểm Tây, Hà Đông khi xuất quân không được thay đổi bộ đội tướng, lệnh Kinh lược đô tổng quản ty nghiêm khắc xem xét, người vi phạm sẽ bị xử theo tội vi chế, theo lời của Tam ban tá chức Từ Tử An. Ban đầu, Tử An dâng thư lên Xu mật viện, Vua khen ngợi, nên thi hành.)

[38] Hoàn Khánh xin vào ngày 26 tháng 2 xây dựng đồn Định Biên. Được chấp thuận.

(Ngày 12 tháng 1 khảo sát, ngày 7 tháng 3 hoàn thành.)

[39] Ngày Kỷ Sửu, Xu mật viện tâu: “Thừa nghị lang, Đề cử Hi Hà Lan Hội lộ cung tiễn thủ Lý Di Hành trình bày: Phép chiêu mộ binh lính, trước hết phải qua phủ và châu quân, khoảng cách không dưới hai ba ngày đường, đi lại đã tốn kém, lại bị các ty ngăn trở trăm bề, có khi bị lưu lại hơn mười ngày không được thử sức, vì thế nhiều người không dám ứng mộ. Xin cho phép tướng phó tại các thành trại được chiêu mộ, nếu gần với suý ty châu quân thì cho phép thử sức và bổ sung tại nơi gần nhất. Lại nữa, đất bỏ hoang do người bỏ trốn không được gấp rút chiêu mộ người, cũng không nhanh chóng thu tô, nên nhân viên có thể lợi dụng để chiếm đất. Hơn nữa, sứ thần các thành trại thường mượn trâu bò, chọn ruộng tốt để tự canh tác, hoặc thu nhận thức ăn ngựa, những việc gian lận không kể xiết. Nay xin cho các thành trại chia đất bỏ hoang thành các hạng, dán bảng chiêu mộ người, cho thuê đất. Nếu trong đất bỏ hoang có núi đá không thể canh tác, xin giao cho Đề cử quan xem xét miễn thuế. Lại nữa, người thiếu ngựa được cấp thêm 50 mẫu đất, theo quy định trong vòng nửa năm, nếu gặp thiên tai thì gia hạn thêm nửa năm, nếu không mua được ngựa thì cho phép người có ngựa được nhận đất. Hiện nay trong lộ thiếu nhiều ngựa, thường qua nhiều năm không thu hồi đất, cũng không chiêu mộ người thuê đất, để họ chiếm đất tốt, sao họ chịu bỏ tiền ra mua ngựa. Nay xin cho người thiếu ngựa không bị thu hồi đất cấp thêm, căn cứ vào độ màu mỡ của đất để định mức thuế, dù trong hạn nửa năm cũng phải nộp, đợi khi mua được ngựa thì miễn thuế.

Lại nữa, cung tiễn thủ mới mua ngựa được cấp toàn bộ tiền quan, gần đây giá cỏ đắt đỏ, ngại nuôi dưỡng, thường xuyên có ngựa chết. Khi ra trận chỉ chọn ngựa khỏe, người thiếu ngựa gầy không theo quân^[13], trong một chỉ huy chỉ chọn được một hai mươi con ra trận. Xin cho các tướng quan và sứ thần thành trại thường xuyên xem xét, cho phép người nghèo thiếu không đủ nuôi ngựa được nhường cho người muốn nuôi, và đất nuôi ngựa được giao theo ngựa, nhưng không được nhường cho nhân viên hoặc người có thế lực gian xảo. Lại nữa, nhân viên thường cho trưởng hành mượn tiền để thuê đất, và mượn trâu bò, hạt giống để cùng canh tác, chia thuế, khiến trưởng hành nghèo khó, ảnh hưởng đến việc ra vào. Xin cho các cơ quan liên quan điều tra^[14], người vi phạm đánh một trăm trượng, tiền của không truy thu.” Đều được chấp thuận.

(Bản 《Tân lục》 sửa chép: Xu mật viện tâu, Đề cử Hi Hà Lan Hội lộ cung tiễn thủ Lý Di Hành tâu, xin cho phép cung tiễn thủ đến các thành trại tướng phó để chiêu mộ, tránh việc đi lại tốn kém và bị ngăn trở. Lại xin chiêu mộ người thuê đất bỏ hoang, tránh việc nhân viên chiếm đất. Lại xin người thiếu ngựa trên đất cấp thêm, căn cứ vào độ màu mỡ để thu thuế, có ngựa thì miễn. Lại xin người nghèo thiếu không đủ nuôi ngựa được nhường cho người muốn nuôi, đất nuôi ngựa được giao theo ngựa, nhưng không được nhường cho nhân viên. Lại xin cấm việc nhân viên cho trưởng hành mượn tiền, gọi là hợp tác canh tác. Chiếu đều chấp thuận^[15].)

[40] Thiệu (Dược Ti) xin miễn tiền đoàn kết giám và binh lính trạm dịch ứng phó cho Kinh Nguyên. Chiếu phạt mười cân vàng. Diêm Lệnh và Lý Huệ chuyên trách đề cử tiền giám, trước đã xin đoàn kết, Lệnh và Huệ đều ứng phó điều phát cho Kinh Nguyên. (Dược Ti) không dính dáng đến việc Kinh Nguyên, riêng có lời thỉnh cầu này, nên bị phạt.

(Bố lục ngày Kỷ Sửu.)

[41] Ngày Canh Dần, Ty Quân đầu dẫn ra yết kiến 27 người bị bắt ở Kinh Nguyên lộ, gồm Thống quân Tây giới Ngôi Danh A Mai, Muội Lặc Đô Bồ. Chiếu đặc cách tha tội, cởi trói, áp giải đến Hoài Viễn dịch.

[42] Phu Diên tâu xin chỉ dùng 5.000 binh ứng phó cho Hoàn Khánh. Được chấp thuận.

[43] Ngày Tân Mão, Xu mật viện tâu: Hà Đông kinh lược ty báo cáo việc Ngụy Kiềm hạt Diệu Mật Bàng từ Tây giới đầu hàng, tuy không có giấy tờ, nhưng có quan cũ người Phiên làm chứng là thật. Chiếu cho Hà Đông kinh lược ty bổ nhiệm và ban thưởng theo lệ Ngụy Kiềm hạt.

[44] Lại tâu: Gần đây có chiếu chỉ, lệnh cho Chương Tiết xem xét việc xây dựng thành trại ở ngoài Nam Mâu, tại Sái Thủy Bình hoặc Thu Vĩ Xuyên. Nếu sau này xây dựng xong ở Sái Thủy Bình ngoài Nam Mâu, thì Chính Nguyên vốn là địa phận gần, không cần tốn phí tài lực xây dựng. Chiếu lệnh Chương Tiết xem xét lợi hại, cốt sao đơn giản tiện lợi.

[45] Ngày Giáp Ngọ, nước Đại Thực sai sứ sang cống.

[46] Ngày Ất Mùi, chiếu cho Lại bộ: Những thủ lệnh có thành tích ưu tú, phải báo cho Ngự sử đài nghiêm khắc khảo sát, nếu có điều không thật, sẽ bị cách chức và trách phạt nặng. Theo lời thỉnh cầu của Lại bộ.

[47] Hà Đông lộ kinh lược ty tâu: Phó tổng quản Văn Chấn đến vùng biên giới xem xét, thấy Ô Long Xuyên và Bắc Lĩnh địa thế hiểm trở, có thể xây dựng thành trại phòng thủ. Chiếu nếu thật sự liên kết được với Thần Tuyền trại, Mễ Chi, Gia Lô trại trong tình huống khẩn cấp, có thể khống chế được, và có nguồn nước, thì kịp thời khởi công xây dựng.

(Ngày 14 tháng 4 được ban tên Thần Tuyền, tức Du Mộc. Theo mộ chí của Tôn Lãm, Ô Long cách núi Noãn Tuyền của Diên An 25 dặm, còn Du Mộc thẳng với Mễ Chi, từ đó Tần và Tấn hợp nhất, giặc không thể đến được Lân Phủ.)

[48] Thiếu phủ thiếu giám phân ty Nam Kinh Triệu Quân Tích mất.

[49] Hôm đó, Tăng Bố tâu: “Chương Đôn và Thái Biện thi hành chính sách đối với những người thuộc phe Nguyên Hựu, mọi người đều cho là quá đáng. Tuy nhiên, việc này đâu phải để phỉ báng triều đại trước, mà phần lớn là để trả thù riêng. Ban đầu, Đôn và Biện rất hòa hợp, nên Đôn nghe theo mọi lời của Biện; nhưng khi hai người bất hòa, Biện thường nắm lấy điểm yếu của Đôn, khiến Đôn sợ hãi, không dám không nghe theo, chỉ biết cười gượng, mọi người đều chê cười. Hiện nay, chính sự triều đình đều do Biện quyết định, Đôn không dám trái ý.”

Vua nói: “Thái Kinh cũng không ưa Đôn.”

Bố đáp: “Đôn đối với anh em họ Thái đều sợ hãi, gần đây lại muốn hạ mình cầu hòa với Kinh, nhưng Kinh không chịu khuất phục, mọi người càng chê cười. Tể tướng lấy nghĩa lý xử sự, sao lại sợ người khác? Đôn có nhiều điểm yếu, nên không thể áp chế mọi người, ai cũng không sợ ông ta, mà ông ta lại sợ người khác. Gần đây, dư luận bên ngoài có một việc rất bất bình, đây là sự thật. Bệ hạ trước đây muốn khôi phục việc Đạo Lạc Ty đắp đống trường, Đôn hết sức can ngăn cho là không nên, Biện cũng đồng ý, mọi người cũng đều cho là không nên khôi phục. Bệ hạ thăm dò biết được lợi hại, hạ cố ý mình, nghe theo lời thỉnh cầu, thu hồi văn bản, trong ngoài đều ca ngợi đức lớn của Bệ hạ, muôn miệng một lời. Đến khi Thái Biện muốn khôi phục phép Thị Dịch, Đôn không dám ngăn cản, lại để Lữ Gia Vấn đứng đầu, trong ngoài đều bất bình, Hứa Tướng cũng từng nói với thần về việc này. Tác hại của Thị Dịch không khác gì Đạo Lạc Ty, chỉ là do Vương An Thạch chủ trương thời Hi Ninh, nên Biện nhất định muốn khôi phục^[16], còn Đạo Lạc là do Tiên đế thời Nguyên Phong thực hiện, nên không có ai hết lòng ủng hộ. Nói như vậy, thật đáng bất bình. Thị Dịch dùng 15 triệu quan tiền vốn, thu được 9 triệu quan lãi, nhưng thất thoát đến 7,8 triệu quan, chỉ làm một việc lớn mà chẳng được gì, khôi phục lại có ích gì? Thần từng vì bàn về Thị Dịch mà bị tội, An Thạch cũng bị cách chức tể tướng, thần cũng bị giáng chức, Gia Vấn cũng bị giáng.”

Vua nói: “An Thạch vì thế mà bị cách chức tể tướng.”

Bố đáp: “Sau đó dẫn Huệ Khanh làm tham chính, đến khi thần bị giáng chức, là do Huệ Khanh hết sức chủ trương, lúc đó An Thạch đã rời chức rồi. Thần đứng trong triều rất cô độc, nhiều người ghét, gần đây Tự Thần, Gia Vấn và đồng bọn tìm cách hãm hại, không gì là không làm. Có Lý Tích Trung, hôm nay cũng lên điện, Tích Trung có quan hệ với thần, trước đây làm huyện ở Giang Tây, nhiều người nói ông ta không liêm chính, nay làm Tri châu Giải Châu là Chu Ngạn Bác, lúc đó làm Chuyển vận phán quan, không chịu tiến cử ông ta, vì thần nên chỉ bảo toàn cho ông ta mà thôi. Trước đây đã thay đổi chức quan, nhiều lần nhờ thần xin bổ nhiệm, thần đáp rằng trước đây làm huyện không có tiếng liêm chính, sao dám xin bổ nhiệm, vì thế ông ta oán giận thần. Sau đó Chu Trật tiến cử làm Công sự ở Kinh Tây vận ty, và vì Trần Thứ Thăng nói rằng tri huyện không nên được bổ nhiệm, nên bị bãi chức. Rồi ông ta một mực chê bai thần để lấy lòng Kiển Tự Thần và đồng bọn, nên Lữ Gia Vấn tiến cử ông ta (Gia Vấn tiến cử Tích Trung vào ngày 26 tháng 8 năm ngoái.) lên điện, được làm Đề cử quan. (Ngày 16 tháng 12 năm ngoái, Tích Trung được bổ làm Thường bình Hồ Nam.) Ban đầu muốn mưu tính để ông ta làm Ngự sử, muốn đàn hặc việc riêng của thần, nếu thần có tội lỗi, bọn họ chắc chắn không che giấu cho thần, cũng không dám mong triều đình khoan dung, nếu có điều gì trình bày, mong được xét xử, chính danh định tội, nghiêm khắc giáng chức.”

Vua hỏi: “Khanh với ông ta có quan hệ thế nào?” Bố đáp: “Vợ Tích Trung là chị của con rể thần, thường đến nhà thần, thần có quan hệ thân thiết với ông ta, một khi không được xin bổ nhiệm, liền chê bai thần để lấy lòng Tự Thần và đồng bọn, chỉ xem việc này cũng đủ biết con người ông ta. Bệ hạ từng nói rằng cái gì tồn tại trong con người thì không gì tốt hơn là đôi mắt, đôi mắt Tích Trung như vậy, cũng có thể thấy con người ông ta.”

Vua nói: “An Đôn nói: ‘Muốn thần tiến cử Tích Trung làm Ngự sử, thần không dám nghe theo.'” Bố đáp: “An Đôn vốn không phải người xấu, chỉ sợ Tự Thần và đồng bọn, không dám không a dua theo. Bệ hạ đề bạt Hình Thứ làm Trung thừa, cuối cùng cũng không tránh khỏi phụ thuộc vào bọn này, sau lại đề bạt An Đôn, cũng vậy. Bởi vì Tự Thần, Gia Vấn và đồng bọn là bè đảng hung ác rất mạnh, ai nấy đều sợ hãi, dù hung hãn như vậy, chỉ có thần không sợ họ.”

Bố lại nói: “Bè đảng hung ác đang lộng hành, người tốt sợ hãi, Bệ hạ vượt qua dư luận, đề bạt Triệu Đĩnh Chi, Quách Tri Chương và đồng bọn làm quan, nhưng những người này đều sợ bè đảng hung ác, không dám nói gì, Bệ hạ có thấy họ dám nói một lời về việc không đúng của bè đảng này không? Đến cả việc gần đây cũng không dám nộp từ đầu, đủ thấy họ sợ hãi. Nhưng những người này như vậy, đều chưa xứng với ý đề bạt của Bệ hạ. Thần được hai triều trọng dụng, nay được phụng sự Bệ hạ, ân sủng dày, thần không phải không biết, trước đây thần khẩn thiết xin về hưu, chính là để tránh bọn này. Thần già yếu bệnh tật, không giúp ích gì cho triều đình, thực sự có ý định về già ở núi rừng, không như người khác luyến tiếc bổng lộc, chỉ lo giữ thân, cũng không dám gièm pha người khác để tiến thân, cũng không tranh giành với người khác. Nhưng bè đảng hung ác rình rập hãm hại như vậy, thần muốn Bệ hạ biết. Thần cô độc không có bè đảng nào ủng hộ, cuối cùng cũng khó yên ổn, thần chỉ đợi việc biên cương có chút tiến triển, sứ giả trở về, thần chắc chắn sẽ lại làm phiền thánh thính, xin được thực hiện lời thỉnh cầu trước^[17].” Vua chỉ cười.

[50] Ngày Bính Thân, triều đình ra chiếu cho Lại bộ Viên ngoại lang Tôn Ngạc được nhận chức sai khiển, vì trong vụ án tố tụng năm Nguyên Hựu có lời oán hận.

(Tôn Ngạc là người quân Thiệu Vũ, Dương Thời có viết văn bia mộ ông. Ngày 11 tháng 3, Tả Phu và Chương Đơn chỉ nói Lại bộ Viên ngoại lang được nhận chức sai khiển^[18], không nói đến việc đưa về Lại bộ, sau đó mới đưa về Lại bộ. Ngày 5 tháng 11 năm Nguyên Phù thứ 3, từ chức Tư Huân được thăng làm Hữu Ty.)

[51] Cùng ngày, triều đình ra chiếu cho Tam tỉnh và Xu mật viện, nơi nào có việc biên giới mà thay đổi chức vụ của quan trấn thủ, thì cùng nhau xin chỉ dụ.

(Sử ký của Tăng Bố ghi vào ngày Đinh Sửu tháng 3.)

[52] Trước đó, Tam tỉnh muốn đổi châu Kinh với Xu mật viện để lấy châu Tư, bàn với viên lại là Thời Khác, và được chấp thuận. Tăng Bố nhân đó tâu rằng gần đây Hàn Trị ở châu Hình đã mãn nhiệm một năm, Tam tỉnh lại bổ nhiệm người khác, nay Lý Lượng ở châu Tư chưa đầy nửa năm, Tam tỉnh cũng lại bổ nhiệm người khác, xin lập pháp. Vua cho là phải, bèn ban chỉ: “Từ nay về sau, nếu chức vụ thay đổi chưa đầy một năm, không được bổ nhiệm người khác.” Tăng Bố lại tâu: “Việc thay đổi chức vụ ở các châu quận đã có pháp luật, thần cũng từng bàn với Tam tỉnh rằng, việc bổ nhiệm quan trấn thủ, hai phủ cùng xin chỉ dụ, đến khi từ chối ân mệnh, xin sai khiển, hoặc bãi chức trấn thủ để nhận chức khác, Xu mật viện thường không được biết. Như Tôn Lãm nhiều lần xin sai khiển, mãi đến khi muốn bổ nhiệm Lâm Hi, mới đưa Xu mật viện cùng xin chỉ dụ, cũng nên lập quy ước.” Vua cho là phải. Sau đó, Chương Đôn không đồng ý, nên chỉ đưa điều này vào tấu trình.

[53] Ngày Đinh Dậu, Lễ bộ tâu: “Sứ thần Cao Ly xin mua sách 《Sách Phủ Nguyên Quy》 và 《Tư Trị Thông Giám》. Xét thấy 《Sách Phủ Nguyên Quy》 từng được bán ra ngoài vào năm Nguyên Hựu. Còn 《Tư Trị Thông Giám》 thì khó cho phép mua.” Triều đình chấp thuận.

[54] Hàn lâm học sĩ Thừa chỉ Thái Kinh tâu xin cử một viên văn thần cùng kiểm tra và soạn thảo văn thư ứng đáp với sứ giả nước ngoài, muốn sai Chính tự Phương Thiên Nhược. Vua đồng ý. Lại xin cùng sứ giả lên điện, Vua hỏi Tăng Bố thế nào, Bố nói: “Kinh cũng từng nói với thần, sợ sứ giả tâu việc, trên có lời đối đáp, cùng phó sứ ghi chép. Thần đáp rằng sứ giả tuy thẳng đến tâu việc, trên tất không đáp.” Vua nói: “Nếu họ nhiều lần tâu xin, thì sao?” Bố nói: “Cũng chỉ là lệnh về dịch, nói với quán bạn rằng triều đình tất có chỉ huy, sợ khó có thể chấp thuận ngay lời thỉnh cầu của họ.” Vua cho là phải, bèn thôi. Lại xin ban xuống chỉ huy về việc đối đáp, tất cả đều theo như đã định.

[55] Tằng Mân tâu rằng, sứ giả Tiêu Đức Sùng đến Bạch Câu không chịu đổi ngựa trạm, muốn dẫn người ngựa từ biên giới phía bắc đến Hùng Châu, theo lệ của Tiêu Hi. Khi đó, Tiêu Hi đã dẫn tất cả lạc đà, gia súc, xe cộ đến Hùng Châu, còn Đức Sùng đã giao nộp gia súc và xe cộ, chỉ muốn giữ lại người ngựa đến Hùng Châu, nhưng Mân và Trương Phó kiên quyết không đồng ý. Ban đầu, triều đình chỉ thị cho phép xử lý linh hoạt, nhưng Mân đã từ chối, lại có hai tờ phụ chú, một nói rằng nên kiên quyết giữ vững lập trường, một nói rằng đợi khi họ nói năng ôn hòa thì sẽ đồng ý, để giữ được hòa khí. Tấu chương chỉ viết “cẩn tấu”, nhưng trong tờ phụ chú lại xin triều đình chỉ thị. Chương Đôn cho rằng kiên quyết là đúng, Tăng Bố nói: “Chỉ nên theo chỉ thị trước, cho phép xử lý linh hoạt.” Hứa Tướng cũng đồng ý. Hoàng đế nghi ngờ, hỏi ý Thái Biện, Biện nói: “Phải xem xét liệu sau này có thể kiên quyết được không, và e rằng họ sẽ nói vì sao đối đãi không bằng Tiêu Hi.” Đôn nói: “Chỉ cần kiên quyết, họ chắc chắn không thể ở lâu, không dám không nghe^[19].” Bố nói: “Nếu vạn nhất họ không nghe, thì sao? Chắc chắn sẽ lại tấu trình triều đình, nếu đồng ý, thì ba chỉ thị trước sau đều khác nhau, e rằng mất thể thống; nếu nói họ chắc chắn không dám không nghe, Bệ hạ có tin được không? Hơn nữa, Mân đã từng bẩm báo chấp chính, cũng từng nói rằng không thể tranh cãi, chi bằng cứ đồng ý. Nay đã kiên quyết, lại nói muốn đồng ý, rõ ràng là không quyết đoán.” Hoàng đế nói: “Như vậy là Mân xử lý không đúng.” Rồi theo lời tâu của Bố.

[56] Lại đối đáp, Vua hỏi Bố về việc bàn bạc văn tự của Tằng Mân hôm qua, Bố nói: “Sáng nay mới bàn bạc, ban đầu đã cho rằng kiên quyết là đúng, nên Mân và Phó đều kiên quyết. Nhưng thần vốn cho rằng việc này khó, nếu chỉ dụ triều đình thay đổi nhiều lần không nhất quán thì không tiện. Hơn nữa, sứ giả nước ngoài sắp đến, đang bàn việc lớn, không nên vì việc nhỏ mà khiến họ tức giận, lại thêm phiền phức. Chương Đôn thường bàn việc biên cương như vậy, thần cũng chưa từng dám chiều theo, mỗi khi tranh luận, thần đều nghiêm nghị phản bác, nếu không thì không đủ để thắng Đôn, hơn nữa nếu tỏ ra yếu thế thì sẽ bị Đôn khinh nhờn.” Vua mỉm cười.

Bố lại nói: “Thần đối với Chương Đôn, Thái Kinh, Thái Biện đều không thiên vị, Đôn đúng thì theo Đôn, Kinh, Biện đúng thì theo Kinh, Biện, chưa từng dám vì tư ý mà làm rối loạn phải trái.”

Vua nói: “Việc nước vốn nên như vậy, chỉ cần theo đúng là được.” Bố nói: “Thần thường nói với đồng liêu rằng việc công nên dùng công luận để xử lý, cần gì phải dụng tâm ở trong đó!” Vua nói: “Nên như vậy.”

Bố nói: “Thần từng nói thiện ác đều có loại, Thái Kinh cố gắng muốn bổ nhiệm một văn thần vào sở quán bạn, ý là muốn đưa Phương Thiên Nhược vào. Thần nhiều lần nói Thiên Nhược xảo trá không thể dùng, nay đặt vào sở quán bạn cũng không sao, nhưng nếu tiến cử vào chức khác, mong bệ hạ xem xét thêm.”

Vua nói: “Ở sở quán bạn thì không sao.” Bố nói: “Thần hôm trước bàn về Lý Tích Trung cũng chỉ vì hắn xảo trá đáng ghét.”

Vua nói: “Mắt hắn nhìn lên như vậy.” Bố nói: “Chấp chính và tòng quan trong triều khi lệnh Trung thừa cử Ngự sử, lại riêng tiến cử người trong đảng, tội này rất lớn, đến nỗi thần nói Thường Lập hủy báng Tiên đế, lại muốn đưa làm Gián quan; Bệ hạ muốn làm việc đạo Lạc, thì hắn cố tranh cho là không được; Thái Biện muốn làm việc thị dịch, thì không ai dám tranh. Chương Đôn đối với việc thị dịch, cho là rất bất tiện, nhiều lần nói với thần về tội của nó, lại nói: ‘Việc này làm được bao lâu? Cứ tạm theo nó.’ Hứa Tướng, Hoàng Lý cũng nghe thấy. Ba việc này đều là tội không thể tha, nếu thần có một việc như vậy, ắt sẽ không được mọi người dung thứ, ắt sẽ bị bài xích. Thần dùng lòng thành phụng sự bệ hạ, không giấu giếm gì, nhưng những việc như thế muốn tâu mà không dám mở miệng cũng đến bảy tám phần, nhưng cuối cùng không dám không nói, vì tình người và dư luận bên ngoài như vậy, bệ hạ không thể không biết. Thần khẩn thiết như vậy, chỉ muốn bệ hạ hiểu rõ tình người và dư luận, đối với sự sáng suốt của bệ hạ cũng không phải là không có ích.” Vua vui vẻ nói: “Đúng, đúng.”

[57] Hữu chánh ngôn Trâu Hạo tấu: “Thần nghe rằng Tằng Mân đi đến biên giới tiếp đón sứ giả phương Bắc, tranh cãi với họ nhiều ngày mới quyết định, cuối cùng không thể thay đổi được ý kiến của sứ giả phương Bắc. Thần nghe từ dư luận bên ngoài, không rõ đầu đuôi, nếu quả thật có việc này, thì hệ lụy không nhỏ. Bởi vì tranh cãi giữa hai bên chỉ là đúng sai mà thôi. Nếu cho rằng Tằng Mân và những người kia tranh cãi là đúng, thì cuối cùng không thể thay đổi được ý kiến của sứ giả phương Bắc, tức là bỏ đúng theo sai! Nếu cho rằng Tằng Mân và những người kia tranh cãi là sai, thì sao lại tranh cãi nhiều ngày mới quyết định, tức là lấy sai làm đúng. Bỏ đúng theo sai thì tất bị sứ giả phương Bắc khuất phục, lấy sai làm đúng thì tất bị sứ giả phương Bắc dò xét, hai điều ấy tất có một. Tằng Mân và những người kia không xem xét kỹ trước khi gặp sứ giả phương Bắc, mà lại hành động hấp tấp sau khi đã gặp, như thế là sao? Hơn nữa, sứ giả đặc biệt thực sự khác với sứ giả thông thường, chưa biết họ đến vì mục đích gì, chính là nhờ vào việc tiếp đón sớm dùng lý lẽ xử lý, khiến họ không thể tùy tiện gây chuyện, mà lại vô cớ khơi dậy tâm tranh cãi, càng đáng tội. Kính mong Thánh từ đặc biệt ban chỉ truy xét Tằng Mân và những người kia, nếu quả thật có việc như trên, xin trừng phạt nặng để làm gương cho người sau.”

(Ngày mồng 7 tháng giêng, Hùng Châu… có thể tham khảo.)

[58] Chiếu ban 1.000 đạo độ điệp cho Ty An phủ Hà Bắc, châu Doanh và châu Định mỗi nơi 300 đạo, châu Ngụy và châu Trấn mỗi nơi 200 đạo, lệnh hàng năm đổi lấy lãi, thêm vào việc tu sửa tường thành, lầu gác, khí giới quân đội, người nào dùng vào việc khác thì xử theo tội vi chế, không được miễn giảm dù đã thôi chức hay được ân xá.

[59] Chiếu cho Lý Công Tự ở Hi Hà được cấp ngựa trạm và lộ phí lên kinh. Công Tự là người tố cáo Vương Thuấn Thần dâng tấu sai về số thủ cấp. Vua nói: “Nên ban cho một chức quan.” Mọi người đều nói: “Công Tự đã giúp triều đình tiết kiệm được nhiều chức tước ban thưởng bừa bãi, lại khiến quan lại biên giới biết lo sợ, nên có phần thưởng khích lệ.” Vua nói: “Cho chức Tam ban phụng chức.”

[60] Chiếu cho con trưởng của Điền Tri Thiên, tên là Điền Ngạn Y, được đặc cách kế tập chức cũ của cha.

(Điền Tri Thiên trước đây giữ chức Ngân thanh quang lộc đại phu, Kiểm hiệu Quốc tử tế tửu, Tri Khê Động Tân Viễn châu quân sự kiêm Giám sát ngự sử.)

[61] Kỷ Hợi, Phụng nghị lang, giáo thụ Đại Tiểu học cung Lỗ vương Thạch Dự được bổ làm Giám sát ngự sử, theo lời tiến cử của Trung thừa An Đôn. Trước đó, Đôn tiến cử Dự và Thừa nghị lang, quản câu văn tự ty Chuyển vận Kinh Đông Khang Vị. Vua hỏi Tăng Bố ý kiến, Bố nói: “Dự rất bất tài, Vị cũng là kẻ tầm thường, những người như vậy sao đủ đứng vào hàng ngự sử?” Nhưng cuối cùng Dự vẫn được làm Ngự sử.

(Khang Vị với chức Thừa nghị lang, quản câu văn tự ty Chuyển vận Kinh Đông, đề cử Thường bình lộ Quỳ vào ngày 13 tháng 3.)

[62] Canh Tý, Quyền Điện trung thị ngự sử Đặng Bàn^[20] tâu rằng: “Thần thấy việc câu đương công sự ty Phát vận gần đây, các đại thần chấp chính và Phò mã đô úy đều dùng ân lệ để xin cho thân thích^[21], xin hạ lệnh cho hữu ty lập pháp.” Vua hạ chiếu bãi chức Quản câu văn tự ty Phát vận của Trương Đôn Nghĩa.

[63] Tân Sửu, Vua hạ chiếu rằng: “Các quan ty Hoàng thành khi mãn nhiệm, sẽ được ban thưởng theo chỉ huy năm Hi Ninh thứ 5. Thời Nguyên Hựu từng giảm ân lệ, nhưng lại tăng thưởng cho việc tái nhiệm, còn theo điều lệ cũ thời Hi Ninh, tái nhiệm không được ban ân.” Thái Biện cho rằng trách nhiệm nặng nề, không hiểu sao lại không được thưởng. Tăng Bố nói: “Những người tái nhiệm đều là Đô tri Áp ban, mỗi lần mãn nhiệm đều phải tái nhiệm, theo điều lệ cũ thì không được thưởng.” Vua ra lệnh rằng nếu tái nhiệm mà không có sai sót, sẽ xin chỉ.

[64] Ngày Nhâm Dần, Lưu Định, Triều nghị đại phu, Tu soạn ở điện Tập Hiền, được bổ nhiệm mới làm Tri phủ Giang Ninh, được điều làm Tri châu Lư Châu. Lữ Thăng Khanh, Triều phụng lang, Trực bí các, được bổ nhiệm mới làm Tri châu Việt Châu, được điều làm Tri phủ Giang Ninh. Hữu chánh ngôn Trâu Hạo tấu rằng: “Thần nghe rằng Lưu Định, người mới được bổ làm Tri châu Lư Châu, trước đây khi làm Tri châu Trần Châu, đã tự ý làm những việc tham ô, phạm pháp. Gần đây do các quan tấu luận, đã có chỉ huy sai quan điều tra xử lý. Tuy Lưu Định chưa bị xử phạt ngay, nhưng rõ ràng là người có tội khó tha, sao có thể lại để ông ta nhận chức mới, làm nhục trọng trách quân dân. Thần mong bệ hạ xem xét theo gần đây Giả Thanh bị bãi chức Tri phủ Hà Phủ, trước hết hãy cách chức, chờ chỉ dụ triều đình thi hành.”

(Việc tuân theo hay không cần xem xét. Giả Thanh bị bãi chức vào ngày 27 tháng giêng.)